Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 grudnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący	Sędzia SO Alina Gąsior
Protokolant	sekr. sąd. Izabela Małgorzaciak

po rozpoznaniu w dniu 03 grudnia 2024 r. w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie

sprawy z powództwa T. D., S. D.

przeciwko R. Bank (...) w W. prowadzący w Polsce działalność za pośrednictwem R. Bank (...) (Spółce Akcyjnej) Oddział w Polsce

o ustalenie i zapłatę

1.  ustala nieistnienie pomiędzy powodami T. D. i S. D. a pozwanym R. Bank (...) w W. prowadzący w Polsce działalność za pośrednictwem R. Bank (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy o kredyt hipoteczny nr (...) zawartej w dniu 13 maja 2008;

2.  zasądza od pozwanego R. Bank (...) w W. prowadzący w Polsce działalność za pośrednictwem R. Bank (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce na rzecz powodów T. D., S. D. łącznie kwotę 138.092,34 (sto trzydzieści dwa tysiące dziewięćdziesiąt dwa 34/100) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 6 października 2023 roku do dnia zapłaty;

3.  zasądza od pozwanego R. Bank (...) w W. prowadzący w Polsce działalność za pośrednictwem R. Bank (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce na rzecz powodów T. D., S. D. kwotę 6.434,00 (sześć tysięcy czterysta trzydzieści cztery 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 305/24

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym w dniu 1 lutego 2024 r. powodowie T. D. i S. D., reprezentowani przez pełnomocnika, wnieśli przeciwko pozwanemu R. Bank (...) w W. prowadzący w Polsce działalność gospodarczą w ramach oddziału R. Bank (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce w W. o:

1. zasądzenie od strony pozwanej łącznie na rzecz powodów kwoty 138 092,34 zł tytułem zwrotu nienależnych świadczeń wykonywanych na rzecz pozwanego w okresie od 28 maja 2008 r. do 28 sierpnia 2023 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od tej kwoty od dnia 6 października 2023 r. do dnia zapłaty,

2. ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku kredytu wynikającego z umowy o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 12 maja 2008 r.,

3. zasądzenie od strony pozwanej na rzecz strony powodowej zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, w tym:

a) wszystkich uiszczonych opłat sądowych i zaliczek na wydatki Sądu,

b) wszystkich uiszczonych opłat skarbowych od pełnomocnictw oraz

c) kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej,

- wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od sumy tych kosztów od dnia uprawomocnienia się orzeczenia zasądzającego te koszty do dnia zapłaty,

W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, że zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego umowę o kredyt hipoteczny, waloryzowany kursem (...). Powodowie zaznaczyli, że istotą sporu są zapisy umowy zawarte w § 2 ust. 1 oraz w Regulaminie, tj. § 2 pkt 2 i 12, § 7 ust. 4, § 9 ust. 2 pkt 1 i 2, § 13 ust. 7, §15 ust. 3 pkt 7 lit. b. oraz § 21 ust. 3.

Zdaniem powodów umowa jest bezwzględnie nieważna w świetle obowiązujących przepisów prawa.

Powodowie zakwestionowali umowę, wskazując, że nieważność umowy jest konsekwencją przekroczenia granic swobody umów poprzez wykreowanie stosunku prawnego sprzecznego z naturą stosunku zobowiązaniowego (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 353 ¹k.c.)

W ocenie powodów umowa jest też sprzeczna z zasadami współżycia społecznego a także wobec braku określenia świadczenia kredytobiorców (art. 69 ust.1 i 2 prawa bankowego).

Powodowie powołali się na postanowienia abuzywne zawarte w kwestionowanych przez nich przepisach.

Powodowie wskazali, że posiadają interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy, a jako podstawę w zakresie żądania zapłaty wskazali przepis art. 405 k.c. w związku z art. 410 § 1 k.c.

Powodowie podali, że w okresie od zawarcia umowy do dnia 28 sierpnia 2023 roku spełnili na rzecz pozwanego świadczenia w postaci rat kapitałowo – odsetkowych tj. kwotę 135.842,34 zł oraz kwotę 2.250,00 zł tytułem opłaty przygotowawczej.

W odpowiedzi na pozew wniesionej w dniu 23 sierpnia 2024 roku pozwany bank, reprezentowany przez pełnomocnika, wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Pozwany zgłosił też zarzut błędnego ustalenia przedmiotu sporu oraz niewykazania roszczenia.

Pozwany wskazał, że przedmiotowa umowa kredytu w walucie obcej jest dopuszczalna na płaszczyźnie prawa oraz nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, a także nie zawiera niedozwolonych klauzul umownych. Zdaniem pozwanego, strona powodowa, zaciągając zobowiązanie była wiadoma ryzyka kursowego, przede wszystkim wpływu kursu waluty na wysokość zobowiązania wobec pozwanego oraz wysokość raty. W przypadku zaś uznania klauzul za niedozwolone, brak jest podstaw do uznania całej umowy za nieważną. Pozwany zakwestionował także interes prawny powodów w żądaniu ustalenia nieważności umowy. Zaprzeczył by pozwany był obowiązany do zapłaty na rzecz strony powodowej kwot dochodzonych pozwem na którejkolwiek z podstaw prawnych wskazanych w pozwie, a z ostrożności procesowej zaprzeczył także, by stronie powodowej przysługiwał status konsumenta.

Strony podtrzymały swoje stanowiska w toku postępowania.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany R. Bank (...) z siedzibą w W. prowadzący w Polsce działalność za pośrednictwem oddziału R. Bank (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce jest następcą prawnym (...) S.A. Spółka Akcyjna Oddział w Polsce z siedzibą w W.. /bezsporne/

W dniu 13 maja 2008 roku powodowie zawarli z (...) S.A. Spółka Akcyjna Oddział w Polsce z siedzibą w W. umowę o kredyt hipoteczny nr (...). Powodowie zaciągnęli kredyt w wysokości 150.000,00 zł indeksowany do waluty obcej (...). (§ 2 ust. 1 umowy)

Kredyt został przeznaczony na zakup lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym, refinansowanie poniesionych wydatków na cele mieszkaniowe. (§ 2 ust. 2)

Przedmiot finansowania stanowiło: spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w P. przy ul. (...), bl. 9, nr lokalu (...).

