Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 października 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	SSO Jarosław Gołębiowski (spr.)
Sędziowie	SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Dariusz Mizera
Protokolant	sekr. sądowy Paulina Neyman

po rozpoznaniu w dniu 4 października 2018 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa I. W.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o odszkodowanie i rentę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim

z dnia 12 października 2017 roku, sygn. akt I C 1940/16

1.  oddala apelację;

2.  z zażalenia zażartego w apelacji zmienia zaskarżony wyrok w punkcie trzecim sentencji w ten sposób, że zasądzoną od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki I. W. kwotę 7.217 złotych obniża do kwoty 6.062,30 (sześć tysięcy sześćdziesiąt dwa 30/100) złotych, a w pozostałej części zażalenie oddala;

3.  zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki I. W. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Dariusz Mizera

Sygn. akt II Ca 617/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 12 października 2017 r. Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim po rozpoznaniu sprawy z powództwa – I. W. przeciwko – (...) S.A. z siedzibą w W. o odszkodowanie i rentę

1/ zasądził od pozwanego na rzecz powódki I. W. :

- kwotę 50.000,00 zł tytułem odszkodowania z powodu znacznego pogorszenia jej sytuacji życiowej z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 12 sierpnia 2016 roku do dnia zapłaty,

- kwotę 5.800,00 zł tytułem skapitalizowanej renty alimentacyjnej za okres od dnia 1 marca 2014 roku do dnia 31 lipca 2016 roku, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia12 sierpnia 2016 roku do dnia zapłaty,

- kwoty po 200,00 zł miesięcznie tytułem renty alimentacyjnej, płatnej do ostatniego dnia miesiąca, poczynając od miesiąca sierpnia 2016 roku, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku uchybienia terminu płatności poszczególnych rat,

2/ oddalił powództwo w pozostałym zakresie,

3/ zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 7.217,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu,

4/ nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa /Sądu Rejonowego/ od pozwanego kwotę 2.864,40 zł tytułem częściowego zwrotu kosztów sądowych w postaci nieuiszczonej opłaty od uwzględnionej części powództwa,

5/ odstąpił od obciążenia powódki zwrotem kosztów sądowych na rzecz Skarbu Państwa /Sądu Rejonowego/ od oddalonej części powództwa.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

W dniu 10 lutego 2014 roku na trasie(...) na odcinku J.- W. doszło do zderzenia pojazdów, w wyniku którego śmierć na miejscu zdarzenia poniósł syn powódki A. M. oraz sprawca wypadku. Postępowanie karne zostało umorzone z uwagi na śmierć sprawcy wypadku.

Ubezpieczyciel sprawcy wypadku-pozwane Towarzystwo w trakcie likwidacji szkody wypłaciło powódce; tytułem zadośćuczynienia kwotę 65.000,00 złotych oraz tytułem zwrotu kosztów pogrzebu kwotę 1.152,17 złotych.

A. M. mieszkał i pracował w (...), dokąd wyjechał w latach 2004- 2005. Prowadził tam własną firmę. Do (...) przyjeżdżał średnio raz w miesiącu, odwiedzał matkę I. W. i przywoził jej żywność, odzież, środki czystości, sprzęt AGD, sprzęt wyposażenia mieszkania. Wspierał matkę finansowo, w tym również przelewając na jej konto bankowe różne kwoty od 60,00 złotych /kwota minimalna/. Za okres od miesiąca lutego 2011 roku do listopada 2013 roku łączna kwota przelewów opiewa na kwotę 45.100,00 złotych.

W 2013 roku wykryto u powódki I. W. chorobę nowotworową. A. W. przyjechał wtedy do kraju i przebywał przez trzy miesiące. W tym czasie zorganizował dla matki leczenie prywatnie /chemioterapię, leczenie operacyjne/ w klinice w W.. Woził matkę na zabiegi chemioterapii.

Warunki życia powódki uległy poprawie /od 2011 roku/, nie pożyczała już pieniędzy na życie, np. od sąsiadki. Powódka I. W. liczy obecnie (...) lat, otrzymuje świadczenie emerytalne w wysokości 1.200,00 złotych miesięcznie /netto/. Mieszka z mężem Z. W. (1), z którym od 2004 roku są w związku małżeńskim. Mieszkają w domu jednorodzinnym. Mąż powódki miał lokal mieszkalny w T. przy ul. (...), który przez pół roku wynajmował. Po śmierci syna powódki lokal ten przekazał w darowiźnie K. M. – drugiemu z synów powódki. Z. W. (1) /lat (...)/ jest z zawodu pracownikiem budowlanym i zarabia najniższą krajową.

A. M. mieszkał w (...)w wynajętym mieszkaniu. Posiadał samochód F. (...). Do (...)sprowadził brata K. M. do pracy i kiedy urodziły mu się dzieci, A. M. sam opłacał czynsz za wynajmowane wspólnie mieszkanie w wysokości 850 funtów. Według K. M. jego brat A. zarabiał do 4.500 funtów miesięcznie. A. M. od roku 2010 spotkał się z I. S., mieszkającą w K.. Mieli wspólne plany, wspólnego mieszkania w K., złożyli wniosek w banku o kredyt na zakup mieszkania. Razem partycypowali w opłatach bieżących rachunków.

