Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 października 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	SSO Jarosław Gołębiowski
Sędziowie	SSA w SO Arkadiusz Lisiecki SSO Dariusz Mizera (spr.)
Protokolant	st. sekr. sąd. Beata Gosławska

po rozpoznaniu w dniu 1 października 2018 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa (...) Spółki z o.o. z siedzibą w G.

przeciwko B. C.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Bełchatowie

z dnia 18 czerwca 2018 roku, sygn. akt I C 643/17

1. zmienia zaskarżony wyrok w punktach: pierwszym sentencji w ten sposób, że zasądza od pozwanej B. C. na rzecz powoda (...) Spółki z o.o. z siedzibą w G. kwotę 281,06 (dwieście osiemdziesiąt jeden 06/100) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 czerwca 2017 roku, oraz drugim sentencji w ten sposób, że zasądza od pozwanej B. C. na rzecz powoda (...) Spółki z o.o. z siedzibą w G. kwotę 30 (trzydzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

2. oddala apelację w pozostałej części;

3. zasądza od pozwanej B. C. na rzecz powoda (...) Spółki z o.o. z siedzibą w G. kwotę 30 (trzydzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Arkadiusz Lisiecki SSO Dariusz Mizera

Sygn. akt II Ca 690/18

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 21-06-2016 r. powód (...) Sp. z o. o. z siedzibą w G. wniósł o zasądzenie od B. C. kwoty 3.146.84 zł oraz odsetek tytułem spłaty pożyczki, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu.

W dniu 22-09-2016 r. Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym zgodnie z żądaniem pozwu.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwana wniosła o oddalenie powództwa podnosząc, że złożone przez nią oświadczenie woli było nieważne.

W odpowiedzi na sprzeciw powód ograniczył powództwo do kwoty 281,06 zł, tj. niespłaconego dotychczas kapitału wskazując, że świadczenie otrzymane przez pozwaną jest nienależne.

Postanowieniem z dnia 14-12-2017r. Sąd umorzył postępowanie powyżej kwoty 281.06 zł i rozstrzygnął o kosztach obciążając tymi kosztami stronę powodową.

Wyrokiem z dnia 18 czerwca 2018r. Sąd Rejonowy w Bełchatowie po rozpoznaniu sprawy z powództwa (...) Spółka z o.o. z siedzibą w G. przeciwko B. C. o zapłatę

1. oddalił powództwo;

2. zasądził od powoda (...) Spółka z o.o. w G. na rzecz powódki B. C. kwotę 917,- zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Podstawą tego rozstrzygnięcia były przytoczone poniżej ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego.

W dniu 26-01-2016 roku B. C. podpisała umowę pożyczki udzielaną przez powoda. Pozwana zachorowała na (...) w 2006 r., ale już w okresie nastoletnim miała drgawki, była u niej rozpoznawana padaczka.

Jej choroba psychiczna (...) polega na tym, że ma omamy, urojenia, lęki, strach, demony, boi się ludzi, widzi zniekształcone postacie. Obecnie jest po leczeniu w oddziale (...) wypisana miesiąc temu, gdzie przebywała przez 7 miesięcy. Mieszka u matki, jest pod jej kontrolą i opieką; matka pilnuje, aby przyjmowała regularnie leki. W szpitalach (...) była leczona wiele razy, ponad 30, były to też pobyty związane z. nadużywaniem alkoholu.

Odnośnie pobrania spornego kredytu twierdzi, że brała w tym okresie dużo różnych kredytów, w różnych miejscach, nazw firmy (...) nie pamięta, nie pamięta daty podpisania umowy pożyczki z tą firmą. Brała wtedy kredyty na alkohol, na narkotyki, chodziła do banków z kolegą, ówczesnym chłopakiem; brali kredyt razem lub brała sama. Były to sumy małe, po 200-300 zł, nie większe niż 2 tys. Chłopak namawiał ją na te kredyty. Obecnie uczestniczy w zajęciach w (...) chodzi tam dwa razy w tygodniu, a chciałaby częściej, bo dobrze się tam czuje. Alkohol pije, żeby poczuć się spokojniejszą, nie bać się. Kiedy pije alkohol to zapomina o wszystkim.

