Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 19 września 2016 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Jarosław Gołębiowski
Sędziowie:	SSA w SO Grzegorz Ślęzak SSR del. Dominika Lisiecka (spr.)
Protokolant:	Paulina Neyman

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 września 2016 roku

sprawy z wniosku (...) Spółki Akcyjnej w L.

z udziałem Skarbu Państwa - (...) P. wykonującego zadanie z zakresu administracji rządowej, E. M., S. M.

o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej

na skutek apelacji wnioskodawcy oraz uczestników: E. M., S. M.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 22 maja 2015 roku, sygn. akt I Ns 374/14

postanawia:

1.  z apelacji wnioskodawcy zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie trzecim w ten sposób, że stwierdzić iż (...) Spółka Akcyjna w L. nabyła z dniem 1 stycznia 2009 roku przez zasiedzenie służebność przesyłu polegającą na nieodpłatnym korzystaniu, eksploatacji, wykonywaniu kontroli, przeglądów, konserwacji, modernizacji, remontów, usuwania awarii lub wymianie urządzeń w zakresie niezbędnym do zapewnienia prawidłowego i niezakłóconego działania urządzeń energetycznych stanowiących składnik linii energetycznej o napięciu (...) relacji P.- W., posadowionych na części nieruchomości położonych w P., stanowiących działki o numerach: (...) i (...), objętych w Sądzie Rejonowym w P. T.. księgami wieczystymi o numerach: (...), (...), oznaczonych kolorem brązowym na mapie biegłego geodety S. B. (1) z dnia 15 maja 2015 roku;

2.  z apelacji uczestników E. M. i S. M. zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie drugim w ten tylko sposób, że termin nabycia służebności przez zasiedzenie ustalić na dzień 28 kwietnia 2003 roku;

3.  oddalić obie apelacje w pozostałej części;

4.  ustalić, iż każdy z uczestników ponosi koszty postępowania odwoławczego związane ze swoim udziałem w sprawie.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Grzegorz Ślęzak SSR del. Dominika Lisiecka

Sygn. akt II Ca 99/16

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 22 maja 2015 r., sprostowanym w zakresie punktu drugiego w dniu 4 grudnia 2015 r., Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb., po rozpoznaniu sprawy z wniosku (...) S.A. w L. z udziałem E. M. i S. M. o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej

1.  stwierdził, iż poprzednik prawny wnioskodawcy - Skarb Państwa ( Zakład (...)) nabył przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 1988 r. służebność gruntową napowietrznej linii energetycznej o napięciu (...) relacji P. - S. na nieruchomości położonej w P., oznaczonej ewidencyjnie numerem działki (...), objętej założoną w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. księgą wieczystą nr (...), której obecnymi właścicielami są uczestnicy, polegającą na prawie dostępu do tej linii, jej konserwacji, naprawy oraz wymiany w zakresie oznaczonym kolorem czerwonym na mapie sporządzonej w sprawie dnia 15 maja 2015 r. przez biegłego geodetę S. B. (1);

2.  stwierdził, iż poprzednik prawny wnioskodawcy - Skarb Państwa ( Zakład (...) S.A.) nabył przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 2003 r służebność gruntową napowietrznej linii energetycznej o napięciu (...) relacji P. - B. na nieruchomości położonej w P., oznaczonej ewidencyjnie numerami działek (...), objętych założonymi w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. księgami wieczystymi nr (...), której obecnymi właścicielami są uczestnicy, polegającą na prawie dostępu do tej linii, jej konserwacji, naprawy oraz wymiany w zakresie oznaczonym kolorem niebieskim na mapie sporządzonej w sprawie dnia 15 maja 2015 r. przez biegłego geodetę S. B. (1);

3.  oddalił wniosek w pozostałym zakresie;

4.  ustalił, iż każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

Zabudowana nieruchomość położona w P. przy ulicy (...) oznaczona ewidencyjnie nr działki (...) o powierzchni (...)ha, objęta urządzoną w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. księgą wieczystą nr (...) stanowi współwłasność S. i E. małżonków M.; małżonkowie nabyli ją w drodze umowy przekazania gospodarstwa rolnego z dnia 18.05.1989 r.

Zabudowana nieruchomość położona w P. przy ulicy (...) oznaczona ewidencyjnie nr działki (...) o powierzchni (...) ha, objęta urządzoną w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. księgą wieczystą nr (...) stanowi współwłasność S. i E. małżonków M.; małżonkowie nabyli ją również w drodze umowy przekazania gospodarstwa rolnego z dnia 18.05.1989 r.

Przez narożnik działki nr (...) od strony południowo - wschodniej przechodzą przewody napowietrznej linii elektroenergetycznej średniego napięcia (...) relacji P. - S., przez działkę (...) i nieznacznie przez działkę (...) od strony południowo -wschodniej przechodzą przewody napowietrznej linii elektroenergetycznej średniego napięcia (...) relacji P. - W., a od strony północno-zachodniej działki nr (...) i nieznacznie przez narożnik północno-zachodni działki (...) - przewody napowietrznej linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia (...) relacji P. - B..

Na działce (...) posadowiony jest betonowy słup podtrzymujący przewody napowietrznej linii elektroenergetycznej średniego napięcia (...) relacji P.-W..

L. elektroenergetyczna wysokiego napięcia (...) relacji P. -B. zasilająca ujęcie wody B. została wybudowana w latach 1973-1978r. (decyzja o lokalizacji została wydana w 1969 r., a projekt techniczny powstał w 1971r.) Oddana została do użytkowania zimą 1982 r., kiedy zaczęła funkcjonować przepompownia B..

