Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 25 września 2017 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSA w SO Arkadiusz Lisiecki
Sędziowie:	SSA w SO Grzegorz Ślęzak (spr.) SSO Paweł Hochman
Protokolant:	stażysta Iwona Jasińska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 września 2017 roku

sprawy z wniosku K. K. (1) i B. K.

z udziałem(...)w L.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawców

od postanowienia Sądu Rejonowego w Bełchatowie

z dnia 22 lutego 2017 roku, sygn. akt I Ns 961/(...)

postanawia:

oddalić apelację i nie obciążać wnioskodawców obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania za instancję odwoławczą na rzecz uczestnika.

SSA w SO Arkadiusz Lisiecki

SSA w SO Grzegorz Ślęzak SSO Paweł Hochman

Sygn. akt II Ca 550/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 22 lutego 2017 roku Sąd Rejonowy w Bełchatowie po rozpoznaniu sprawy z wniosku K. K. (1) i B. K. z udziałem (...) z siedzibą w L. Oddział (...) o ustanowienie służebności przesyłu postanowił:

1. oddalić wniosek;

2. ustalić, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane z własnym udziałem w sprawie.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego.

K. K. (1) jest właścicielem nieruchomości składającej się z działek nr (...) objętej KW nr (...) w W.. Małżonkowie K. i B. K. są właścicielami nieruchomości: składającej się z działki (...) objętej KW nr (...) w W. oraz składającej się z działki (...) objętej KW nr (...) w W..

Na terenie miejscowości W. znajduje się linia przesyłowa (...) kV relacji W.-D., odgałęzienia do stacji transformatorowych (...) kV i od stacji są zasilane liniami (...) kV posesje mieszkalne. Oprócz tych urządzeń w W. nie znajdują się inne linie.

Na działkach (...) znajduje się odcinek linii nn (...) kV zasilanej ze stacji transformatorowej (...) kV o nr eksploatacyjnym (...) oraz odcinek linii SN (...) kV relacji W.-D.. Pierwsza z nich została oddana do eksploatacji 28-07-1988 r. Przejęcie środka trwałego przez (...) nastąpiło 30-12-1988 r. Plan realizacyjny budowy m. in. linii (...) kV w W. („budowy i modernizacji urządzeń energetycznych i oświetlenia ulicznego w m. W.”) zatwierdził Urząd (...) w P. decyzją z 28-07-1987 r. (wydaną na podstawie art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 24 października 1974 r. Prawo budowlane – Dz.U. 1974 Nr 38, poz. 229). Z kolei decyzją Urzędu (...) w P. z 30-03-1988 r. (wydaną na podstawie art. 21 ust. 1 i 3 oraz 29 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 24 października 1974 r. Prawo budowlane) zatwierdzono plan realizacyjny i udzielono pozwolenia na budowę inwestycji obejmującej remont linii SN (...) kV relacji W.-P. w gminie D.. Linia ta została oddana do eksploatacji po remoncie 20-12-1988 r.

Przez działkę (...) przebiega także odcinek odgałęzienia linii SN (...) kV relacji W.-D. zasilający stację transformatorową (...)kV o nr eksploatacyjnym (...). Został oddany do eksploatacji wraz z linią nn (...) kV zasilanej z ww. stacji transformatorowej w dniu 28-07-1988 r. Przejęcie środka trwałego przez (...) nastąpiło 30-12-1988 r.

Na działce (...) znajduje się przyłącze do posesji (...) w W. z linii nn zasilanej ze stacji transformatorowej (...)/(...) kV o nr eksploatacyjnym (...).

Na działce (...) znajduje się odcinek linii nn zasilanej ze stacji transformatorowej (...) kV o nr eksploatacyjnym (...) oraz odcinek linii SN (...) kV J.-W. (dawniej P.-W.) do stacji rozdzielczej nr (...)

Na działce (...) znajduje się odcinek linii nn zasilanej ze stacji (...)

Linia nn zasilana ze stacji transformatorowej (...)/(...) kV (...) i sama stacja została przekazana do eksploatacji 28-07-1988 r. Przejęcie środka trwałego przez (...) nastąpiło 30-12-1988 r.

Linia SN (...) kV J.-W. (dawniej P.-W.) była eksploatowana od 1953 r., a w 1973 r. przeprowadzono remont kapitalny tej linii. Plan realizacyjny robót polegających na remoncie tej linii Prezydium (...) w Ł. zatwierdziło decyzją z 10-04-1973 r. (wydaną na podstawie art. 30 ustawy z 31-01-1961 r. o planowaniu przestrzennym – Dz.U. nr 7 poz. 47, art. 30 ustawy z 31-01-1961 r. Prawo budowlane – Dz.U. nr 7 poz. 46).

Planując remont zakładano wstawienie nowych słupów w istniejących stanowiskach bądź wykorzystanie istniejących dla uniknięcia nieporozumień z nowymi właścicielami gruntów. Na niektórych odcinkach ustalono dłuższą niż dotychczas rozpiętość przęseł.

Urządzenia elektroenergetyczne na działkach wnioskodawców były eksploatowane przez przedsiębiorstwo państwowe (...), w skład którego wchodził (...) w Ł., wcześniej noszący nazwę (...) w Ł..

W wyniku podziału przedsiębiorstwa Państwowego pod nazwą (...) w W. na bazie (...) w Ł. zarządzeniem Nr (...)Ministra (...) z dnia 16 stycznia 1989 r. utworzone zostało z dniem 1 stycznia 1989 r. przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą (...) w Ł.”.

W dniu 12 lipca 1993 r. przedsiębiorstwo państwowe (...) w Ł. zostało przekształcone w jednoosobową Spółkę (...) pod nazwą (...) w Ł.”.

Postanowieniem z dnia 15 grudnia 2008 roku w Krajowym Rejestrze Sądowym zamiast nazwy firmy (...) w Ł.” została wpisana nowa nazwa firmy(...). Z dniem 1 września 2010 r. na skutek konsolidacji przeprowadzonej w trybie art. 492 § 1 k.s.h. (...)zaprzestał funkcjonowania w obrocie prawnym jako spółka akcyjna i został przejęty przez(...) w L..

Pracownicy uczestnika dokonują co jakiś czas oględzin linii, napraw w razie awarii, wycinki drzew pod linią. Nie było przerw w eksploatowaniu linii.

Stan faktyczny niniejszej sprawy został ustalony w oparciu o dowody

z dokumentów oraz zeznania świadków. Z zeznań świadków oraz informacji udzielonych przez uczestnika wynika, iż na działce wnioskodawców znajdują się wskazane we wniosku urządzenia energetyczne i w jaki sposób uczestnik korzysta z nieruchomości. Okoliczności te były niesporne. Z dokumentów dotyczących budowy, remontu i oddania do eksploatacji linii wynika, kiedy zostały wybudowane (wyremontowane) i kiedy poprzednicy prawni uczestnika objęli w posiadanie urządzenia elektroenergetyczne. Okoliczności te także nie były sporne.

Z dowodów w postaci dokumentów wynika, że uczestnik jest następcą prawnym przedsiębiorcy, który objął przedmiotowe linie energetyczne w posiadanie. Wnioskodawcy i powołani przez nich świadkowie wskazywali, że przebieg linii remontowanych w latach osiemdziesiątych ulegał zmianie w trakcie tej modernizacji. Powołany przez uczestnika świadek W. H. tego nie wykluczył (k. 133). Z dokumentów dotyczących remontu przeprowadzonego w latach osiemdziesiątych (dotyczy to linii SN (...) kV relacji W.-P. w gminie D.) nie wynika czy wiązał się ze zmianą jej przebiegu.

Sąd Rejonowy zważył, iż stosownie do art. 3051 k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Z mocy art. 3054 k.c. do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych.

W rozpoznawanej sprawie uczestnik (...) podniósł zarzut zasiedzenia służebności gruntowej w swojej treści odpowiadającej służebności przesyłu, wobec czego właściwym było rozważenie przez Sąd zasadności tego zarzutu, który ma zasadniczy wpływ na treść rozstrzygnięcia.

