Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 30 stycznia 2017 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Jarosław Gołębiowski (spr.)
Sędziowie:	SSO Dariusz Mizera SSO B.Grochulska
Protokolant:	st. sekr. sąd. Beata Gosławska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 stycznia 2017 roku

sprawy z wniosku M. Ś. i L. Ś. (1)

z udziałem (...) Spółki Akcyjnej w K.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawców

od postanowienia Sądu Rejonowego w Bełchatowie

z dnia 31 maja 2016 roku, sygn. akt I Ns 236/13

postanawia: oddalić apelację i ustalić, iż każdy z uczestników ponosi koszty postępowania odwoławczego związane ze swoim udziałem w sprawie.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSO Dariusz Mizera SSO Beata Grochulska

Sygn. akt II Ca 598/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 31 maja 2016 r. Sąd Rejonowy w Bełchatowie po rozpoznaniu sprawy z wniosku M. Ś. i L. Ś. (1) z udziałem (...) SA w K. o ustanowienie służebności przesyłu oddalił wniosek oraz ustalił, iż każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane z własnym udziałem w sprawie.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

M. Ś. i L. Ś. (2) są od 1994 r. właścicielami na podstawie umowy darowizny nieruchomości położonej w miejscowości R. o powierzchni (...) ha, oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki o nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Bełchatowie urządzona jest księga wieczysta Kw nr (...) oraz działki położonej w miejscowości W. oznaczonej jako działka nr (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Bełchatowie urządzona jest księga wieczysta Kw Nr (...)

Nad działkami nr (...) przebiega elektroenergetyczna linia napowietrzna wysokiego napięcia (...) kV relacji R. - P.. W zakresie działki nr (...) pas technologiczny przebiega pod linią elektroenergetyczną o szerokości 50 m / po 25 m od osi linii w jedną i drugą stronę. Długość pasa linii wynosi 68 m / 40 m od osi linii ( środka słupa nr (...)) w kierunku do drogi o nr ewidencyjnym (...) oraz (...)od osi linii ( środka słupa tu(...) ) w kierunku go drogi o nr ewidencyjnym(...) /. Powierzchnia pinu technologicznego na działce nr (...) wynosi ok. 3.400 m2. W zakresie działki (...) In pas technologiczny o szerokości (...) m przebiega od osi linii elektroenergetycznej po jednej stornie w kierunku północno - wschodnim i jego powierzchnia wynosi ok. (...)nr. Całkowita powierzchnia pasa technologicznego objęta służebnością przesyłu na działkach (...) wynosi ok. 3.596 m2. Zgodnie z aktualnym Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego działki to są położone w terenach pozostałych gruntów rolnych o różnej skali przydatności rolniczej. Do dnia 31 grudnia 2003 r. obowiązywał plan ogólny zagospodarowania przestrzennego gminy D., zgodnie z którym działki Ir były położone w terenach użytków rolnych. Ograniczenia dla właściciela działki powodowane służebnością przesyłu polegają głównie na tym, iż nie można na pasie technologicznym - bez wiedzy i zgody właściciela urządzenia elektroenergetycznego uprawiać drzew, krzewów /szczególnie wysokopiennych/, wznosić wszelkiego rodzaju budowli i obiektów mogących utrudniać eksploatację urządzenia.

Nad działką nr (...) przebiega dwutorowa linia elektroenergetyczna napowietrzna (...) kV relacji R. - M., R. - P. / dawna R. Ł. /. Teren objęty służebnością przesyłu ogranicza się do pasa technologicznego o szerokości 60 m / po 30 m od osi linii i długości przebiegającej linii ok. 15 m, co stanowi powierzchnię ok. 900 m ^{( 2)}. Zgodnie / aktualnym Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy D. działka położona jest w terenach lasów oraz pozostałych gruntów rolnych o różnej skali przydatności rolniczej. Do dnia 31 grudnia 2003 r. obowiązywał plan ogólny zagospodarowania przestrzennego gminy D., zgodnie z którym działka ta była położona w terenach lasów ochronnych

Wynagrodzenie przy płatności jednorazowej z tytułu ustanowienia służebności przesyłu obciążającej działki nr (...) w związku z istnieniem na niej linii energetycznej wysokiego napięcia 200 kV obejmującej grunt o powierzchni 3.596 m ^{( 2 )}wynosi 21.646,00 zł; natomiast w odniesieniu do działki nr (...) w związku z istnieniem na niej linii energetycznej (...)kV obejmującej grunt o powierzchni 900 m ^{( 2)} wynosi kwotę 1.143,00 zł

Przebieg służebności został uwidoczniony za zaewidencjonowanej mapie sporządzonej przez uprawnionego geodetę.

W dniu 17 grudnia 1984 r. została wydana decyzja o zatwierdzeniu planu realizacyjnego na budowę linii 400 kV relacji R. - Ł. na terenie gmin: B.', D. i G. od słupa nr(...)/ rozdzielnia (...) kV / do słupa nr (...).

W dniu 9 stycznia 1985 r. została wydana przez Wojewodę (...) decyzja o zatwierdzeniu Zakładowi (...) w Ł. planu realizacyjnego linii energetycznej (...)kV na terenie gmin: B., D. i G. od słupa nr (...)/ rozdzielnia (...) kV / do słupa nr(...). Decyzja została wydana na podstawie art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 24 października 1974 r. Prawo budowlane.

Naczelnik Gminy D. wydał w dniu 9 stycznia 1985 decyzję o zezwoleniu Zakładowi (...) na budowę linii 400 kV R. - Ł. przebiegającej przez nieruchomości osób prywatnych, położonych na trasie linii w miejscowościach - wsiach wyszczególnionych w wykazie załączonym do decyzji. Decyzja ta stała się ostateczna w dniu 24 stycznia 1985 r., została wydana na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości / DZ. U. 1974.10.54 /. W wykazie stanowiącym załącznik do decyzji została ujęta działka nr (...) poprzednika prawnego M. Ś. i L. Ś. (1) E. R..

W dniu 28 lutego 1985 r. została wydana przez Wojewodę (...) decyzja o udzieleniu Zakładowi (...) w Ł. pozwolenia na budowę inwestycji obejmującej linię energetyczną 400 kV na terenie gmin: D. i G. od słupa nr (...) do słupa (...).

W dniu 29 kwietnia 1985 r. została wydana decyzja nr (...) o ustaleniu lokalizacji inwestycji obejmującej budowę linii elektroenergetycznej(...) kV relacji R. - Ł. - P. oraz Ł. - W.. Długość linii relacji R. - Ł. - P. o długości (...) km przebiegała od rozdzielni (...)kV R. w ^{( ;)} rejonie Elektrowni (...) na terenie wsi K. gm. B., dalej w rejonie ważniejszych miejscowości m. in: B., D., W. i T. w województwie (...).

Na podstawie protokołu odbioru technicznego i przekazania do eksploatacji zadania inwestycyjnego pt. „(...) R. - P. ” z dnia 29 września 1987 r., odcinek od stacji R. do stanowiska (...) - z dnia 29 września 1987 r., której zleceniodawcą był Zakład (...) w Ł. nastąpiło przekazanie tej inwestycji do eksploatacji .

W dniu 12 maja 1982 r. została wydana decyzja o pozwoleniu na budowy linii(...) kV relacji R. – P..

W dniu 7 września 1984 r. został przesłany odpis protokołu odbioru linii (...) kV relacji R. - P. spisany w dniu 30 sierpnia 1984 r.

Na podstawie Zarządzenia nr (...) Prezesa Rady Ministrów' z dnia 30 grudnia 1988 r. z dniem 31 grudnia 1988 r. uległo podziałowi m. in. przedsiębiorstwo państwowe (...) w W.. W jego miejsce powstał m. in. Zakład (...) z/s w Ł..