Powódka z uwagi na stan zdrowia, dalszy rozwój choroby nowotworowej, zmuszona była poddać się kolejnej operacji -w (...)w L. w 2016 roku oraz zabiegom chemoterapii. Spowodowało to konieczność zapożyczenia się przez powódkę, wg jej męża na kwotę około 15.000,00 złotych /k-133/. Powódka kontynuuje leczenie onkologiczne w (...) w W., L. i G.. Powódka zmuszona była pożyczyć pieniądze na zakup opału na zimę /k-185 odwrót/.

Sąd Rejonowy zważył, iż powództwo zasługuje na jego uwzględnienie.

Stan faktyczny sprawy ustalony został przez Sąd w oparciu o zeznania świadków – wskazanych w części pierwszej uzasadnienia oraz dowód z powołanych dokumentów.

Zeznania przesłuchanych świadków pozostają ze sobą w zgodności tworząc logiczną całość. Zeznania te znajdują potwierdzenie w pozostałym materiale dowodowym. Sąd dał wiarę tym zeznaniom. Z zeznań tych wynika w sposób jednoznaczny, że zmarły tragicznie A. M. stale i dobrowolnie dostarczał matce środków utrzymania. Świadczenie swoje spełniał w pieniądzu ale też i poprzez osobiste starania /dostarczanie rzeczy, o których mowa była w pierwszej części uzasadnienia oraz w organizacji leczenia matki, gdy zdiagnozowano u niej chorobę nowotworową/. Pomoc dla powódki ze strony zmarłego jej syna zwiększyła się w okresie zdiagnozowania i leczenia choroby nowotworowej. Potwierdzają to wspomniane zeznania świadków – osób spoza rodziny powódki –H. G. (1) /k-133/ oraz I. S. /konkubiny A. M. k-165 odwrót/. Twierdzenie strony pozwanej, iż leczenie powódki pokrywał NFZ /k-93/ w świetle powszechnej wiedzy o funkcjonowaniu służby zdrowia zdaje się być wyidealizowane i oderwane od rzeczywistości.

Przedstawione przez powódkę dowody wpłat /przelewów/ na jej rzecz ze strony syna A. M. /k-22 do k-33/ i obejmujący okres od lutego 2011 roku do listopada 2013 roku – na łączną kwotę 45.100,00 złotych, świadczą o stałym charakterze dostarczania środków utrzymania, ale też wskazują minimalną wartość w pieniądzu dostarczane pomocy. Materiał dowodowy, tu w szczególności w postaci zeznań świadków wskazuje jednoznacznie, że była to bezinteresowna pomoc ze strony zmarłego syna, a nie rodzaj pożyczki.

Status materialny zmarłego A. M. przedstawiają zeznania przesłuchanych świadków oraz potwierdzają /w dostateczny sposób/ dokumenty złożone przez powódkę /k- 168 do k-181/.

Stosownie do treści przepisu art. 446 § 2 k.c. osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.

Roszczenie o rentę odszkodowawcza przysługuje dwóm grupom osób wymienionych w cytowanym przepisie. Niewątpliwie zmarły A. M. obciążony był ustawowym obowiązkiem alimentacyjnym z uwagi na pokrewieństwo /syn- matka/, ale też wypełniał dyspozycję z drugiej części powołanego przepisu /stale i dobrowolnie dostarczał środków utrzymania/. Nie mniej jednak odpowiedzialność strony pozwanej w realiach rozpoznawanej sprawy opierać się będzie o dyspozycję zdania pierwszego przepisu art. 446 § 2 k.c. Prawo do renty –jak utrwalono w doktrynie i judykaturze- nie jest zależne od tego, czy zmarły poszkodowany faktycznie dostarczał środki utrzymania na rzecz osoby uprawnionej, zależy natomiast od tego, czy w chwili śmierci spełnione były przesłanki aktualizujące obowiązek alimentacyjny wobec tej osoby. Przy ustalaniu wysokości renty powinna być brana pod uwagę hipotetyczna wysokość świadczeń alimentacyjnych, do jakich byłby zobowiązany zmarły, a nie wysokość alimentów świadczonych przez zobowiązanego do chwili śmierci. /porusza Kodeks Cywilny Komentarz pod red. K. Pietrzykowskiego, C.H.Beck, Wyd. 5, 2008 rok/.

Należy uznać ,że legitymację do wystąpienia z omawianym roszczeniem mają tylko te osoby, które w danej sytuacji faktycznej miałyby roszczenie alimentacyjne do zmarłego. W orzecznictwie wskazuje się, że przy określeniu wysokości renty na rzecz osoby, wobec której zmarły miał ustawowy obowiązek alimentacyjny, należy brać pod uwagę tylko usprawiedliwione potrzeby tej osoby /porusza- Kodeks Cywilny Komentarz pod red. E. Gniewek, C.H.Beck, Wyd. 4., 2010 rok/.

W świetle okoliczności faktycznych przedmiotowej sprawy ustawowy obowiązek alimentacyjny ciążący na zmarłym A. M., nie był obowiązkiem hipotetycznym wynikającym tylko z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, lecz posiadał realne podstawy. Żądanie zasądzenia renty alimentacyjnej w wysokości po 200,00 złotych miesięcznie, nie jest żądaniem wygórowanym i odpowiada uprawnionym potrzebom zobowiązanej powódki oraz możliwościom zarobkowym zmarłego zobowiązanego A. M..

Z tych też względów oraz na podstawie art. 446 § 2 k.c. orzekł Sąd o zasądzeniu renty alimentacyjnej, a za okres poprzedzający wniesienie powództwa formie skapitalizowanej.