Stosownie do treści art. 292 k.c. służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia, przy czym przepisy o nabyciu własności nieruchomości w drodze zasiedzenia stosuje się odpowiednio. Chodzi tu w szczególności o odpowiednie stosowanie przepisów o terminach zasiedzenia oraz skutkach ich przerwania i zawieszenia. W konsekwencji również służebność przesyłu - do której z mocy art. 3054 k.c. stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych - może zostać nabyta przez zasiedzenie. To samo dotyczy służebności o treści odpowiadającej treścią służebności przesyłu.

Zasiedzenie prowadzi do nabycia przez posiadacza prawa należącego do innej osoby na skutek wykonywania tego prawa przez czas w ustawie określony. Zasiedzenie polega na nabyciu prawa przez nieuprawnionego posiadacza wskutek faktycznego wykonywania tego prawa w okresie oznaczonego w ustawie czasu i biegnie przeciwko właścicielowi.

Posiadaczem służebności jest w myśl art. 352 § 1 k.c. osoba, która faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności. Posiadanie służebności ma innych charakter niż posiadanie nieruchomości – jest wykonywane stosownie do potrzeb i może nie mieć charakteru ciągłego. W przypadku służebności przesyłu jej posiadanie będzie na ogół polegać na utrzymywaniu na nieruchomości urządzeń przesyłowych oraz dokonywaniu remontów i okresowych konserwacji.

Do istoty instytucji zasiedzenia nieruchomości należy upływ dłuższego czasu. Zgodnie z art. 172 § 2 k.c. w zw. z art. 292 k.c. posiadacz samoistny służebności (tj. osoba, która korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności) w złej wierze nabywa ja przez zasiedzenie z upływem 30 lat. Posiadacz samoistny w dobrej wierze nabywa tę służebność przez zasiedzenie z upływem 20 lat.

Bieg terminu zasiedzenia służebności gruntowej rozpoczyna się od chwili, gdy posiadacz tej służebności przystąpił do korzystania z trwałego i widocznego urządzenia (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1967 r. w sprawie III CZP 12/67, opubl. OSNC 1967 r. Nr 12 poz. 212).

Art. 172 k.c. w brzmieniu obowiązującym do 01.10.1990 r. stanowił, że posiadacz samoistny nieruchomości, który w chwili uzyskania posiadania był w dobrej wierze, nabywał własność nieruchomości po upływie dziesięcioletniego okresu posiadania, a posiadacz samoistny, który w chwili uzyskania posiadania był w złej wierze - po upływie dwudziestoletniego okresu posiadania.

W obecnym stanie prawnym termin zasiedzenia nieruchomości wynosi 30 lat przy złej wierze posiadacza i 20 lat przy dobrej wierze. Zmiana Kodeksu Cywilnego w tym zakresie została dokonana ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks Cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321).

Dla uznania zarzutu zasiedzenia za skuteczny istotne było ustalenie czy posiadanie uczestnika było posiadaniem samoistnym oraz czy był on w dobrej czy złej wierze, a ponadto czy służebność polegała na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia.

Posiadanie prowadzące do zasiedzenia musi mieć charakter posiadania samoistnego.

Definicję posiadania samoistnego zawiera art. 336 k.c. W świetle tego przepisu posiadaczem samoistnym jest ten, kto faktycznie włada rzeczą jak właściciel. O posiadaniu samoistnym nie świadczy sama tylko długotrwałość posiadania, która nie jest kryterium odróżniającym posiadanie samoistne od zależnego. Posiadanie samoistne charakteryzuje się tym, że posiadacz włada rzeczą w takim zakresie, jak to czyni właściciel, wykorzystując taką faktyczną możliwość władania rzeczą, do jakiej właściciel jest uprawniony (por. postanowienie SN z 7 maja 1986 r., III CRN 60/86, OSNCP 9/87, poz. 138). Posiadanie prowadzące do zasiedzenia musi mieć charakter władania rzeczą z zamiarem posiadania jej dla siebie (cum animo rem sibi habendi). Faktyczne władztwo charakteryzujące posiadanie samoistne wchodzi w grę wówczas, gdy określona osoba znajduje się w sytuacji, która pozwala jej na korzystanie z rzeczy, i to w taki sposób, jakby była ona jej własnością.

Ponieważ przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie do zasiedzenia służebności gruntowej należy stosować odpowiednio, tym samym posiadania prowadzącego do nabycia służebności gruntowej w drodze zasiedzenia nie należy utożsamiać z posiadaniem prowadzącym do nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości. Termin „odpowiednio” wymaga bowiem niejednokrotnie niezbędnych modyfikacji wynikających z istoty i celu danej konstrukcji prawnej. Należy mieć na uwadze okoliczność, że przy ocenie posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności gruntowej chodzi o faktyczne korzystanie z gruntu w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność.

W świetle zgromadzonych w sprawie dowodów przyjąć należy, iż poprzednicy prawni uczestnika byli posiadaczem służebności. Z zeznań przesłuchanych świadków, a także dokumentów dotyczących remontu linii wynika bowiem w sposób nie budzący wątpliwości, iż uczestnik i jego poprzednicy prawni korzystali z nieruchomości wnioskodawców w taki sposób jakby przysługiwała im służebność przesyłu. Bezsprzecznie uczestnik i jego poprzednicy prawni eksploatowali urządzenia przesyłowe, nadzorowali ich stan, przeprowadzili naprawy, pracownicy uczestnika dokonywali oględzin urządzeń. Wszystkie te czynności świadczą o posiadaniu służebności.

Drugą niezbędną do uwzględnienia wniosku o zasiedzenie przesłanką wymaganą przez art. 172 k.c., jest okres posiadania, którego długość zależy od dobrej lub złej wiary posiadacza.

Według tzw. tradycyjnego poglądu dobra wiara polega na błędnym, ale w danych okolicznościach usprawiedliwionym przekonaniu posiadacza nieruchomości, że przysługuje mu wykonywane przez niego prawo (uchwała składu 7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r. w sprawie III CZP 108/91, opubl. OSNCP 1992 r. Nr 4, poz. 48).

Trzeba też podzielić wyrażony w judykaturze pogląd, że gdy przedsiębiorstwa przesyłowe wybudowały dane urządzenia przesyłowe, co do których wydane były decyzje administracyjne pozwalające na ich budowę oraz dotyczące ich przebiegu, to objęły w dobrej wierze posiadanie służebności jako korzystanie z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści tej służebności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2014 r., II CSK 551/13, LEX nr 1504752).

Linia SN (...) kV J.-W. (dawniej P.-W.) była eksploatowana od 1953 r., a w 1973 r. przeprowadzono remont kapitalny tej linii. Nawet zatem gdyby przyjąć co do tej linii złą wiarę uczestnika, to przed złożeniem wniosku upłynął już 30-letni okres zasiedzenia. W związku z tym tylko na marginesie należy wskazać, że co do tej linii uczestnik dysponował planem realizacyjnym robót polegających na remoncie linii zatwierdzonym decyzją Prezydium (...) w Ł. z 10-04-1973 r. (wydaną na podstawie art. 30 ustawy z 31-01-1961 r. o planowaniu przestrzennym – Dz.U. nr 7 poz. 47, art. 30 ustawy z 31-01-1961 r. Prawo budowlane – Dz.U. nr 7 poz. 46).

