Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 kwietnia 2025 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący

Sędzia Mirosława Makowska

po rozpoznaniu w dniu 2 kwietnia 2025 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa H. G. (1) i M. G. (1)

przeciwko E. S.

o zachowek

1.  zasądza od pozwanej E. S. na rzecz powoda H. G. (1) kwotę 210.500,00 zł (dwieście dziesięć tysięcy pięćset złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

a)  od kwoty 70.00,00 zł (siedemdziesiąt tysięcy złotych) od dnia 4 marca 2022 roku do dnia zapłaty;

b)  od kwoty 140.500,00 zł (sto czterdzieści tysięcy pięćset złotych) od dnia 2 kwietnia 2025 roku do dnia zapłaty;

2.  zasądza od pozwanej E. S. na rzecz powódki M. G. (1) kwotę 210.500,00 zł (dwieście dziesięć tysięcy pięćset złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

a)  od kwoty 70.00,00 zł (siedemdziesiąt tysięcy złotych) od dnia 4 marca 2022 roku do dnia zapłaty;

b)  od kwoty 140.500,00 zł (sto czterdzieści tysięcy pięćset złotych) od dnia 2 kwietnia 2025 roku do dnia zapłaty;

3.  oddala powództwo w pozostałej części;

4.  wzajemnie znosi między stronami koszty procesu;

5.  nakazuje ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim od pozwanej E. S. kwotę 5.157 zł (pięć tysięcy sto pięćdziesiąt siedem złotych) tytułem części nieuiszczonych kosztów procesu od uwzględnionej części powództwa oraz nieuiszczoną opłatę sądową przejmuje na rachunek Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim.

Sygn. akt I C 145/22

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 21 stycznia 2022 roku powodowie H. G. (1) i M. G. (1) – działający przez profesjonalnego pełnomocnika - wystąpili przeciwko pozwanej E. S. o:

- zasądzenie od pozwanej E. S. tytułem zachowku na rzecz powoda H. G. (1) kwoty 500.000,00 zł (słownie: pięćset tysięcy złotych 00/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 października 2021 r. do dnia zapłaty;

- zasądzenie od pozwanej E. S. tytułem zachowku na rzecz powódki M. G. (1) kwoty 500.000,00 zł (słownie: pięćset tysięcy złotych 00/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 października 2021 r. do dnia zapłaty;

- zasądzenie od pozwanej na rzecz każdego z powodów osobno zwrotu kosztów postępowania, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazali, że Ł. G. zmarł w dniu 27 października 2020 r. Z małżeństwa z K. G. (1) miał on dwoje dzieci - H. G. (1), ur. (...) oraz M. G. (1), ur. (...) Wyrokiem Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim I Wydział Cywilny z dnia 8 listopada 2018 r., w sprawie o sygn. I C 1290/18, małżeństwo Ł. G. oraz K. G. (1) zostało rozwiązane przez rozwód.

W testamencie z dnia 4 lutego 2019 r., sporządzonym w formie aktu notarialnego przed notariuszem D. K., testator Ł. G. do całego spadku, jaki po sobie pozostawił, powołał swoją siostrę - E. S.. Postanowieniem z dnia 20 maja 2021 r. Sąd Rejonowy w Pabianicach I Wydział Cywilny stwierdził, że na podstawie testamentu sporządzonego w formie notarialnej w dniu 4 lutego 2019 r., otwartego i ogłoszonego w sprawie sygn.: I Ns 20/21, spadek po Ł. G., w całości nabyła siostra E. S..

Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu Cywilnego, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). In casu powodowie są uprawnieni do zachowku, są bowiem zstępnymi Ł. G.. Zostali oni przez testatora pominięci w testamencie. Z uwagi na to, że oboje powodowie są małoletni, należą im się 2/3 wartości udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym. W dziedziczeniu ustawowym powodowie byliby jedynymi spadkobiercami po Ł. G.. W świetle bowiem art. 931 § 1 KC, w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Ł. G. był rozwiedziony, stąd zstępni byliby jego jedynymi spadkobiercami, gdyby nie sporządzony testament

Według wiedzy powodów oraz ich przedstawicielski ustawowej w skład spadku po zmarłym testatorze wchodzi zabudowana nieruchomość położona w Tuszynie, przy ulicy (...), oznaczona jako działka ewidencyjna gruntu nr (...), o powierzchni 0,1949 ha, dla której Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...) wraz z jej wyposażeniem i ruchomościami, o wartości 1.402.308,00 złotych, zgodnie z prywatną opinią rzeczoznawcy majątkowego A. J..

Nieruchomość wchodząca w skład spadku, w tym dom mieszkalny należący do spadkodawcy jest w pełni wyposażony również w meble i sprzęty codziennego użytku, których łączną wartość powodowie szacują co najmniej na kwotę około 100.000 zł. Kuchnia wyposażona jest w meble kuchenne zabudowie, piekarnik, płytę indukcyjną, zmywarkę, okap, kuchenkę mikrofalową. W przedsionku znajduje się szafa suwana w zabudowie. W spiżarni jest lodówka. Salon domu wyposażony jest w kanapę, kominek, szafkę pod telewizor, telewizor. Schody domu prowadzące na poddasze zostały wykonane z granitu. Standard wykończenia domu jest wysoki. Na poddaszu w sypialni znajduje się łóżko drewniane, telewizor, komoda drewniana. Ponadto, na poddaszu znajduje się szafa w zabudowie i kanapa.