Zgodnie z dyspozycją przepisu art. 446 § 3 k.c. sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Do kręgu najbliższych członków rodziny zaliczyć niewątpliwie należy rodziców zmarłego.

Pogorszenie sytuacji życiowej polega na pogorszeniu obecnej sytuacji materialnej oraz utracie realnej możliwości polepszenia warunków życia w przyszłości /porusza wyrok SA w Poznaniu z dnia 2. 08. 2006 roku, IACa 227006- OSA rok 2008, nr 3, poz.15, str.34, wyrok SN z dnia 2.12. 2009 roku, ICSK 149)09-Legalis/.

Pojęcie znacznego pogorszenia sytuacji życiowej w rozumieniu art. 446 § 3 k.c. obejmuje nie tylko pogorszenie sytuacji materialnej osoby bliskiej, ale także pogorszenie jej położenia w aspekcie pozaekonomicznym. Stosowne odszkodowanie z tego tytułu mieści w sobie także rekompensatę uszczerbku o charakterze niemajątkowym /krzywdy/ chociażby w postaci utraty osoby, na pomoc i wsparcie której najbliższy członek rodziny mógł liczyć w późniejszym czasie, kiedy pomocy tej i wsparcia będzie potrzebował /porusza- wyrok SN z dnia 16. 04. 2008 roku, V CSK 544)07- Legalis/.

W realiach niniejszej sprawy w sposób oczywisty jawi się, iż sytuacja życiowa, a w tym i majątkowa powódki uległa znacznemu pogorszeniu. Wsparcie ze strony zmarłego syna datowane /udokumentowane/ przynajmniej od roku 2011, pozwoliło powódce na życie w godziwych warunkach. Jak określili to świadkowie –poprawiły się jej warunki życia, nie musiała pożyczać pieniędzy, bo brakowało /k-133 świadek H. G. (1)/. Ponadto syn wspierał matkę i finansowo oraz poprzez osobiste starania w chorobie nowotworowej. Sytuacja powódki po śmierci syna A. M. uległa zmianie – pogorszyła się, stan chorobowy powódki wymusił poddanie się przez nią kolejnej operacji w (...) w L. w 2016 roku oraz zabiegom chemoterapii. Spowodowało to konieczność zapożyczenia się przez powódkę, wg jej męża na kwotę około 15.000,00 złotych /k-133/. Powódka kontynuuje leczenie onkologiczne w (...) w W., L. i G.. Powódka zmuszona była pożyczyć pieniądze na zakup opału na zimę /k-185 odwrót/. Przedstawione okoliczności faktyczne, które w ocenie Sądu zasługują na wiarę, potwierdzają spełnienie przesłanki znacznego pogorszenia sytuacji materialnej powódki, ale także pogorszenie jej położenia w aspekcie pozaekonomicznym, gdyż nie może już liczyć na wsparcie syna A.. Choroba onkologiczna powódki nie może być tu traktowana jako stan przejściowy /jak przy zwykłym, epizodycznym i wyleczalnym schorzeniu/. Stan taki istniał za życia jej syna i istnieje dalej, a zatem rozpatrywany być musi jako element uprawnionych potrzeb powódki, które zaspakajał również jej zmarły syn.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd doszedł do przekonania, że kwota odszkodowania w wysokości 50.000,00 złotych będzie kwotą stosowną w rozumieniu powoływanego przepisu.

Dlatego też Sąd, uwzględniając powództwo, zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 50.000 złotych tytułem odszkodowania, a w pozostałej części powództwo oddalił.

Odsetki od zasądzonej kwoty przyjął od daty wniesienia pozwu, tj. od dnia 12 sierpnia 2016 roku, w oparciu o art. 481 § 1 k.c.. Co do określenia chwili wymagalności odsetek od zasądzonego zadośćuczynienia za krzywdę, czy też odszkodowania prezentowane są w judykaturze aż trzy różne stanowiska. Pierwsze opiera się na założeniu, że odszkodowanie należne z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę jest wymagalne dopiero z datą wyrokowania. Zatem dopiero od daty wydania wyroku zobowiązany do zapłaty zadośćuczynienia pozostaje w zwłoce w zapłacie należnej kwoty. Od tej daty należą się uprawnionemu odsetki ustawowe / porusza; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 1998 roku, II CKN 650)97- Lex nr 477665, wyrok SN z dnia 8 grudnia 1997 roku, I CKN 361)97 – Lex nr 477638, wyrok SN z dnia 30 października 2003 roku, IV CK 130)02 – Lex nr 82273/. Dodatkowo przyjmuje się także argumentację opartą na założeniu, że odsetki pełnią funkcję waloryzacyjną / porusza; wyrok SN z dnia 11 października 2002 roku, I CKN 1065/00 – Lex nr 332901/. Stąd ich zasądzenie za okres poprzedzający wyrokowanie przy równoczesnym ustaleniu wysokości zadośćuczynienia według cen z daty orzekania prowadziłby do nieuzasadnionego uprzywilejowania wierzyciela kosztem dłużnika /porusza; wyrok SN z dnia 18 kwietnia 2002 roku, II CKN 605)00 –Lex nr 484718, wyrok SN z dnia 18 listopada 2003 roku, II CK 235)02 –Lex nr 165658/.