Uczestnik i jego poprzednicy byli posiadaczami urządzeń elektroenergetycznych w dobrej wierze, gdyż w chwili uzyskania posiadania wybudowanych bądź wyremontowanych linii dysponowali m. in.:

• decyzją Urzędu (...) w P. z 28-07-1987 r. (wydaną na podstawie art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 24 października 1974 r. Prawo budowlane – Dz.U. 1974 Nr 38, poz. 229) zatwierdzającą plan realizacyjny „budowy i modernizacji urządzeń energetycznych i oświetlenia ulicznego w m. W.”, tj. budowy m. in. linii nn (...) kV zasilanej ze stacji transformatorowej (...)kV o nr eksploatacyjnym (...) odgałęzienia linii SN (...) kV relacji W.-D. zasilającego stację transformatorową (...) kV o nr eksploatacyjnym(...), linii nn zasilanej ze stacji transformatorowej (...)/(...) kV (...)

• decyzją Urzędu (...) w P. z 30-03-1988 r. (wydaną na podstawie art. 21 ust. 1 i 3 oraz 29 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 24 października 1974 r. Prawo budowlane) zatwierdzającą plan realizacyjny i udzielającą pozwolenia na budowę inwestycji obejmującej remont linii SN (...) kV relacji W.-P. w gminie D..

Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że stosownie do art. 21 ust. 4 ustawy z dnia 24 października 1974 r. - Prawo budowlane (Dz.U.1974.38.229), który miał zastosowanie do ww. decyzji z 1987 i 1988 r., zatwierdzenie planu realizacyjnego traci ważność, jeżeli inwestor nie uzyskał prawa do terenu lub je utracił, albo w ciągu jednego roku od zatwierdzenia tego planu nie wystąpił o pozwolenie na budowę. Zgodnie z kolei z art. 29 ust. 5 ustawy Prawo budowlane, obowiązującej w czasie wydawania ww. pozwolenia na budowę, pozwolenie na budowę może być wydane wyłącznie jednostce organizacyjnej lub osobie, która wykaże prawo do dysponowania nieruchomością. Skoro urządzenia elektroenergetyczne na działkach wnioskodawcy zostały wybudowane (wyremontowane) i rozpoczęto ich eksploatację, to nie ma podstaw aby zakładać, że odbyło się to niezgodnie z właściwymi przepisami budowlanymi dotyczącymi przeprowadzenia takiej inwestycji. W świetle natomiast powołanych wyżej przepisów, prawidłowe przeprowadzenie inwestycji wymagało uzyskania prawa do dysponowania nieruchomością. Jeśli zatem urządzenia energetyczne zostały wybudowane zgodnie z właściwą procedurą, która wymagała uzyskania prawa do dysponowania nieruchomością w niezbędnym zakresie, to należy domniemywać, że prawo takie inwestor, będący poprzednikiem prawnym uczestnika, posiadał.

Poprzednik prawny uczestnika – (...) nabył zatem posiadanie w dobrej wierze, gdyż dysponował decyzjami administracyjnymi pozwalającymi na budowę (remont) urządzeń przesyłowych i dotyczącymi ich przebiegu. Należy przy tym wskazać, że na podstawie art. 7 kc istnienie dobrej wiary domniemywa się. W świetle powyższych ustaleń brak jest jakichkolwiek podstaw, aby istnienie dobrej wiary u poprzednika prawnego uczestnika kwestionować.

Uczestnik aby nabyć przez zasiedzenie służebność gruntową musi więc wykazać, iż był jej posiadaczem przez okres 20 lat.

Zgodnie z treścią art. 176 § 1 k.c. jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. Jeżeli jednak poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści. Zasadę tę stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy obecny posiadacz jest spadkobiercą poprzedniego posiadacza (§ 2).

Jak wynika z poczynionych wyżej ustaleń poprzednik prawny uczestnika posiadał służebności najpóźniej w 1973 r. i w 1988 r.. Ówczesnym posiadaczem służebności było przedsiębiorstwo państwowe (...)

Przedsiębiorstwa państwowe do dnia 01.02.1989 r. korzystały ze służebności przesyłu w ramach zarządu mieniem państwowym w imieniu i na rzecz (...), a więc w istocie były dzierżycielami w rozumieniu art. 338 k.c., co uniemożliwiało im nabycie na swoją rzecz własności ani innych praw rzeczowych. Obowiązujący do dnia 31.01.1989 r. art. 128 k.c. wyrażający zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, uniemożliwiał państwowym osobom prawnym, sprawującym zarząd mieniem państwowym, nabycie jakichkolwiek praw do tego mienia, a zatem należy przyjąć, iż w okresie obowiązywania tego przepisu to (...), a nie przedsiębiorstwo państwowe, był posiadaczem samoistnym urządzeń przesyłowych i cudzej nieruchomości, na której je posadowiono i tylko on a nie przedsiębiorstwo państwowe, mógł nabyć przez zasiedzenie służebność gruntową przesyłu.

Jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 25 stycznia 2006 roku w sprawie sygn. akt I CSK 11/05 (Biuletyn SN 2006/5/11) osoba prawna, która przed dniem 1 lutego 1989 r. mając status państwowej osoby prawnej nie mogła nabyć (także w drodze zasiedzenia) własności nieruchomości, może do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po 1 lutym 1989 r. zaliczyć okres posiadania (...) sprzed tej daty, jeżeli nastąpiło przeniesienie posiadania (por. też postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10.04.2008 r. IV CSK 21/08, z dnia 17.12.2008 r. I CSK 171/08, OSNC 2010/1/15 i z dnia 10.12.2010 r. III CZP 108/10, oraz wyroki z dnia 08.06.2005 r. V CSK 680/04 i z 31.05.2006 r. IV CSK 149/05).

Uczestnik w ocenie Sądu wykazał nie tylko następstwo po swoich poprzednikach prawnych, ale też przeniesienie posiadania urządzeń przesyłowych. Wobec powyższego uczestnik mógł więc zgodnie z art. 176 § 1 w zw. z art. 292 k.c., zaliczyć do okresu swojego posiadania służebności przesyłu, okres posiadania tej służebności przez (...) przed dniem 01.02.1989 r.

Wskazać w tym miejscu należy, iż objęcie w posiadanie nieruchomości wnioskodawcy przez (...) reprezentowany przez przedsiębiorstwo państwowe, w celu budowy a następnie konserwacji linii energetycznej, nastąpiło nie w ramach władczych uprawnień państwa, lecz w celu wykonania państwowych zadań gospodarczych. Dostarczanie przez państwowe przedsiębiorstwa energetyczne energii elektrycznej oraz budowa i konserwacja urządzeń do tego służących, stanowiło bowiem wykonywanie zadań gospodarczych państwa, było więc działaniem w ramach dominium, a nie w ramach imperium. (...) może być zatem uznany za posiadacza tych urządzeń oraz nieruchomości, na których się znajdują, w zakresie odpowiadającym służebności przesyłowej (porównaj między innymi postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17.12.2008 r. I CSK 171/08, OSNC 2010/1/15).

W świetle wyżej wskazanych okoliczności bez wątpienia uczestnik oraz jego poprzednicy prawni faktycznie korzystali z gruntu wnioskodawców w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność gruntowa. Od najpóźniej 1973 i 1988 r. uczestnik i jego poprzednicy prawni korzystali i korzystają do chwili obecnej z linii energetycznych na działach wnioskodawcy. Wnioskodawca ani jego poprzednicy prawni aż do 2015 roku nie sprzeciwiali się korzystaniu przez uczestnika z nieruchomości należącej do wnioskodawcy. Nie podejmowali do tego czasu żadnych środków prawnych zmierzających do uregulowania stanu prawnego i kwestii przebiegu linii energetycznych przez ich działki, które mogłyby spowodować przerwanie biegu zasiedzenia.

Przyjmując za początek biegu terminu zasiedzenia najpóźniejsze daty 31-12-1973 roku (najpóźniejszy dzień objęcia w posiadanie po remoncie przeprowadzonym w 1973 r.) i 30-12-1988 r. (przejęcie środka trwałego potwierdzonego protokołem) uznać zatem należy, iż zasiedzenie służebności nastąpiło po upływie odpowiednio 30 i 20 lat, czyli w 2004 i w 2008 r., zatem przed złożeniem wniosku o ustanowienie odpłatnie służebności w niniejszej sprawie.