Okres kredytowania został określony na 480 miesięcy. (§ 2 ust. 3 i 5 umowy)

Kredytobiorcy zobowiązali się do zapłaty prowizji od udzielenia kredytu w wysokości 2 250.00 zł. (§ 2 ust. 4 umowy)

Kredyt oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej, która na dzień sporządzenia umowy wynosi 4,12000% w stosunku rocznym, z zastrzeżeniem postanowień Regulaminu w zakresie ustalania wysokości oprocentowania. (§ 3 ust. 1)

Zmienna stopa procentowa ustalana jest jako suma stopy referencyjnej LIBOR 3M ( (...)) oraz stałej marży Banku w wysokości 1,35 punktów procentowych. (§ 3 ust. 2)

Jako zabezpieczenie spłaty kredytu ustanowiono hipotekę kaucyjną do kwoty 300.000,00 zł na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego położonego w P. przy ul. (...), bl. 9, nr lokalu (...) oraz cesję praw na rzecz Banku z polisy ubezpieczenia ww. nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych. (§ 7 ust. 1)

W zakresie nieuregulowanym umową zastosowanie miały postanowienia regulaminu. (§ 15 ust. 1 umowy)

Kredytobiorcy oświadczyli, że w dniu podpisania umowy otrzymał regulamin i aktualną na dzień sporządzenia umowy taryfę i zapoznał się z nimi. (§ 15 ust. 2 umowy)

Regulamin zawierał postanowienia odnoszące się do tabel banku:

Zgodnie z § 2 pkt 2 regulaminu: Użyte w Regulaminie definicje oznaczają odpowiednio: kredyt indeksowany do waluty obcej - kredyt, oprocentowany według stopy procentowej, opartej na stopie referencyjnej, dotyczącej waluty innej niż złote, którego wypłata oraz spłata odbywa się w złotych w oparciu o kurs waluty obcej do złotych, według Tabeli;

Paragraf 2 pkt 12 Regulaminu stanowił, że Tabela – oznacza Tabelę kursów walut obcych obowiązująca w Banku.

Zgodnie z § 7 ust. 4 regulaminu: W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wypłata kredytu następuje w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, stosuje się kurs nie niższy niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty poszczególnych transz. Saldo zadłużenia z tytułu kredytu wyrażone jest w walucie obcej i obliczane jest według kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, saldo zadłużenia z tytułu kredytu obliczane jest według kursów stosowanych przy wypłacie poszczególnych transz. Aktualne saldo zadłużenia w walucie kredytu Kredytobiorca otrzymuje listownie na podstawie postanowień § 11.

Zgodnie z § 9 ust 1 regulaminu raty spłaty kredytu pobierane są z rachunku bankowego kredytobiorcy prowadzonego w złotych, wskazanego w umowie.

Zgodnie z § 9 ust 2 regulaminu: W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej:

1) raty kredytu podlegające spłacie wyrażone są w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane są z rachunku bankowego, o którym mowa w ust. 1, według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu;

2) jeśli dzień wymagalności raty kredytu przypada na dzień wolny od pracy, stosuje się kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku na koniec ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu.

Zgodnie z § 13 ust 7 regulaminu: W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wcześniejsza spłata dokonywana jest w oparciu o kurs sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązującą w Banku w momencie realizacji dyspozycji.

Zgodnie z § 14 ust. 8 regulaminu:

Obliczenie kwoty kapitału po zmianie waluty kredytu następuje według następujących kursów:

1)  w przypadku zmiany waluty kredytu z waluty obcej na złote – według kursu sprzedaży waluty obcej do złotych zgodnie z Tabelą obowiązująca na 2 dni robocze przed dniem realizacji zmiany waluty kredytu,

2)  w przypadku zmiany waluty kredytu ze złotych na walutę obcą – według kursu kupna waluty obcej do złotych zgodnie z Tabelą obowiązująca na 2 dni robocze przed dniem realizacji zmiany waluty kredytu,

3)  w przypadku zmiany waluty kredytu z waluty obcej na inną walutę obcą – według ilorazu kursu sprzedaży dotychczasowej waluty kredytu do złotych oraz kursu kupna nowej waluty kredytu do złotych zgodnie z Tabelą obowiązująca na 2 dni robocze przed dniem realizacji zmiany waluty kredytu.

Stosownie do § 15 ust. 3 pkt 7 lit. b) regulaminu opłaty związane z kosztami ustanowienia zabezpieczenia przejściowego w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej kwota kredytu obliczana jest w oparciu o kurs sprzedaży według tabeli obowiązującej w dniu sporządzenia umowy.

Zgodnie z § 21 ust. 3 regulaminu: W przypadku postawienia kredytu indeksowanego do waluty obcej w stan wymagalności, Bank dokonuje zamiany waluty kredytu na złote według kursu sprzedaży zgodnie z aktualną Tabelą obowiązującą w Banku.

/dowód: umowa kredytu k. 22-24v. oraz k. 104-106v., taryfa oprocentowania, opłat i prowizji k. 26-27, regulamin k. 28-32, k. 107-111/

W dniu 13 maja 2008 r. wraz z umową powodowie podpisali formularz oświadczenia, zawierający m. in. oświadczenie, że:

1.  zostali zapoznani przez pracownika Banku z kwestią ryzyka zmiany stopy procentowej,

2.  są świadomi ponoszenia ryzyka zmiany stopy procentowej w związku z umową, która ma wpływ na wysokość zobowiązania względem banku wynikającego z umowy o kredyt oraz na wysokość rat spłaty kredytu.

3.  zostali zapoznani przez pracownika Banku z kwestią ryzyka kursowego w przypadku udzielenia kredytu indeksowanego do waluty obcej;

4.  będąc w pełni świadomym ryzyka kursowego, rezygnują z możliwości zaciągnięcia kredytu w złotych i dokonują wyboru zaciągnięcia kredytu indeksowanego do waluty obcej;

5.  znane są im postanowienia umowy o kredyt hipoteczny oraz „Regulaminu kredytu hipotecznego udzielanego przez (...)" w odniesieniu do kredytów indeksowanych do waluty obcej,

6.  zostali poinformowani, że aktualna wysokość kursów waluty obcej dostępna jest placówkach Banku,

7.  są świadomi, że:

a)  ponoszą ryzyko kursowe związane z wahaniem kursów waluty, do której indeksowany jest kredyt;

b)  kredyt zostanie wypłacony w złotych na zasadach opisanych w ww. Regulaminie,

c)  saldo zadłużenia kredytu wyrażone jest w walucie obcej,

d)  raty kredytu wyrażone są w walucie obcej i podlegają spłacie w złotych na zasadach opisanych w ww. Regulaminie,

e)  ryzyko kursowe, w tym spread walutowy oraz kształtowanie się kursów w czasie, ma wpływ na wysokość zobowiązania względem Banku, wynikającego z Umowy o kredyt oraz na wysokość rat spłaty kredytu.