B. C. nie jest upośledzona umysłowo, cierpi natomiast od wielu lat na przewlekłą chorobę psychiczną - (...) (...). Dodatkowo choroba ta powikłana jest szkodliwym używaniem alkoholu.

W obrazie chorobowym okresowo występują wyraźnie nasilone objawy psychotyczne w postaci zaburzeń treści i toku myślenia, nieprawidłowego spostrzegania, zaburzeń wglądu i krytycyzmu, lękiem, co skutkuje zaburzeniami woli i motywacji związanego, braku wystarczającego, krytycznego osądu sytuacji.

Dokumentacja medyczna z wskazuje, że opiniowana w styczniu 2016 r. była w złym stanie psychicznym, występowały czynne objawy choroby psychicznej i dodatkowo nadużywała alkoholu i innych środków psychoaktywnych. Wymagała hospitalizacji (...) w okresie poprzedzającym podpisanie umowy pożyczki (tj. w okresie 04.11.2015 do 22.12.2015) jak i w okresie po nim niedługo następującym (tj. w okresie 23.03.2016 do 07.10.2016). W okresie między tymi hospitalizacjami jak wynika z wywiadu i dokumentacji nie stosowała zalecanego leczenia, używała alkoholu i innych środków psychoaktywnych. Osoba znajdując się w takim stanie zdrowia psychicznego nie jest zdolna do podejmowania racjonalnych decyzji, jej procesy woli i motywacji są chorobowo znacząco zaburzone, nie jest zdolna do krytycznej oceny sytuacji i własnego postępowania.

B. C. w dacie podpisywania umowy bankowej w dniu 26.01.2016 znajdowała się w stanie nie pozwalającym na świadome i swobodne podjęcie decyzji oraz wyrażenie woli.

Okoliczności faktyczne mające znaczenie dla rozstrzygnięcia Sąd ustalił w oparciu o dokument w postaci umowy pożyczki oraz opinię biegłego.

Mając takie ustalenia Sąd Rejonowy zważył, iż powództwo podlega oddaleniu.

Powód wywodzi roszczenie w pierwszej kolejności z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U.2015.128 j.t.), zgodnie z którym przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Jest ewidentne, że w czasie podpisywania umowy kredytu pozwana znajdowała się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Jej oświadczenie woli jest zatem nieważne (art. 82 k.c.). Tym samym nie doszło do powstania zobowiązania, a w konsekwencji powód nie może żądać jego wykonania (tj. spłaty pożyczki).

Natomiast w sytuacji oparcia powództwa na art. 410 w zw. z art. 405 k.c. (nienależne świadczenie), pozwana nie jest obowiązana do zwrotu wartości korzyści, ponieważ - co wynika z opinii biegłego i zawartego w niej wywiadu - utraciła ją w taki sposób, że nie jest już wzbogacona (art. 409 k.c.). Utrata korzyści najprawdopodobniej nastąpiła na rzecz osoby, pod wpływem której podpisała umowę, która to osoba wykorzystała jej niezdolność do pokierowania swoim postępowaniem. Niezależnie jednak od tego, w jakich dokładnie okolicznościach pozwana utraciła korzyść, to nie można uznać, że wyzbywając się korzyści powinna była liczyć się z obowiązkiem zwrotu, bowiem pozwana nie zdawała sobie sprawy z konsekwencji swoich zachowań, a zatem także konieczności zwrotu tego, co ewentualnie otrzymała.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 kpc zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Na koszty te po stronie pozwanej złożyły się wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 900 zł (§ 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie) i opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł.

Apelacje od powyższego rozstrzygnięcia złożyła strona powodowa zaskarżając wyrok w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła :

l. naruszenie art. 233 § l k.p.c. które miało wpływ na treść orzeczenia, przez błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego oraz błędne ustalenie stanu faktycznego przyjętego za podstawę rozstrzygnięcia poprzez:

- błędne przyjęcie, że pozwana nie jest wzbogacona wskutek wydania otrzymanej gotówki, a w konsekwencji nie zasądzenie na rzecz powoda kwoty faktycznie otrzymanej przez pozwaną, podczas gdy pozwana nie udowodniła, że wyzbyła się wzbogacenia, a w konsekwencji z zebranego w sprawie materiału nie wynika, w jaki sposób pozwana miała by wyzbyć się wzbogacenia i nie być wzbogaconą,