L. elektroenergetyczne średniego napięcia (...) relacji P. - W. oraz relacji P. - S. powstały w latach 1958-1966. L. średniego napięcia (...) relacji P. - W. była modernizowana w 1978 r. - słupy drewniane zastąpiono betonowymi żerdziami. Na działce nr (...) zmieniono około 1985 r. ponadto położenie słupa - przesunięto go o kilka metrów w kierunku wjazdu na posesję.

Ojciec S. F. M. nie zgadzał się na zmianę położenia słupa napowietrznej linii elektroenergetycznej średniego napięcia (...) relacji P.-W. na swojej posesji. Został do tego zmuszony po wezwaniu Milicji.

S. M. od 2008 r. zabrania wejścia pracownikom (...) na teren swojej posesji. Zrobił jeden wyjątek - wpuścił pracowników, albowiem gałęzie drzew rosnących przy liniach elektroenergetycznych zagrażały życiu i zdrowiu ludzi.

Małżonkowie M. wielokrotnie bezskutecznie domagali się usunięcia słupa ze swojej nieruchomości, od 2006 r. domagają się odszkodowania od właściciela linii.

Linię wybudowało przedsiębiorstwo państwowe - Zakłady (...), które następnie zostały przekształcone w Zakłady (...), a następnie w 1989 r. w Zakład (...). Zakład (...) przekształcił się na mocy aktu komercjalizacji z 1993 r. w Zakład (...) S.A., a w 2008 r. w ramach konsolidacji przedsiębiorstw energetycznych w (...) S.A. z siedzibą w L..

Sąd Rejonowy uznał, iż wniosek zasługuje na uwzględnienie w części. Sąd nie dał bowiem wiary zeznaniom świadka A. P. (1) w zakresie twierdzeń, iż na nieruchomości uczestników nie zmieniono położenia słupa podtrzymującego linię średniego napięcia (...) relacji P. - W. oraz w zakresie twierdzeń, iż linię elektroenergetyczną wysokiego napięcia (...) relacji P. - B. oddano do użytkowana jeszcze przed uruchomieniem przepompowni w B.. Zeznań tych nie potwierdzają kopie dokumentów złożonych przez wnioskodawcę do akt. które są fragmentaryczne i mało czytelne, a ponadto w niewielkim zakresie dotyczą odcinka linii energetycznej przebiegającej przez przedmiotową nieruchomość. Pozostali przesłuchani przez Sąd w sprawie świadkowie oraz uczestnicy jednogłośnie stwierdzili, iż słup elektroenergetyczny zmienił swoje położenie.

Konstrukcja prawna służebności przesyłu została wprowadzona z dniem 3.08.2008 r. i generalnie od tej daty możliwe jest także zasiadywanie służebności przesyłu.

Sąd Najwyższy jednak w swoich uchwałach z dnia 17.01.2003 r. III CZP 73/02 i z dnia 7.10.2008 r. III CZP 89/08 stanął na stanowisku, iż możliwe jest nabycie przez zasiedzenie z datą wcześniejszą służebności gruntowej o cechach odpowiadających służebności przesyłu uregulowanej w art. 305 ¹ - 305 ⁴ kc. Stanowisko to zostało ugruntowane w późniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego (np. ostatnio uchwała z 22.05.2013 r. III CZP 18/13). Sąd Rejonowy w sprawie także podziela ten pogląd.

Podstawę prawną do stwierdzenia zasiedzenia służebności gruntowej o cechach odpowiadających służebności przesyłu stanowi art. 292 kc .

Zgodnie z treścią art. 292 kc, służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio.

W niniejsze sprawie urządzeniami tymi są widoczne napowietrzne linie wysokiego i średniego napięcia przechodzące przez nieruchomość uczestników. Linie te są czynne, obecnie wchodzą w skład majątku uczestnika i są przez niego wykorzystywane do prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na dostarczaniu energii elektrycznej. Odpowiednie stosowanie przepisów o zasiedzeniu własności do zasiedzenia służebności gruntowej o cechach odpowiadających służebności przesyłu oznacza, że posiadanie prowadzące do nabycia tej służebności nie należy utożsamiać z posiadaniem prowadzącym do nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości. Należy bowiem mieć na uwadze okoliczność, iż przy ocenie posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności chodzi - zgodnie z art. 352 § 1 kc - o faktyczne korzystanie z cudzej nieruchomości w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność. Posiadacz służebności nie włada nieruchomością jak właściciel, ale korzysta z niej w zakresie prawa służebności, czyli korzysta z nieruchomości np. celem użytkowania linii, jej kontroli, konserwacji, naprawy, modernizacji itp. Posiadanie służebności nie musi być wykonywane w sposób ciągły, lecz stosownie do potrzeb (tak też SN w postanowieniu z dnia 4.10.2006 r. II CSK 119/06).

W ocenie Sądu Rejonowego odnośnie linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia (...) relacji P. - B. przedsiębiorstwo państwowe użytkujące tą linię korzystało z nieruchomości stanowiącej obecnie własność uczestników w zakresie prawa służebności od 1982 r., a odnośnie linii elektroenergetycznej średniego napięcia (...) relacji P. -S. od 1967 r., w obu przypadkach niezmiennie w zakresie określonym w pisemnej opinii biegłego geodety S. B..