/dowód: oświadczenie powoda z dnia 13.05.2008 r. k. 112/

Zawarcie umowy kredytu zostało poprzedzone podpisaniem przez stronę powodową w dniu 18 marca 2008 r. wniosku o udzielenie kredytu hipotecznego. We wniosku powodowie wskazali, że wnioskują o udzielenie kredytu w kwocie 150.000,00 zł i że wybierają jako walutę kredytu frank szwajcarski ( (...)).

/dowód: wniosek o kredyt hipoteczny k. 99-101/

W dniu 18 marca 2008 r. powodowie podpisali oświadczenie związane z ubieganiem się o kredyt indeksowany do waluty obcej o treści:

W związku z ubieganiem się o kredyt hipoteczny indeksowany kursem waluty obcej, Wnioskodawca oświadcza, iż został zapoznany przez pracownika Banku z kwestią ryzyka kursowego w przypadku udzielenia kredytu indeksowanego do waluty obcej oraz że:



będąc w pełni świadomym ryzyka kursowego, rezygnuje z możliwości zaciągnięcia kredytu w złotych i dokonuje wyboru zaciągnięcia kredytu indeksowanego do waluty obcej;



znane mu są postanowienia „Regulaminu kredytu hipotecznego udzielanego przez (...)" w odniesieniu do kredytów indeksowanych do waluty obcej;



został poinformowany, że aktualna wysokość kursów waluty obcej dostępna jest placówkach Banku;

jest świadomy, że:



ponosi ryzyko kursowe związane z wahaniem kursów waluty, do której indeksowany jest kredyt;



ryzyko kursowe ma wpływ na wysokość zobowiązania względem Banku, wynikającego z Umowy o kredyt oraz na wysokość rat spłaty kredytu;



kredyt zostanie wypłacony w złotych na zasadach opisanych w ww. Regulaminie;



saldo zadłużenia kredytu wyrażone jest w walucie obcej; raty kredytu wyrażone są w walucie obcej i podlegają spłacie w złotych na zasadach opisanych w ww. Regulaminie.

/dowód: oświadczenie k. 102/

W dniu 8 maja 2008 roku Bank wydał decyzję kredytową .

/dowód: decyzja – k. 27v. i k.117/

Powodowie potrzebowali około 150.000,00 zł na zakup mieszkania i remont. W pozwanym banku mieli zdolność kredytową do zawarcia umowy o kredyt indeksowany do franka szwajcarskiego. Kredyt został wypłacony powodom w jednej transzy, część środków została przelana na konto poprzednich właścicieli, a około 17.000,00 na rachunek bankowy powodów. Powodowie nie mieli możliwości negocjowania postanowień umowy, w banku poinformowano ich, że jest to niemożliwe i że umowa jest tak skonstruowana, aby była dobra dla obu stron.

Powodowie nie prowadzili działalności gospodarczej. Aktualnie nadal zamieszkują w kredytowanej nieruchomości.

Kredyt został wypłacony w złotówkach, ale przeliczony na franki. Powodowie nie mają wiedzy na temat roli franka szwajcarskiego w umowie. Zaufali bankowi, nie pytali co się stanie gdy kurs franka się zmieni. Pracownik informował ich, że wahania kursu są niewielkie, nie pokazywano im historycznych wykresów jak kształtował się kurs franka.

Powodowie na początku co 3 miesiące otrzymywali harmonogram spłat w (...), następnie otrzymywali wiadomość SMS ze wskazaniem wysokości raty w (...), którą mieli według tabeli banku przeliczyć by uiścić ratę w odpowiedniej wysokości. Powodowie nigdy nie wiedzieli ile dokładnie będzie wynosiła rata.

Powodowie nie wiedzieli, że wypłata i spłata kredytu jest po innym kursie. Pracownik banku nie tłumaczył im jak wahania kursu franka szwajcarskiego będą miały wpływ na saldo kredytu, ani też jak bank ustala kurs franka. W pozwanym banku zawsze kurs franka był wyższy niż w tabelach kursowych sporządzanych przez NBP.

Powodowie mają świadomość skutków związanych z unieważnieniem umowy i konieczności rozliczenia z Bankiem.

/dowód: zeznania powoda – protokół k. 139v., zeznania powódki – protokół k. 139v./

Kredyt został wypłacony powodom w jednej transzy w dniu 28 maja 2008 roku w wysokości 150.000,00 zł, co stanowiło równowartość 73 587,13 CHF przeliczoną według kursu 2, (...).

Powodowie w okresie od dnia 27 czerwca 2008 roku do dnia 28 sierpnia 2023 roku spłacili tytułem rat kapitałowo – odsetkowych łącznie kwotę 135.842,34 zł oraz prowizję w kwocie 2.250,00 zł.

/dowód: zaświadczenie – k. 33-42 v., umowa kredytu k. 22-24v. oraz k. 104-106v./

Powodowie podpisali oświadczenie, że są świadomi wszelkich skutków potencjalnego stwierdzenia nieważności umowy.

/dowód: oświadczenie z dnia 21.08.2023 r. – k. 48-48v./

Pismem z dnia 27 września 2023 r. powodowie złożyli pozwanemu reklamację do umowy kredytu hipotecznego indeksowego kursem (...) nr (...) i wezwali pozwanego do zapłaty kwoty 135.842,34 zł tytułem nienależnie pobranych od powodów środków w okresie od dnia 12 maja 2008 r. do dnia 28 sierpnia 2023 r. oraz prowizji w kwocie 2.250,00 zł niezwłocznie na wskazany rachunek bankowy.

/dowód: reklamacja z dnia 27.09.2023 r. k. 43-45/

W odpowiedzi na reklamację, bank pismem z dnia 5 października 2023 r. zakwestionował wszystkie zarzuty powodów i roszczenia podniesione w piśmie z dnia 27 września 2023 r., ponieważ pozbawione są podstaw faktycznych i prawnych, a zawarta umowa jest ważna i powinna być wykonywana przez strony. Bank zaproponował przekształcenie umowy.