W pokoju M. G. (1) znajduje się bujak ogrodowy, a w pokoju H. G. (1) m.in.: biurko, szafka narożna, szafka pod telewizor. W skład łazienki na poddaszu wchodzą: wanna narożna, umywalka, WC, a znajdujące się w łazience na parterze wyposażenie obejmuje prysznic, umywalkę, WC. Pralnia wyposażona jest w pralkę. Wyposażenie domu obejmuje również karnisze, oświetlenie domu oraz dywany w pokojach dziecięcych na poddaszu i w salonie. Wyposażenie budynku gospodarczego położonego na nieruchomości obejmuje w szczególności: kosiarkę, rower, odkurzacz do liści, pełne wyposażenie garażu w narzędzia. W skład spadku po spadkodawcy wchodzi także prawo własności samochodu osobowego marki V. (...) o pojemności silnika 2400 cm3 (rok produkcji 2011), nr rej. (...) przed przerejestrowaniem pojazdu po śmierci Ł. G., którego wartość powodowie szacują co najmniej na kwotę 50.000,00 zł.

Na żądanie pozwu składają się następujące kwoty: kwota 500.000,00 zł dochodzona przez powoda H. G. (1) i kwota 500.000,00 zł dochodzona przez powódkę M. G. (1) - w obu przypadkach wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie licząc od dnia 1 października 2021 r. do dnia zapłaty (pozew wraz z załącznikami k. 3-104).

Pozwana E. S. – działająca przez profesjonalnego pełnomocnika – w odpowiedzi na pozew z dnia 18 marca 2022 roku:

1.  oświadczyła, iż uznaje powództwo do kwoty po 70.000 zł na rzecz każdego z powodów:

2.  wniosła o oddalenie powództwa w pozostałej części;

3.  wniosła o zasadzenie od powodów na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu wskazała, że nie budzi wątpliwości, iż powodom jako spadkobiercom ustawowym pominiętym przy dziedziczeniu testamentowym przysługuje roszczenie o zapłatę zachowku - pozwana co do zasady tej okoliczności nie kwestionuje. Przy zastosowaniu ustawowego reżimu dziedziczenia po zmarłym w dniu 27.10.2020 roku Ł. G. do spadku powołane byłyby jego dzieci - H. G. (1) oraz M. G. (1), tym samym wysokość zachowku przysługującego małoletnim dzieciom w dacie otwarcia spadku wyraża się w ułamku 2/3. Pozwana w związku z powyższym uznaje częściowo powództwo - do kwoty po 70.000 zł na rzecz każdego z powodów

W skład majątku spadkowego wchodzi nieruchomość wskazana w pozwie położona w Tuszynie przy ul. (...). Pozwana kwestionuje wartość nieruchomości określoną przez powodów na kwotę 1.402.308 zł. Przedstawione do pozwu oferty sprzedaży nieruchomości nie zawierają cen transakcyjnych, a jedynie ofertowe i nie odzwierciedlają rzeczywistych cen nieruchomości zabudowanych na terenie Tuszyna. Należy przyjąć, że z uwagi na swój stan przedmiotowa nieruchomość według stanu na dzień otwarcia spadku przedstawia wartość nie wyższą aniżeli 800.000 zł. Powyższe założenie pokrywa się zresztą z wartością przyjętą przez K. G. (1) na potrzeby umownego podziału majątku wspólnego, gdzie wartość działki (...) wraz ze znajdującymi się na niej budynkami oraz wyposażeniem pokoi dziecięcych została przyjęta na kwotę 800.000 zł.

Jeśli chodzi o wyposażanie domu, to na dzień otwarcia spadku stanowiły je głównie zużyte i zniszczone meble. Część mebli widocznych na zdjęciach załączonych do pozwu zabrała K. G. (1) po rozwodzie np. stół z krzesłami z salonu, krzesła z jadalni, zastawę stołową i sprzęty drobnego AGD. (...) i wyposażenie pokoi dziecięcych (w tym dywany oraz wyposażenie z pokoju H.) zgodnie z umową o podział majątku stanowią własność przedstawicielki ustawowej małoletnich, która nie zabrała mebli z powodu ich złego stanu. Na prośbę spadkodawcy jego ojciec odmalował te meble. (...) do zabudowy kuchennej były w bardzo złym stanie, dlatego też spadkodawca pozrywał z nich okleinę i pomalował z pomocą ojca na szaro. Ze względu na zły stan zawiasów i prowadnic po śmierci spadkodawcy pozwana sprzedała te meble za pośrednictwem portalu internetowej sprzedaży za cenę 1000 zł wraz ze sprzętem tj. płyta indukcyjną, która była pęknięta oraz spalony piekarnik. (...) tapicerowane tj. dwie kanapy brązowa i biała oraz materac z sypialni zostały wyrzucone z uwagi ich bardzo zły stan i zanieczyszczenie nie nadawały się do dalszego użytkowania i była obawa o zalęgnięcie się insektów.

Sprzęty, które były w budynku gospodarczy jak kosiarka czy odkurzacz do liści oraz inne wartościowe narzędzia spadkodawca sprzedał jeszcze za życia, a uzyskane środki przeznaczył na alkohol.

Część nieruchomości wskazanych w pozwie jest własnością pozwanej - jak bujak czy rower i nie wchodzą do spadku.

Do spadku po Ł. G. nie wchodzi także wskazany w pozwie samochód osobowy marki V. (...) nr rej. (...) 59. Spadkodawca wiosną 2020 roku stracił prawo jazdy i samochód stał się dla niego zbędny. W związku z tym zbył ten samochód przed śmiercią. Ponadto pozwana wskazuje, że spadek po Ł. G. obciążony jest długiem i wobec tego ustalając kwotę zachowku Sąd powinien dokonać ustalenia stan czynnego spadku, gdyż podstawą ustalenia substratu zachowku może być wyłącznie stan czysty spadku tzn. aktywa pomniejszone o pasywa spadku. Skoro cały majątek spadkodawcy wyczerpuje nieruchomość kwotę zachowku należy obliczyć przy uwzględnieniu długów spadkowych, a więc wszelkich obowiązków majątkowych powstałych za życia spadkodawcy.