Na podstawie zarządzenia Ministra Przemysłu i Handlu Nr (...) z dniu 5 lipca 1993 r. dokonany został podział przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) w L. w celu wniesienia przez Skarb Państwa zorganizowanej części mienia przedsiębiorstwa do spółki akcyjnej (...) SA w W. oraz przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...) w Ł. w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa pod nazwą Zakład (...) SA w Ł.. Na Zakład (...) SA w Ł. przeszły uprawnienia i obowiązki przekształconego przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...) w Ł. wynikające z decyzji administracyjnych. Zakład (...) przekazał do (...) SA:

1/ stacje m. in. R. (...) kV - w całości,

2/ linie (...) kV relacji R. - P. o długości (...) km

W dniu 31 maja 1994 r. odbyło się Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy (...) SA z/s w W., na którym został podwyższony kapitał akcyjnego spółki.

Na podstawie protokołu z działania komisji ds. przekazania - przejęcia / dnia 22 lipca 1993 r., aneksowanego w dniu 10 września 1993 r. nastąpiło przejęcie linii i stacji (...) kV z Zakładu (...) do (...) SA.

W dniu 5 grudnia 2007 r. odbyło się Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie spółki pod nazwą (...) SA z/s w W., spółka ta wcięła udział w podziale spółki (...) SA z/s w L. prze/, wydzielenie w trybie określonym w art. 529 § 1 pkt 4 Kodeksu spółek handlowych w drodze przeniesienia części majątku spółki dzielonej na spółkę.

Na podstawie uzgodnionego w dniu 30 sierpnia 2007 r. planu podziału nastąpił podział Spółki (...) SA w W. pomiędzy (...) SA a (...) SA - w' trybie art. 533 Kodeksu spółek handlowych.

Na mocy postanowienia Sądu Rejonowego dla Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 24 października 2007 r. nastąpiła zmiana nazwy spółki (...) SA na (...) SA oraz siedziby z W. na L..

Na mocy postanowienia Sądu Rejonowego dla Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 11 grudnia 2008 r. nastąpiła zmiana nazwy spółki (...) SA na (...) SA oraz siedziby z W. na K..

Na mocy postanowienia Sądu Rejonowego dla Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 9 stycznia 2013 r. nastąpiła zmiana nazwy spółki z: (...) SA na: (...) SA.

W dokumentach Urzędu Gminy (...) SA figuruje jako płatnik podatku od nieruchomości od budowli z tytułu własności; nigdy nie opłacał podatku od nieruchomości z gruntów - podatek ten opłacają M. Ś. i L. Ś. (1).

W Instytucie (...) w W., Ministerstwie Gospodarki w W., Starostwie Powiatowym w B. nie ma dokumentów' dotyczących budowy i eksploatacji linii elektroenergetycznej (...) kV relacji M. - R. i P. - R.. W Archiwum Akt Nowych w' W. znajdują się dokumenty dotyczące linii elektroenergetycznej relacji R. - Ł. – P..

Przed wystąpieniem z wnioskiem w niniejszej sprawie pełnomocnik wnioskodawców pismem z dnia 5 kwietnia 2012 r. zwrócił się do (...) SA o zapłatę tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości powodów oraz tytułem wynagrodzenia za ustanowienie na tychże nieruchomościach służebności przesyłu.

W odpowiedzi (...) SA zażądały uzupełnienia dokumentów celem zajęcia stanowiska.

Stan faktyczny niniejszej sprawy został ustalony w oparciu o dowody z dokumentów przedstawionych przez strony oraz opinii biegłych sądowych B. K., Z. K. oraz D. K..

Sąd Rejonowy zważył, iż wniosek nie zasługuje na uwzględnienie.

Podstawę prawną żądania pozwu stanowi art. 305 ¹ kc zgodnie z którym nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować, lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 kc prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. W myśl art. 305 ⁴ kc do służebności przesyłu mają odpowiednie zastosowanie przepisy o nieruchomościach gruntowych.

W ocenie Sądu zostało wykazane następstwo prawne pomiędzy przedsiębiorstwem państwowym Zakładem (...) w Ł. a uczestnikiem, co wynika w dokumentów powołanych wyżej.

W sprawie zostało ustalone, iż poprzednik prawmy uczestnika - Zakład (...) w Ł. uzyskał decyzję o zezwoleniu na budowę linii elektroenergetycznej (...) kV, przebiegającej m. in. przez działkę nr (...) - w trybie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości / tj. Dz. U. z 1974 r., Nr 10, poz. 64 ze zm. /. Zgodnie z tym przepisem organy administracji państwowej, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe za zezwoleniem naczelnika gminy, zakładać i przeprowadzać na nieruchomościach - zgodnie z lokalizacją szczegółowy - ciągi drenażowe, przewody służące do przesyłania płynów, pary, gazów', elektryczności oraz urządzenia techniczne łączności i sygnalizacji, a także inne podziemne lub nadziemne urządzenia techniczne niezbędne do korzystania z tych przewodów' i urządzeń. Osobom upoważnionym przez właściwy organ, instytucję lub przedsiębiorstwo państwowe przysługuje prawo dostępu do tych przewodów i urządzeń w celu wykonywania czynności związanych z ich konserwacją. Jeżeli założenie i przeprowadzenie przewodów i urządzeń powoduje, że nieruchomość nie nadaje się do dalszego racjonalnego jej użytkowania przez właściciela na cele ^: dotychczasowe, nieruchomość podlega wywłaszczeniu w trybie i według zasad przewidzianych w cyt. ustawie. W przedmiotowej sprawie nie wystąpił) przesłanki do wywłaszczenia przedmiotowej działki, a decyzja taka nie została nigdy wydana.

Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem orzecznictwa jeżeli przedsiębiorco będący właścicielem urządzeń wymienionych w art. 49 § 1 kc wykonuje uprawnienia wynikające z decyzji wydanej na rzecz jego poprzednika prawnemu na podstawie art. 35 cyt. ustawy - właściciel nieruchomości nie może żądać ustanowienia służebności przesyłu ( art. 305 ^{( 2)} § 2 kc ) / p. uchwała SN z dnia fi czerwca 2014 r., III CZP 107/13. LEX nr 1488917 /. Wykonywanie uprawnień w zakresie wynikającym z decyzji wydanej na podstawie art. 35 cyt. ustawy, stanowiącej tytuł prawny do ich wykonywania, nie prowadzi do nabycia prze/ zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu /p, uchwała SN w składzie 7 sędziów z dnia 8 kwietnia 2014 r., III CZP 87/13, postanowienie SN z dnia 29 maja 2014 r., V CSK 331/13. LEX nr 1504851/, Objęcie przez przedsiębiorstwo przesyłowe cudzej nieruchomości na podstawie art. 35 cyt. ustawy w celu budowy urządzeń przesyłowych, uzasadnia przyjęcie dobrej wiary tego przedsiębiorstwa jako posiadacza służebności gruntowej u treści odpowiadającej służebności przesyłu / p. postanowienie SN z dnia 21 lutego 2013 r., I CSK 354/12, LEX "nr 1318290 /. Ratio legis regulacji przywołanej w art. 35 cyt. ustawy, ze względu na funkcje przewidzianego w tym przepisie ograniczenia własności nieruchomości, wskazuje na to. że należące do istoty tego ograniczenia obowiązki ciążą na każdoczesnym właścicielu nieruchomości wobec każdoczesnego przedsiębiorcy przesyłowego, co faktycznie wskazuje na ustanowienie służebności gruntowej / p. wyrok sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 13 marca 2013 r., 1 ACa 821/12, LEX nr 1344257 /.

W przedmiotowej sprawie uczestnik podniósł posiadanie tytułu prawnego do korzystania z działki nr (...) w ramach służebności przesyłu na podstawie decyzji wydanej w trybie art. 35 cyt. ustawy - alternatywnie zgłosił zarzut zasiedzenia służebności przesyłu w odniesieniu do działek (...). (...).