Drugie stanowisko wskazuje, że wymagalność zadośćuczynienia za krzywdę, czy też odszkodowania i związany z nią obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie /art. 481 § 1 k.c./ przypadają na moment doręczenia dłużnikowi odpisu pozwu lub wezwania go do spełnienia świadczenia /porusza; wyrok SN z dnia 18 września 1970 roku, II PR 257)70 – OSNC 1971r., nr 6, poz. 103, wyrok SN z dnia 14 kwietnia 1997 roku, II CKN 110)97 –Lex nr 550931, wyrok SN z dnia 19 lutego 2002 roku, II UKN 202)01 –Lex nr 564470, wyrok SN z dnia 22 lutego 2007 roku, I CSK 433)06 –Lex nr 274209/.

Z kolei trzecie stanowisko głosi, że nie ma podstaw do przyjęcia, że odsetki za opóźnienie winny być zawsze zasądzane od daty wezwania do zapłaty lub od daty wyrokowania, bowiem kwestia ta winna być oceniana i rozstrzygana indywidualnie w każdym konkretnym przypadku. /porusza; wyrok SA w Katowicach z dnia 7 września 2007 roku, I ACa 458)07- Lex nr 337315/.

W sprawie niniejszej przyjął Sąd za miarodajne stanowisko ostatnie z przedstawionych i o odsetkach orzekł od daty wniesienia powództwa.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. przyjmując zasadę odpowiedzialności za wynik sprawy. Powódka wygrała sprawę w 84 %. Na koszty powódki składają się; wynagrodzenie radcy prawnego w kwocie 7.200,00 zł (rozporządzenie M.S. z dnia 22 października 2015 roku) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17,00 zł. - w takiej wysokości przyznano zwrot kosztów procesu/.

O kosztach sądowych orzeczono na podstawie przepisu art.113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych /Dz. U. nr 167, poz. 1389 z późniejszymi zmianami/ w związku z art. 100 k.p.c. Na koszty te składa się opłata od pozwu, od uiszczenia której powódka została zwolniona- wysokości 3.410,00 złotych /pozwany przegrał w 84 % x 3.410,00 zł = 2.864,40 złotych i w takiej wysokości ściągnięto koszty sądowe/.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana zaskarżając go w części:

1)  zasądzającej od pozwanej na rzecz powódki odszkodowanie z powodu znacznego pogorszenia jej sytuacji życiowej w kwocie 50.000,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12.08.2016 r. do dnia zapłaty - pkt. I zaskarżonego wyroku;

2)  zasądzającej od pozwanej na rzecz powódki kwotę 5.800,00 zł tytułem skapitalizowanej renty alimentacyjnej za okres od dnia 1 marca 2014 r. do 31.07.2016 r. z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 12.08.2f do dnia zapłaty - pkt. I zaskarżonego wyroku;

3)  zasadzającej od pozwanej na rzecz powódki miesięczną rentę alimentacyjną w kwocie 200 zł poczynając od sierpnia 2016 r. płatną do ostatniego dnia miesiąca z odsetkami ustawowymi w przypadku uchylenia terminowi płatności poszczególnych rat - pkt. I zaskarżonego wyroku;

4)  zasądzającej od pozwanej na rzecz powódki zwrotu kosztów procesu w kwocie 7.217,00 zł - pkt. III zaskarżonego wyroku,

5)  nakazującej ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa nieuiszczone koszty sądowe w kwocie 2.864,40 zł - pkt. IV zaskarżonego wyroku.

Zaskarżonemu wyrokowi apelująca zarzuciła naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik postępowania tj.:

1) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:

- brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego i pominiecie jego istotnej części:

a)  tj. zeznań świadka oraz załączonych do pozwu dokumentów w zakresie, w jakim wynikało z nich, że:

•

powódka leczyła się w związku chorobą nowotworową w (...) Szpitalu (...) ul. (...), (...)-(...) W. oraz w Szpitalu (...) ul. (...), (...)-(...) L. w ramach NFZ co potwierdzają załączone do pozwu karty informacyjne z leczenia szpitalnego,

•

pominięcie dokumentów załączonych przez Naczelnika Urzędu (...) w T. tj. zeznań podatkowych powódki za lata 2013 -2015 r. oraz rocznych obliczeń podatku za lata 2013-2016 r., z których wynikało, że przychód powódki przed śmiercią jak i po śmierci syna nie zmienił się i wynosił ok. 20.000.00 zł,

•

pominięcie dokumentów załączonych przez Naczelnika Urzędu (...) w T. tj. zeznań podatkowych powódki za lata 2013 -2015 oraz rocznych obliczeń podatku za lata 2013-2016 r. z których jednoznacznie wynika że powódka nic otrzymała jakiejkolwiek darowizny w 2013 r..

•

dowodu z zeznań świadka K. M. z których wynikało, iż w 2014 r. czyli po śmierci A. M., mąż powódki Z. W. (1) przekazał w formie darowizny mieszkanie przy ul. (...) w T. co jednoznacznie wskazuje, iż powódka nie był w niedostatku, jak również nie potwierdza znacznego pogorszenia jej sytuacji majątkowej po śmierci syna,

•

przelew z dnia 09.03.2015 r. na kwotę 150 zł został wykonany za gitarę, przelew na kwotę 60 zl z dnia 08.11.2013 r. został wykonany za zegarek, natomiast przelew na kwotę 28.000,00 zł z dnia 05.09.2013 r. został wykonany tytułem udzielonej powódce pożyczki. Pozostał przelewy zostały wykonane pod tytułem dofinansowanie (...).

- przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki i w sposób sprzeczny z doświadczeniem życiowym oraz w sposób zupełnie dowolny ustalenie:

•

że status zmarłego A. M. został ustalony za pomocą zeznań świadków oraz złożonych dokumentów i pozwalał przyjąć, że sytuacja majątkowa powódki po jego śmierci uległa znacznemu pogorszeniu,

•

że przelewy wykonane na rzecz powódki od lutego 2011 r. do listopada 2013 r. na kwotę 45.100,00 zl były bezinteresowną pomocą na rzecz powódki, a nie pożyczką czy też zapłatą za rzeczy jak wskazywały tytuły przelewów, jak również na co wskazywały, zeznania podatkowe powódki za lata 2013 - 2015 r. oraz roczne obliczenia podatku za lata 2013 - 2016 r., złożone przez Naczelnika Urzędu (...) w T.,

2) naruszenie art. 100 zd. 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i obciążenie pozwanej kwotą 7.217,00 zł tytułem kosztów procesu, pomimo iż powództwo zostało oddalone w 16%, co powinno zostać również uwzględnione przy orzekaniu o kosztach.

Naruszenie prawa materialnego:

1)  art. 446 § 2 k.c. przez jego błędną wykładnie i uznanie, iż w przedmiotowej sprawie powódce należy się renta w wysokości 200 zł miesięcznie począwszy od sierpnia 2016 r. jak również skapitalizowana renta w wysokości 5.800,00 zl za okres od dnia 1 marca 2014 r. do 31.07.2016 r. podczas gdy powódka nie udowodniła możliwości zarobkowych powoda, swoich uzasadnionych potrzeb, jak również tego że pozostaje w niedostatku,

2)  art. 446 § 3 k.c. przez jego błędną wykładnie i uznanie, iż w stanie faktycznym sprawy można uznać, iż powódka doznał znacznego pogorszenie sytuacji życiowej po śmierci syna, co w ocenie Sądu uzasadnia przyznanie powódce kwoty 50.000,00 zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej,

Wskazując na powyższe zarzuty apelująca wnosiła o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za II instancję. Ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie jest uzasadniona, aczkolwiek pewna część ustaleń i rozważań Sądu jest wadliwa.

W pozwie zostały wyodrębnione dwa rodzaje roszczeń. Jedno wywiedzione z treści art. 446 § 2 kc, drugie zaś z § 3 tegoż przepisu.

Skłania to do odrębnego odniesienia do każdego z żądań.

Sąd Rejonowy uznał, że roszczenie o rentę wynika z faktu, iż przede wszystkim na zmarłym spoczywał ustawowy obowiązek alimentacyjny wobec powódki. Stanowisko to jest niepoprawne. Faktem jest, że pomiędzy w/w osobami istniała bardzo bliska więź pokrewieństwa. Zmarły bowiem był synem powódki. W normalnym toku rzeczy mógłby być ustawowo zobowiązany do alimentacji wobec swojej matki. Uszło jednak uwadze sądowi I-szej instancji, że powódka pozostaje w związku małżeńskim, zatem obowiązek alimentacyjny małżonka wyprzedza obowiązek w tym zakresie zstępnego wobec wstępnego.

W tym stanie rzeczy ochrony prawnej powódka mogła upatrywać w treści paragrafu 2-go powołanego przepisu – zdanie ostatnie.

Zasądzenie renty jest bowiem możliwe także na rzecz osób, wobec których nie ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny. Istnieje wymóg, aby dochodzący roszczeń był osobą bliską zmarłemu, któremu zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania. Żądanie renty musi być usprawiedliwione w świetle zasad współżycia społecznego.

Ustawodawca nie definiuje, kogo można uznać za osobę bliską zmarłemu. Osobę taką ze zmarłym nie musiał łączyć stosunek pokrewieństwa, na co wskazuje treść art. § 2 i 3 powołanego przepisu. Wydaje się, że kategoria tych osób nie jest ograniczona do osób prowadzących ze zmarłym gospodarstwo domowe (por. np. A. Olejniczak, w: Kidyba, Komentarz 2014, t. III, cz. 1 s. 574 Nb 9). Jako przykład osoby bliskiej podaje się często konkubenta zmarłego (por. np. wyrok SN z 2.12.1970 r. II CR 541/70, OSPiKA 1972, Nr 3 ,por. 52 oraz M. Safiarz, W. Pietrzykowski, Komentarz t. I 2015, s.1511 Nb 17).

Reasumując, jest niewątpliwe, iż osobą bliską może być również osoba spoza kręgu rodziny. W zaistniałej sytuacji tym bardziej przymiot osoby bliskiej ma krewny, zwłaszcza najbliższego stopnia, na którym dotąd nie spoczywał prawny obowiązek alimentowania. Lektura akt dostarcza szeregu dowodów, że relacje pomiędzy zmarłym i powodem były bliskie, ciepłe i zażyłe. Nie zmieniła tego faktu okoliczność, iż zmarły kilka lat przebywał w(...), gdzie pracował.

Wbrew zarzutom apelacji nie można przyjąć, że nie została spełniona przesłanka stałego dostarczenia środków utrzymania.