Przedsiębiorstwo państwowe posiadało przedmiotowe linie nie w ramach imperium realizując interes publicznoprawny, a w ramach dominium. Zgodnie bowiem z treścią art. 4 ustawy z dnia 28.06.1950 r. o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (tekst jedn. Dz. U. z 1954 r., nr 32, poz. 135) stanowił, że we wsiach i osiedlach objętych zarządzeniem o powszechnej elektryfikacji - osobom posiadającym odpowiednie upoważnienie właściwego przedsiębiorstwa elektryfikacji rolnictwa służyło prawo wstępu na posesje i do budynków, dokonywania tam oględzin i pomiarów oraz do wykonywania robót, zakładania urządzeń, jakich wymagać będzie powszechna elektryfikacja. Właściciel, użytkownik, dzierżawca, najemca, posiadacz lub zarządca budynku albo posesji obowiązany był umożliwić wstęp i wykonywanie tych czynności. Podobne stanowisko w podobnych sprawach zajął także Sąd Najwyższy (uzasadnienie postanowienia z dnia 17.12.2008 r., I CSK 171/08 i z dnia 13.10.2011 r. V CSK 502/10).

Stosowany odpowiednio przepis art. 172 kc stanowi, iż posiadacz służebności nabywa tą służebność, jeżeli posiadają przez określony czas jako posiadacz samoistny. Posiadanie ma charakter posiadania samoistnego, jeżeli jest wykonywane samodzielnie (bezpośrednio lub pośrednio), we własnym imieniu i we własnym interesie.

Odnośnie okresu posiadania - art. 172 kc stanowi, iż nabycie własności nieruchomości przez zasiedzenie następuje z upływem 20-tu lat w przypadku uzyskania posiadania w dobrej wierze, a z upływem 30-tu lat w przypadku uzyskania posiadania w złej wierze. W okresie od dnia 1.01.1965 r. (od daty wejścia w życie Kodeksu cywilnego) do dnia 30.09.1990 r. (do daty wejścia w życie ustawy z dnia 28.07.1990 r. o zmianie ustawy -Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321) obowiązywały przepisy, zgodnie z którymi nabycie własności nieruchomości przez zasiedzenie następowało z upływem 10 lat w przypadku uzyskania posiadania w dobrej wierze oraz z upływem 20 lat w przypadku uzyskania posiadania w złej wierze. Oznacza to, że do zasiedzenia własności nieruchomości, którego 20-letni termin upłynął przed dniem 1.10.1990 r., znajdują zastosowanie terminy krótsze, przewidziane przez Kodeks cywilny sprzed noweli z dnia 28.07.1990 r. (tak też uchwała SN z dnia 10.01.1991 r., III CZP 73/90, opubl. w OSNC z 1991 r., z. 7, poz.83).

Dobra wiara posiadacza samoistnego służebności polega na usprawiedliwionym - w towarzyszących okolicznościach - przekonaniu, że przysługuje mu posiadane prawo. Dla oceny istnienia dobrej wiary decydujące są kryteria obowiązujące przy nabyciu przez zasiedzenie własności nieruchomości (art. 292 zd. 2 kc w zw. z art. 172 kc), co w przypadku służebności oznacza analizowanie chwili rozpoczęcia wykonywania służebności, czyli korzystania z trwałego i widocznego urządzenia.

W przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy przyjął nabycie w złej wierze, albowiem domniemanie dobrej wiary wynikające z treści art. 7 kc zostało przez uczestników obalone.

Sąd I instancji uznał, iż w sprawie zasiedzenie służebności gruntowej o cechach odpowiadających służebności przesyłu uregulowanej w art. 305 ^{( 1)} - 305 ^{( 4)} kc nastąpiło odnośnie linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia (...) relacji P.-B. z dniem 1.01.2003 r. (po upływie 30 lat od końca roku, w którym rozpoczęto eksploatację sieci), a odnośnie linii elektroenergetycznej średniego napięcia (...) relacji P. -S. z dniem 1.01.1988 r. (po upływie 20 lat od końca roku, w którym rozpoczęto eksploatację sieci). W dacie upływu terminu zasiedzenia obowiązywała zasada jednolitości mienia ogólnonarodowego zwana też zasadą jednolitego funduszu własności państwowej. W myśl tej zasady własność ogólnonarodowa była jedna i przysługiwała niepodzielnie Państwu, natomiast państwowe osoby prawne wykonywały względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące z własności państwowej. Z zasady tej wynikało, że własność przysługuje jednolicie i niepodzielnie Państwu również co do tych przedmiotów, które zostały przydzielone wyodrębnionym państwowym jednostkom organizacyjnym wyposażonym w osobowość prawną. Przedsiębiorstwo państwowe mogło przykładowo - w ramach sprawowanego zarządu częścią mienia ogólnonarodowego - nabyć, działając w imieniu własnym, nieruchomość od osoby fizycznej w drodze czynności prawnej określonej przepisami kodeksu cywilnego, nabycie następowało jednak na własność państwową. Podobnie w przypadku zasiedzenia - jeżeli przedsiębiorstwo państwowe spełniał przesłanki wymagane do nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie, własność nieruchomości pod rządem art. 128 kc w jego pierwotnym brzmieniu nabywało Państwo, a nie przedsiębiorstwo państwowe. W rezultacie przedsiębiorstwo państwowe przed dniem 1.02.1989 r. mogło wykonywać władztwo mogące doprowadzić do zasiedzenia służebności gruntowej, z tym, że nabycie tego prawa rzeczowego następowało do jednolitego funduszu własności państwowej (tek też Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18.06.1991 r. III CZP 38/91).