Rozważania należy rozpocząć od zarzutu posiadania uprawnienia do korzystania z nieruchomości na podstawie decyzji administracyjnej.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 stycznia 2010 r. wydanej w sprawie sygn. III CZP 116/09 /OSNC 2010 r. poz.92/ przesądził, iż decyzja wydana na podstawie art. 35 ust. 1 cyt. ustawy jest tytułem prawnym dla przedsiębiorcy przesyłowego do stałego korzystania z wymienionej w tej decyzji nieruchomości. W uzasadnieniu Sąd wskazał, iż ograniczenie własności na podstawie w/w przepisu mieści się w granicach szeroko rozumianego wywłaszczenia, co wiąże się z trwałością stanu, jaki decyzja stwarza, obejmując sobą każdoczesnego przedsiębiorcę przesyłowego wstępującego w miejsce dotychczasowego adresata tej decyzji. Takiego rozumienia przepisu wymaga funkcja, którą on realizuje, znajdując się w rozdziale piątym ustawy o szczególnym trybie wywłaszczenia, a nie o czasowym zajęciu nieruchomości, które jest uregulowane w ustawie w rozdziale szóstym, gdzie występuje też pojęcie „ oznaczonego czasu ”. Zdaniem Sądu Najwyższego ratio legis przepisów upoważniających do wydania decyzji administracyjnej w celu umożliwienia tzw. przedsiębiorstwu przesyłowemu

wstępu na cudzą nieruchomość w celu założenia, a następnie eksploatacji i konserwacji urządzeń służących do przesyłu różnych postaci energii, stanowi nie tylko uprawnienie do wejścia na grunt w czasie zakładania tych urządzeń i ich konserwacji, ale o możliwości realizowania zadań i celów gospodarczych, którym te urządzenia służą. Ograniczenie własności nieruchomości będzie w każdym wypadku trwało tak długo, jak długo dane urządzenie przesyłowe będzie potrzebne do celów, które spowodowały jego zainstalowanie i utrzymywanie.

Z drugiej strony w orzecznictwie powszechnym wskazuje się, że zasada związania sądów powszechnych skutkami prawnymi orzeczeń organów administracyjnych doznaje ograniczenia w myśl koncepcji tzw. bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej, zgodnie z którą decyzja administracyjna, dotknięta wadami godzącymi w jej istotę, nie może wywoływać skutków prawnych. Do wad godzących w istotę decyzji administracyjnej zaliczyć należy brak organu powołanego do orzekania w określonej materii względnie wydanie decyzji przez organ oczywiście niewłaściwy, wydanie decyzji bez jakiejkolwiek podstawy w obowiązującym prawie materialnym, czy też zachowania jakiejkolwiek procedury. W takich sytuacjach, kwalifikujących decyzję administracyjną jako akt nieistniejący, Sąd cywilny nie jest nią związany, a legalność decyzji administracyjnej pod tym kątem może być przedmiotem badania przez Sąd cywilny w ramach incydentalnej, swoistej kontroli stosowania prawa. Sąd cywilny nie jest natomiast uprawniony do kwestionowania decyzji administracyjnej, w szczególności pod kątem jej merytorycznej zasadności i jest nią związany także w sytuacji, gdy w ocenie tego sądu decyzja administracyjna jest wadliwa merytorycznie /p. uchwała SN z dnia 9 października 2007 r., III CZP 46/07, OSNC 2008 r. Nr 3 poz. 30 /.

Reasumując, sąd w postępowaniu cywilnym obowiązany jest uwzględniać stan prawny wynikający z osnowy ostatecznej decyzji administracyjnej, chyba że decyzja została wydana przez organ niepowołany lub w zakresie przedmiotu orzeczenia bez jakiejkolwiek podstawy w obowiązującym prawie materialnym względnie z oczywistym naruszeniem reguł postępowania administracyjnego. W tych wypadkach Sąd nie jest związany decyzją administracyjną i - pomimo jej formalnego nieuchylenia - nie wywołuje skutków prawnych.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, stwierdzić należy, iż uczestnik wywodzi swoje prawo do korzystania z nieruchomości wnioskodawców na potrzeby posadowienia i eksploatacji linii przesyłowej 400 kV na działce nr (...) w oparciu o decyzję administracyjną z dnia 9 stycznia 1985 r. wydaną w trybie cyt. ustawy z dnia 12 marca 1958 r. Uczestnik złożył wprawdzie decyzję ze stwierdzeniem jej ostateczności, jednakże - w ocenie Sądu - decyzja ta świadczy o jej wydaniu z naruszeniem wszelkich zasad proceduralnych postępowania administracyjnego, gdyż już w samej decyzji poprzednik prawny wnioskodawców nie jest wskazany jako osoba, która tę decyzję ma otrzymać. W orzecznictwa sądów powszechnych wynika, że wadę decyzji administracyjnej w postaci wydania jej z pominięciem wszelkich zasad proceduralnych, kwalifikującą ją jako decyzję bezwzględnie nieważną, rozumieć należy niezastosowanie jakiejkolwiek procedury. Z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie, albowiem wskazana decyzja administracyjna powinna być bezwzględnie doręczona poprzednikowi prawnemu wnioskodawców, w którego prawa ta decyzja wkraczała. Niedoręczenie decyzji właścicielowi nieruchomości pozbawiało go możliwości ewentualnego zaskarżenia decyzji. Oznacza to, że przedmiotowa decyzja nie może zostać uznana za ostateczną i prawomocną, co implikuje wniosek, iż uczestnik me wykazał ostatecznie istnienia skutecznego wobec wnioskodawców prawa do korzystania z jej nieruchomości.

W tej sytuacji należało rozstrzygnąć podniesiony przez uczestnika zar/iil zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu w odniesieniu do wszystkich działek objętych wnioskiem.

Służebność gruntowa jest ograniczonym prawem rzeczowym skutecznym przeciwko wszystkim osobom (erga omnes), które obciąża nieruchomość jednego właściciela (nieruchomość służebną) na rzecz każdoczesnego właściciela (użytkownika wieczystego) innej nieruchomości. Treść tego prawa polega bąd), na tym. że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (art. 285 §1 k.c.).

Stosownie do treści art. 292 k.c. służebność gruntowa może być nabyła przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia, przy czym przepisy o nabyciu własności nieruchomości w drodze zasiedzenia stosuje się odpowiednio. Chodzi tu w szczególności o odpowiednie stosowanie przepisów o terminach zasiedzenia oraz skutkach ich przerwania i zawieszenia. W konsekwencji również służebność przesyłu - do której z mocy art. 305 ¹ k.c. stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych - może zostać nabyta przez zasiedzenie.

Zasiedzenie prowadzi do nabycia przez posiadacza prawa należącego do innej osoby na skutek wykonywania tego prawa przez czas w ustawie określony. Zasiedzenie polega na nabyciu prawa przez nieuprawnionego posiadacza wskutek faktycznego wykonywania tego prawa w okresie oznaczonego w ustawie czasu i biegnie przeciwko właścicielowi.

Posiadaczem służebności jest w myśl art. 352 §1 k.c. osoba, która faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności. Posiadanie służebności ma innych charakter niż posiadanie nieruchomości - jest wykonywane stosownie do potrzeb i może nie mieć charakteru ciągłego. W przypadku służebności przesyłu jej posiadanie będzie na ogół polegać na utrzymywaniu na nieruchomości urządzeń przesyłowych oraz dokonywaniu remontów i okresowych konserwacji.

Do istoty instytucji zasiedzenia nieruchomości należy upływ dłuższego okresu czasu. Zgodnie z art. 172 § 2 k.c. w zw. z art. 292 k.c. posiadacz samoistny służebności (Ij. osoba, która korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności) w złej wierze nabywa ja przez zasiedzenie z upływem 30 lat. Posiadacz samoistny w dobrej wierze nabywa tę służebność przez zasiedzenie z upływem 20 lat.

Bieg terminu zasiedzenia służebności gruntowej rozpoczyna się od chwili, gdy posiadacz tej służebności przystąpił do korzystania z trwałego i widocznego urządzenia (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1967 r. w sprawie III CZP 12/67, opubl. OSNC 1967 r. Nr 12 poz. 212).