Instytucja służebności przesyłu została wprowadzona do Kodeksu cywilnego z dniem 3 sierpnia 2008 r. Do zasiedzenia służebności, które trwało przed dniem 03.08.2008 r. należy zatem stosować przepisy dotychczasowe, natomiast o rodzaju i zakresie prawa, które nabywa się w drodze zasiedzenia (a więc czy nabywa się służebność gruntową czy służebność przesyłu) decyduje ustawa obowiązująca w momencie upływu terminu zasiedzenia. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 października 2008 r. III CZP 89/08 (Biuletyn SN 2008/10 „Przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu (art. 3051 – 3054 KC) dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa.”

Dlatego też mając na względzie poczynione powyżej ustalenia i rozważania Sąd uznał, że zarzut zasiedzenia podniesiony przez uczestnika jest skuteczny, a w konsekwencji wniosek podlega oddaleniu.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 §1 k.p.c., uznając że nie zachodzą podstawy do odstąpienia od zasady, że każdy uczestnik postępowania ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie. Interesy uczestników były co prawda sprzeczne, a żądanie wnioskodawcy zostało oddalone, jednakże nastąpiło to dopiero po rozważeniu podniesionego przez uczestnika zarzutu zasiedzenia, co wymagało przeprowadzenia wnikliwego postępowania dowodowego. Przed złożeniem wniosku uczestnik w korespondencji z wnioskodawcą po zażądaniu przez niego odpłatnego ustanowienia służebności nie poinformował go szczegółowo o podstawach swojego stanowiska odmownego, nie powołał ani nie przedstawił posiadanych decyzji uzasadniających podniesione twierdzenie o „legalności modernizacji urządzeń” (k. 24), co w dalszej konsekwencji skutkowało skierowaniem sprawy na drogę sądową. Ze wszystkich powyższych względów nie byłoby w ocenie Sądu zasadne obciążenie wnioskodawcy obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez uczestnika (art. 520 § 3).

Powyższe postanowienie zaskarżyli apelacją wnioskodawcy.

Apelacja zaskarżonemu orzeczeniu zarzuca:

1. naruszenie prawa materialnego poprzez:

a) niezastosowanie art. 305^ k.c. i oddalenie wniosku o ustanowienie służebności przesyłu na rzecz uczestnika na nieruchomości wnioskodawców, za stosownym wynagrodzeniem, podczas gdy istnieją przesłanki faktyczne i prawne do ustanowienia takiego prawa na przedmiotowej nieruchomości,

b) błędną wykładnię art. 172 k.c. w zw. z art. 292 k.c. w zw. z art. 305^ k.c.:

- polegające na uwzględnieniu zarzutu nabycia przez uczestnika (...)z siedzibą w L. Oddział (...) przez zasiedzenie prawa służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu, podczas gdy nie zostały spełnione przesłanki prawne takiego nabycia, a okres posiadania prowadzącego do zasiedzenia należy liczyć co najmniej od dnia 30 grudnia 1988 roku z uwagi na złą wiarę uczestnika i jego poprzedników prawnych,

2. naruszenie prawa procesowego mającego wpływ na treść orzeczenia tj.:

a) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. polegające na dowolnej, a nie swobodnej ocenie dowodów tj.:

- poprzez przyjęcie, że uczestnik postępowania nabył w drodze zasiedzenia w dobrej wierze służebność przesyłu na nieruchomościach należących do wnioskodawców, podczas gdy materiał dowodowy zgromadzony w przedmiotowym postępowaniu wskazuje na pozostawanie uczestnika i jego poprzedników prawnych w złej wierze, a co za tym idzie nie nastąpił jeszcze upływ terminu zasiedzenia,

b) art. 6 k.c. polegające na przerzuceniu na wnioskodawców ciężaru udowodnienia faktu, że nie mogło dojść do nabycia przez uczestnika prawa służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu przez zasiedzenie, podczas gdy to uczestnik wywodził twierdzenie o zasiedzeniu służebności i to on winien

udowodnić ewentualne przesłanki takiego nabycia,

c) art. 7 k.c. poprzez jego zastosowanie polegające na uznaniu, iż nie zostało obalone domniemanie dobrej wiary, podczas gdy materiał dowodowy wskazuje jednoznacznie, że uczestnik był w złej wierze,

3. sprzeczność istotnych ustaleń stanu faktycznego z treścią zebranego materiału dowodowego:

a) poprzez przyjęcie, że decyzje Urzędu (...) w P. m.in. z dnia 28 lipca 1987 r. oraz z dnia 30 marca 1988 r. wskazują na istnienie dobrej wiary po stronie uczestnika i jego poprzedników prawnych w przedmiocie posiadania urządzeń elektroenergetycznych podczas gdy, właściwa ocena tych decyzji przez Sąd meritii pozwoliłaby na uznanie, że przedmiotowe decyzje nie wpływają na ograniczenie władztwa wnioskodawców nad należącymi do nich nieruchomościami i nie mogą statuować zasiedzenia przez uczestnika nieruchomości wnioskodawców w dobrej wierze,

4. w konsekwencji zarzucili nierozpoznanie istoty sprawy poprzez zaniechanie ustalenia zakresu obszarowego i funkcyjnego prawa służebności przesyłu na rzecz uczestnika, a także stosownego wynagrodzenia mającego przysługiwać wnioskodawcom w ramach ekwiwalentu za ustanowienie takiego prawa.

III. Apelujący wnosili o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i skierowanie sprawy do Sądu I instancji celem ponownego rozpoznania, a także przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości oraz o zasądzenie kosztów postępowania przed Sądem II instancji na rzecz wnioskodawców od uczestnika.

Pełnomocnik uczestnika wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania za II instancję.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest nieuzasadniona albowiem podniesione w niej zarzuty: naruszenia prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 w zw. z art. 328 § 2k, polegającego na dowolnej a nie swobodnej ocenie dowodów, oraz przepisów art. 6 i art. 7 kc , a w konsekwencji tego dokonania sprzecznych z materiałem dowodowym ustaleń faktycznych wskazujących w głównej mierze na posadowienie w dobrej wierze przedmiotowych linii energetycznych na nieruchomościach wnioskodawców i w efekcie tego błędne w świetle materiału sprawy przesłankowe uznanie, że doszło do zasiedzenia przez uczestnika służebności gruntowych odpowiadających treści służebności przesyłu, skutkujące oddaleniem przedmiotowego wniosku o ustanowienie służebności przesyłu na podstawie art. 305 ze zn.1 kpc, a także zarzut obrazy prawa materialnego, tj. przepisów art. 305 ze zn.1, art. 172 w zw. z art. 292 i art. 305 ze zn.4 kc a także nierozpoznania istoty spraw, są nieuzasadnione i nie mogą wywołać zamierzonego w niej skutku w postaci wzruszenia zaskarżonego postanowienia.

Lektura materiału aktowego prowadzi bowiem do wniosku, iż Sąd Rejonowy- wbrew zarzutom apelacji - wyjaśnił wszystkie istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności w sposób wszechstronny i wystarczający, uwzględniając wszystkie wnioski dowodowe, jakie zaoferowały mu strony i doprowadzając do zgromadzenia w sprawie kompletnego i wystarczającego materiału dowodowego - w tym w postaci dokumentacji – jaka się zachowała - dotyczącej budowy i eksploatacji oraz modernizacji przedmiotowych linii energetycznych a także zeznań świadków K. W. i W. H. oraz wyjaśnień wnioskodawców.

Sąd I instancji nie dopuścił się żadnych uchybień procesowych w zakresie gromadzenia materiału dowodowego jak i jego oceny oraz ustalenia stanu faktycznego, jak również rozważań prawnych odnoszących się do oceny zasadności wniosku, którego ocena prawna uzależniona była od oceny prawnej podniesionego przez uczestnika zarzutu nabycia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu w drodze zasiedzenia.