/dowód: pismo pozwanego z dnia 05.10.2023 r. k. 46-47v./

Powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie powołanych dowodów, które były wystarczające dla oceny stanowisk i żądań stron, zaś pozostałe dowody zostały pominięte, ponieważ nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2, 3 i 5 kpc pominął wniosek pozwanego o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka A. S., zarówno złożonych w innej sprawie jak również z zeznań świadka w niniejszym postępowaniu. Przede wszystkim wskazać należy, że świadek ten nie brał udziału w procedurze związanej z udzieleniem kredytu powodom, w konsekwencji został on zgłoszony jedynie na fakty dotyczące ogólnej procedury zawierania takich umów, a zatem bez uwzględnienia tego, jak przebiegały spotkania z przedstawicielem banku, jaki był zakres pouczeń i informacji przekazanych powodom na temat produktu – kredytu hipotecznego, jakie dokumenty powodowie otrzymali w chwili zawarcia umowy, czy powodowie mieli możliwość negocjowania umowy. Ponadto świadek został zgłoszony także na fakty związane z funkcjonowaniem kredytu hipotecznego oraz zasadami ustalania kursów walut, jednakże stanowią one okoliczności leżące poza stosunkiem łączącym strony, będąc jedynie wewnętrznymi procedurami banku, a zatem na ich podstawie powodowie nie mogli przewidzieć, jak będzie kształtowało się ich zobowiązanie względem banku. W konsekwencji zeznania świadka nie przyczyniłyby się do rozstrzygnięcia sprawy.

Nie zasługiwały również na uwzględnienie wniosek strony powodowej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości finansowej, który Sąd pominął na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2, 3 i 5 kpc. Mając na uwadze zebraną w sprawie dokumentację, zasadnym było jego pominięcie, albowiem powołanie biegłego nie przyczyni się do ustalenia okoliczności relewantnych w kontekście niniejszej sprawy. Wysokość wypłaconej i spłaconej kwoty, które to wartości są istotne z punktu rozstrzygnięcia, są wykazane odpowiednimi dokumentami.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości zarówno co do żądania ustalenia jak też w zakresie roszczenia o zapłatę.

Określone przez stronę powodową żądanie ustalenia znajduje swą podstawę prawną w treści art. 189 kpc, zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Zdaniem Sądu, stronie powodowej przysługuje interes prawny w dochodzeniu ustalenia nieistnienia stosunku prawnego. Rozstrzygnięcie pozwoli powodom uniknąć ewentualnych sporów w przyszłości w zakresie wysokości świadczenia pieniężnego należnego pozwanemu bankowi. Umowa kredytu została zawarta na okres kilkudziesięciu lat i obecnie strony nadal są nią związane. Bez rozstrzygnięcia na przyszłość o zasadach rozliczenia kredytu, nie istnieje możliwość definitywnego zakończenia sporu. Rozstrzygnięcie roszczenia o ustalenie zniesie stan niepewności strony powodowej w zakresie wysokości rat i sposobu ich rozliczania. Sama możliwość wytoczenia powództwa o świadczenie nie wyczerpuje interesu prawnego w żądaniu ustalenia. Zakresem res iudicata objęta jest sentencja wyroku, zaś przesłankowe ustalenie nieważności umowy i zasądzenie na tej podstawie kwot nienależnie wypłaconego świadczenia, nie będzie zawierało ww. rozstrzygnięcia w sentencji. Wskazać należy również na treść art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13, wymagającego zapewnienia stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami.

Oceniając ważność czynności prawnej nie można przypisywać dominującego znaczenia ani okolicznościom poprzedzającym zawarcie umowy, ani sposobowi jej wykonania. O ważności umowy orzeka się oceniając jej treść i cel z daty zawarcia umowy, a nie sposób jej faktycznego wykonania.

W zakresie ochrony praw konsumenta przed naruszeniami słuszności kontraktowej istnieją przepisy szczególne (w tym art. 385 ¹ – 385 ³ kc) wprowadzające instrument wzmożonej względem zasad ogólnych kontroli treści postanowień narzuconych przez przedsiębiorcę pod kątem poszanowania interesów konsumentów, a także szczególną sankcję mającą niwelować niekorzystne skutki zastosowania klauzul abuzywnych. Przepisy dotyczące nieuczciwych postanowień umownych stanowią implementację do krajowego systemu prawnego Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.UE.L 1993 Nr 95, str. 29) należy zatem odwołać się do znacznego dorobku orzeczniczego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Przy stwierdzeniu abuzywności niektórych postanowień umownych umowa nadal może wiązać strony w pozostałym zakresie albo – o ile po stwierdzeniu abuzywności tych postanowień nie da się wykonać – umowa może być również uznana za nieważną.

Umowa kredytu wiąże się z działalnością gospodarczą pozwanego, natomiast w niniejszej sprawie strona powodowa działała jako konsument. Zgodnie bowiem z treścią art. 22 ¹ kc za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Przedmiotowa umowa nie miała związku z jakąkolwiek działalnością gospodarczą lub zawodową powodów, bowiem takowej nie prowadzili, a kredyt zaciągnęli na cele mieszkaniowe. Za środki z udzielonego kredytu powodowie zakupili mieszkanie, w którym mieszkają do chwili obecnej.

Zgodnie z art. 385 § 3 kc nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Powyższe zawiera wzruszalne domniemanie prawne nieuzgodnienia indywidualnego postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Ponadto ciężar dowodu, że klauzule ryzyka walutowego i klauzule przeliczeniowe zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 385 ¹ § 4 kc). Zgodnie zaś art. 3 ust. 2 dyrektywy 93/13 warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej, a fakt, że niektóre aspekty warunku lub jeden szczególny warunek były negocjowane indywidualnie, nie wyłącza stosowania niniejszego artykułu do pozostałej części umowy, jeżeli ogólna ocena umowy wskazuje na to, że została ona sporządzona w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej.

Ciężar dowodu, że kwestionowane klauzule zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku zgodnie z art. 385 ¹ § 4 kc. Pozwany temu ciężarowi nie sprostał.

Z ustalonego stanu faktycznego wynika, że umowa została zawarta w oparciu o standardowy wzorzec umowy kredytu indeksowanego stworzony przez pozwanego. Brak indywidualnego uzgodnienia spornych postanowień umownych dotyczących indeksacji/denominacji wynika z samego charakteru zawartej umowy – opartych o treść stosowanego przez bank wzorca umownego. Stronie powodowej zaoferowano produkt typowy, przygotowany w całości przez bank i adresowany do klientów zainteresowanych umową kredytu hipotecznego z wykorzystaniem waluty (...). Taki sposób zawierania umowy w zasadzie wyklucza możliwość indywidualnego wpływania przez konsumenta na treść powstałego stosunku prawnego, poza ustaleniem kwoty kredytu, ewentualnie wysokości oprocentowania, marży czy prowizji. Nie ma też podstaw do przyjęcia, że z przedłożonych przez pozwanego dowodów z dokumentów, w szczególności wniosku kredytowego i umowy, podpisanych przez stronę powodową wynika, że postanowienia odnoszące się do indeksacji/denominacji kredytu kursem waluty obcej są wynikiem indywidualnego uzgodnienia stron. Dowody te świadczą jedynie o zaakceptowaniu przez stronę powodową treści dokumentów jednostronnie opracowanych przez bank, gdyż bez tej akceptacji nie doszłoby do zawarcia umowy. Sama zaś możliwość wyboru kredytu złotowego nie jest dowodem na to, że konsument wybierający kredyt indeksowany mógł indywidualnie negocjować postanowienia wzorca kredytu indeksowanego. Nie świadczy o indywidualnym uzgodnieniu to, że przedsiębiorca stworzył kilka wzorców umów, jeżeli konsument może jedynie dokonać wyboru pomiędzy takimi wzorcami, a nie doprowadzić w drodze negocjacji do modyfikacji postanowień danego wzorca. Niedozwolony charakter badanych klauzul usuwa wyłącznie indywidualne uzgodnienie tych klauzuli, nie zaś wybór przez konsumenta wzorca z kilku oferowanych przez pozwanego.