W realiach przedmiotowej sprawy uznać należy, iż początek biegu terminu do zasiedzenia przez pozwanego służebności gruntowej odpowiadającej obecnie funkcjonującej służebności przesyłu w zakresie działki nr (...) należy liczyć najpóźniej od dnia 29 września 1987 r. tj. dnia, w którym nastąpił odbiór techniczny i przekazanie linii do eksploatacji, natomiast dla linii (...)kV w zakresie działek (...) od dnia 30 sierpnia 1984 r. tj. od chwili dokonania odbioru technicznego i przekazania do eksploatacji linii 200 kV - wtedy to bowiem rozpoczęło się korzystanie przez przedsiębiorstwo przesyłowe z trwałych i widocznych urządzeń przesyłowych.

W powyższej dacie obowiązywał Kodeks Cywilny, który w pierwotnym brzmieniu art. 172 k.c. stanowił, że posiadacz samoistny nieruchomości, który w chwili uzyskania posiadania był w dobrej wierze, nabywał własność nieruchomości po upływie dziesięcioletniego okresu posiadania, a posiadacz samoistny, który w chwili uzyskania posiadania był w złej wierze - po upływie dwudziestoletniego okresu posiadania.

Terminy zasiedzenia zostały wydłużone do obecnie obowiązujących na podstawie ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 55 poz. 321). Zgodnie z art. 9 wskazanej ustawy do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się od tej chwili przepisy niniejszej ustawy; dotyczy to w szczególności możliwości nabycia prawa przez zasiedzenie.

Dla uznania zarzutu zasiedzenia za skuteczny istotne było ustalenie czy posiadanie pozwanego było posiadaniem samoistnym oraz czy był on w dobrej czy złej wierze, a ponadto czy służebność polegała na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia.

Posiadanie prowadzące do zasiedzenia musi mieć nadto charakter posiadania samoistnego. Definicję posiadania samoistnego zawiera art. 336 k.c.. W świetle tego przepisu posiadaczem samoistnym jest ten, kto faktycznie włada rzeczą jak właściciel. O posiadaniu samoistnym nie świadczy sama tylko długotrwałość posiadania, która nie jest kryterium odróżniającym posiadanie samoistne od zależnego. Posiadanie samoistne charakteryzuje się tym, że posiadacz włada rzeczą w takim zakresie, jak to czyni właściciel, wykorzystując taką faktyczną możliwość władania rzeczą, do jakiej właściciel jest uprawniony (por. postanowienie SN z 7 maja 1986 r., III CRN 60/86, OSNCP 9/87, poz. 138). Posiadanie prowadzące do zasiedzenia musi mieć charakter władania rzeczą z zamiarem posiadania jej dla siebie {cum animo rem sibi habendi). Faktyczne władztwo charakteryzujące posiadanie samoistne wchodzi w grę wówczas, gdy określona osoba znajduje się w sytuacji, która pozwala jej na korzystanie z rzeczy, i to w taki sposób, jakby była ona jej własnością.

Ponieważ przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie do zasiedzenia służebności gruntowej należy stosować odpowiednio, tym samym posiadania prowadzącego do nabycia służebności gruntowej w drodze zasiedzenia nie należy utożsamiać z posiadaniem prowadzącym do nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości. Termin „odpowiednio” wymaga bowiem niejednokrotnie niezbędnych modyfikacji wynikających z istoty i celu danej konstrukcji prawnej. Należy mieć na uwadze okoliczność, że przy ocenie posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności gruntowej chodzi o faktyczne korzystanie z gruntu w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność.

W świetle zgromadzonych w sprawie dowodów przyjąć należ), || poprzednicy prawni uczestnika, potem on sam byli posiadaczami służebności gdyż linie 200 kV i 400 kV były i są faktycznie eksploatowane. W tym zakresie nie było zresztą sporu. Powyższe jednoznacznie świadczy, iż uczestnik i poprzednicy prawni korzystali z nieruchomości wnioskodawców w taki sposób jakby przysługiwała im służebność gruntowa odpowiadającą służebności przesyłu.

Drugą niezbędną do uwzględnienia wniosku o zasiedzenie przesłanki wymaganą przez art. 172 k.c., jest okres posiadania, którego długość zależy ot! dobrej lub złej wiary posiadacza. Jak wynika z poczynionych ustaleń posiadaczem służebności w okresie od wybudowania urządzeń przesyłowych lift nieruchomości powodów byli poprzednicy prawni uczestnika, przedsiębiorstwu państwowe, które następnie przechodziły procesy przekształceń własnościowych W ocenie Sądu uczestnik i jego poprzednicy prawni byli posiadaczami w dobie) wierze, gdyż odnośnie instalacji na działce nr (...) w chwili uzyskania służebności gruntowej posiadali usprawiedliwione okolicznościami przekonanie, że przysługuje im wykonywane przez nich prawo wynikające z decyzji wydanej w dniu 9 stycznia 1985 r., w oparciu o którą została zrealizowana inwestycja u postaci przeprowadzenia przez nieruchomość wnioskodawców linii 400 kV Poprzednicy prawni wnioskodawców nie byli uczestnikami tego postępowania administracyjnego, a realizując inwestycję w oparciu o wskazaną decyzję, usprawiedliwione było ich przekonanie, że działają zgodnie z prawem i w jego granicach. Usprawiedliwione było w tej sytuacji przekonanie subiektywne poprzedników prawnych uczestnika, że posiadają tytuł prawny do korzystania / nieruchomości wnioskodawców. To samo można odnieść odpowiednio do instalacji na działkach (...) - poprzednik prawny uczestnika posiadał wymagane decyzje i zezwolenia, instalacja została oddana do eksploatacji, potem była i jest nieprzerwanie eksploatowana począwszy od 30 sierpnia 1984 r.

Zgodnie z treścią art. 176 § 1 kc, jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swojego poprzednika. Jeżeli jednak poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej 30 lat. Zasadę tę stosuje się odpowiednio do wypadku, gdy obecny posiadacza jest spadkobiercą poprzedniego posiadacza /§2/. Uczestnik miał zatem możliwość doliczenia sobie całego okresu posiadania służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu wobec dobrej wiary poprzedników prawnych.

Jak wynika z ustaleń dokonanych w sprawie posiadaczem służebności w okresie od wybudowania urządzeń przesyłowych na nieruchomości wnioskodawców byli poprzednicy prawni uczestnika, przedsiębiorstwa państwowe, które następnie przechodziły szereg przekształceń własnościowych.

Przedsiębiorstwa państwowa do dnia 1 lutego 1989 r. korzystały ze służebności przesyłu w ramach zarządu mieniem państwowym w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa, były zatem w istocie dzierżycielami w rozumieniu art. 338 kc, co uniemożliwiało im nabycia na swoją rzecz własności ani innych praw rzeczowych. Obowiązujący do dnia 31 stycznia 1989 r. art. 128 kc wyrażający zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, uniemożliwiał państwowym osobom prawnym, sprawującym zarząd mieniem państwowym, nabycie jakichkolwiek praw do tego mienia; należy zatem przyjąć, iż w okresie obowiązywania tego przepisu to Skarb Państwa, a nie przedsiębiorstwo państwowe, był posiadaczem samoistnych urządzeń przesyłowych i cudzej nieruchomości, na której je posadowiono i tylko on, a nie przedsiębiorstwo państwowe, mógł nabyć przez zasiedzenie służebność gruntową przesyłu.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 25 stycznia 2006 r. wydanym w sprawie I CSK 11/05 / Biuletyn SN 2006/5/11 / przesądził, iż osoba prawna, która przed dniem 1 lutego 1989 r. mając status państwowej osoby prawnej nie mogła nabyć / także w drodze zasiedzenia / własności nieruchomości, może do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po 1 lutego 1989 r. zaliczyć okres posiadania Skarbu Państwa sprzed tej daty, jeżeli nastąpiło przeniesienie posiadania /p. też postanowienia SN z dnia 10 kwietnia 2008 r., IV CSK 21/08, z dnia 17 grudnia 2008 r. I CSK 171/08, OSNC 2010/1/15 i z dnia 10 grudnia 2010 r., III CZP 108/10, wyroki z dnia 8 czerwca 2005 r., V CSK 680/04 i z dnia 31 maja 2006 r, IV CSK 149/05 /.