Nieruchomość położona w Tuszynie przy ul. (...) przypadła spadkodawcy w wyniku umownego podziału majątku wspólnego z K. G. (1). Kwestia ta została uregulowana aktem notarialnym z dnia 5.11.2019 roku Rep. A nr 7270/2019. Ł. G. w wykonaniu obowiązku spłaty na rzecz byłej żony - spłacił w całości kredyt hipoteczny w wysokości 135.369,52 zł (dowód wpłaty) z dnia 7.11.2019 roku z rachunku BS w R. na kwotę 134.950 zł) oraz zapłacił na rzecz K. G. (2) kwotę 332.315. 24 zł. (dowód wpłaty z dnia 21.11.2019 roku).

Spadkodawca nie posiadał w listopadzie 2019 roku jakichkolwiek własnych środków, z których mógłby dokonać spłaty tak znacznych kwot. Wobec tego skorzystał ze wsparcia rodziców, którzy przeznaczyli na ten cel swoje życiowe oszczędności. Część środków (100.000 zł) rodzice otrzymali od pozwanej. Niemniej jednak zarówno spłata kredytu, jak i spłata K. G. (1) pochodziła z pieniędzy rodziców spadkodawcy.

Dodatkowo wskazuję, że rodzice spadkodawcy ponieśli koszty jego pogrzebu w wysokości 5.000 zł, nagrobka 31.500 zł, kostki wokół grobu 3.200 zł, wykupienie miejsca cmentarzu 2.000 zł. koszty wykopania piwnicy 10.000 zł. Nadto w oparciu o art. 5 k.c. wniosła o miarkowanie wysokości zachowku z uwagi na sytuację osobistą i majątkową pozwanej (odpowiedź na pozew z załącznikami k. 124- 181).

Pismem z dnia 24 grudnia 2024 roku pozwana wniosła o:

- obniżenie kwoty należnego zachowku przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej pozwanej jako obowiązanej do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku;

- rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty w ten sposób, aby pierwsza rata w wysokości 70.000 złotych płatna była w ciągu 6 miesięcy od uprawomocnienia si wyroku, a następne (zależne od ustalonej kwoty zachowku) płatne okresowe w terminach do 5 lat od dnia uprawomocnienia się wyroku (pismo z załącznikami k. 731-743)

Takie stanowiska strony prezentowały w toku całego postępowania.

Postanowieniem z dnia 28 lutego 2025 roku Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim na podstawie art. 235 ² § 1 pkt. 4 i 5 pominął wniosek dowodowy o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego grafologa (postanowienie k. 747).

Postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2025 roku Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim:

1.  na podstawie art. 235 ² § 1 pkt. 2 i 5 k.p.c pominął wniosek dowodowy powodów o zobowiązanie pozwanej do zwożenia do akt sprawy oryginału oświadczenia opatrzonego datą 21 listopada 2019r;

2.  na podstawie art. 235 ² § 1 pkt. 3 i 5 k.p.c. pominął wniosek dowodowy powodów o zwrócenie się do Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców, jak również do Starostwa Powiatowego w Ł. o udzielenie informacji dotyczącej pojazdu V. (...) rok produkcji 2011 nr VIN (...) na okoliczności wskazane w pkt. 13 pozwu;

3.  na podstawie art. 235 ² § 1 pkt. 2 i 5 k.p.c. pominął wniosek dowodowy powodów o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego ds. szacowania wartości pojazdów mechanicznych na okoliczności wartości samochodu osobowego V. (...) rok produkcji 2011, nr rej (...) 59 według stanu z dnia otwarcia spadku;

4.  na podstawie art. 235 ² § 1 pkt. 4 i 5 k.p.c. pominął wniosek dowodowy powodów o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego ds. szacowania ruchomości na okoliczności określenia wartości wyposażenia i ruchomości znajdujących się na nieruchomości położonej w Tuszynie przy ul. (...), a opisanych w uzasadnieniu pozwu według ich stanu z dnia otwarcia spadku (27 października 2020 rok), a cen aktualnych (postanowienie k. 775).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

Ł. G. zmarł w dniu 27 października 2020 r. Z małżeństwa z K. G. (1) miał on dwoje dzieci - H. G. (1), ur. (...) oraz M. G. (1), ur. (...)

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim I Wydział Cywilny z dnia 8 listopada 2018 r., w sprawie o sygn. I C 1290/18, małżeństwo Ł. G. oraz K. G. (1) zostało rozwiązane przez rozwód.

W testamencie z dnia 4 lutego 2019 r., sporządzonym w formie aktu notarialnego przed notariuszem D. K., testator Ł. G. do całego spadku, jaki po sobie pozostawił, powołał swoją siostrę - E. S..

Postanowieniem z dnia 20 maja 2021 r. Sąd Rejonowy w Pabianicach I Wydział Cywilny stwierdził, że na podstawie testamentu sporządzonego w formie notarialnej w dniu 4 lutego 2019 r., otwartego i ogłoszonego w sprawie sygn. akt I Ns 20/21, spadek po Ł. G., w całości nabyła siostra E. S..

(okoliczność bezsporna)

Aktem notarialnym z dnia 5 listopada 2019 roku Rep. A nr 7270/2019. Ł. G. i K. G. (1) dokonali podziału majątku wspólnego w skład, którego wchodzi nieruchomość położona w Tuszynie przy ul. (...), oznaczona w ewidencji gruntów numerem działki (...) oraz wyposażenie pokoi dzieci w ten sposób, że nieruchomość nabył Ł. G., a całe wyposażenie dwóch pokoi dziecięcych nabyła K. G. (1). Ł. G. został zobowiązany do spłaty na rzecz K. G. (1) w kwocie 400.000 złotych. Spłata nastąpiła poprzez całkowitą wcześniejszą spłatę kredytu wraz z odsetkami i prowizją w kwocie 135.369,52 złotych, przy czym połowa tej kwoty była traktowana jako spłata Ł. G. na rzecz K. G. (1). Pozostała część spłaty w kwocie 332.315,24 złotych będzie zapłacona przez Ł. G. przelewem na rachunek K. G. (1).