Wszystkie zgromadzone w sprawie dowody poddane zostały – wbrew zarzutom apelacyjnym – wszechstronnej, szczegółowej i zgodnej z doświadczeniem życiowym i zasadami logicznego rozumowania ocenie tegoż Sądu, która to odpowiada wymogom, jakie stawiają jej przepisy art. 233 § 1 w zw. z art. 328 § 2 k.p.c.

Dokonana zatem przez Sąd Rejonowy ocena dowodów jest prawidłowa, zasługuje na akceptację Sądu II instancji i nie może być skutecznie zakwestionowana przez apelację, która sprowadzają się jedynie do zaprezentowania odmiennej oceny tychże dowodów i zmierza do nieskutecznej polemiki ze stanowiskiem Sądu I instancji, znajdującym oparcie w materiale sprawy.

Powyższe uwagi wskazują, że ocena dowodów dokonana przez Sąd I instancji w żadnym wypadku nie przekracza granic swobodnej oceny dowodów a dokonane na podstawie takiej prawidłowej oceny ustalenia faktyczne są trafne i zasługują na akceptację Sądu II instancji, który przyjmuje je za własne.

Ustalenia faktyczne w kwestiach bowiem mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a mianowicie odnoszących się do charakteru posiadania spornych służebności najpierw przez (...) a następnie jego następców prawnych, zakresu tychże służebności, daty początkowej i czasu trwania tego posiadania w stosunku do każdej z linii, istnienia trwałych urządzeń widocznych w rozumieniu art. 292 k.c. sygnalizujących posiadanie oraz braku ze strony właścicieli nieruchomości czynności, które skutkowałyby przerwaniem biegu terminu zasiedzenia służebności w rozumieniu art. 123 w zw. z art. 175 kc, a w szczególności posiadanie przez uczestnika a wcześniej jego poprzedników prawnych w zakresie treści służebności przesyłu nieruchomości wnioskodawców, polegające na eksploatacji, naprawach, konserwacji przedmiotowych urządzeń energetycznych w niezmienionym ich położeniu – w przypadku linii SN (...) KV J. – W. ( dawniej P. – W. ) co najmniej od 1973, kiedy to miała miejsce przebudowa tej linii wybudowanej już wcześniej w 1953 r a w przypadku pozostałych linii - odgałęzień do i od stacji transformatorowych o nr eksplat.: (...), (...) i (...) W. (...)co najmniej od 28 lipca 1988 r, kiedy to zostały oddane do eksploatacji, do chwili obecnej, znajdują oparcie w powołanych przez ten Sąd dowodach.

Dlatego też, Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego w całości podziela oraz akceptuje wysnute z tychże ustaleń wnioski wskazujące, iż doszło do zasiedzenia przez uczestnika postępowania spornych służebności, co czyni wniosek o ich ustanowienie w trybie art. 305 ¹ kc niezasadnym.

Jeśli chodzi o główną linię SN (...) kw J. – W. ( dawniej P. – W. ) wniosek Sądu, iż doszło do zasiedzenia służebności polegającej na korzystaniu z nieruchomości wnioskodawców w zakresie eksploatacji, remontu. konserwacji, modyfikacji tej linii jest niewątpliwy, gdyż od czasu oddania jej do eksploatacji, tj. od 1773 r upłynął okres nawet 30 lat wymagany dla posiadacza w złej wierze i termin zasiedzenia w tym wypadku upłynął bowiem najpóźniej w 2003 r ( art. 172 § 2 kc w brzmieniu obowiązującym od 1 października 1990 r ).

Inaczej przedstawia się sytuacja jeśli chodzi o pozostałe linie , odgałęzienia oddane do eksploatacji 27 lipca 1988 r, co do których, niezależnie od tego, że stanowią części linii głównej wybudowanej wcześniej, Sąd I instancji – słusznie z resztą – uznał na podstawie złożonej do akt dokumentacji – w tym decyzji Urzędu (...) w P. z dnia 28 lipca 1987 r zatwierdzającej plan realizacyjny budowy i modernizacji urządzeń energetycznych i oświetlenia ulicznego w m. N. oraz decyzji Urzędu (...) w P. z dnia 30 marca 1988 r zatwierdzająca plan realizacyjny i udzielającą pozwolenia na budowę inwestycji i remont linii, że posiadanie służebności w zakresie tychże urządzeń energetycznych było posiadanie w dobrej wierze i wymagany do zasiedzenia tychże służebności 20-letni termin upłynął z dniem 28 lipca 2008 r ( art. 172 § 1 kc w brzmieniu obowiązującym od 1 października 1990 r )

Należy podkreślić, że uczestnik zgłaszając zarzut zasiedzenia służebności wykazał okres budowy spornych linii energetycznych na działkach wnioskodawców oraz początek i okres eksploatacji tych linii przez jego poprzedników prawnych – w tym (...) – a następnie przez niego samego, składając na te okoliczności, oprócz dowodu z zeznań świadków wcześniej wymienionych, dokumentację jaka się zachowała w postaci m. in.: protokołu nr (...) z 28 lipca 1988 r ( k. 42 akt ), protokółu nr (...) z 30 grudnia 1988 r, protokółu nr (...) z dnia 20 grudnia 1988 r ( k. 43 akt ), protokółów nr (...) ( karty: 52 - 53 ), protokółu przeglądowego ( k. 55 akt ), decyzji (...) w Ł. z dnia 10 kwietnia 1973 r ( k. 56 ) wspomnianej wcześniej decyzji (...) z dnia 28 lipca 1987 r ( k. 43 akt ), protokółu nr (...) ( k. 44 akt ),mapy nr 30/73 (k. 80 akt) czy notatki służbowej ( k. 80 akt ).

Uczestnik złożył też szereg dokumentów znajdujących się na kartach: 57 i nast., 60 i 61, 40, 65 i 68 akt sprawy, wskazujących w sposób nie budzący wątpliwości na przekształcenia podmiotowe i przedmiotowe (własnościowe) w energetyce krajowej i następstwo prawne uczestnika po przedsiębiorstwie państwowym, jakim był (...) a także na przekazanie majątku, w tym przedmiotowych linii energetycznej przez (...) poprzednikowi prawnemu uczestnika.

W świetle powyższego materiału istotne dla rozstrzygnięcia sprawy fakty, które kwestionuje apelujący, nie budzą wątpliwości i zostały przez Sąd I instancji ustalone prawidłowo i niezależnie od domniemań wynikających z przepisów art. 339 i art. 340 kc, które dodatkowo je potwierdzają.

Reasumując powyższe uwagi uznać należy, iż materiał dowodowy potwierdza, że sporne linie energetyczne na działce wnioskodawców posadowione zostały: co najmniej w 1973 r pierwsza z nich i w 1988 r kolejne i w tych datach oddane zostały one do eksploatacji (...) – jako monopoliście w zakresie przesyłu energii elektrycznej wówczas na rynku , a także, że ich przebieg przez działkę wnioskodawców nie uległ przez cały czas zmianie.

Nie sposób też nie dostrzec, że wnioskodawcy nabyli przedmiotowe nieruchomości ( z wyjątkiem jednej działki ) wraz z istniejącymi już na niej przedmiotowymi urządzeniami energetycznymi.

Zatem jeszcze raz podkreślić należy, że ustalenia faktyczne w kwestiach mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a mianowicie odnoszących się do charakteru posiadania spornych służebności najpierw przez (...) a następnie jego następców prawnych, zakresu tychże służebności, dat początkowych i czasu trwania tego posiadania, istnienia trwałych i widocznych urządzeń w rozumieniu art. 292 k.c. sygnalizujących posiadanie oraz braku ze strony właścicieli nieruchomości czynności, które skutkowałyby przerwaniem biegu terminu zasiedzenia służebności w rozumieniu art. 123 w zw. z art. 175 kc, a w szczególności posiadanie w zakresie treści służebności przesyłu nieruchomości wnioskodawców, polegające na budowie, eksploatacji, naprawach, konserwacji przedmiotowych linii energetycznych – które na odcinkach przebiegających przez nieruchomość wnioskodawców od ich budowy i oddania do eksploatacji aż do chwili obecnej – nie zmieniały swego położenia, uznać należy za znajdujące oparcie w powołanych przez Sąd Rejonowy dowodach.