W niniejszej sprawie kwestionowane postanowienia zawarte w § 2 ust. 1 umowy oraz § 7 ust. 4 regulaminu, § 9 ust. 2 pkt 1 i 2 regulaminu, w § 13 ust. 7 regulaminu, czy też w § 15 ust. 3 pkt 7 lit. b oraz § 21 ust. 3 regulaminu stanowiące klauzule przeliczeniowe, przy czym regulamin stanowił integralną część umowy. Poza tym przepis § 2 pkt 2 i 12 regulaminu definiował pojęcia kredytu indeksowanego do waluty obcej oraz tabeli kursu, którą stanowiła tabela kursów walut obcych obowiązująca w banku.

Postanowienia dotyczące indeksacji kredytu – zarówno dotyczące sposobu przeliczenia kwoty kredytu na franki przy wypłacie kredytu, jak też zadłużenia wyrażonego we frankach na złotówki podczas spłaty poszczególnych rat – określają świadczenia główne stron w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc. Dotyczą bowiem one bezpośrednio sposobu określenia kwoty wykorzystanego i spłacanego kredytu, a zatem elementów należących zgodnie z treścią art. 69 ustawy prawo bankowe do essentialia negotii umowy kredytu.

Następnie należało dokonać oceny, czy kwestionowane klauzule zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (art. 3851 § 1 zd. 2 kc), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG). Wyrażenie ich prostym i zrozumiałym językiem nie sprowadza się jednak do formalnego pouczenia o możliwości wzrostu kursu waluty, lecz wymaga przekazania niezbędnych informacji w sposób, który umożliwia konsumentowi oszacowanie – potencjalnie istotnych – konsekwencji ekonomicznych klauzuli indeksacyjnej dla jego zobowiązań finansowych.

Treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej, stosowanego w celu obliczenia rat kredytu, w taki sposób by miał on możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę (zob. m.in. wyrok (...) z 18 listopada 2021 r., C - 212/20).

Odnosząc się do klauzul przeliczeniowych wskazać należy, iż na ich podstawie nie było możliwe precyzyjne określenie kwoty kredytu w (...) oraz kwoty spłaty w (...) bez odniesienia do tabeli kursów, tworzonej jednostronnie przez bank. W umowie nie zostały określone w jednoznaczny i weryfikowalny sposób kryteria, w oparciu o które bank ustalał kursy walut. Indeksacja kredytu odbywa się w oparciu o tabele kursowe sporządzane przez bank, będące jego wewnętrznym dokumentem. Ponadto w umowie nie wskazano żadnych kryteriów co do górnej granicy kursów ustalanych jednostronnie przez bank.

Tym samym klauzule przeliczeniowe nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs (...) dla celu wykonania umowy kredytu.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Artykuł 3 ust. 1 Dyrektywy 93/13 stanowi natomiast, że warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeżeli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Przepisy dotyczące klauzul abuzywnych stanowią implementację Dyrektywy 93/13, dokonując ich wykładni uwzględnić zatem należy, dorobek orzeczniczy (...). Nie ma wątpliwości, że ścisła interpretacja przesłanki określonej w prawie polskim byłaby niezgodna z dyrektywą, dlatego konieczne jest uwzględnienie w rozszerzającej wykładni pojęcia „rażące naruszenie interesów konsumenta”, tak by objęło ono sytuację „znaczącej nierównowagi praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta”.

Kształtowanie treści stosunku obligacyjnego wbrew dobrym obyczajom wyraża się w tworzeniu przez bank takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku. Z kolei kształtowanie przez te postanowienia praw i obowiązków konsumenta w sposób rażąco naruszający jego interesy, ujmuje się jako nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w określonym stosunku obligacyjnym (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18).

Sąd dokonał oceny kwestionowanych postanowień umownych według stanu z chwili zawarcia umowy (zob. uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17). Tym samym dla oceny tej nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, kwestia możliwości zawarcia lub faktycznego zawarcia przez strony aneksu do umowy kredytu, w tym aneksu upoważniającego kredytobiorcę do spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej, wieloletnie wykonywanie umowy przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, późniejsze zmiany regulaminu pozwanego banku, a także późniejsze zmiany stanu prawnego, w tym wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw. Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało również znaczenia, że wybór kredytu indeksowanego kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania ( (...)) charakterystycznego dla kredytów udzielanych w walucie (...) lub powiązanych z tą walutą.