Uczestnik - w ocenie Sądu - wykazał nie tylko następstwo prawne po swoich poprzednikach prawnych począwszy co najmniej od 29 września 1987 r. /linia 400 kV / i od 30 sierpnia 1984 r. / linia 220 kV /, ale też przeniesienie posiadania urządzeń przesyłowych. Wobec powyższego uczestnik mógł zaliczyć do okresu swojego posiadania zgodnie z art. 176 § 1 kc w zw. z art. 292 kc okres posiadania Skarbu Państwa przed dniem 1 lutego 1989 r.

Wskazać w tym miejscu należy, iż objęcie w posiadanie nieruchomości wnioskodawczym przez Skarb Państwa reprezentowany przez przedsiębiorstwo państwowe, w celu budowy a następnie konserwacji linii elektroenergetycznej, nastąpiło nie w ramach władczych uprawnień państwa, lecz w celu wykonania państwowych zadań gospodarczych. Dostarczanie przez państwowe przedsiębiorstwa energetyczne energii elektrycznej oraz budowo i konserwacja urządzeń do tego służących, stanowiło bowiem wykonywanie zadań gospodarczych państwa, było więc działaniem w ramach dominium, a nie w ramach imperium. Skarb Państwo może być zatem uznany za posiadacza tych urządzeń oraz nieruchomości, na których się znajdują, w zakresie odpowiadającym służebności przesyłowej (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17.12.2008 r. I CSK 171/08, OSNC 2010/1/15).

Reasumując początek biegu terminu zasiedzenia należy liczyć od dnia 29 września 1987 r. / linia 400 kV / i 30 sierpnia 1984 r. / linia 220 kV /. Przyjmując posiadanie w dobrej wierze, koniec terminu zasiedzenia odpowiadającego służebności przesyłu nastąpił w dniu 30 września 2007 r. / linia 400 kV / i 31 sierpnia 2004 r. / linia 220 kV /. Przed tą datą wnioskodawcy nie podejmowali żadnych czynności zmierzających do przerwania biegu tego terminu lub zniweczenia w inny sposób prawe uczestnika do korzystania z nieruchomości w zakresie służebności przesyłu.

O kosztach Sąd orzekł na podstawcie art. 520 § 1 kc. W ocenie Sądu żądanie wnioskodawców ustanowienia służebności przesyłu zmierzało do uregulowania wieloletniego stanu rzeczy, w którym uczestnik korzystał z części ich nieruchomości i mogło być zasadne z ich punktu widzenia. O oddaleniu wniosku zdecydowały względy prawne, o których wnioskodawcy mogli nie wiedzieć w dacie wniesienia wniosku. Nie powinni oni zatem dodatkowe ponosić kosztów niniejszego postępowania na rzecz uczestnika mimo oddalenia wniosku.

Mając na uwadze powyższe ustalenia faktyczne, rozważania i powołane w nich przepisy należało orzec jak w postanowieniu.

Apelację od powyższego postanowienia wnieśli wnioskodawcy zaskarżając je w całości zarzucając mu:

I.  Sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego wskutek naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wyrażającą się w dokonaniu oceny dowodów w sposób nic dający się pogodzić z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego poprzez przyjęcie, że jednocześnie z utworzeniem przedsiębiorstwa państwowego na mocy zarządzenia Ministra Przemysłu i Handlu nr (...)doszło do przekazania przez Skarb Państwa na majątek Uczestnika infrastruktury przesyłowej w postaci linii energetycznych przebiegających przez działki wnioskodawców, a w konsekwencji, że posiadanie wykonywane przez uczestnika i jego poprzedników prawnych miało charakter nieprzerwany w wyniku czego doszło do zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu pomimo, że Uczestnik nie przedłożył protokołu zdawczo-odbiorczego bądź też protokołu z przekazania środków trwałych - wynikających z § 2 zarządzenia nr(...), ani żadnego innego dokumentu na potwierdzenie wskazanej okoliczności, co w konsekwencji doprowadziło do uwzględnienia podniesionego przez uczestnika zarzutu zasiedzenia.

II. Naruszenie prawa materialnego, a mianowicie:

a)  art. 7 k.c. poprzez przyjęcie, że wnioskodawcy nie obalili dobrej wiary uczestnika w momencie rozpoczęcia biegu zasiedzenia, podczas gdy przedsiębiorca przesyłowy, który nie legitymuje się tytułem prawnym do korzystania z cudzej nieruchomości, obejmuje posiadanie służebności w złej wierze,

b)  art. 172 § 1 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, że uczestnik w dobrej wierze objął w posiadanie służebność na nieruchomości wnioskodawców, podczas gdy przedsiębiorstwa, które nie legitymuje się tytułem prawnym do ingerowania w' sferę cudzej własności nieruchomości korzysta z tej nieruchomości w złej wierze,

c)  art. 348 zd. 2 k.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez jego niezastosowanie, a w konsekwencji uznanie, że służebność przesyłu w odniesieniu do linii energetycznych przebiegających przez działki Wnioskodawcy została na Uczestnika skutecznie przeniesiona przez jego poprzednika prawnego, pomimo tego, że w toku postępowania Uczestnik nie udowodnił faktu przeniesienia na niego posiadania wskazanych urządzeń przesyłowych, a w szczególności nie przedstawił na tę okoliczność odpowiednich dokumentów,

d)  art. 292 k.c. w zw. z art. 176 § 1 k.c. poprzez uwzględnienie podniesionego przez Uczestnika zarzutu zasiedzenia, mimo niespełnienia określonej w tych przepisach przesłanki w postaci nieprzerwanego posiadania przez uczestnika oraz jego poprzedników prawnych służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu na skutek niewykazania skutecznego przeniesienia na Uczestnika posiadania urządzeń przesyłowych.

W oparciu o tak sformułowane apelujący wnosili o:

1.  zmianę zaskarżonego postanowienia w pkt 1 poprzez uwzględnienie wniosku w całości i zasądzenie od uczestnika na rzecz solidarnie uprawnionych wnioskodawców kosztów postępowania za I instancję,

2.  zasądzenie od uczestnika na rzecz solidarnie uprawnionych wnioskodawców kosztów postępowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Ewentualnie, w razie uznania przez Sąd, że nie zachodzą ku temu przesłanki, apelujący wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od uczestnika na rzecz solidarnie uprawnionych wnioskodawców kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawców nie jest uzasadniona.

Sąd Rejonowy przeprowadził rozległe i wszechstronne postępowanie. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły dowody zaoferowane zarówno przez wnioskodawców, jak też uczestnika. Ich ocena została dokonana prawidłowo, zgodnie z regułami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego. Ocena ta nie jest dowolna. Mieści się w granicach swobodnej i nie uchybia dyspozycji art. 233 § 1 k.p.c.

Formułowanie zarzutu na podstawie tegoż przepisu nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący winien wskazać, jakie kryteria oceny sąd naruszył przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłusznie im je przyznając. Wymóg ten oznacza nadto podanie, na czym w konkretnym przypadku naruszenie zasad objętych dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. polegało (por. np. postanowienie SN z 23.01.2001 roku, IV CKN 970/00, niepubl.).

Treść wniesionego środka odwoławczego prowadzi do wniosku, że tak przedstawione wymogi nie zostały spełnione. Autorzy apelacji sformułowali zarzut obrazy art. 233 § 1 k.p.c. wielce ogólnikowo, wyrażając przekonanie, że posiadanie służebności przez uczestnika nie było nieprzerwane.

Ze stanowiskiem tym nie sposób, się zgodzić.