Z ustaleń tych wynika, że doszło do zasiedzenia służebności gruntowych odpowiadających treści służebności przesyłu w datach wcześniej wskazanych, tj. z upływem przewidzianego w art. 172 § 2 kc ( w brzmieniu obowiązującym od 1.X.1990 r) dłuższego, bo 30-letniego terminu do zasiedzenia dla posiadacza w złej wierze, tj. najpóźniej z dniem 31.XII.2003 r odnośnie pierwszej z omawianych wcześniej linii energetycznych oraz z upływem przewidzianego w art. 172 § 1 kc ( w brzmieniu od 1.X.1990 r) krótszego, bo 20-letniego terminu do zasiedzenia dla posiadacza w dobrej wierze, tj. z dniem 28 lipca 2008 r r odnośnie pozostałych omawianych linii, co skutkuje oddaleniem wniosku o ustanowienie służebności przesyłu na podstawie art. 305 ze zn. 1 i nast. kc.

Podzielając stanowisko Sądu I instancji, uznać także należy, że uczestnik postępowania udowodnił zarówno następstwo prawne po swoich poprzednikach jak też przeniesienie posiadania urządzeń przesyłowych, a zatem, że zgodnie z art. 176 § 1 k.c. w zw. z art. 292 k.c. mógł zaliczyć do okresu swojego posiadania okres posiadania służebności przez swych poprzedników prawnych – w tym przez (...).

Nie byłoby żadnych dyskusji w tej kwestii, gdyby złożony został przez uczestnika postępowania dowód z dokumentu urzędowego, tj. dowód z decyzji Wojewody (...) wydanej na podstawie art. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości ( Dz. U. nr 79, poz. 464 ) orzekającej nabycie nieodpłatnie z mocy prawa przez (...)w Ł. prawa użytkowania wieczystego nieruchomości będącej w jego zarządzie i użytkowaniu, do której przyłączone są m. in. sporne linie energetyczne, a fakt posiadania przez uczestnika takiej decyzji jest Sądowi znany z urzędu, gdyż w innych sprawach toczących się z udziałem tegoż uczestnika taką decyzję składano.

Należałoby wówczas przywołać tylko w tym miejscu stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 23 stycznia 2013 r w sprawie I CSK 256/12 ( opubl. Legalis ), zgodnie z którym państwowa osoba prawna, która, zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1990 r o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości ( Dz. U. Nr 79, poz.464 ze zm. ) z dniem 5 grudnia 1990 r ex lege nabyła użytkowanie wieczyste nieruchomości pozostającej w jej zarządzie, może – na podstawie art. 176 § 1 kc – doliczyć okres korzystania z trwałego i widocznego urządzenia przez (...) w czasie, gdy była zarządcą nieruchomości. Może ona wykazać przejście posiadania ze (...) na nią samą decyzją wydaną na podstawie art. 2 ust.3 powołanej ustawy.

Takiej decyzji uczestnik jednak nie złożył do sprawy niniejszej, co nie oznacza, że nie doszło do przeniesienia posiadania służebności, o którym tu mowa, a która to okoliczność może być wykazywana wszelkimi dowodami a także domniemaniami oraz wynikać z wiedzy notoryjnej.

W tym względzie należałoby przywołać liczne już orzecznictwo Sądu Najwyższego, z którego wynikają następujące wnioski:

Do 1 lutego 1989 r. przedsiębiorstwo państwowe nie mogło nabyć na swoją rzecz służebności przez zasiedzenie z uwagi na obowiązujący do tego czasu przepis art. 128 k.c. wyrażający zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, zgodnie z którą własność ogólnonarodowa przysługiwała niepodzielnie państwu, zaś państwowe osoby prawne wykonywały względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia wynikające z własności państwowej. Przedsiębiorstwo państwowe było zatem dzierżycielem, natomiast posiadaczem pozostawał (...) i to na jego rzecz biegło zasiedzenie. Z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. 1989 r. Nr 3 poz. 11) zniesiona została zasada, że jedynie (...) może przysługiwać prawo własności mienia państwowego, w wyniku czego państwowe osoby prawne uzyskały zdolność prawną w zakresie nabywania składników majątkowych na własność. Zmiana art. 128 k.c. dokonana tą ustawą nie spowodowała przekształcenia przysługujących państwowym osobom prawnym - z mocy przepisów kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych - uprawnień do części mienia ogólnonarodowego, pozostających w ich zarządzie w dniu wejścia w życie wymienionej ustawy. Przekształcenie zarządu, w odniesieniu do gruntów stanowiących własność (...) lub gminy, w prawo użytkowania wieczystego, a w odniesieniu do budynków, innych urządzeń i lokali znajdujących się na tych gruntach w prawo własności, nastąpiło na podstawie ustawy z dnia 29 września 1990 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. 1990 r. Nr 79 poz. 464). Zgodnie z dominującym stanowiskiem judykatury art. 2 ust. 2 przywołanej ustawy obejmował także własność urządzeń służących do wykonywania służebności.

Z powyższych rozważań wynika, że państwowe osoby prawne, w niniejszej sprawie (...)w Ł., nabywały z mocy prawa własność urządzeń przesyłowych i ich posiadanie od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 29 września 1990 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości tj. od dnia 5 grudnia 1990 r., a zatem mogły one do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po tej dacie zaliczyć okres wcześniejszego posiadania (...).

Dalsze przekształcenia podmiotowe (...)w Ł., a w efekcie fakt następstwa prawnego wnioskodawcy wynikają z załączonych do akt sprawy dokumentów powołanych przez Sąd I instancji i w części przywołanych wyżej przez Sąd II instancji.

Niezależnie od powyższego Sąd uprawniony jest uwzględnić fakty powszechnie znane oraz skutki wynikające bezpośrednio ze źródeł powszechnie obowiązującego prawa ( art. 87 Konstytucji ). Oznacza to, że można uznać za wykazane, bez konieczności udowadniania, zakres, sposób dokonywania i następstwa zmian strukturalnych przedsiębiorstw energetycznych wynikających z ustawy z dnia 5 lutego 1993 r o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa ( Dz. U. Nr 16, poz. 69 z późn. zm. ), ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r Prawo energetyczne ( tekst jedn. Dz. U. z 2012 r, poz. 1059 z późn. zm. ). Pierwszy z tych aktów prawnych określał zakres następstwa prawnego spółek akcyjnych powstałych w wyniku przekształcenia przedsiębiorstw państwowych, wyznaczając w ten sposób także treść i skutki aktów administracyjnych w postaci zarządzeń Ministra (...), wydawanych na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 2 oraz art. 5 ust. 3. Przekształcenia na jego podstawie dokonywane były z wyjątkami wskazanymi w ustawie, na zasadach i w trybie określonym w ustawie z dnia 13 lipca 1990 r o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych ( Dz. U. Nr 51, po. 498 z późń. zm. ). Nie ulega wątpliwości, że następstwem prywatyzacji państwowych przedsiębiorstw energetycznych, dokonanej w oparciu o wskazane akty prawne, a polegającej na powstaniu w miejsce przedsiębiorstw państwowych jednoosobowych spółek akcyjnych (...), które wstępowały w ich prawa i obowiązki, wszelkie prawa majątkowe i niemajątkowe była sukcesja uniwersalna częściowa. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że skutek ten dotyczył wszystkich praw składających się na przedsiębiorstwo, choćby nie były wskazane w czynności ( akcie administracyjnym ) jako jego składniki, także jeżeli strony nie uświadamiały sobie ich istnienia czy przynależności do przedsiębiorstwa. Wyłączenie części z nich wymagało wyraźnego wskazania w akcie przekształcenia ( podziału ) przedsiębiorstwa państwowego. Konsekwentnie oznacza to konieczność przyjęcia powyższych zasad także do służebności gruntowych zbliżonych do służebności przesyłu. Służebności gruntowe oraz służebności zbliżone do służebności przesyłu, jako prawa związane z własnością nieruchomości władnącej lub przedsiębiorstwa, nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu. Wskazane służebności jak i posiadanie w zakresie treści takich służebności przechodzą na następcę albo nabywcę przedsiębiorstwa lub nabywcę urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 kc ( art. 305 ^{( 3)} § 1 kc ) ( vide : post. Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2014 r w sprawie IV CSK 252/13 – Biul. SN 2014/5/12, uchw. SN z dnia 19 maja 1992 r w sprawie III CZP 49/92 – OSNC 1992/11/200, wyrok SN z dnia 8 grudnia 2000 r w sprawie I CKN 342/00 – OSNC 2001/6/96, wyrok SN z dnia 12 lutego 2004 r w sprawie V CK 212/03, nie publ. czy też uchw. SN z dnia 25 czerwca 2008 r w sprawie III CZP 45/08 – OSNC 2009/7-8/97 ).