Z umową kredytu wiązało się ryzyko kursowe polegające na tym, że znaczna zmiana kursu walut mogła prowadzić do istotnej zmiany wysokości zobowiązania jednej ze stron, a skala tego ryzyka była nieograniczona. W tej sytuacji bank będący profesjonalistą winien udzielić stosowanych informacji i pouczeń konsumentom, którzy byli stroną słabszą i gorzej zorientowaną w funkcjonowaniu rynku finansowego. P. obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat. W konsekwencji w informacji dla kredytobiorców należało wskazywać zarówno samą obiektywnie wysoką zmienność kursu, jak też realną możliwość zwiększenia kursu o kilkadziesiąt czy kilkaset procent w stosunku do momentu zawarcia umowy. Dostrzec także należy, iż w chwili zawierania umów frankowych zmienność kursu danej waluty obcej nie była powszechnie znana w polskim społeczeństwie. Dlatego też obowiązkiem banku oferującego kredyt indeksowany do waluty obcej było określanie nie tylko bieżących parametrów finansowych, ale i możliwego, niekorzystnego rozwoju sytuacji na globalnym rynku walut. Niepełna informacja o ryzyku kursowym, wynikająca np. z przyjęcia zaniżonego maksymalnego wzrostu kursu, z pominięciem informacji wynikających z historii zmiany kursu danej waluty, w oczywisty sposób wpływała na decyzję zawarcia umowy przez kredytobiorcę. Nawet rozważny klient banku nie jest, co do zasady, profesjonalistą, nie posiada on dostatecznej wiedzy dla samodzielnej oceny ryzyka kursowego i musi opierać się na informacjach banku. Dlatego też, ma i zawsze miał prawo do rzetelnej informacji, która nie będzie wprowadzać go w błąd (por. wyrok SA w Warszawie z 10.02.2015 r. V ACa 567/14). Kredytujący bank jako profesjonalny uczestnik rynku finansowego musiał mieć tego pełną świadomość, w przeciwieństwie do przeciętnego obywatela. Podobnie bank musiał mieć świadomość, zawierając umowę z powodami, że przy kursie (...) osiągającym wieloletnie minima, nieuchronnie wystąpią w przyszłości dla kredytodawców negatywne konsekwencje w związku ze wzrostem kursu waluty, gdyż wcześniej sytuacje takie związane z udzielaniem kredytów indeksowanych do (...) miały już miejsce w innych krajach prowadząc do poważnych perturbacji na rynku finansowym, dramatycznego zwiększania obciążeń kredytobiorców (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 19 kwietnia 2023 r., I ACa 901/22). Ryzyko kursowe towarzyszyło umowie kredytu zawartej na tak długi okres i w całości obciążało kredytobiorcę. Uzasadniało to przedstawienie zagrożeń będących wynikiem zdarzeń nadzwyczajnych mogących spowodować 100 - 200% wzrost kursu waluty. Co prawda od dnia 1 lipca 2006 r. obowiązywała banki krajowe Rekomendacja S Komisji Nadzoru Finansowego, zalecająca ustne informowanie przyszłych kredytobiorców o skutkach ryzyka wzrostu kursu franka szwajcarskiego o 20%, jednakże Sąd stoi na stanowisku, że nawet literalne zastosowanie się do tej rekomendacji przez banki nie mogło wskazywać na prawidłowe wykonanie obowiązku informacyjnego przez tak wyspecjalizowane i profesjonalne podmioty. Rekomendacja została sporządzona przy kursie (...) 2,55 zł i ryzyko wzrostu kursu o 20% oznaczało, że osiągnie on 3,06 zł, czyli nieomal wcześniejsze o kilka lat maksimum. F. szwajcarski ulegał jednak dalszemu silnemu osłabieniu (m.in. wskutek działań administracyjnych banku centralnego Szwajcarii), co wskazywało na konieczność zakładania kardynalnie wyższego marginesu ryzyka wzrostu (ówcześnie (...) osiągał wieloletnie minima i ryzyko wzrostu kursu było nieuchronne). W konsekwencji przy zawieraniu ocenianej umowy powodowi świadomie przedstawiano jedynie fragment bardzo złożonego stosunku prawnego, z nadmiernym koncentrowaniem się na kwestii niskiej raty kapitałowej i ukrywając wiedzę o ryzyku dysproporcji świadczeń na niekorzyść kontrahenta. Zabrakło także pouczenia o realnych skutkach znacznego zmiany kursu waluty obcej, w szczególności o tym, że skala ryzyka kursowego jest nieograniczona, a kredytobiorca w praktyce nie ma żadnej możliwości zabezpieczenia się przed tym ryzykiem. Powodowie nie posiadali specjalistycznej wiedzy dotyczącej rynku walutowego, jak również nie posiadali dochodów w (...). W konsekwencji należało uznać, że powodowie nie zostali w sposób rzetelny poinformowani o zasadach funkcjonowania kredytu i ryzyku kursowym.

Zdaniem Sądu podpisanie przez kredytobiorców tzw. „Oświadczenia związanego z ubieganiem się o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej” nie dowodzi czy i jaki był faktycznie zakres informacji uzyskanych przed zawarciem umowy, zwłaszcza że ogólne sformułowania zawarte w oświadczeniu nie pozwalają na ustalenie rzeczywistego zakresu takiej informacji.

W kwestionowanej umowie występuje zróżnicowanie pomiędzy kursem kupna i sprzedaży stosowanym dla określenia wysokości kapitału kredytu oraz wysokości rat spłaty. Strony umowy nie umawiały się na prowadzenie przez bank działalności kantorowej – dokonywania wymiany walut, a postanowiły jedynie wprowadzić do umowy mechanizm o charakterze indeksacyjnym, pozwalający na zastosowanie stóp procentowych przewidzianych dla waluty obcej. Równocześnie nie może budzić wątpliwości, że konstrukcja, w której w chwili wypłaty kredytu wysokość wyrażonego w złotych polskich zobowiązania konsumenta jest, w wyniku zastosowania dla jej ustalenia kursu sprzedaży, wyższa niż wysokość udzielonego mu kredytu, stanowi naruszenie interesów konsumenta. Bank wykorzystał swoją przewagę kontraktową dla wprowadzenia do umowy rozwiązań korzystnych wyłącznie dla kredytodawcy, w nieuzasadniony sposób zwiększających wysokość świadczeń, do których zobowiązany jest kredytobiorca. Kwestionowane klauzule poprzez odniesienie do tabel banku dawały mu w istocie całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank. Bank nie zaproponował przy tym żadnych mechanizmów, które ograniczałyby ryzyko walutowe, tym samym mógł ustalić kurs na dowolnym poziomie, nawet oderwanym od jakiegokolwiek kursu występującego na rynku, ze szkodą dla kredytobiorcy. Jednocześnie kredytobiorca był zmuszony zastosować się do tego kursu, gdyż nie miał możliwości spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej. Ponadto w oparciu o kwestionowane postanowienia kredytobiorca został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu, tj. różnicy pomiędzy kursem kupna i sprzedaży waluty obcej, pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a służyły jedynie pokryciu kosztów udzielenia przez bank kredytu i zabezpieczenia banku przed ryzykiem kursowym. W umowie przy tym brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty oraz jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają.