W odniesieniu do posiadania rzeczy ustawodawca w przepisie art. 340 k.c. zawarł domniemanie. Domniemywa się ciągłość posiadania. Domniemanie to jest domniemaniem prawnym. Oznacza to, że ten, kto wykaże, że wykonywał (wykonuje) posiadanie w różnych momentach, choćby bardzo odległych w czasie od siebie oddalonych, nie potrzebuje dowodzić, że był posiadaczem przez cały okres pomiędzy tymi dwoma momentami. Domniemanie to ma w szczególności znaczenie w postępowaniu o zasiedzenie, i w postępowaniu, w którym zarzut zasiedzenia został podniesiony. Powyższe domniemanie może być wzruszone. Zaznaczenia wymaga jednak, że ciężar dowodzenia tj. zaoferowania dowodu przeciwnego, wskazującego na przerwę w posiadaniu, zgodnie z regułą wyrażoną w art. 6 k.c. spoczywa na stronie, która powołuje się na brak ciągłości posiadania (por. Kodeks cywilny. Komentarz t. 1 pod red. Fr. Błachuty, W- wa 1972, str. 779, Kodeks cywilny. Komentarz, 5 Wydanie, W- wa 2013, wyd. H. Beck, str. 524).

Podnieść jednocześnie należy, że posiadanie w ramach służebności przesyłu, jak też przed nowelizacją Kodeksu cywilnego, posiadanie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu nie jest posiadaniem nieruchomości jak właściciel. Posiadacz służebności korzysta z niej w zakresie służebności, czy korzysta z nieruchomości np. celem przeprowadzenia kontroli linii energetycznej, jej konserwacji, naprawy i przeglądów, a wykonując te czynności uważa, że ma prawo korzystać z cudzej nieruchomości.

Dzieje się tak dlatego, że posiadanie w ramach służebności prowadzące do nabycia przez zasiedzenie ma inny charakter. Posiadanie służebności nie musi być bowiem wykonywane w sposób ciągły, lecz stosownie do potrzeb (por. np. Postan. SN z 4 października 2006 roku, II CSK 119/06, Lex nr 447190, wyrok SN z 31 maja 2006 roku, V CSK 149/2005, Leź Polonica Nr 409449, wyrok SA w Łodzi z 19 kwietnia 2013 roku, I ACa 1356/13, Lex 13323).

Z omawianym zagadnieniem pozostaje w związku problematyka dotycząca przeniesienie posiadania w okresie biegu terminu wymaganego do zasiedzenia (por. art. 176 k.c. w zw. z art. 352 § 2 k.c.).

W uzasadnieniu postanowienia SN z dnia 6 marca 2015 roku (por. sygn. akt III CSK 192/14, Lex Nr 1666021) stwierdzono, że ustawodawca nie stworzył żadnych szczególnych zasad regulujących przeniesienie posiadania służebności przesyłu, a zatem należy stosować do niego ogólne reguły ustalone w art. 348- 351 k.c. Skuteczność przeprowadzenia dowodu na tę okoliczność należy oceniać indywidualnie, a pewne wskazówki co do tego, jakie okoliczności mogą przemawiać za przeniesieniem posiadania służebności zostały określone przez SN w motywach Postanowienia z dnia 18 maja 2007 roku (por. I CSK 64/07 niepubl.).

Przeniesienie posiadania służebności- wobec braku ograniczeń dowodowych w tym zakresie- może być wykazane wszelkimi dowodami, w szczególności z dokumentów w postaci decyzji administracyjnych, map, wykazu środków trwałych z księgi inwentarzowej oraz planów realizacyjnych i protokołów zdawczo – odbiorczych. Te dokumenty- co podniesiono wyżej- stanowią składnik obszernego materiału dowodowego w sprawie i zostały przywołane w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia.

Przeszkód do uwzględnienia zarzutu zasiedzenia nie można również- co podnoszą skarżący- upatrywać w braku decyzji administracyjnej wydanej na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 29 września 1990 roku o zmianie ustawy o gospodarce gruntami.

Jednocześnie w judykaturze wskazano- co podniesiono wyżej, że do przeniesienia posiadania może dojść w każdy sposób wymieniony w art. 348-351 k.c. (por. nr wyrok SN z 10.11.1999 roku, I CKN 201/98, OSNC 2000/5/93 i wyrok SN z 13.04.2000 roku, III CKN 859/99).

Jeżeli chodzi o kwestię przenoszenia mienia przez Skarb Państwa na rzecz przedsiębiorstw państwowych to należy zaznaczyć, że przeniesienie własności nieruchomości pozostających w zarządzie tych przedsiębiorstw następowało ex lege tj. na podstawie w/w przepisu, a zatem z dniem 5 grudnia 1990 roku. Również ex lege nastąpiło przeniesienie innych składników i praw mienia pozostającego w zarządzie rzeczonych przedsiębiorstw, w szczególności linii energetycznych oraz związanych z nimi praw w postaci służebności odpowiadających treścią służebności przesyłu i jeśli powyższe nie miało miejsca w tej samej dacie, to odbyło się to najpóźniej na mocy przepisu art. 1 pkt. 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 2, poz. 6 z 1991 roku), a zatem dnia 7 stycznia 1991 roku (por. Postanowienie SN z dnia 9.02.2012 roku, III CZP 93/11, opubl. w systemie prawn. Legalis oraz uchwałę SN z dnia 18 czerwca 1991 roku, III CZP 38/91, opubl. także w systemie prawn. Legalis). Bez znaczenia więc jest okoliczność czy wspomniana decyzja była wydana, skoro mogła ona mieć jedynie charakter deklaratoryjny w rozumieniu art. 229 k.c. Brzmienie tego przepisu jest jednoznaczne i nie może budzić żadnych wątpliwości interpretacyjnych. Fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną nie wymagają dowodu.

W tym miejscu bliższego omówienia wymaga kwestia posiadania przed datą przekształceń polityczno - gospodarczych jakie się dokonały w 1989 roku.

Poza dyskusją pozostaje okoliczność, iż w okresie przed transformacją ustrojową kategoria własności państwowej miała inny charakter i znaczenie. Zgodnie z obowiązującym wówczas przepisem art. 128 § 1 k.c. socjalistyczna własność ogólnonarodowa (państwowa) przysługiwała niepodzielnie Państwu. Rola przedsiębiorstw państwowych w takim rozumieniu prawnym też była inna. W granicach swej zdolności prawnej państwowe osoby prawne wykonywały w imieniu własnym, względem zarządzanych przez siebie części mienia ogólnonarodowego, uprawnienia płynące z własności państwowej. Innymi słowy, zarządzały jedynie tym mieniem, które i tak należało do Państwa (art. 128 § 2 k.c.). W nauce prawa uprawnienie to było często definiowane jako tzw. operatywny zarząd. Jest zatem zrozumiałe, że do daty transformacji ustrojowej i do czasu istnienia w porządku prawnym w/w przepisu właścicielem mienia nie były p.j.o., w tym przedsiębiorstwa, lecz Skarb Państwa. Wskazane jednostki były reprezentantem Skarbu Państwa w zakresie mienia przez nie zarządzanego. Wszystkie zatem przekształcenia organizacyjne, o których mowa na stronie 3 i 4 uzasadnienia zaskarżonego postanowienia, a mające miejsce w latach 70- tych i 80- tych ubiegłego stulecia należy oceniać w płaszczyźnie jednostki organizacyjnej właściwej dla poszczególnych okresów do zarządzania wydzielonym mieniem w imieniu Skarbu Państwa. Podmiotem prawa w zakresie służebności było Państwo, a ściślej rzecz ujmując Skarb Państwa. To temu podmiotowi należy w powyższym zakresie przypisać przymiot poprzednika prawnego uczestnika. Możliwość doliczania okresu posiadania Skarbu Państwa przed 1 lutym 1989 roku była szeroko omawiana w judykaturze. (por. np. postan. SN z 10.12.2010 r. III CZP 108/10).

Do odmiennych wniosków nie prowadzi twierdzenie, iż pomimo starań nie został odnaleziony protokół zdawczo – odbiorczy wynikający z § 2 zarządzenia Nr (...).