W sprawie zasiedzenie służebności nastąpiło zatem na rzecz Skarbu Państwa. Uczestnik postępowania - (...) S.A. z siedzibą w L. - jest obecnie beneficjentem tego prawa, albowiem przeszło ono na uczestnika w drodze sukcesji generalnej. Przedsiębiorstwo państwowe zostało przekształcone w spółkę Skarbu Państwa (skomercjalizowane) w celu prywatyzacji albo bezpośrednio sprywatyzowane zgodnie z przepisami ustawy z dnia 13.07.1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. nr 51, poz. 298 ze zm.), a następnie ustawy z dnia 30.08.1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. , nr 171, poz. 1397 ze zm.). i wszelkie jego prawa i obowiązki droga sukcesji uniwersalnej przeszły na nowy podmiot.

Mając na uwadze powyższe Sąd Rejonowy orzekł jak w punkcie pierwszym i drugim postanowienia.

Wniosek został oddalony w pozostałym zakresie, albowiem wnioskodawca nie udowodnił, iż upłynął już 30-letni okres od posadowienia linii elektroenergetycznej średniego napięcia (...) relacji P. - W. na nieruchomości uczestników w zakresie istniejącym obecnie. Od posadowienia słupa na posesji uczestników w nowym miejscu (pomimo sprzeciwu ojca uczestnika) okres niezbędny do stwierdzenia zasiedzenia upływa dopiero z dniem 1.01.2016 r.

O kosztach postępowania Sąd orzekł zgodnie z ogólną zasadą obowiązującą w postępowaniu nieprocesowym na podstawie art. 520 § 1 kpc.

Apelację od powyższego postanowienia wniósł zarówno wnioskodawca, jak i uczestnicy.

Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy, zaskarża postanowienie co do punktu 3 i 4, tj. w części oddalającej wniosek w pozostałym zakresie oraz w części rozstrzygającej o kosztach postępowania. Apelacja zaskarżonemu postanowieniu zarzuca:

1.  błędne ustalenie stanu faktycznego, wynikające z nieprawidłowej oceny dowodów, poprzez nieuprawnione przyjęcie, iż na działce oznaczonej numerem ewidencyjnym (...) w 1985 r. zmieniono położenie słupa podtrzymującego linię średniego napięcia (...) relacji P. — W., podczas gdy jedyna modernizacja przedmiotowej linii miała miejsce w 1978 r. i od tego czasu przebieg linii oraz położenie podtrzymujących ją słupów nie uległy zmianie;

2.  naruszenie prawa materialnego, tj. przepisu art. 292 k.c. w zw. z art. 305 ⁴ k.c. oraz art. 172 k.c. poprzez ich niezastosowanie i nieuprawnione przyjęcie, iż w ustalonym w sprawie stanie faktycznym nie doszło do nabycia przez wnioskodawczynie, w zakresie linii średniego napięcia (...) relacji P. - W., prawa odpowiadającego treścią służebności przesyłu na nieruchomości uczestników w drodze zasiedzenia;

3.  naruszenie prawa materialnego, tj. przepisu art. 7 k.c. w zw. z art. 292 k.c. i art. 305 ⁴ k.c. oraz art. 172 k.c. poprzez jego niezastosowanie i nieuprawnione przyjęcie, iż objęcie w posiadanie prawa odpowiadającego treścią służebności przesyłu na nieruchomości uczestników nastąpiło w złej wierze;

4.  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez zaniechanie dokładnego uzasadnienia przyczyn dla których Sąd I instancji przyjął, iż objęcie w posiadanie prawa odpowiadającego treścią służebności przesyłu na nieruchomości uczestników nastąpiło w złej wierze.

Biorąc pod uwagę powyższe apelujący wnosił o

1)  zmianę postanowienia w zaskarżonej części i stwierdzenie, że poprzednik prawny wnioskodawczyni — Skarb Państwa nabył przez zasiedzenie z dniem 28 grudnia 1988 r. służebność gruntową napowietrznej linii energetycznej o napięciu (...) relacji P. — W. na nieruchomości położonej w P. (dz. o nr ewid. (...)), objętej KW nr (...) oraz na nieruchomości położonej w P. (dz. nr ewid. (...)), objętej KW nr (...), których obecnymi właścicielami są E. i S. małż. M., polegającą na prawie dostępu do tej linii, jej konserwacji, naprawy oraz wymiany w zakresie oznaczonym kolorem brązowym na mapie sporządzonej w sprawie w dniu 15 maja 2015 r. przez biegłego geodetę S. B. (1);

2)  ewentualnie - o uchylenie postanowienia Sądu I instancji w zaskarżonej części i przekazanie w tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz pozostawienie mu rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej,

3)  zasądzenie od uczestników na rzecz wnioskodawczym zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, za obie instancje.