Dowód: - akt notarialny k. 136-140

Po rozwodzie Ł. G. i K. G. (1) w dalszym ciągu zamieszkiwali w nieruchomości przy ul. (...). K. G. (1) prowadziła działalność gospodarczą w zakresie fryzjerstwa i kosmetologii do marca 2019 roku w jednym z pomieszczeń użytkowych w nieruchomości. W listopadzie 2019 roku K. G. (1) wraz z dziećmi wyprowadziła się i zamieszkała w wynajętym mieszkaniu, a następnie kupiła dom. Podczas wyprowadzki K. G. (1) zabrała z domu część mebli: meble z salonu: stół, krzesła, komodę, telewizor, łóżko z pokoju córki i lodówkę. Podczas wyprowadzki doszło do awantury, która zakończyła się interwencją policji.

Dowód: - zeznania przedstawicielki ustawowej K. G. (1) k. 505 v – min. 24.52 – 01.12,29 i k. 650 – min.20.52 – 31.55

- zeznania świadka M. Ł. k. 483 v – min. 07.37 – 50.00

- zeznania pozwanej E. S. k. 508 – min. 01.12.29 – 2.35.46 i k. 651 v – min. 43.22- 01.04.20,

- zeznania świadka M. G. (2) k. 486 v – min. 01.14.13 – 2.25.32

- zeznania świadka M. K. k. 485v – min. 50.00 – 01.14.13

Ł. G. po rozwodzie zmagał się z chorobą alkoholową i depresją. Był na leczeniu odwykowym w prywatnej placówce medycznej. Koszt leczenia pokryła siostra E. S.. Ł. G. był zatrudniony w firmie (...), jednakże nie świadczył tam pracy, gdyż był w większości czasu nietrzeźwy. Dzięki opłacaniu składek ZUS Ł. G. mógł korzystać z pomocy medycznej. Ł. G. nie płacił zasądzonych na rzecz dzieci alimentów, obowiązek ten przejęli jego rodzice, którzy przelewali alimenty na rzecz H. i M. rodzeństwa G.. Po wyprowadzeniu się K. G. (1) wraz z dziećmi z domu, rodzice Ł. G. zakupili meble używane do salonu (krzesła, stół, komodę) oraz stolik z (...), ojciec M. G. (2) przeprowadził remont mebli kuchennych (wymienił fronty kuchenne) oraz odmalował meble w pokoju wnuka. Za zakupione meble M. G. (2) zapłacił około 10.000 złotych. Ł. G. wynosił z domu ruchomości m.in. odkurzacz do liści, kosiarkę. Do domu Ł. G. przychodziły osoby, które razem z nim spożywały alkohol.

Dowód: - zeznania przedstawicielki ustawowej K. G. (1) k. 505 v – min. 24.52 – 01.12,29 i k. 650 – min.20.52 – 31.55

- zeznania pozwanej E. S. k. 508 – min. 01.12.29 – 2.35.46 i k. 651 v – min. 43.22- 01.04.20,

- zeznania świadka M. G. (2) k. 486 v – min. 01.14.13 – 2.25.32

- zeznania świadka R. S. (1) k. 489 – min. 2.25.32 – 3.19.20

- zeznania świadka H. G. (2) k. 504 v – min. 02.14 – 24.52

- fotografie k. 299-303

Wiosną 2020 roku Ł. G. utracił uprawnienia do kierowania, w związku z prowadzeniem samochodu w stanie nietrzeźwości. Umową z dnia 26 października 2020 roku zawartą pomiędzy Ł. G. jako sprzedającym a R. S. (1) jako kupującym dokonano sprzedaży samochodu marki V. (...) ,nr rej. (...) za cenę 37.000 złotych. Pieniądze zostały przekazane spadkodawcy.

Dowód: - umowa kupna sprzedaży samochodu k. 648

- zeznania pozwanej E. S. k. 508 – min. 01.12.29 – 2.35.46 i k. 651 v – min. 43.22- 01.04.20,

- zeznania świadka M. G. (2) k. 486 v – min. 01.14.13 – 2.25.32

- zeznania świadka R. S. (1) k. 489 – min. 2.25.32 – 3.19.20

W skład spadku po zmarłym Ł. G. wchodzi zabudowana nieruchomość położona w Tuszynie, przy ulicy (...), oznaczona jako działka ewidencyjna gruntu nr (...), o powierzchni 0,1949 ha, dla której Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...). W dniu 15 marca 2022 roku i 25 kwietnia 2022 roku biegły sądowy ds. szacowania nieruchomości Z. K. przeprowadził oględziny nieruchomości i dokonał inwentaryzacji. Nieruchomość jest ogrodzona, od strony ulicy wykonane jest ogrodzenie ze słupkami i cokołem murowanym grubości 25 cm z cegły łupanej o łącznej długości 12,95 m i wysokości 1,56 m. Pozostałą część ogrodzenia stanowi płot z prefabrykowanych elementów betonowych. Teren nieruchomości utwardzony jest kostką betonową. Część obrzeży oraz podstopni tarasu i wejścia budynku zapadnięta i odsunięta od nawierzchni. Nieruchomość jest zabudowana dwoma budynkami gospodarczymi oraz budynkiem mieszkalnym z częścią usługową. Jeden budynek gospodarczy składa się z jednego pomieszczenia. W drugim budynku gospodarczym znajduje się kotłownia i garaż. W budynku mieszkalnym oprócz pomieszczeń służących do zaspakajania potrzeb mieszkaniowych rodziny znajdują się dwa pomieszczenia użytkowe, które były wykorzystywane na salon kosmetyczny i salon fryzjerski. Ocieplenie dachu zniszczone przez kunę z dużymi ubytkami wełny mineralnej Dom pokryty jest elewacją z tynku strukturalnego.