- błędną ocenę kluczowego w sprawie dowodu z opinii biegłego i przyjęcie, że z tej opinii wynika, iż pozwana utraciła korzyść w taki sposób, że nie jest już wzbogacona, podczas gdy z ww. opinii taki wniosek nie wynika,

2. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 409 k.c. poprzez błędną wykładnię i w konsekwencji błędne uznanie przez Sąd I instancji, że pozwana nie jest wzbogacona, podczas gdy w sytuacji uzyskania przez wzbogaconego (pozwaną) jakiegokolwiek ekwiwalentu w związku z wyzbyciem się lub zużyciem korzyści wzbogacenie istnieje nadal i odpowiada wartości uzyskanego mienia albo zaoszczędzonego wydatku;

3. naruszenie art. 6 k.c. i 232 k.p.c. poprzez błędną wykładnię i w konsekwencji błędne uznanie przez Sąd I instancji, że pozwana nie jest wzbogacona, podczas gdy w sytuacji, gdy w sprawie niesporne było, że pozwana otrzymała od powoda określoną kwotę gotówki, to na pozwanej spoczywał ciężar udowodnienia, że nie jest wzbogacona, a mając na uwadze, że taka okoliczność w niniejszej sprawie nie została przez pozwaną wykazana, Sąd I instancji dokonał takiego ustalenia wbrew regułom rozkładu ciężaru dowodu;

4. naruszenie przepisów art. 328 § 2 k.p.c., które miało wpływ na treść orzeczenia, poprzez brak możliwości dokonania oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia, co w konsekwencji uniemożliwia przeprowadzenie kontroli apelacyjnej; w szczególności przez brak uwzględnienia, rozpatrzenia i wyjaśnienia przez Sąd I instancji wszystkich przesłanek z art. 409 k.c., w szczególności przez brak wyjaśnienia, kiedy i w jaki sposób pozwana miała utracić korzyści.

Powołując się na powyższe zarzuty skarżąca wnosiła o :

1. zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 281,06 zł;

2. zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu za obie instancje.

ewentualnie wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Bełchatowie i pozostawienie temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach procesu za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył co następuje :

Apelacja powoda jest zasadna.

Zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. jest całkowicie zasadny. Skarżąca bowiem wskazuje na istotne okoliczności z punktu widzenia prawa materialnego w kontekście bezpodstawnego wzbogacenia które sąd ustalił na podstawie wywiadu w opinii biegłego. Takie działanie Sądu jest niedopuszczane biegły bowiem nie ma za zadanie zbieranie dowodów dla sądu na okoliczność ustalenia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia ale winien dysponując wiadomościami specjalnymi służyć sądowi w tym zakresie.

W tym miejscu wypada przytoczyć stanowisko Sądu Najwyższego zgodnie z którym sąd nie jest związany opinią biegłego w zakresie jego wypowiedzi odnośnie kwestii zastrzeżonych dla sądu np. ustalenia i oceny faktów. (por. wyrok SN z 6.2.2003r., IV CKN 1763/00, baza Legalis). Nie mogą być uznane za dowód w sprawie wypowiedzi biegłego które wykraczają zarówno poza zakres udzielonego mu przez sąd zlecenia, jak i poza ustawowo określone jego zadania. Opinia biegłego nie może ponadto być sama jako taka źródłem materiału faktycznego sprawy ani tym bardziej stanowić podstawy ustalenia okoliczności będących przedmiotem oceny biegłego.

Tymczasem Sąd w przedmiotowej sprawie oprócz ustalenia na podstawie opinii biegłego, iż w chwili zawarcia umowy kredytowej B. C. była w takim stanie psychicznym który nie pozwalał jej na świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli dokonał szeregu innych ustaleń do czego już nie był uprawniony.