Apelacja uczestników zaskarża w/w postanowienie w zakresie punktu 1 i 2 sentencji orzeczenia, tj. stwierdzenia, iż poprzednik prawny wnioskodawcy - Skarb Państwa - nabył przez zasiedzenie, na nieruchomości uczestników, służebność gruntową napowietrznej linii energetycznej o napięciu 110 kV relacji P. -B. oraz linii energetycznej o napięciu (...) relacji P. - S.. Zaskarżonemu postanowieniu zarzuca:

1.  błędne wyliczenie daty potencjalnego zasiedzenia przez wnioskodawcę na nieruchomości uczestników służebności przesyłu (gruntowej) napowietrznej linii energetycznej o napięciu (...) relacji P. - B. na dzień 1 stycznia 2003 roku, zamiast na datę 1 stycznia 2013 roku - pomimo przyjęcia przez Sąd prawidłowej daty rozpoczęcia biegu zasiedzenia tej służebności oraz okresu wymaganego do uzyskania w tym trybie przedmiotowego prawa rzeczowego,

2.  wadliwe przyjęcie, że wnioskodawca rozpoczął na nieruchomości uczestników eksploatację linii napowietrznej średniego napięcia (...) relacji P. -S. od 1967 roku oraz że od tej daty winien być liczony bieg zasiedzenia służebności tejże linii,

3.  niezasadne ustalenie, że wnioskodawca w przyjętych przez Sąd okresach wymaganych do zasiedzenia służebności obu w/w linii energetycznych -sprawował spokojne, samoistne posiadanie tych służebności bez sprzeciwu ze strony uczestników,

4.  nieuwzględnienie, że uczestnicy pozwem o zapłatę z dnia 26 lutego 2007 roku wytoczonym przeciwko wnioskodawcy o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z ich nieruchomości w związku z przebiegiem i eksploatacją powyższych linii energetycznych, w sprawie sygn. akt I C 131/07 Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim oraz II C 1588/09 Sądu Okręgowego w Łodzi - dokonali skutecznego przerwania biegu zasiedzenia tychże służebności przesyłu,

a w konsekwencji

5.  bezzasadne stwierdzenie, że doszło do zasiedzenia przez wnioskodawcę obu wyżej wymienionych służebności przesyłu.

Biorąc pod uwagę powyższe apelujący wnosił o zmianę postanowienia w zaskarżonej części poprzez oddalenie wniosku o zasiedzenie służebności przesyłu napowietrznej linii energetycznej o napięciu (...) relacji P. - B. oraz napowietrznej linii energetycznej średniego napięcia (...) relacji P. - S..

Postanowieniem z dnia 9 czerwca 2016 roku Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim na podstawie art. 510 § 2 k.p.c. wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestnika Skarb Państwa – Prezydenta Miasta P. sprawującego funkcję Starosty.

Pełnomocnik Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta P. sprawującego funkcję Starosty popierał stanowisko wnioskodawcy, wnosząc o oddalenie apelacji uczestników E. M. i S. M..

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie wniesione apelacje są częściowo zasadne i skutkują zmianą zaskarżonego orzeczenia.

W przeważającym zakresie Sąd Okręgowy akceptuje ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji i przyjmuje je za własne, za wyjątkiem ustalenia, że na działce ewidencyjnej nr (...) zmieniono około 1985 roku położenie słupa – przesunięto go o kilka metrów w kierunku wjazdu na posesję, jak również że linia elektroenergetyczna wysokiego napięcia (...) relacji P. – B. została oddana do użytkowania zimą 1982 roku, skoro jak wynika z dokumentu znajdującego się na k. 41 akt, linię przyjęto do użytkowania 27 kwietnia 1973 roku.

Sąd Okręgowy uzupełniająco ustalił, że uczestnicy E. i S. małżonkowie M. w dniu 1 marca 2007 roku wnieśli pozew o zasądzenie od (...) S.A. w L. kwoty 35.700,00 zł wraz z odsetkami tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości położonej w P. przy ul. (...), objętej księgami wieczystymi: KW (...) i KW (...), polegające na posiadaniu i eksploatacji nad posesją powodów, bez ich zgody, czterech linii wysokiego napięcia, w tym dwóch o mocy (...) i dwóch (...). Pismem z dnia 15 kwietnia 2015 roku powodowie rozszerzyli powództwo w ten sposób, że wnieśli o zobowiązanie pozwanego na podstawie art. 222 k.c. do usunięcia na jego koszt przewodów linii energetycznych (...) P. B.- S. i (...) P. – W. przebiegających nad przedmiotową nieruchomością.

(bezsporne, pozew wraz z pismem z dnia 15.04.2015 r. w aktach sprawy sygn. akt II C 1588/09 Sądu Okręgowego w Łodzi II Wydział Cywilny)

W ocenie Sądu Okręgowego przyznać należy rację skarżącym, że Sąd Rejonowy poczynił błędy w ustaleniach faktycznych w zakresie wskazanym powyżej, a to na skutek częściowo dowolnej, a nie swobodnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Zgodnie bowiem z art. 233 § 1 k.p.c., stosując zasadę swobodnej oceny dowodów, według własnego przekonania, Sąd zobowiązany jest przestrzegać zasad logicznego rozumowania, a wiec z zebranego materiału wyciągać wnioski tylko logicznie uzasadnione. Sąd może dawać wiarę tym lub innym świadkom, czyli swobodnie oceniać ich zeznania. Nie może jednak na tle tych zeznań budować wniosków, które z nich nie wynikają. Z kolei wszechstronne rozważenie materiału dowodowego oznacza uwzględnienie wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu oraz wszystkich okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych środków dowodowych, a mających znaczenie dla ich mocy dowodowej i wiarygodności. W wyniku swobodnej oceny dowodów, Sąd dokonuje selekcji zebranego materiału dowodowego pod kątem istnienia istotności poszczególnych jego elementów. Dalszym założeniem prawidłowej oceny dowodów jest ich poprawna interpretacja (wykładnia dokumentów, wykładnia zeznań świadków). Jeżeli zatem z określonego materiału dowodowego Sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to taka ocena nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, chociażby w pewnym stopniu, na podstawie tego samego materiału dowodowego, dawałyby się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie Sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo wbrew regułom doświadczenia życiowego, to przeprowadzona ocena dowodów może być skutecznie podważona. Tak też stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 września 2002 roku (sygn. akt IV CKN 1316/00, Lex 80273).