Powyższe wystarcza już zatem do wykazania przeniesienia posiadania przez (...) na rzecz poprzednika prawnego uczestnika postępowania a dalsze następstwa prawne, w wyniku których sukcesorem (...) stał się uczestnik nie budzą wątpliwości w świetle przytoczonych powyżej uwag oraz złożonych przez uczestnika dokumentów.

Niezależnie jednak od powyższych uwag podkreślić należy, że uczestnik złożonymi do akt sprawy dowodami z dokumentów wykazał omawiane tu okoliczności, tj. następstwo prawne oraz przeniesienie posiadania w zakresie omawianych służebności łączące się z przekazaniem majątku – w tym przedmiotowych linii energetycznych.

Te same uwagi, dotyczące udowodnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy należy odnieść do faktu eksploatacji przedmiotowej linii energetycznej, korzystania z nieruchomości wnioskodawcy w celu dokonywania napraw oraz konserwacji i modernizacji przez poprzedników uczestnika oraz jego samego a także dobrej wiary w czasie budowy i objęcia do eksploatacji linii energetycznych oddanych do eksploatacji w 1988 r.

Kluczowy właśnie według apelacji argument, przemawiający za wzruszeniem zaskarżonego postanowienia, a któremu podporządkowane są w zasadzie wszystkie przytoczone w apelacji zarzuty, to brak dobrej wiary po stronie poprzednika prawnego uczestnika w posiadaniu przez niego ograniczonego prawa rzeczowego, treścią odpowiadającego służebności przesyłu w zakresie tych urządzeń energetycznych, które zostały oddane do eksploatacji w 1988 r.

Skarżący konsekwentnie podnoszą, że władanie w ramach służebności przesyłu tymi liniami miało znamiona posiadania w złej wierze.

Stanowisko to jest błędne i nie znajduje oparcia w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, który – jak wcześniej zaznaczono - został poddany prawidłowej ocenie.

Podnieść należy, że posiadacz służebności nie włada nieruchomością jak właściciel, ale korzysta z niej w zakresie prawa służebności, czyli korzysta z nieruchomości np. celem przeprowadzenia kontroli linii energetycznej, jej konserwacji, naprawy czy też wymiany, a wykonując te czynności uważa, że ma prawo w takim zakresie korzystać z cudzej nieruchomości. W takim przeświadczeniu było przez cały okres biegu zasiedzenia państwowe przedsiębiorstwo energetyczne. Przedsiębiorstwo korzystało z nieruchomości będących własnością wnioskodawców celem budowy, naprawy czy też konserwacji linii. Należy podkreślić, że odpowiednie stosowanie przepisów o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie oznacza między innymi ocenę zakresu posiadania z uwzględnieniem specyfiki służebności. Posiadanie służące do nabycia służebności gruntowej w drodze zasiedzenia ma bowiem inny zakres niż podsiadanie prowadzące do nabycia przez zasiedzenie własności. Posiadanie służebności nie musi bowiem być wykonywane w sposób ciągły, lecz stosownie do potrzeb (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2006 r., II CSK 119/06, LEX nr447190).

W takim zakresie nieruchomością wnioskodawców władało państwowe przedsiębiorstwo – poprzednik prawny odkąd na przedmiotowej nieruchomości wybudowało sporną linię.

Urządzenia przesyłowe wymagały bieżących napraw i konserwacji, co było realizowane od daty ich wybudowania.

Państwowe przedsiębiorstwo energetyczne faktycznie korzystało więc z nieruchomości skarżących w taki sposób, jak to czyni osoba, której przysługuje służebność (budowa, konserwacja i naprawa linii, okresowe przeglądy linii).

Nie budzi też wątpliwości, że dostarczanie przez państwowe przedsiębiorstwa energetyczne energii elektrycznej oraz budowa i konserwacja urządzeń do tego służących było wykonywane w ramach działalności gospodarczej państwa, a więc w ramach dominium, a nie imperium (por. uzasadnienia postanowień Sądu Najwyższego z dnia: 17 grudnia 2008 r., I CSK 171/08, OSNC 2010, Nr 1, poz. 15 I z dnia 13 października 2011 roku, V CSK 502/10 Legalis).

Z momentem wybudowania omawianych tu urządzeń energetycznych, co miało miejsce w 1988 roku, rozpoczęła się ich eksploatacja i od tego momentu rozpoczął swój bieg termin zasiedzenia. Przepis art. 172 k.c. łączy przepisany dla nabycia własności nieruchomości w drodze zasiedzenia upływ czasu z kwalifikacją posiadania według kryterium dobrej lub złej wiary posiadacza w chwili uzyskania przez niego posiadania.

Dobra wiara posiadacza samoistnego służebności polega na usprawiedliwionym- w towarzyszących okolicznościach- przekonaniu, że przysługuje mu posiadane prawo. Dla oceny istnienia dobrej wiary decydujące są kryteria obowiązujące przy nabyciu przez zasiedzenie nieruchomości (art. 292 zd. 2 k.c. w zw. z art. 172 k.c.), co w przypadku służebności oznacza analizowanie chwili rozpoczęcia wykonywania służebności, czyli korzystania z trwałego i widocznego urządzenia (art. 292 zdanie pierwsze k.c.).

Innymi słowy, dobra wiara posiadacza urządzeń przesyłowych występuje wówczas, gdy ingerowanie w cudzą własność w zakresie odpowiadającym służebności rozpoczęło się w takich okolicznościach, które usprawiedliwiały przekonanie posiadacza, że nie narusza on cudzego prawa (por. np.: uchw. SN 7s z 6 grudnia 1991 roku, III CZP 108/91, OSNC 1992/4/97, Post. SN z 5 lipca 2012 roku IV CSK 606/11, wyrok SN z 10 lipca 2013 roku V CSK 320/12, Lex Nr 1391372).

W realiach konkretnej sprawy na dobrą wiarę mogą wskazywać powołane wcześniej dokumenty, a przede wszystkim decyzja administracyjne związana z realizacją kolejnych etapów inwestycji dotyczące warunków zabudowy i zatwierdzenia planu realizacyjnego (por. np.: postanowienie SN z 14.11.2012 roku, II CSK 120/12 przytoczone w uzasadnieniu uchw. 7s SN z 6 czerwca 2014 roku, III CZP 107/13).

W aktach sprawy znajdują się powołane przez Sąd dokumenty w oparciu o które prowadzone były prace budowlane, w tym powołane wcześniej decyzje Urzędu (...).

Warto też zauważyć, iż inwestycje realizowane w latach 1970 – ch i 1980 -ch nie polegały na budowie nowych magistrali lecz stanowiły odnogi wybudowanej wcześniej w 1965 r magistrali głównej.. Przedmiotowa budowa była więc realizowana w ramach inwestycji wcześniej wykonanej, a mającej zasięg ogólnokrajowy.