W 2013 roku wykryto u powódki chorobę nowotworową. Wymagane było rozległe i długotrwałe leczenie, w tym również prywatne (leczenie operacyjne i chemioterapia).

Na karcie 22 i następnych akt widnieją przelewy bankowe zmarłego na rzecz powódki. Były one w następujących datach: 25 stycznia 2013 r., 17 kwietnia 2013 r., 8 maja 2013 r., 9 maja 2013 r., 15 maja 2013 r., 29 lipca 2013 r., 3 września 2013 r., 6 listopada 2013 r.

Odnotowania również wymaga, iż to wsparcie finansowe zmarłego dla matki było także znacznie wcześniej. Dotyczy to lat 2011 - 2012.

Zwiększenie tej pomocy nastąpiło wyraźnie od daty, w której zdiagnozowano u powódki nowotwór.

Łączna kwota przelewów, co trafnie ustalił Sąd Rejonowy wynosiła 45.100 zł. Ciężaru gatunkowego pomocy pieniężnej nie zmienia fakt, że w dniu 29 lipca 2013 roku zmarły ofiarował kwotą 150 zł na pokrycie kosztów gitary i w dniu 6 listopada 2013 roku otrzymała ona kwotę 50 zł wydatkowanej na zegarek. Odnotować należy, że środki utrzymania dostarczone przez zmarłego nie muszą mieć postaci pieniężnej i mogą przybierać postać rzeczową lub usług (por. np. Wyrok SN z 17.06.1974 roku, II CR 275/74 OSPiKA 1975, Nr 5, poz. 106; M Safjon, W. Pietrzykowski, Komentarz, t. I , 2015, s. 1512 , Nb 20).

Wsparcia finansowego nie może zdyskredytować udzielona przez zmarłego pożyczka w kwocie 28.000 zł (por. 32). Jest to również forma pomocy finansowej, która polega na przysporzeniu środków w majątku powódki na cele związane z pokryciem kosztów leczenia. Jest niewątpliwym, że warunki spłaty były korzystniejsze niż w przypadku kredytu bankowego.

Pomijając powyższe należy zauważyć, że darowizny uczynione przez zmarłego to i tak pokaźna suma wynosząca łącznie 17.100 zł.

Spełniona została także kolejna przesłanka - dobrowolność dostarczenia środków utrzymania. Okoliczność ta nie była zresztą przez pozwanego kwestionowana.

Ma zasadniczą rację autor apelacji stwierdzając, że przy ustaleniu wysokości renty przewidzianej w art. 446 § 2 kc należy dokonać oceny rzeczywiście uzyskiwanych przez zmarłego dochodów, oraz uwzględnić jego możliwości zarobkowe (por. wyrok SN z 27.02.1975 r., III PR 11/75, Legalis).

Jest natomiast w błędzie skarżący, iż ustalenia te w niniejszej sprawie nie były poczynione.

Z wyjaśnień informacyjnych (por. k. 132 odv.), potwierdzonych jej zeznaniami wynika, że zmarły przebywał w Anglii 10 lat. Posiadał własną firmę ubezpieczeniową.

Z zeznań natomiast świadka K. S. (por. k.165 i 166) wynika, iż zmarły w tym czasie zarabiał około 4500 funtów miesięcznie. Jest to kwota dość znacząca. Przeciętne wynagrodzenie pracownika to około 1200 - 1600 funtów miesięcznie. Dane te są ogólnodostępne na stronach internetowych, gdzie oferowane jest zatrudnienie dla Polaków udających się do (...). Suma ta jest jednocześnie poziomem możliwości płatniczych zmarłego.

Sąd I-szej instancji dysponował także dochodami powódki i jej męża (ojczyma zmarłego). Na stronie 6 akt znajduje się oświadczenie powódki o jej stanie majątkowym i dochodach. Nie było ono kwestionowane przez pozwanego. Wynika z niego, że powódka posiada dom o powierzchni zaledwie 100m ², piętnastoletni samochód osobowy S. (...) o wartości 7.000 zł oraz uzyskuje emeryturę w wysokości 1.300 zł. Jej mąż pozostający w zatrudnieniu uzyskuje najniższe wynagrodzenie.

Stałe opłaty związane z utrzymaniem domu (energia cieplna, elektryczna itp.) oraz wydatki na leki to kwota około 1100 zł miesięcznie. Poza tym ciężarem powódka ponosi koszty paliwa, utrzymania samochodu (ubezpieczenie, przeglądy techniczne, naprawy) oraz koszty wizyt lekarskich i dojazdów.

Nadto jej potrzeby obejmują wydatki na żywność, środki czystości, ubrania itp.

Reasumując, pomoc syna była niezbędna, ażeby sprostać, chociaż podstawowym jej kosztom utrzymania.

Odpierając zarzut autora apelacji należy podnieść, że w przypadku powódki nie jest możliwe – z uwagi na jej stan zdrowia – ograniczenie usług i świadczeń medycznych jedynie do placówek, gdzie są te zabiegi i świadczenia refundowane przez NFZ.

Jest okolicznością powszechnie znaną, że terminy medycznych usług są długie, co biorąc pod uwagę chorobę nowotworową powódki, wskazane jest dla jej zdrowia, posiłkowanie się prywatnymi placówkami medycznymi.

Błędne jest zapatrywanie, że dla skutecznego dochodzenia roszczeń w oparciu o przepis art. 446 § 2, wymagane jest stwierdzenie u powódki niedostatku.