Dowód:- opinia pisemna biegłego ds. szacowania nieruchomości Z. K. z dnia 15.03.2022 roku (inwentaryzacja) – k. 184-252

- uzupełniająca opinia pisemna ds. szacowania nieruchomości Z. K. k. 321-325

- odpis Kw (...) k. 47-57

Wartość rynkowa prawa własności nieruchomości gruntowej położonej w Tuszynie przy ul. (...) oznaczonej jako działka gruntu nr (...), obręb 11, miasto T. według stanu na dzień otwarcia spadku tj. 27 października 2020 roku i aktualnej wartości przy zastosowaniu wyceny podejściem porównawczym stanowi kwotę 1.032.000 złotych. Stan nieruchomości został ustalony na podstawie oględzin nieruchomości dokonanych w dniu 15.03.2022 roku i 25.04.2022 roku oraz informacji zawartych w aktach sprawy. W przypadku części wad i usterek stwierdzonych podczas wizji można stwierdzić, że powstały jeszcze przed dniem 27.10.2020 roku bo nie jest możliwe aby powstały one w okresie 1,5 roku od dnia 27.10.2020 roku do dnia oględzin nieruchomości. Dotyczy to takich uszkodzeń jak wykruszonych spoin w ogrodzeniu, uszkodzeń nawierzchni z kostki betonowej (opisane w opinii pierwotnej), luźnych parapetów zewnętrznych, uszkodzonego ocieplenia poddasza budynku mieszkalnego (ślady konstrukcji metalowego stelaża), zapadniętych płytek podłogowych w pomieszczeniach na parterze (opisane w opinii podstawowej), oderwana boazeria i spuchnięty tynk w budynkach gospodarczych. W wycenie przyjęto, że na dzień 27.10.2020 roku w kuchni znajdowała się zabudowa meblowa stała z wyposażeniem w postaci kuchni indukcyjnej, mikrofali, piekarnika, zmywarki, zlewozmywaka i pochłaniacza, które wchodzą w zakres wyceny, w narożniku przy ulicy i w części przy płocie do latarni były tuje, przy altanie była kompletna kosatka betonowa, wyłączniki żaluzji w salonie były zamontowane.

Dowód: - opinia pisemna biegłego ds. szacowania nieruchomości Z. K. z dnia 15.03.2022 roku (inwentaryzacja) – k. 184-252

- uzupełniająca opinia pisemna ds. szacowania nieruchomości Z. K. (inwentaryzacja) k. 321-325

- opinia pisemna biegłego ds. szacowania nieruchomości Z. K. z dnia 19.12.2023 roku (operat szacunkowy) – k. 514-540

- uzupełniająca opinia pisemna ds. szacowania nieruchomości Z. K. (operat szacunkowy) k. 569-598

- opinia pisemna – klauzula aktualności k. 601-604

- uzupełniająca opinia ustna biegłego Z. K. k. 637 – 03.29 – 1.02.20

Rodzice spadkodawcy M. G. (3) i M. G. (2) oraz pozwana E. S. wspólnie ustalili, że rodzina pomoże Ł. G. w spłacie K. G. (1). M. G. (3) w dniu 21 listopada 2019 roku dokonała wpłaty na rzecz K. G. (1) kwoty 332.315,24 złotych oraz w dniu 7 listopada 2019 roku M. G. (3) przekazała synowi Ł. G. kwotę 134.950 złotych, która to kwota została przekazana przez spadkodawcę na spłatę kredytu hipotecznego. Na spłatę powyższych kwot środki w kwocie 100.000 złotych przekazała matce również E. S..

Dowód: - zeznania pozwanej E. S. k. 508 – min. 01.12.29 – 2.35.46 i k. 651 v – min. 43.22- 01.04.20,

- zeznania świadka M. G. (2) k. 486 v – min. 01.14.13 – 2.25.32

- polecenia przelewów k. 154, 155,

- historia rachunku bankowego k. 156- 158

W dniu 21 listopada 2019 roku Ł. G. podpisał oświadczenie, w którym zobowiązał się zwrócić wszystkie pieniądze jakie otrzymał od rodziców na spłatę byłej żony K. G. (1) z podziału majątku po rozwodzie tj. kwotę 468.815,24 złotych w ciągu 5 lat, a jeśli nie będzie miał środków przepisze połowę domu przy ul. (...) w Tuszynie. Podczas sporządzania oświadczenia obecni byli rodzice spadkodawcy M. i M. małżonkowie G. oraz E. S..

Dowód: - zeznania pozwanej E. S. k. 508 – min. 01.12.29 – 2.35.46 i k. 651 v – min. 43.22- 01.04.20,

- zeznania świadka M. G. (2) k. 486 v – min. 01.14.13 – 2.25.32

- oświadczenie k. 160

M. G. (3) i M. G. (2) rodzice spadkodawcy ponieśli koszty pogrzebu, w tym został postawiony nagrobek, którego koszt stanowił kwotę 31.500 złotych.

Dowód: - zeznania pozwanej E. S. k. 508 – min. 01.12.29 – 2.35.46 i k. 651 v – min. 43.22- 01.04.20,

- zeznania świadka M. G. (2) k. 486 v – min. 01.14.13 – 2.25.32

- paragon k. 159

- fotografia k. 297

Biegła sądowa ds. badania pisma ręcznego K. G. (3) w sporządzonej opinii pisemnej stwierdziła, że podpis złożony przez Ł. G., jako sprzedawcy na umowie sprzedaży samochodu z dnia 26 października 2020 roku został złożony przez Ł. G.. Nadto biegła wskazała, że również oświadczenie z dnia 21 listopada 2019 roku zostało podpisane przez Ł. G..