Nie można domniemywać, że realizacja tej wcześniejszej głównej linii, będącej częścią inwestycji mającej zasięg ogólnokrajowy i strategiczne znaczenie dla Państwa, odbywała się nielegalnie, bez wymaganych pozwoleń budowlanych (por. uzasadnienie wyroku SN z 29 kwietnia 2009 roku, II CSK 560/08, opubl. w Legalis i przytoczone w nim inne orzeczenia SN). Autentyczność natomiast decyzji administracyjnej dotyczącej budowy odnóg linii w 1988 r nie była w toku postępowania kwestionowana.

Zestawienie powyższych okoliczności musi więc prowadzić do wniosku, że posiadanie w realiach rozpoznanej sprawy przez przedsiębiorstwo przesyłowe w zakresie omawianych tu linii było posiadaniem w dobrej wierze. Pogląd przeciwny nie jest więc uzasadniony.

Nabycie służebności gruntowej w drodze zasiedzenia jest akceptowane od dawna i dotyczy to również innych porządków prawnych.

U podstaw tej instytucji leżą względy natury gospodarczej, którym należy dać pierwszeństwo przed przesłankami etycznymi. Społeczno- gospodarcza rola zasiedzenia, w zakresie zapewnienia porządku prawnego, polega przede wszystkim na usunięciu niezgody pomiędzy stanem posiadania, a stanem prawnym. Fakt, że właściciel nie korzysta przez długi czas z przysługującej mu ochrony, pozwala przyjąć, że aprobuje istniejący stan faktyczny. Dążenie do wzmocnienia i niewzruszalności powstałych stosunków oraz umożliwienie realizacji przysługujących praw wszystkim podmiotom, uzasadnia wprowadzenie pewnych ograniczeń prawa własności (por. wyrok TK z 25 lipca 1999 roku, SR 9/98, OTK 1999/4/78).

Podnieść także należy, że ustawodawca w art. 7 k.c. zawarł domniemanie dobrej wiary posiadacza. Jest ono wzruszalne. Dyspozycja tego przepisu zmienia jednak kierunek inicjatywy dowodowej. Na podmiocie, który kwestionuje to domniemanie, spoczywa ciężar jego obalenia. Oznacza to, że strona, która zamierza przypisać posiadaczowi złą wiarę winna to wykazać. Odbywa się to poprzez zaoferowanie Sądowi takich dowodów, które w/w domniemanie obalą (por. np. wyrok SN z 29 kwietnia 2009 roku, II CSK 560/08, Legalis, wyrok SA w Łodzi z 8 marca 2013 roku, I ACa 1279/12, Lex Nr 1305969, wyrok SN z 10 lipca 2013 roku, V CSK 320/12, Lex Nr 1391372, wyrok SA w Łodzi z 30 września 2013 roku, I Aca 425/13, orzeczenia.ms.gov.pl, wyrok SN z 14 listopada 2013 roku, II CNP 15/13 i powołane tamże wcześniejsze stanowiska judykatury).

Lektura akt i zgromadzonego w nich materiału dowodowego nie upoważnia w – wbrew odmiennemu stanowisku apelujących - do stwierdzenia, że domniemanie dobrej wiary przedsiębiorstwa energetycznego zostało obalone. Wnioskodawcy nie wykazali w szczególności, że ich poprzednicy prawni sprzeciwiali się budowie urządzeń do przesyłu prądu na ich gruncie. Dotyczy to akcji zaczepnej tak o charakterze faktycznym, jak też w wymiarze prawnym. Należy więc przyjąć, że poprzednicy prawni akceptowali ów stan rzeczy nie oponując budowie urządzeń na ich gruncie oraz nie szukając ochrony prawa własności, zarówno w postępowaniu administracyjnym, jak też sądowym. Powyższe prowadzi do wniosku, że do wzruszenia domniemania wyrażonego w art. 7 k.c. nie doszło.

W judykaturze pojawiały się poglądy zmierzające do rygorystycznego traktowania dobrej wiary. Dotyczyły one jednak sytuacji, o których mowa w art. 224 k.c. i n., a więc kiedy właściciel domagał się wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z jego rzeczy przez posiadacza. Jest to spowodowane tym, iż na tle tego rodzaju roszczeń dobra wiara dotyczy całego okresu władania gruntem przez posiadacza. W przypadku natomiast zasiedzenia służebności decydujące znaczenie ma dobra wiara w dacie objęcia rzeczy w posiadanie (por. np. wyroki SN: z dnia 29 stycznia 2008 roku, IV CSK 410/07 Legalis, z dnia 25 listopada 2008 roku, II CSK 346/08, Legalis, z dnia 26 maja 2009 roku, II CSK 594/08, Legalis). W takiej sytuacji dobra wiara nie ogranicza się jedynie do budowy urządzeń przesyłowych, ale także do ich konserwacji i naprawy. W sprawie brak jest dowodów na to, że w odniesieniu do poprzedników prawnych wnioskodawców była wydana decyzja wywłaszczeniowa na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku, o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz.U. Nr 10, poz. 64 tekst jednolity z 1974 roku z późn. zmian.). Nie zaistniała więc sytuacja, o której mowa w uchwale 7s SN z dnia 8 kwietnia 2014 roku wydanej w sprawie III CZP 87/13.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie skutkuje powstaniem wątpliwości, co do ochrony prawa własności skarżących. Okoliczności towarzyszące realizacji w/w inwestycji oraz bierność zachowań ówczesnych właścicieli są niebudzące wątpliwości. Brak jest zatem ograniczeń, o których mowa w uchwale SN z 9 sierpnia 2011 roku, wydanej w sprawie III CZP 10/1.

Reasumując wszystkie powyższe rozważania uznać należy, iż stanowisko Sądu Rejonowego, wskazujące na nabycie przez zasiedzenie - w datach wcześniej wskazanych - służebności odpowiadających treści służebności przesyłu w zakresie wszystkich omawianych tu linii energetycznych odpowiada – wbrew odmiennemu stanowisku apelujących - prawu materialnemu, a w szczególności przepisom art. 292 w zw. z art. 172 i 176 kc, co z kolei skutkować musiało oddaleniem przez ten Sąd przedmiotowego wniosku o ustanowienie służebności przesyłu na podstawie art. 305 ze zn.1 kc.

Powyższe prowadzi do wniosku, iż nie może być uznany za trafny także zarzut obrazy wskazanych w apelacji przepisów prawa materialnego.

Dlatego też, Sąd II instancji oddalił apelację wnioskodawców jako nieuzasadnioną na podstawie art. 385 kpc.

O kosztach postępowania apelacyjnego między zainteresowanymi Sąd II instancji orzekł na podstawie art. 520 § 1 kpc, nie znajdując – wbrew stanowisku uczestnika - podstaw do obciążenia wnioskodawcy, który przegrał sprawę także w II instancji, obowiązkiem zwrotu tychże kosztów na rzecz uczestnika.

W ocenie Sadu Okręgowego , jeśli zważy się na fakt, że uczestnik korzysta z nieruchomości wnioskodawców od wielu lat w zakresie przedmiotowych służebności i to nieodpłatnie, co niewątpliwie stanowi znaczną uciążliwość dla właścicieli i ograniczenia ich w korzystaniu z własnej nieruchomości bez jakiejkolwiek rekompensaty, zachodzą przewidziane w art. 102 kpc szczególne okoliczności przemawiające za nieobciążaniem ich obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania na rzecz uczestnika, który jest potężnym przedsiębiorcą czerpiącym duże zyski z dostawy prądu, czemu służą także przedmiotowe linię energetyczne.

Mając na uwadze wszystkie powyższe rozważania oraz powołane w nich przepisy Sąd Okręgowy orzekł jak w postanowieniu.

SSA w SO Arkadiusz Lisiecki

SSA w SO Grzegorz Ślęzak SSO Paweł Hochman