Jednocześnie mechanizmy, które mają służyć uzasadnieniu stosowania takiej konstrukcji pozostają bez znaczenia w niniejszej sprawie, skoro oceny zgodności postanowienia umownego z dobrymi obyczajami dokonuje się w oparciu o treść umowy i okoliczności jej zawarcia, nie zaś w oparciu o przyjęty przez przedsiębiorcę sposób wykonywania umowy, w tym finansowania przez niego działalności swojego przedsiębiorstwa, w zakresie pozwalającym na wykonanie umowy. Nie ma również znaczenia, czy bank rzeczywiście korzystał z możliwości, jakie wynikają dla niego z określonego brzmienia postanowień umownych. Istotne jest jedynie, że nie było żadnych przeszkód, aby z takich uprawnień, mogących naruszać interesy konsumenta, mógł skorzystać. Postanowienie umowne ma niedozwolony charakter nie dlatego, że jest w niewłaściwy sposób wykorzystywane przez przedsiębiorcę – tym bardziej, że jest to okoliczność, która w toku wykonywania umowy może się zmieniać. To samo postanowienie nie może być abuzywne bądź tracić taki charakter jedynie w wyniku przyjęcia przez jedną ze stron umowy określonego sposobu jej wykonania, korzystania bądź niekorzystania z wynikających z niej uprawnień. Postanowienie jest niedozwolone, jeśli daje kontrahentowi możliwość działania w sposób rażąco naruszający interesy konsumenta. Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało znaczenia, że wybór kredytu powiązanego z kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania ( (...)).

Tym samym klauzule przeliczeniowe należało uznać za postanowienia kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszający jego interesy (art. 385 ¹ § 1 kc).

Konsekwencją stwierdzenia, że dane postanowienie umowne ma charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc jest działająca ex lege sankcja bezskuteczności niedozwolonego postanowienia, połączona z przewidzianą w art. 385 ¹ § 2 kc zasadą związania stron umową w pozostałym zakresie (zob. m.in uchwałę Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, oraz uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, a także wyroki Sądu Najwyższego: z 30 maja 2014 r., III CSK 204/13; z 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16; z 24 października 2018 r., II CSK 632/17).

W przypadku, gdy eliminacja niedozwolonego postanowienia umownego doprowadzi do takiej deformacji umowy, że na podstawie pozostałej jej treści nie da się odtworzyć praw i obowiązków stron, to nie można przyjąć, że strony są związane pozostałą częścią umowy (zob. m.in. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21 oraz wyroki Sądu Najwyższego z 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16 oraz z 24 października 2018 r., II CSK 632/17). Kluczowa jednak w tym zakresie jest wykładnia art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13. Przepis ten należy interpretować w ten sposób, iż warunek umowny uznany za nieuczciwy należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący, tak by nie wywoływał on skutków wobec konsumenta. W związku z tym sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku powinno mieć z reguły skutek w postaci przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on w braku tego warunku (wyrok (...) z 21 grudnia 2016 r., C-154/15, C-307/15 i C-308/15). (...) wykluczył też, aby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w umowach (wyrok (...) z 26 marca 2019 r., C-70/17 i C-179/17). Oznacza to, że nieuprawnione byłoby zastąpienie przez sąd postanowień niedozwolonych innymi. Możliwość takiej zmiany umowy przez sąd stałaby w sprzeczności z celami prewencyjnymi dyrektywy 93/13, gdyż przedsiębiorcy wiedzieliby, że nawet w razie zastosowania klauzuli niedozwolonej umowa zostanie skorygowana przez sąd w sposób możliwie najpełniej odpowiadający ich woli, a jednocześnie dopuszczalny w świetle przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych.

Wyeliminowanie z umowy łączącej strony abuzywnych postanowień umownych nie pozwala na jej utrzymanie.

Wyeliminowanie abuzywnych klauzul przeliczeniowych nie prowadzi do utrzymania w mocy umowy kredytu indeksowanego/denominowanego kursem (...) jako kredytu złotowego oprocentowanego według stawki LIBOR (por wyroki Sądu Najwyższego: z 17 marca 2022 r., (...) 474/22; z 13 kwietnia 2022 r., (...) 15/22; z 26 kwietnia 2022 r., (...) 550/22; z 10 maja 2022 r., (...) 694/22; z 20 maja 2022 r., (...) 796/22). Po wyeliminowaniu klauzul kursowych w kredycie waloryzowanym do waluty obcej, nie wiadomo, w jakiej wysokości mają być spłacane raty, skoro były one wyrażone w walucie obcej, co czyni umowę niewykonalną (por. wyroki Sądu Najwyższego z 30 września 2020 r., II CSK 556/18 i z 20 czerwca 2022, (...) 701/22).

Wyłączenie z umowy klauzuli regulującej sposób przeliczenia PLN na (...) oraz z (...) na PLN powoduje, że nie jest w ogóle możliwe ustalenie kwoty PLN, w której kredyt ma zostać wypłacony, a tym samym nie jest możliwe ustalenie treści podstawowego świadczenia banku, o którym mowa w art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe.

Eliminacja klauzuli przeliczeniowej w umowie sprawia, że nie wiadomo, jaką kwotę powinien wypłacić bank oraz jaką kwotę winni ostatecznie zwrócić kredytobiorcy. Oznacza to, że brakuje niezbędnego elementu konstrukcyjnego stosunku prawnego i niemożliwe jest jego uzupełnienie (por. wyrok Sądu Najwyższego z 26 maja 2022 r., (...) 650/22). Tym samym uznanie klauzul przeliczeniowych za niedozwolone postanowienia umowne skutkuje nieważnością całej umowy kredytu, ponieważ skoro określają one sposób wykonania umowy kredytu, to bez nich nie jest wiadomo, jak ta umowa ma być wykonywana, a zatem umowa ta po wyłączeniu z niej klauzul przeliczeniowych nie może dalej obowiązywać w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.

Skutki unieważnienia umowy dla konsumenta należy ocenić w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a z drugiej strony do celów tej oceny decydująca jest wola konsumenta wyrażona w tym względzie. Ochrona konsumenta może być pełna i zapewniona tylko, gdy zostaną uwzględnione jego rzeczywiste i bieżące interesy, a nie interesy i okoliczności mające miejsce w chwili zawarcia umowy. Art. 6 ust. 1 dyrektywy zdaniem (...) stoi na przeszkodzie unieważnienia umowy, jeżeli takie unieważnienie wywołałoby niekorzystne skutki dla konsumenta, gdyby konsument nie wyraził zgody na takie utrzymanie umowy. Decydujące znaczenie ma więc wola konsumenta, który może uznać, że zastąpienie abuzywnego postanowienia umowy nie jest dla niego korzystne i wybrać skutek, jakim jest upadek umowy, może także zgodzić się na uzupełnienie luk w umowie, aby uniknąć upadku umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11.12.2019 r., V CSK 382/18).

W niniejszej sprawie, powodowie, mając świadomość konsekwencji prawno-ekonomicznych ustalenia nieważności umowy kredytu, zgodzili się na nie, wnosząc o unieważnienie przedmiotowej umowy. Unieważnienie umowy nie spowoduje negatywnych skutków dla konsumentów, którzy spłacili kapitał udzielonego im kredytu i nadal spłacają dalsze raty.