Dowód: opinia pisemna biegłej K. G. (3) k. 660-687

E. S. ma 33 lata prowadzi działalność gospodarczą związaną z przeszyciami i sprzedażą konfekcji damskiej, tuż przed śmiercią brata została matką, w dniu (...) urodziła syna. Po dokonanych przez biegłego Z. K. oględzinach nieruchomości, w lipcu 2022 roku został przeprowadzony remont nieruchomości spadkowej. E. S. wraz z mężem i synem zamieszkuje w nieruchomości przy ul. (...) w Tuszynie. W styczniu 2024 roku u męża pozwanej został zdiagnozowany złośliwy nowotwór kości. Mąż pozwanej przebywa na zasiłku chorobowym, jest przygotowywany do zabiegu chirurgicznego polegającego na wstawieniu protezy kości sporządzonej w 3 D. Po zakończeniu leczenia mąż pozwanej nie będzie mógł wykonywać pracy związanej z ciężką pracą fizyczną. Ciężar utrzymania rodziny spoczywa na E. S..

Dowód: - zeznania pozwanej E. S. k. 508 – min. 01.12.29 – 2.35.46 i k. 651 v – min. 43.22- 01.04.20,

- dokumentacja medyczna k. 733-743

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie w/w dokumentów oraz opinii biegłego ds. szacowania nieruchomości Z. K., opinii biegłej ds. pisma ręcznego K. G. (3), zeznań świadków i stron.

Zeznania przedstawicielki ustawowej K. G. (1), jak i świadków M. Ł., M. K. w części, w której twierdzili, że stan nieruchomości w chwili śmierci Ł. G. był dobry, że Ł. G. dbał o nieruchomość nie polegają na prawdzie. Pozostają one w sprzeczności z zeznaniami pozwanej E. S., jak również zeznaniami świadków M. G. i H. G. (2), którzy wskazywali, że po rozwodzie, a w szczególności po wyprowadzeniu się K. G. (1) z nieruchomości Ł. G. zmagał się z chorobą alkoholową i depresją. To pozwana mimo ciąży sprzątała jego dom. Ł. G. wynosił rzeczy z domu i uzyskane pieniądze przeznaczał na alkohol. Podkreślić trzeba, że ani K. G. (1) ani świadkowie M. Ł. i M. K. nie były w domu Ł. G. po wyprowadzce K. G. (1). Wiedza powódki K. G. (1) oraz świadków M. Ł. i M. K. ogranicza się do okresu wspólnego zamieszkiwania przez byłych małżonków. Jak zeznał powód H. G. (1) nie widywał się z ojcem, gdyż wstydził się z nim spotkać, gdyż ten był pijany, przesiadywał w parku będąc nietrzeźwym.

Nadto jak wynika z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego Z. K., przedmiotowa nieruchomość posiadała wady, które nie mogły powstać w okresie od śmierci spadkodawcy (tj.27 października 2020 r) do dnia oględzin (tj. 13 marca 2022 roku). Biegły stwierdził, że nawierzchnia z kostki brukowej posiada liczne załamania i przełomy, cześć kostki przy ścianie budynku miejscami zapadnięta. Stan kostki betonowej jednoznacznie wskazuje na nierównomierne osiadanie podłoża a w konsekwencji znaczne pofałdowanie nawierzchni i powstanie licznych szczelin w nawierzchni.

Biegły stwierdził również opadnięte, luźne parapety zewnętrzne, zapadnięte płytki podłogowe w pomieszczeniach na parterze co również jest następstwem opadanie podłoża. Stwierdzono również uszkodzenie ocieplenia poddasza, oderwaną boazerie i spuchnięty tynk w budynkach gospodarczych. Wady te istniały w chwili otwarcia spadku. Biegły Z. K. kategorycznie wykluczył, aby zniszczenia budynku były spowodowane przez działanie osób trzecich. Wskazać należy, że świadkowie M. Ł., M. K. jak i matka powodów nie posiadają wiedzy technicznej i dla nich wady te mogły być w ogóle niezauważalne.

Opinie biegłego rzeczoznawcy majątkowego Z. K. są jasne, logiczne, a wnioski z niej wyciągnięte są wiarygodne. Opinia biegłego inwentaryzacyjna była kwestionowana przez pełnomocnika powodów, który wskazywał na rozbieżności co do powierzchni budynku mieszkalnego wskazanej w prywatnej opinii tj. 268,59 m ² potwierdzonej w decyzji zatwierdzającej projekt budowlany. (pisma k. 284-297). W uzupełniającej opinii pisemnej z dnia 13.06.2022 roku biegły Z. K. wyjaśnił, że do określenia powierzchni użytkowej poszczególnych budynków zastosowano m.in. przepisy Rozporządzenia Ministra (...) z dnia 11 września 2020 roku, w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz.U. z 2020 r., poz. 1609). Biegły określił powierzchnię użytkową budynku mieszkalnego na 238,59 m ². Jak wskazał biegły różnice w powierzchni budynku mogą wynikać z przyjęcia innych zasad do wyliczenia powierzchni użytkowej budynków (opinia uzupełniająca k. 321-325 )