Uczestnik złożył szereg dokumentów wskazujących, w sposób nie budzący wątpliwości, na datę budowy linii przesyłowych, datę objęcia ich w posiadanie oraz na przekształcenia podmiotowe i przedmiotowe (własnościowe) w energetyce krajowej i następstwo prawne uczestnika po wcześniejszym przedsiębiorstwie.

Niezależnie od powyższego Sąd uprawniony jest uwzględnić fakty powszechnie znane oraz skutki wynikające bezpośrednio ze źródeł powszechnie obowiązującego prawa (art. 87 Konstytucji). Oznacza to, że można uznać za wykazane, bez konieczności udowadniania, zakres, sposób dokonywania i następstwa zmian strukturalnych przedsiębiorstw energetycznych wynikających z ustawy z dnia 5 lutego 1993 r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa (Dz. U. Nr 16, poz. 69 z późn. zm.), ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 1059 z późn. zm.). Pierwszy z tych aktów prawnych określał zakres następstwa prawnego spółek akcyjnych powstałych w wyniku przekształcenia przedsiębiorstw państwowych, wyznaczając w ten sposób także treść i skutki aktów administracyjnych w postaci zarządzeń Ministra Przemysłu i Handlu, wydawanych na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 2 oraz art. 5 ust. 3. Przekształcenia na jego podstawie dokonywane były z wyjątkami wskazanymi w ustawie, na zasadach i w trybie określonym w ustawie z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51, po. 498 z późn. zm.). Nie ulega wątpliwości, że następstwem prywatyzacji państwowych przedsiębiorstw energetycznych, dokonanej w oparciu o wskazane akty prawne, a polegającej na powstaniu w miejsce przedsiębiorstw państwowych jednoosobowych spółek akcyjnych Skarbu Państwa, które wstępowały w ich prawa i obowiązki, wszelkie prawa majątkowe i niemajątkowe była sukcesja uniwersalna częściowa. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że skutek ten dotyczył wszystkich praw składających się na przedsiębiorstwo, choćby nie były wskazane w czynności (akcie administracyjnym) jako jego składniki, także jeżeli strony nie uświadamiały sobie ich istnienia czy przynależności do przedsiębiorstwa. Wyłączenie części z nich wymagało wyraźnego wskazania w akcie przekształcenia (podziału) przedsiębiorstwa państwowego. Konsekwentnie oznacza to konieczność przyjęcia powyższych zasad także do służebności gruntowych zbliżonych do służebności przesyłu. Służebności gruntowe oraz służebności zbliżone do służebności przesyłu, jako prawa związane z własnością nieruchomości władnącej lub przedsiębiorstwa, nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu. Wskazane służebności jak i posiadanie w zakresie treści takich służebności przechodzą na następcę albo nabywcę przedsiębiorstwa lub nabywcę urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c. (art. 305 ³ § 1 k.c.) (vide: post. Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2014 r. w sprawie IV CSK 252/13 – Biul. SN 2014/5/12, uchw. SN z dnia 19 maja 1992 r. w sprawie III CZP 49/92 – OSNC 1992/11/200, wyrok SN z dnia 8 grudnia 2000 r. w sprawie I CKN 342/00 – OSNC 2001/6/96, wyrok SN z dnia 12 lutego 2004 r. w sprawie V CK 212/03, nie publ. czy też uchw. SN z dnia 25 czerwca 2008 r. w sprawie III CZP 45/08 – OSNC 2009/7-8/97).

Powyższe wystarcza już zatem do wykazania przeniesienia posiadania przez Skarb Państwa na rzecz poprzednika prawnego uczestnika postępowania a dalsze następstwa prawne, w wyniku których sukcesorem Zakładu (...) stał się uczestnik nie budzą wątpliwości w świetle przytoczonych powyżej uwag oraz złożonych przez uczestnika dokumentów.

Niezależnie jednak od powyższych uwag podkreślić należy, że uczestnik złożonymi do akt sprawy dowodami z dokumentów wykazał omawiane tu okoliczności, tj. następstwo prawne oraz przeniesienie posiadania w zakresie omawianych służebności łączące się z przekazaniem majątku – w tym przedmiotowych linii energetycznych.

Nie może odnieść zamierzonego skutku zarzut obrazy art. 7 k.c.

Dobra wiara posiadacza jest faktem, elementem stanu faktycznego sprawy. Ustalenie dobrej wiary ułatwia właśnie zawarte w powołanym przepisie domniemanie formalne, nakazujące bezwarunkowe uznanie twierdzenia o dobrej wierze podmiotu. Sąd orzekający tym domniemaniem jest związany (por. art. 234 k.p.c.), czyli nie może pominąć opisanego w art. 7 k.c. ustalenia faktycznego. Nie oznacza to jednak ograniczenia możliwości prowadzenia postępowania dowodowego w celu wykazania okoliczności przeciwnych do tej, której domniemanie nakazuje przyjąć. Domniemanie to może być obalone. Przez obalenie tego domniemania należy rozumieć wykazanie, że stan faktyczny jest inny niż domniemanie nakazuje przyjąć, a więc wykazanie stanu przeciwnego do dobrej wiary – stanu złej wiary. Uważa się (por.np. Kodeks cywilny. Komentarz. Pod red E. Gniewek i P. Machnikowski, 5 wydanie, W- wa, W. Beck, t. 21 do art. 7 k.c., str. 30), że domniemanie z art. 7 k.c. nakazuje rozstrzygnąć na korzyść dobrej wiary sytuację, gdy zgromadzony materiał dowodowy nie wystarcza do usunięcia niepewności co do dobrej lub złej wiary.

Konstrukcja w/w przepisu oznacza, że ten, kto zarzuca złą wiarę musi ją udowodnić przez wykazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek, że nie ma w rzeczywistości podstaw do dobrej wiary (por. uchw. SN z 17 czerwca 1948 roku, I C 378/48, OSN 1949, poz. 28, orzecz. SN z 29 marca 1967 roku, II CR 340/66, OSP 1967, poz. 262 oraz art. 6 k.c.).

Dobra wiara posiadacza służebności polega na usprawiedliwionym- w towarzyszących okolicznościach- przekonaniu, że przysługuje mu posiadane prawo. Dla oceny istnienia dobrej wiary decydujące są kryteria obowiązujące przy nabyciu przez zasiedzenie nieruchomości (art. 292 zd. 2 k.c. w zw. z art. 172 k.c.), co w przypadku służebności oznacza analizowanie chwili rozpoczęcia wykonywania służebności, czyli korzystania z trwałego i widocznego urządzenia (art. 292 zdanie pierwsze k.c.).

Innymi słowy, dobra wiara posiadacza urządzeń przesyłowych występuje wówczas, gdy ingerowanie w cudzą własność w zakresie odpowiadającym służebności rozpoczęło się w takich okolicznościach, które usprawiedliwiały przekonanie posiadacza, że nie narusza on cudzego prawa (por. np.: uchw. SN 7s z 6 grudnia 1991 roku, III CZP 108/91, OSNC 1992/4/97, Post. SN z 5 lipca 2012 roku IV CSK 606/11, wyrok SN z 10 lipca 2013 roku V CSK 320/12, Lex Nr 1391372).

W realiach konkretnej sprawy na dobrą wiarę mogą wskazywać decyzje administracyjne związane z realizacją kolejnych etapów inwestycji, np. decyzja o warunkach zabudowy, decyzja o zatwierdzeniu planu realizacyjnego, czy decyzja o pozwoleniu na budowę (por. np.: postanowienie SN z 14.11.2012 roku, II CSK 120/12 przytoczone orzeczenia w uzasadnieniu uchw. 7s SN z 6 czerwca 2014 roku, III CZP 107/13).