W kontekście powyższego zastrzeżenia budzi fakt niedania przez Sąd I Instancji wiary zeznaniom świadka A. P. (1), który w sposób jasny i logiczny zeznawał na okoliczność posadowienia i modernizacji linii elektroenergetycznej średniego napięcia (...) relacji P. – W., nie będąc przy tym zaangażowanym w spór z którąkolwiek ze stron postępowania. Treść jego zeznań pozostaje w zgodzie ze zgromadzonymi w sprawie dowodami z dokumentów, jak również z prawidłowo poczynionymi ustaleniami Sądu Rejonowego w zakresie czasu i zakresu przeprowadzonej modernizacji przedmiotowej linii ostatecznie zakończonej 28 grudnia 1978 roku, w ramach której m.in. zastąpiono istniejące drewniane słupy betonowymi żerdziami. Na załączonych do akt sprawy mapach nie uwidoczniono w sposób nie budzący wątpliwości korekty posadowienia słupów/ żerdzi na poszczególnych działkach ewidencyjnych należących do małż. M.. Sami zaś uczestnicy nie podjęli adekwatnej inicjatywy dowodowej, celem wykazania czy, kiedy i w jakim zakresie dokonano kolejnej modernizacji przebiegu linii 15kV, w ramach której przesunięto sporny słup względem stanu jaki powstał po kapitalnym remoncie, tj. na dzień 28 grudnia 1978 roku (k. 58 protokół odbioru technicznego). Trafnie wskazywał pełnomocnik wnioskodawcy, że aby zweryfikować twierdzenie o zmianie posadowienia słupa względem stanu na koniec roku 1978 roku należało, w kontekście braku innych miarodajnych dokumentów, posiłkować się wiadomościami specjalnymi. Czyniąc ustalenie, jakoby zlokalizowany na działce uczestników słup (stanowiący składową linii energetycznej) został przesunięty „około 1985 roku”, Sąd Rejonowy bezkrytycznie oparł się na zeznaniach pozostałych świadków w osobach sąsiadów, w tym B. S., J. U., czy M. P.. W ocenie Sądu zeznania w/w świadków, jakkolwiek zasadniczo spójne, to jednak w części odnoszącej się do jednolitej daty, czy zakresu dokonanej rzekomo kolejnej modyfikacji na nieruchomości uczestników w pełni ze sobą nie korelowały. Tym samym twierdzenie Sądu Rejonowego o ich jednomyślności wydaje się w tym kontekście nieuprawniona. Nie sposób pominąć, że chociażby świadek M. P. w sposób aktywny zaangażowany jest w spory sądowe z wnioskodawcą i to na tle korzystania z nieruchomości sąsiednich w ramach posadowionych urządzeń przesyłowych (okoliczność znana Sądowi ale i stronom z urzędu). Istniejące rozbieżności zeznań świadków w datach dokonywanych zmian położenia słupa, twierdzenie że kolejna modyfikacja polegała na zmianie konstrukcji słupa (z drewnianej na betonową), w kontekście istniejących dowodów z dokumentów i prawidłowych ustaleń Sądu co do zakresu modernizacji linii zakończonej w 1978 roku (wymiana słupów drewnianych na betonowe żerdzie) nie dają uzasadnionych podstaw, by przyjąć za udowodnioną okoliczność, iż bieg spornej linii (...) uległ zmianie.

W ocenie Sądu Okręgowego za równie dowolną uznać należało ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w kontekście poczynionego ustalenia co do daty oddania do użytkowania linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia (...) relacji P. – B.. Sąd Rejonowy jakkolwiek prawidłowo wskazał jako źródło dowodowe dokument znajdujący się na karcie 41 akt, w treści którego w sposób jednoznaczny oznaczono precyzyjną datę dzienną oddania linii do eksploatacji (28 kwietnia 1973 roku). Tym niemniej błędnie ustalił, że linię oddano do użytkowania dopiero 1982 roku, a zatem zgodnie z treścią zeznań uczestnika S. M.. W ocenie Sądu Okręgowego zeznania uczestnika, odwołujące się w tej mierze do bliżej nieokreślonej rozmowy z inspektorem budowlanym nie zasługują na uwzględnienie, a to w świetle istniejących dowodów z dokumentów, jak i wiarygodnych zeznań świadka A. P.. Niezależnie od powyższego uchybienia, Sąd stwierdził zasiedzenie służebności gruntowej napowietrznej linii energetycznej w złej wierze na dzień 1 stycznia 2003 roku, podczas gdy winien je stwierdzić prawidłowo na dzień 28 kwietnia 2003 roku, tj. z upływem 30 lat od dnia przyjęcia linii do użytkowania. Niezasadny jest zatem zarzut uczestników, domagających się liczenia biegu terminu zasiedzenia od 1982 roku, a więc ze skutkiem na dzień 1 stycznia 2013 roku. W ocenie Sądu Odwoławczego Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił, wbrew twierdzeniom uczestników małż. M., że linia elektroenergetyczna o napięciu (...) relacji P. - S. została oddana do użytkowania w 1967 roku, co wprost potwierdzają załączone do akt dokumenty, z treścią których nie sposób polemizować.