Opinia biegłego stanowiąca operat szacunkowy była również kwestionowana przez pełnomocnika powodów (pisma k. 550-555, 557-558). Zarzuty powodów sprowadzały się do kwestionowania przyjętego przez biegłego stanu nieruchomości spadkowej, przyjęcia przez biegłego do porównania niewłaściwych nieruchomości, określenia stanu nieruchomości jako średni, zamiast bardzo dobty, co budzi sprzeciw powodów, oparcie opinii biegłego bez złożenia oryginałów czy też uwierzytelnionych kopii dokumentacji. Wszystkie te uchybienia zdaniem powodów doprowadziły do zaniżenia wartości nieruchomości. Należy wskazać, iż biegły sądowy Z. K. zarówno w uzupełniającej opinii pisemnej jak i uzupełniającej ustnej opinii odniósł się do zarzutów stawianych przez pełnomocnika powodów. Jak wskazał biegły powstałe wady w nieruchomości nie były następstwem złego użytkowania tylko złego pierwotnego montażu i nie mogły powstać w ciągu 1.5 roku od śmierci spadkodawcy. Nadto wskazać należy, że biegły Z. K. do wyceny nieruchomości przyjął stan przy uwzględnieniu zabudowy kuchni, istnieniu tui, które były już usunięte w czasie oględzin. Fakt istnienia tui w dniu otwarcia spadku potwierdziła pozwana w swoich zeznaniach, jak również świadek M. G. (2), który zeznał, że tuje zostały przez niego usunięte. Odnosząc się zaś do przyjętego przez biegłego średniego stanu technicznego nieruchomości tj. takiego, który wymaga częściowego remontu lub częściowego wykończenia i niewielkiego remontu. To biorąc pod uwagę stwierdzone przez biegłego wady nieruchomości trudno zarzucić biegłemu, iż dokonał błędnego określenia stanu technicznego budynku. Oceny nie zmienia fakt, iż w opinii prywatnej rzeczoznawca majątkowy A. J. określiła stan techniczny nieruchomości jako dobry. Należy wskazać, że prywatna opinia opiera się na dokumentacji fotograficznej i danych z ewidencji gruntów, rzeczoznawca majątkowy A. J. nie dokonywała oględzin nieruchomości, nie była we wnętrzach budynku. Stąd też jej wiedza co do stanu technicznego budynków jest ograniczona. Zauważyć również należy, iż rzeczoznawca majątkowy A. J. do wyceny przyjęła do porównania nieruchomości położone na obrzeżach Ł. ( S., A., N.) i były to nieruchomości, które zawierały ceny oferowanie, a nie transakcyjne, jak przyjął biegły Z. K.. Nadto wskazać należy, że biegły Z. K. przyjął do porównania nieruchomości położone w T. i miejscowościach do niego przylegających, co wpływa na realność ceny. Nie można również biegłemu stawiać zarzutu, iż przyjął, że budynek mieszkalny posiada cześć użytkową. Jak bowiem wynika z zeznań przedstawicielki ustawowej do marca 2019 roku prowadziła w nieruchomości działalność gospodarczą zakład fryzjerski.

Dlatego też w ocenie Sądu nie można przyjąć, jak chcieliby powodowie, że opinia sporządzona przez biegłego Z. K. sprowadza się do zaniżenia wartości nieruchomości. Należy zauważyć, że jak zeznała pozwana E. S. byli małżonkowie po rozwodzie chcieli sprzedać przedmiotową nieruchomość za cenę 800.000 złotych, jednakże nie udało się znaleźć kupca (k.508v.). Nadto jak wynika z treści umowy o podział majątku wspólnego z dnia 5 listopada 2019 roku byli małżonkowie wartość nieruchomości określili na kwotę 800.000 złotych. Zatem trudno zgodzić się z powodami, że w ciągu 11 miesięcy do czasu śmierci Ł. G. nastąpił taki wzrost wartości nieruchomości, że stanowił on kwotę 1.402.308 złotych.

Wobec okoliczności, że przedmiotem oceny biegłego Z. K. była nieruchomość według stanu z dnia otwarcia spadku, okoliczności dotyczące tego jak przebiegał proces budowy i jaka pozostała dokumentacja techniczna nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Dlatego też zbędnym było zobowiązywanie pozwanej do złożenia oryginałów dokumentacji technicznej, tym bardziej, że jak zeznał biegły Z. K., dokumentacja to została mu okazana podczas oględzin nieruchomości.

Opinia biegłej ds. pisma ręcznego K. G. (3) jest rzeczowa, jasna a wnioski z niej wyciągnięte są wiarygodne. Biegła wskazała, że zarówno na umowie kupna – sprzedaży samochodu z dnia 26 października 2020 roku, jak i na oświadczeniu z dnia 21 listopada 2019 roku znajdują się własnoręczne podpisy Ł. G.. Opinia biegłej była kwestionowana przez pełnomocnika powodów (pismo k. 697-698). Pełnomocnik wniósł o wydanie uzupełniającej opinii, w której biegły miałby ustalić, czy naniesienie tekstu na oświadczeniu z dnia 21 listopada 2019 roku nie nastąpiło następczo, po złożeniu podpisu. Nadto pełnomocnik powodów zarzucał, że biegła K. G. (3) wydała opinię na podstawie nieoryginalnego oświadczenia z dnia 21 listopada 2019 roku (k. 744-745). Jak wynika z zeznań pozwanej E. S. jak i świadka M. S. oświadczenie było sporządzone w ich obecności i zostało podpisane przez Ł. G.. Nadto jak wynika z treści opinii biegłej grafolog materiał poddany badaniom to” oryginał, k. 160 Jednostronicowy rozpoczynający się od słów” Ja niżej podpisany (…)” Stąd też nie można zgodzić się z pełnomocnikiem powodów, że biegły grafolog nie byłby w stanie odróżnić oryginału od kserokopii. Dlatego też Sąd pominął wniosek dowodowy powodów o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłej ds. pisma ręcznego, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy i zmierzający do przedłużenia postępowania.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt. 3 i 5 k.p.c. Sąd pominął wniosek dowodowy powodów o zwrócenie się do Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców, jak również do Starostwa Powiatowego w Ł. o udzielenie informacji dotyczącej pojazdu V. (...) rok produkcji 2011 nr VIN (...). Jak wynika z treści umowy kupna sprzedaży samochodu V. (...) został on sprzedany w dniu 26 października 2020 roku, na dzień przed śmiercią spadkodawcy. Zgodnie z art. 535 k.c. przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. Jak wynika z zeznań pozwanej E. S. jak i świadka R. S. (2) samochód został im wydany, a R. S. (2) przekazał spadkodawcy pieniądze. Zatem w dniu 26 października 2020 roku R. S. (2) stał się właścicielem samochodu marki V. (...), a okoliczność kiedy nastąpiło przerejestrowanie samochodu na nabywcę nie ma znaczenia dla przeniesienia własności pojazdu, jest tylko czynnością techniczno – administracyjną. Dlatego też powyższy wniosek został przez Sąd pominięty.