Ustalił mianowicie jak się wydaje, że pozwana utraciła uzyskane korzyści w postaci pieniędzy w taki sposób, że nie jest już wzbogacona. Podstawa faktyczna wyroku nie zawiera jednak wprost takiego ustalenia za wyjątkiem stwierdzenia, że brała kredyty na alkohol i narkotyki. Zasadnie zatem skarżący zarzuca, iż biegły (...) miał wydać jedynie opinię co do stanu zdrowia psychicznego pozwanej w chwili zawierania umowy, a nie dokonywać ustaleń co do tego czy pozwana wyzbyła się uzyskanej korzyści i to w taki sposób, że nie jest już wzbogacona. Takie ustalenia nie znajdują swojego oparcia w żadnych dowodach. Sąd Rejonowy bowiem nie ustalił kiedy i w jakich okolicznościach oraz w jaki sposób pozwana utraciła wzbogacenie. Dowodem na tę okoliczność nie mogą być twierdzenia pozwanej cytowane przez biegłego w wywiadzie stanowiącym część wstępną opinii. Okoliczność ta jest bardzo istotna dla rozstrzygnięcia albowiem determinuje ona zastosowanie art. 409 k.c.

Ma rację skarżąca, iż między zebranym materiałem dowodowym a konkluzją sądu zachodzi dysharmonia albowiem sąd stosując art. 409 k.c. nie zdołał ustalić (brak jakiegokolwiek dowodu na tę okoliczność ) czy a jeżeli tak to kiedy i w jaki sposób pozwana przestała być wzbogacona zużywając to wzbogacenie bezproduktywnie. Pozwana nie udowodniła, że środki uzyskane od powoda zużyła w taki sposób, że nie jest już wzbogacona. Rozkład ciężaru dowodu w sprawach o zwrot nienależnego świadczenia wygląda tak, że powódka ma obowiązek wykazać co świadczyła i że świadczenie to było nienależne natomiast pozwana broniąc się przed żądaniem pozwu ma obowiązek wykazania, że po pierwsze nie jest już wzbogacona z tego powodu, że do wzbogacenia nie doszło albo też co prawda była wzbogacona ale zużyła wzbogacenie w taki sposób, że nie jest już wzbogacona.

Powód wykazał, iż świadczył nienależnie albowiem umowa była nieważna świadczył zatem bez podstawy prawnej na rzecz pozwanej kosztem swojego majątku. Pozwana natomiast nie zdołała wykazać, iż nie jest już wzbogacona. Przyjmuje się , że powołanie się na wygaśnięcie obowiązku wydania korzyści wymaga nie tylko udowodnienia jej zużycia ale takiego zużycia które powoduje trwający brak wzbogacenia. Gdy korzyścią są sumy pieniężne nie wystarcza ich samo wydatkowanie gdyż wydając pieniądze pozwana mogła zaoszczędzić wydatku.

Przyjmuje się, że nie można mówić o zużyciu lub utracie korzyści gdy wzbogacony co prawda zużył pierwotną korzyść lecz nabył za nią inne mienie lub zaoszczędził konieczne wydatki które musiałby pokryć ze swojego majątku. W takiej sytuacji wzbogacenie istnieje nadal i odpowiada wartości uzyskanego mienia lub zaoszczędzonego wydatku. .

Już tylko na marginesie wypada przypomnieć, iż art. 409 k.c. nie może być przedmiotem wykładni rozszerzającej albowiem jest wyjątkiem od przewidzianej w art. 405 k.c. ogólnej zasady o obowiązku zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia.

W konsekwencji to odbiorca świadczenia (tu: pozwana) ma za zadanie wykazać, że nie jest zobowiązana do zwrotu kwoty jej wypłaconej. Jak już wyżej podkreślono pozwana nie sprostała temu obowiązkowi.

Reasumując Sąd naruszył przytoczone w apelacji przepisy prawa procesowego i materialnego w związku z czym na podstawie art. 386§ 1 k.p.c. należało zmienić zaskarżony wyrok i zasądzić od pozwanej na rzecz powodowej spółki kwotę 281,06 zł stanowiącej część należności głównej tj. część kwoty wypłaconej pozwanej obciążając pozwaną kosztami procesu w kwocie 30 zł.

Konsekwencją uwzględnienia apelacji było rozstrzygnięcie o kosztach procesu za instancję odwoławczą stosownie do wyniku sprawy, a to na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108§ 1 k.p.c.

SSO Jarosław Gołębiowski SSO Dariusz Mizera SSA w SO Arkadiusz Lisiecki