Powyższe nie oznacza, że realizacja tej inwestycji, która z uwagi na zasięg ogólnokrajowy i strategiczne znaczenie dla Państwa, odbywała się nielegalnie, bez wymaganych pozwoleń budowlanych (por. uzasadnienie wyroku SN z 29 kwietnia 2009 roku, II CSK 560/08, opubl. w Legalis i przytoczone w nim inne orzeczenia SN). Autentyczność natomiast decyzji o pozwoleniu na budowę (przebudowę magistrali) nie była w toku postępowania kwestionowana.

Zestawienie powyższych okoliczności musi więc prowadzić do wniosku, że posiadanie w realiach rozpoznanej sprawy przez przedsiębiorstwo przesyłowe było posiadaniem w dobrej wierze. Pogląd przeciwny nie jest więc uzasadniony.

Stwierdzić należy, że brak kompletu dokumentów na posiadanie tytułu prawnego do nieruchomości nie może automatycznie decydować o jego złej wierze, jeżeli nie przemawiają za tym dodatkowe okoliczności.

Można sądzić, że podmiot ten miał uprawnienia do budowy urządzeń na spornym gruncie, jak choćby plany realizacyjne mające podstawę w ogólniejszym planie gospodarczym, który wówczas obowiązywał, zwłaszcza, że inwestycja ta- co wskazano wyżej- miała zasięg ogólnokrajowy, o znaczeniu strategicznym dla Państwa.

Reasumując stwierdzić należy, że domniemanie dobrej wiary po stronie poprzedników prawnych uczestnika nie zostało wzruszone. Pełnomocnik wnioskodawców – profesjonalista – nie zaoferował sądowi żadnych dowodów wskazujących na złą wiarę przedsiębiorstwa przesyłowego.

Stanowisko skarżących wyrażone w apelacji stanowi jedynie bezskuteczną polemiką z prawidłowymi ustaleniami sądu w tym zakresie. Domniemanie dobrej wiary uległo dodatkowemu wzmocnieniu poprzez złożenie przez uczestnika szeregu dokumentów dotyczących budowy i eksploatacji linii energetycznej.

Z tych przyczyn zarzut obrazy art. 7 k.c. i art. 172 § 1 k.c. jest w sposób oczywisty nieuzasadniony.

W kontekście, co podniesiono wyżej, nie zasługuje na akceptację zarzut naruszenia art. 348 zd. 2 k.c. w zw. z art. 6 k.c.

Wydanie dokumentów jest jedynym ze sposobów wydania samej rzeczy. Przeniesienie posiadania może nastąpić przez wydanie rzeczy.

Co podniesiono wyżej, ciągłość posiadania linii energetycznej została zachowana pomimo zmian i przekształceń strukturalnych i własnościowych. Każdy kolejny zakład energetyczny wstępował w miejsce poprzedniego, przejmując po nim majątek. Brak było przerw w posiadaniu. Przedsiębiorstwa energetyczne realizując zadania o znaczeniu strategicznym dla Państwa realizowały obowiązki w zakresie dostawy energii, używając linii i urządzeń przesyłowych.

W ramach omawianego zarzutu skarżący podnosili, że uczestnik nie udowodnił dobrej wiary za cały okres posiadania wymagany do zasiedzenia. Stanowisko to jest błędne i nie może być akceptowane. Inaczej niż w przypadku roszczeń uzupełniających (por. art. 224 k.c. i następne) w przypadku zasiedzenia decydujący jest moment rozpoczęcia posiadania tj. data, w której rzecz (prawo) zostało objęte we władanie (por. np. Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga 2. Własność i inne prawa rzeczowe. St. Rudnicki, W- wa 2004 r. W. Prawnicze Lexis Nexis, str. 192 – 194, Zasiedzenie. E. Janeczko, W – wa – Zielona Góra 1999, str. 148 i n.).

W realiach niniejszej sprawy nie znajduje akceptacji zapatrywanie, że rozstrzygnięcie sądu narusza konstytucyjne chronione prawo własności wnioskodawców.

W sprawie bezspornym jest, że skarżący są właścicielami przedmiotowej nieruchomości. Niekwestyjnym jest również fakt, iż uczestnik a wcześniej jego poprzednicy prawni, władali w ramach służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Od momentu wzniesienia linii i urządzeń przesyłowych każdocześni właściciele ów stan rzeczy akceptowali. Nie wnosili sprzeciwu wobec budowy i eksploatacji urządzeń przesyłowych. W minionych latach, w okresie biegu zasiedzenia, nie podjęli żadnej akcji zaczepnej wobec przedsiębiorstwa przesyłowego. Można zatem uznać, że w sposób dorozumiany godzili się, że na ich nieruchomości są posadowione urządzenia przesyłowe. Instytucja zasiedzenia jest sposobem nabycia własności rzeczy. Z uprawnień z niej wynikających korzysta posiadacz, a swoje roszczenia kieruje do właściciela, który z wszelkich uprawnień właścicielskich nie korzysta i jest bierny.

Nabycie własności rzeczy czy też służebności, jest równoprawnym z innymi sposobami uzyskania własności (służebności). Jest również chronione prawem. Przywołane w apelacji rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 października 2003 roku wydane w sprawie P3/ 2003 (por. Lex Polonica nr 363992, OTK – A8/2003, poz. 82) tego nie podważa. Zapadło ono w sytuacji, w której istniała wątpliwość co do pozycji prawnej posiadacza i możliwości nabycia przez niego własności przez zasiedzenie. Taka sytuacja nie zaistniała w niniejszej sprawie, w której zgromadzony materiał dowodowy jest na tyle obszerny i jednoznaczny, że brak było wątpliwości co do nabycia, w ramach zasiedzenia, spornej służebności.

Przedstawione wyżej ustalenia i rozważania mają jednak w odniesieniu do linii 400 kV R. – Ł. znaczenie drugorzędne.

W toku postępowania pierwszoinstancyjnego została złożona przez uczestnika decyzja wydana na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości (por. Dz. U. z 1974 roku, poz. 1064, z późn. zm.). W wykazie stanowiącym załącznik do w/w decyzji została ujęta działka Nr (...), należąca do poprzednika prawnego wnioskodawców (por. decyzja k.59 – 60, wykaz k. 140 – 141). Treść tej decyzji wskazuje, że opatrzona jest w klauzulę prawomocności i ostateczności. Wbrew stanowisku Sądu Rejonowego wiąże ona sąd rozpoznający niniejszą sprawę. Została ona wydana przez uprawniony organ w ramach przysługujących kompetencji przy zastosowaniu procedury rozstrzygania sprawy administracyjnej przewidzianej w w/w ustawie oraz k.p.a. Sąd jedynie wyjątkowo może nie uwzględnić takiej decyzji. Dotyczy to sytuacji ekstremalnych, tj. gdy decyzja została wydana przez organ do tego nieuprawniony lub też z pominięciem jakiejkolwiek procedury administracyjnej (por. np. wyrok SN z 16 grudnia 2009 roku, I CSK 175/09, Legalis Nr 218234, wyrok SN z 4 stycznia 2012 roku, III CSK 126/11, Legalis Nr 464798, wyrok SN z 5 czerwca 2009 roku, I CSK 504/09 z 16 grudnia 2009 roku, I CSK 175/09).

Powyższe oznacza wymóg honorowania rozstrzygnięcia zawartego w w/w decyzji. Należy podnieść, że decyzja ta wykreowała ograniczone prawo rzeczowe o treści bardzo zbliżonej do służebności przesyłu i służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu. W wymienionej decyzji zaznaczono ponadto, że ustanowione w niej prawo do rzeczy cudzej podlega ujawnieniu w księdze wieczystej przedmiotowej nieruchomości. W zaistniałej sytuacji stało się bezprzedmiotowe i niedopuszczalne powtórne nabycie prawa w ramach zasiedzenia służebności. Aktualne w tej mierze jest stanowisko wyrażone w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2014 roku w sprawie III CZP 87/13.

Mając zatem przedstawione ustalenia, rozważania i powołane w nich przepisy należało wniesioną apelację oddalić, o czym orzeczono na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. i art. 102 k.p.c.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSO Dariusz Mizera SSO Beata Grochulska