Wobec przytoczonych okoliczności Sąd uznał, że umowa zawarta pomiędzy stronami zawiera klauzule abuzywne w przepisach § 7 ust. 4 regulaminu, § 9 ust. 2 pkt 1 i 2 regulaminu, § 13 ust. 7 regulaminu oraz w § 15 ust. 3 pkt 7 lit. b), a także § 14 ust. 8 pkt 1,2 i 3 i § 21 ust. 3 regulaminu co skutkuje nieważnością umowy, na podstawie art. 58 § 1 kc, a w konsekwencji strony nie są związane stosunkiem zobowiązaniowym wynikającym z zawartej umowy.

Zgodnie z żądaniem Sąd ustalił, że nie istnieje pomiędzy stronami stosunek prawny wynikający z umowy o kredyt hipoteczny zawartej w dniu 13 maja 2008 roku z uwagi na nieważność umowy.

Na skutek uznania, że umowa jest nieważna, całość środków pobranych przez pozwany bank od powodów stanowi świadczenie nienależne.

Dla ostatecznego rozliczenia stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405 – 410 kc regulujące zasady rozliczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i nienależnego świadczenia.

Zgodnie z art. 405 kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Szczególnym rodzajem bezpodstawnego wzbogacenia jest tzw. świadczenie nienależne. Przepis art. 410 § 2 kc stanowi zaś, że świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Dla aktualizacji roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia wystarczające jest wykazanie samego przesunięcia majątkowego pomiędzy zubożonym a wzbogaconym będącego następstwem spełnienia nienależnego świadczenia, gdyż ze swej istoty spełnienie tego świadczenia spełnia przesłankę zubożenia, zaś jego otrzymanie - kryteria wzbogacenia. Bez znaczenia w sprawie pozostawało więc to, czy pozwany faktycznie rozporządził środkami finansowymi otrzymanymi w ramach spłat rat kredytu, choćby na pokrycie własnych zobowiązań i nie zachodzi w tym wypadku potrzeba ustalenia, czy wzbogaciło ono odbiorcę. Samo bowiem spełnienie świadczenie nienależnego jest źródłem roszczenia restytucyjnego.

Brak zastrzeżenia przez kredytobiorców zwrotu spełnianego świadczenia (rat kredytu) nie niweczył skuteczności roszczenia, gdyż jak wynika z art. 411 pkt 1 kc spełnienie świadczenia w wykonaniu nieważnej czynności prawnej rodzi obowiązek zwrotu, nawet jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie jest do tego zobowiązany. W niniejszej sprawie podstawą prawną świadczenia była nieważna czynność prawna, która nie stała się ważna mimo spełnienia świadczenia, a w takim wypadku wiedza spełniającego świadczenie, że nie był do świadczenia zobowiązany, nie zwalnia odbiorcy świadczenia do jego zwrotu (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2018 r., I CSK 575/17).

W sprawie nie znajduje również zastosowania wyłączenie z art. 411 pkt 2 kc (zasady współżycia społecznego), albowiem skutki stosowania przez bank niedozwolonych postanowień umownych nie mogą podlegać ochronie prawnej. Świadczenie spełnione przez stronę powodową w następstwie nieważnej umowy kredytowej nie może być kwalifikowane jako czyniące zadość zasadom współżycia społecznego, skoro to właśnie zastosowanie przez bank wzorca umownego zawierającego klauzule abuzywne należało oceniać w kontekście naruszenia dobrych obyczajów.

W niniejszej sprawie, powodowie w okresie od dnia 27 czerwca 2008 roku do dnia 28 sierpnia 2023 roku spłacili tytułem rat kapitałowo – odsetkowych łącznie kwotę 135.842,34 zł oraz prowizję w kwocie 2.250,00 zł. Łącznie zatem uiścili na rzecz Banku kwotę 138.092,34 zł.

W konsekwencji Sąd uznał, że powyższa kwota stanowi świadczenie nienależne i zasądził od pozwanego na rzecz powodów dochodzoną przez nich kwotę wraz z odsetkami.

Powodowie są małżonkami pozostającymi w ustroju ustawowej wspólności majątkowej, a dochodzona przez nich kwota stanowi składnik ich majątku wspólnego, stąd też Sąd zasądził kwoty wskazane w wyroku łącznie na ich rzecz do ich majątku wspólnego.

O odsetkach za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c. Zgodnie z art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Niezwłoczne spełnienie świadczenia oznacza jego spełnienie bez nieuzasadnionej zwłoki (w normalnym toku rzeczy). O tym, czy świadczenie zostało spełnione niezwłocznie, a zatem należycie, rozstrzygają okoliczności konkretnego przypadku, oceniane zgodnie z ogólną zasadą art. 354 k.c.

Termin spełnienia świadczenia dochodzonego przez powodów nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, w związku z czym świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu pozwanego do wykonania. W niniejszej sprawie powodowie w dniu 27 września 2023 r. wezwali pozwanego do zapłaty na ich rzecz kwoty 135.842,34 zł i 2.250,00 zł niezwłocznie. Pozwany bank ustosunkował się do reklamacji powoda w dniu 5 października 2023 r., w związku z czym opóźnia się ze spełnieniem zasądzonego świadczenia od dnia następnego tj. od dnia 6 października 2023 r. W konsekwencji Sąd zasądził od powyższej kwoty odsetki ustawowe za opóźnienie zgodnie z żądaniem pozwu od dnia 6 października 2023 r. do dnia zapłaty.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie przepisu art. 98 § 1 kpc. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz strony powodowej całość poniesionych przez powodów kosztów procesu, tj. kwotę 6.434,00 zł. Na zasądzoną kwotę złożyły się: opłata od pozwu – 1.000 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa –17 zł x 2, koszty zastępstwa procesowego – 5.400 zł zgodnie z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804). Jednocześnie Sąd, na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. zasądził od powyższej kwoty ustawowe odsetki za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Jednocześnie Sąd uznał, ze wbrew stanowisku pozwanego, powodowie prawidłowo wskazali wartość przedmiotu sporu. Zgodnie z treścią art. 19 k.p.c. w związku z art. 21 k.p.c. wartość przedmiotu sporu została ustalona jako suma kwot dochodzonych roszczeniem głównym o zapłatę oraz wartości roszczenia o ustalenie (umowa kredytu dotyczyła wskazanej kwoty w PLN).

Sędzia Alina Gąsior

z/ odpis doręczyć pełnomocnikowi pozwanego.