Renta na rzecz osób bliskich nie ma charakteru alimentacyjnego i jej przyznanie nie jest ograniczone do sytuacji, gdy żądający znajduje się w niedostatku i nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb (por. np. Kodeks Cywilny, komentarz 2018, wyd. 20, t. 27 i 28, opubl. w Legalis oraz Kodeks Cywilny; Komentarz, 5 wydanie, wyd. C.H.Beck, W-wa 2013 pod red. E. Gniewek str. 833, t.14 do art. 446 KC).

Przytoczone w tym względzie stanowisko judykatury nie przystaje do realiów niniejszej sprawy. Dotyczy ono bowiem sytuacji, w której na zmarłym ciążył ustawowy obowiązek alimentacyjny.

Nie mniej zebrany w sprawie materiał dowodowy upoważnia do stwierdzenia, że symptomy niedostatku istnieją po stronie powódki, która nadal musi kontynuować leczenie onkologicznie, które siłą rzeczy generuje stałe, znaczne koszty w jej budżecie domowym.

Z zeznań świadka Z. W. (męża powódki) wynika, że już po śmierci syna powódka przebyła drugą operację. Koszty leczenia uległy znacznemu zwiększeniu. Powódka była zmuszona zapożyczyć się na kwotę 15.000 zł. Niewątpliwym jest, że to znacząco obciąża bardzo skromny budżet domowy powódki i jej męża.

Rzeczą niezrozumiałą jest poszukiwanie przeszkód w przyznaniu świadczenia w fakcie, że mąż powódki podarował swoje mieszkanie w T. K. M.. Podnieść należy, że w/w lokal stanowił majątek osobisty męża powódki. Ta ostatnia zatem nie była w żaden sposób uprawniona do jego rozporządzania. Okoliczność ta ma się nijak do kwestii renty.

Odrębnym zagadnieniem jest wysokość należnej powódce renty.

Posiłkując się danymi, powszechnie dostępnymi w środkach masowego przekazu i w internecie należy przyjąć, że dochody zmarłego w przeliczeniu na walutę polską kształtowały się na poziomie 21.000 - 21.600 zł miesięcznie (1 funt około 4,7 - 4,8 zł).

Kwota przyznanego świadczenia w wysokości po 200 złotych miesięcznie nie jest wygórowana. Przeciwnie. Jest symboliczna. Stanowi niecały procent dochodu zmarłego.

Nie jest jednocześnie nadmierna z punktu widzenia potrzeb powódki, która nadal kontynuuje leczenie onkologiczne w 3 ośrodkach: w W., L. i G.. Jak trafnie ustalił Sąd Rejonowy, zmuszona jest pożyczać pieniądze na zakup opału na zimę i leków. Podnieść ponadto należy, że w normach art. 446 § 2 kc chodzi o rentę w celu zaspokojenia nie tylko potrzeb życiowych (utrzymanie, leczenie), ale także innych, np. kulturalnych (por. cyt. wyżej kom. z 2018 r. wyd. 20, t. 27).

Z tych przyczyn zarzut określenia renty w kwocie po 200 zł miesięcznie należało uznać za całkowicie chybiony.

Nie ma racji skarżący kwestionując przyznanie powódce odszkodowania w kwocie 50.000 zł tytułem odszkodowania z powodu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powódki.

Śmierć poszkodowanego skutkuje tym, że jego osoby bliskie nie mogą liczyć na pomoc i wsparcie z jego strony. Jest to tym bardziej istotne, gdy chodzi o pomoc osobom w podeszłym wieku i osobom chorym lub niepełnosprawnym. Celem odszkodowania przyznawanego na podstawie art. 446 § 3 kc jest naprawienie szkód majątkowych związanych z pogorszeniem się sytuacji osoby bliskiej zmarłego (por. np. wyrok SN 4.09.1967 roku, I PR 23/67, OSPiKA 1969/1/5).

Nie może być kwestionowane, że powódka jest emerytką, osobą już niemłodą. Poza sporem jest także, że stwierdzono u niej chorobę nowotworową. Jest po dwóch operacjach. Nadal leczy się onkologicznie. Reasumując, należy do kręgu osób uprawnionych, o których mowa w art. 446 § 3 kc.

Spełniony został również drugi warunek – znaczne pogorszenie jej sytuacji życiowej, co jest w bezpośrednim adekwatnym związku przyczynowym ze śmiercią jej syna.

Co podniesiono wyżej, pomoc zmarłego odnotowana przelewami bankowymi, to kwota ponad 40.000 zł.

Było to nie jedyne wsparcie.

Świadek H. G. (por. k. 133) podała, że zmarły wspierał matkę finansowo. Woził ją na zabiegi z zakresu chemioterapii i rehabilitacji.

Z zeznań świadka Z. W. (por. k. 133) wynika, że syn przyjeżdżał do matki z Anglii 1-2 razy w miesiącu. Zawoził ją wówczas do placówek medycznych, na wizyty lekarskie i badania. Oprócz przelewów wręczał matce pod tytułem darnym pieniądze osobiście. Z (...)przywoził dla niej środki czystości oraz żywność.

Potwierdzają to zeznania świadka J. S.. Świadek ów podał, że pomoc syna była znaczna. Oprócz pieniędzy, środków czystości i środków chemicznych powódka otrzymywała w formie darowizny odzież.