W pozostałym zakresie Sąd Rejonowy wyjaśnił wszystkie istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności w sposób wszechstronny i wystarczający dla jej rozstrzygnięcia, uwzględniając wnioski dowodowe, jakie zaoferowały mu strony i doprowadzając do zgromadzenia w sprawie kompletnego i wystarczającego dla jej rozstrzygnięcia materiału dowodowego, w tym w postaci dokumentacji – jaka się zachowała - dotyczącej budowy i eksploatacji oraz modernizacji poszczególnych linii energetycznych, a także zeznań świadków.

Ustalenia faktyczne w kwestiach mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a mianowicie odnoszących się do charakteru posiadania spornych służebności najpierw przez Skarb Państwa – Przedsiębiorstwo Państwowe a następnie jego następców prawnych, zakresu tychże służebności, daty początkowej i czasu trwania tego posiadania w stosunku do każdej z linii, istnienia trwałych urządzeń widocznych w rozumieniu art. 292 k.c. sygnalizujących posiadanie (w tym wypadku słupy i linie energetyczne ) oraz braku ze strony właściciela nieruchomości czynności, które skutkowałyby przerwaniem biegu terminu zasiedzenia służebności w rozumieniu art. 123 k.c. w zw. z art. 175 k.c., a w szczególności posiadanie przez pozwanego a wcześniej jego poprzedników prawnych w zakresie treści służebności przesyłu nieruchomości powódki, polegające na eksploatacji, naprawach, konserwacji przedmiotowych linii energetycznych w niezmienionym ich położeniu – w przypadku linii (...) relacji P. – S. od co najmniej od 31 grudnia 1967 roku a w przypadku linii (...) relacji P. - B. co najmniej od 27 kwietnia 1973 r, kiedy to zostały oddane do eksploatacji, do chwili obecnej, znajdują oparcie w powołanych przez ten Sąd dowodach.

Co prawda, Sąd Rejonowy w swoich rozważaniach nie zajął się kwestią wytoczenia przez uczestników przeciwko wnioskodawcy powództwa o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z przedmiotowych gruntów, na których znajdują się elementy spornych linii energetycznych, tym niemniej okoliczność ta nie miała ostatecznie znaczenia dla rozstrzygnięcia, w kontekście ewentualnego przerwania biegu zasiedzenia w niniejszej sprawie. Trafnie w odpowiedzi na apelację uczestników wskazał pełnomocnik wnioskodawcy, że zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą wytoczenie powództwa o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z gruntu nie przerywa biegu zasiedzenia służebności. Sąd Okręgowy w całości podziela przedstawioną w w/w piśmie procesowym argumentację i przyjmuje ją za własną. Oczywiście, inaczej należało ocenić fakt rozszerzenia powództwa o żądanie usunięcia elementów linii znajdujących się na nieruchomości uczestników. Tym niemniej żądanie w tym zakresie zgłoszono dopiero w piśmie procesowym z dnia 15 kwietnia 2010 roku, a więc już po nabyciu poszczególnych służebności przez wnioskodawcę i jego poprzednika prawnego. Nie mogło zatem dojść do przerwania biegu zasiedzenia, skoro nastąpił już skutek w postaci nabycia prawa, do którego zarzut został skierowany.

W ocenie Sądu Okręgowego w przypadku do linii energetycznej (...) relacji P. – W. 30 letni termin zasiedzenia służebności rozpoczął swój niezakłócony bieg najpóźniej z końcem 1978 roku. Tym samym, doszło do naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisów prawa materialnego, tj. przepisów art. 292 k.c., art. 305 ^{( 4)} k.c. w zw. z art. 172 k.c. , który wniosek o zasiedzenie w tym zakresie niezasadnie oddalił. Podzielając przy tym w całej rozciągłości stanowisko Sądu Rejonowego o obaleniu przez uczestników domniemania dobrej wiary przy posiadaniu spornych nieruchomości (art. 7 k.c.), Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w punkcie 3 i stwierdził nabycie przez zasiedzenie służebności przesyłu polegającej na nieodpłatnym szeroko rozumianym korzystaniu z urządzeń posadowionych na części nieruchomości należących do uczestników małż. M. (działki ewidencyjne (...), objęte KW: (...) i (...)) o przebiegu wyznaczonym kolorem brązowym na mapie biegłego geodety S. B. (3) z dniem 1 stycznia 2009 roku.

Posiadacz służebności nie włada nieruchomością jak właściciel, ale korzysta z niej w zakresie prawa służebności, czyli korzysta z nieruchomości np. celem przeprowadzenia kontroli linii energetycznej, jej konserwacji, naprawy czy też wymiany, a wykonując te czynności uważa, że ma prawo w takim zakresie korzystać z cudzej nieruchomości. W takim przeświadczeniu było przez cały okres biegu zasiedzenia państwowe przedsiębiorstwo energetyczne. Przedsiębiorstwo korzystało z nieruchomości będącej obecnie własnością wnioskodawców, celem naprawy czy też konserwacji linii. Należy podkreślić, że odpowiednie stosowanie przepisów o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie oznacza między innymi ocenę zakresu posiadania z uwzględnieniem specyfiki służebności. Posiadanie służące do nabycia służebności gruntowej w drodze zasiedzenia ma bowiem inny zakres niż posiadanie prowadzące do nabycia przez zasiedzenie własności. Posiadanie służebności nie musi bowiem być wykonywane w sposób ciągły, lecz stosownie do potrzeb (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2006 r., II CSK 119/06, LEX nr447190).