Zeznania w/w osób, w toku postępowania nie były przez pozwanego kwestionowane. Pomoc ta wskutek śmierci syna ustała. Nie może ona od lutego 2014 roku liczyć na różne formy wsparcia finansowego ze strony syna. Dochody jej nie uległy istotnej zmianie. Nadal leczy się onkologicznie. Powódka w kolejnych latach: 2013, 2014, 2015 i 2016 ponosiła wydatki na leczenie rehabilitacyjne.

Roczny wydatek z tego tytułu to kwota 2.280 zł (por. k. 140, 145, 150, 151, 152).

Cytowane w apelacji stanowisko judykatury (wyrok SN z 1.02.00 r, III CKN 372/98, wyrok SN z 22.08.74 ,II Cr 416/74, wyrok SN z 4.11.80r,IV CR 412/80, wyrok SA z Poznania 29.03.94 r, I ACr 738/93, wyrok SN z 26.10.70 r, III CZP 22/70, OSNCP 1971/7-8-120, wyrok SA w Szczecinie z 27.03.14 r, I ACa 104/14) należało zaaprobować.

Sąd Okręgowy w pełni akceptuje wymogi wypracowane w w/w orzeczeniach. W niniejszej sprawie zostały one spełnione. Zmarły był najbliższym krewnym powódki. Znaczne pogorszenie jej sytuacji życiowej wykazano wyżej.

Związek przyczynowo - skutkowy pomiędzy śmiercią syna, a znaczącym pogorszeniem sytuacji życiowej powódki jest niewątpliwy i omówiono go wcześniej.

Syn powódki był człowiekiem stosunkowo zamożnym. Powódka mogła jeszcze przez długi czas korzystać z jego pomocy. Pomoc dotychczas udzielona nie miała tylko postaci pieniężnej. Była również rzeczowa. Była często niewymierna. Zmarły nie tylko zwiększał jej budżet domowy, ale również organizował i załatwiał wizyty lekarskie oraz świadczenia medyczne. Organizował bezpłatny transport.

Pogorszenie zatem jej sytuacji nie miało znamiona subiektywnego. Było realne i obiektywne.

Zasądzona suma świadczenia – 50.000 zł nie jest wygórowana. Stanowi niewiele powyżej dwukrotnego miesięcznego wynagrodzenia syna. Kwota ta jest jednocześnie zbliżona do tej, jaka była tytułem wsparcia udzielona powódce w latach 2011 - 2013.

Nie istnieje obawa, iż suma ta doprowadzi do wzbogacenia powódki. Przyznane świadczenie stanowi zrównoważy ekwiwalent znacznego pogorszenia jej sytuacji życiowej.

Nie jest zasadny zarzut obrazy zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 233 § 1 kpc.

Sąd przeprowadził postępowanie dowodowe w kierunku i w zakresie wskazanym przez obie strony.

Ustalenia faktyczne sąd rejonowy poczynił w oparciu o dowody inicjowane przez powódkę i pozwanego. Ustalenia te są prawidłowe i znajdują oparcie w materiale dowodowym. Reguły logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego nie zostały naruszone. Ocena przeprowadzonych dowodów nie jest dowolna i mieści się w granicach swobodnej.

Ustalenia Sądu I-szej instancji Sąd Okręgowy akceptuje i uznaje za własne.

Dokumenty medyczne obrazujące stan zdrowia powódki przed śmiercią syna i w chwili obecnej, zostały wzięte pod uwagę przy ustaleniu przesłanek z art. 446 § 2 i § 3 kc. Nie zostały pominięte zeznania świadków przywoływanych wyżej.

Autor apelacji nie wskazuje jednak o jakiego świadka chodzi oraz jakich ustaleń medycznych nie wzięto pod uwagę. W tym więc zakresie zarzut oparty na art. 233 § 1 kpc nie został skonkretyzowany, a zatem nie może choćby z tego powodu, odnieść zamierzonego skutku.

Jest bezsporne, że powódka leczyła się również w ramach NFZ w związku z chorobą. Jest jednak także niewątpliwe - co podniesiono wyżej - że lecząc chorobę nowotworową korzystała z usług prywatnych.

Dokumentacja z Urzędu (...), ilustrująca dochody powódki na przestrzeni ostatnich kilku lat, również wzięta została pod uwagę. Ma raję skarżący, że dochody powódki uzyskiwane w ramach emerytury nie uległy istotnej zmianie. Wspomniano o tym wcześniej w uzasadnieniu.

Okoliczność ta jednak jest w realiach niniejszej sprawy obojętna z punktu widzenia końcowego rozstrzygnięcia.

Pogorszenie sytuacji życiowej powódki to nie rezultat zmiany wysokości jej emerytury, lecz ustania wsparcia, w tym finansowego ze strony zmarłego, co wyjaśniono wyżej.

W tym stanie rzeczy i na podstawie art. 385 kpc wniesioną apelację jako bezzasadną należało oddalić.

Z zażalenia pozwanego zawartego w apelacji należało zmienić zaskarżone rozstrzygnięcie zawarte w punkcie 3 sentencji.

Koszty procesu, jakie wygenerowały strony się prawie identyczne.

Powódka wygrała proces w 84 %.

Przyznana jej kwota 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu winna ulec obniżeniu o 14 %, w zakresie w jakim przegrała. Czyni to kwotę 6.063 zł. Do takiej też sumy zasądzone koszty procesu zostały obniżone (art.100 kpc).

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Dariusz Mizera