Wnioskodawca złożył szereg dokumentów, wskazujących w sposób nie budzący wątpliwości na przekształcenia podmiotowe i przedmiotowe (własnościowe) w energetyce krajowej i następstwo prawne uczestnika po przedsiębiorstwie państwowym, jakim był Zakład (...) a także na przekazanie majątku, w tym przedmiotowych linii energetycznych przez Skarb Państwa następcy prawnemu. Biorąc zatem datę zakończenia biegu zasiedzenia służebności przesyłu w zakresie linii energetycznej (...) P. – W., Sad Okręgowy stwierdził jej nabycie na rzecz wnioskodawcy – (...) S.A. w L..

Do 1 lutego 1989 roku przedsiębiorstwo państwowe nie mogło nabyć na swoją rzecz służebności przez zasiedzenie, z uwagi na obowiązujący do tego czasu przepis art. 128 k.c. wyrażający zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, zgodnie z którą własność ogólnonarodowa przysługiwała niepodzielnie państwu, zaś państwowe osoby prawne wykonywały względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia wynikające z własności państwowej. Przedsiębiorstwo państwowe było zatem dzierżycielem, natomiast posiadaczem pozostawał Skarb Państwa i to na jego rzecz biegło zasiedzenie. Z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. 1989 r. Nr 3 poz. 11) zniesiona została zasada, że jedynie Skarbowi Państwa może przysługiwać prawo własności mienia państwowego, w wyniku czego państwowe osoby prawne uzyskały zdolność prawną w zakresie nabywania składników majątkowych na własność. Zmiana art. 128 k.c. dokonana tą ustawą nie spowodowała przekształcenia przysługujących państwowym osobom prawnym - z mocy przepisów kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych - uprawnień do części mienia ogólnonarodowego, pozostających w ich zarządzie w dniu wejścia w życie wymienionej ustawy. Przekształcenie zarządu, w odniesieniu do gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa lub gminy, w prawo użytkowania wieczystego, a w odniesieniu do budynków, innych urządzeń i lokali znajdujących się na tych gruntach w prawo własności, nastąpiło na podstawie ustawy z dnia 29 września 1990 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. 1990 r. Nr 79 poz. 464). Zgodnie z dominującym stanowiskiem judykatury art. 2 ust. 2 przywołanej ustawy obejmował także własność urządzeń służących do wykonywania służebności.

Z powyższych rozważań wynika, że państwowe osoby prawne, w niniejszej sprawie Zakład (...) w Ł., nabywały z mocy prawa własność urządzeń przesyłowych i ich posiadanie od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 29 września 1990 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości tj. od dnia 5 grudnia 1990 r., a zatem mogły one do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po tej dacie zaliczyć okres wcześniejszego posiadania Skarbu Państwa. Dalsze przekształcenia podmiotowe Zakładu (...) w Ł. nie były sporne.

Nie ulega wątpliwości, że następstwem prywatyzacji państwowych przedsiębiorstw energetycznych, dokonanej w oparciu o wskazane akty prawne, a polegającej na powstaniu w miejsce przedsiębiorstw państwowych jednoosobowych spółek akcyjnych Skarbu Państwa, które wstępowały w ich prawa i obowiązki, wszelkie prawa majątkowe i niemajątkowe była sukcesja uniwersalna częściowa. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że skutek ten dotyczył wszystkich praw składających się na przedsiębiorstwo, choćby nie były wskazane w czynności ( akcie administracyjnym ) jako jego składniki, także jeżeli strony nie uświadamiały sobie ich istnienia czy przynależności do przedsiębiorstwa. Wyłączenie części z nich wymagało wyraźnego wskazania w akcie przekształcenia ( podziału ) przedsiębiorstwa państwowego. Konsekwentnie oznacza to konieczność przyjęcia powyższych zasad także do służebności gruntowych zbliżonych do służebności przesyłu. Służebności gruntowe oraz służebności zbliżone do służebności przesyłu, jako prawa związane z własnością nieruchomości władnącej lub przedsiębiorstwa, nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu. Wskazane służebności jak i posiadanie w zakresie treści takich służebności przechodzą na następcę albo nabywcę przedsiębiorstwa lub nabywcę urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 kc ( art. 305 ³ § 1 kc ) ( vide : post. Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2014 r w sprawie IV CSK 252/13 – Biul. SN 2014/5/12, uchw. SN z dnia 19 maja 1992 r w sprawie III CZP 49/92 – OSNC 1992/11/200, wyrok SN z dnia 8 grudnia 2000 r w sprawie I CKN 342/00 – OSNC 2001/6/96, wyrok SN z dnia 12 lutego 2004 r w sprawie V CK 212/03, nie publ. czy też uchw. SN z dnia 25 czerwca 2008 r w sprawie III CZP 45/08 – OSNC 2009/7-8/97 ).

Powyższe wystarcza już zatem do wykazania przeniesienia posiadania przez Skarb Państwa na rzecz poprzednika prawnego pozwanego a dalsze następstwa prawne, w wyniku których sukcesorem Zakładu (...) stali się kolejni jego następcy nie budzą wątpliwości.

Z apelacji uczestników Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił również zaskarżone postanowienie w punkcie drugim w ten tylko sposób, iż termin nabycia służebności przez zasiedzenie ustalił na dzień 28 kwietnia 2003 roku, a więc - jak już wspomniano – z upływem 30 letniego terminu liczonego od dnia 27 kwietnia 1973 roku.

W pozostałym zakresie Sąd obie apelacje oddalił jako niezasadne, a to stosownie do art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z art. 520 § 1 k.p.c.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Grzegorz Ślęzak SSR del. Dominika Lisiecka