Konsekwencją powyższego przyjęcia było pominięcie na podstawie art. 235 2 § 1 pkt. 2 i 5 k.p.c. wniosku dowodowego powodów o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego ds. szacowania wartości pojazdów mechanicznych na okoliczności wartości samochodu osobowego V. (...) rok produkcji 2011, nr rej (...) 59 według stanu z dnia otwarcia spadku, gdyż przedmiotowy samochód nie wchodził do spadku po Ł. G..

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt. 4 i 5 k.p.c. pominął wniosek dowodowy powodów o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego ds. szacowania ruchomości na okoliczności określenia wartości wyposażenia i ruchomości znajdujących się na nieruchomości położonej w Tuszynie przy ul. (...), a opisanych w uzasadnieniu pozwu według ich stanu z dnia otwarcia spadku (27 października 2020 rok), a cen aktualnych. Należy wskazać, że podczas oględzin nieruchomości przez biegłego nieruchomość przygotowana była już do remontu, meble zostały złożone w jednym pomieszczeniu. Co do wyposażenia kuchni (zabudowa, płyta indukcyjna, zmywarka, okap, piekarnik) to zostało to uwzględnione przez biegłego rzeczoznawcę majątkowego Z. K.. Nadto meble stanowiące wyposażenie pokoi dzieci, nie stanowią majątku spadkowego, gdyż w umowie o podział majątku wspólnego zostały przyznane powódce K. G. (1). Odnośnie ruchomości służących do pielęgnacji ogrodu, to nie można wykluczyć, że zostały przez spadkodawcę sprzedane i środki finansowe przeznaczone na alkohol. Jak zeznał świadek M. G. (2) zapytał syna gdzie jest kosiarka, a ten powiedział, że w naprawie, świadek pojechał do punktu napraw ale kosiarki tam nie było.

Jak wynika z zeznań świadka M. G. (2), kiedy K. G. (1) się wyprowadziła, to on wraz z żoną kupili z K. używane meble do salonu (które były uwidocznione na zdjęciach zrobionych przez H. G. (1), po śmierci ojca), stolik w (...), na co wydali około 10.000 złotych. W okolicznościach niniejszej sprawy Sąd przyjął, że wartość ruchomości na dzień otwarcia spadku stanowiła kwotę 10.000 złotych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2 k.c. jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

W niniejszej sprawie prawo do zachowku powodów nie było kwestionowane. Osią sporu była tylko wysokość należnego powodom zachowku. Powodowie są zstępnymi spadkodawcy, w dacie śmierci byli małoletni stąd, należny im się 2/3 wartości udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym ( po1/2 części)

Nie ulega wątpliwości, że podstawą do obliczenia wartości zachowku, należnego uprawnionym, jest tzw. czysta wartość spadku, tj. wartość po odliczeniu długów spadkowych. Zgodnie z art. 993 k.c., przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń. Nie są również uwzględniane długi z tytułu zachowków. Do długów spadkowych zalicza się koszty pogrzebu w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku (art. 922 § 3 k.c.). Co do zasady, przyjąć zatem należy, że koszty postawienia nagrobka stanowią dług spadkowy w rozumieniu art. 922 k.c., skoro przepis ten do długów zalicza koszty pogrzebu w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom miejscowy, a stawianie nagrobka zmarłemu jest w zasadzie powszechnie przyjęte. Taki też pogląd utrwalił się w judykaturze, z tym tylko zastrzeżeniem, że do rozliczenia winny być brane przeciętne koszty wzniesienia nagrobka, ponoszone w danym środowisku i według ich nominalnej wartości (zob. orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 25 lipca 1967 r. - OSNCP 1968, poz. 48; z dnia 8 maja 1969 r. - OSNCP 1970, poz. 129 z dnia 13 listopada 1969 r. - OSPiKA 1971, poz. 140 i z dnia 7 marca 1969 r. II PR 641/68 - OSNCP 1970, poz. 33 oraz uchwałę z 22 listopada 1988 r., III CZP 86/88 - OSNC 1989/12/201).

Wartość praw należących do spadku ustala się według stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku (zob. uchwała składu 7 sędziów SN - zasada prawna - z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, OSP z 1985 r. Nr 10, poz. 147).

W niniejszej sprawie wartość czynna spadku to (wartość nieruchomości 1.032.000 złotych) + wartość ruchomości 10.000 złotych. Stan bierny spadku to kwota 400.000 złotych długów spadkowych z tytułu spłaty dokonanej przez rodziców spadkodawcy i pozwaną na rzecz K. G. (1) oraz koszty wykonania nagrobka w kwocie 10.500 złotych (1/3 części kwoty 31.500 złotych).

Jak bowiem wynika z zeznań pozwanej E. S. postawiony nagrobek jest grobem rodzinnym. Powyższe potwierdza załączona do akt fotografia nagrobka. Zatem nie można przyjąć, iż koszty wybudowania nagrobka związane są tylko z pochówkiem Ł. G.. Sąd przyjął, iż nagrobek będzie służył w przyszłości również rodzicom spadkodawcy i dlatego jako koszty pogrzebu Sąd zaliczył tylko 1/3 części kwoty 31.500 złotych.

W niniejszej sprawie sporna była kwestia uwzględnienia długów spadkowych, podlegających odliczeniu od wartości spadku. Pozwana wskazywała, iż majątek spadkowy jest obciążony długiem jaki Ł. G. zobowiązał się zwrócić rodzicom i siostrze w kwocie w kwocie 468.815,24 złotych, z tytułu uiszczonej przez nich spłaty z podziału majątku na rzecz K. G. (1). Powódka nie kwestionowała okoliczności iż środki jakie otrzymała od spadkodawcy pochodziły od jej teściów, gdyż jej były mąż nie posiadał takich pieniędzy na spłatę majątku wspólnego. K. G. (1) podnosiła, że środki pieniężne przekazane przez rodziców zmarłego i pozwaną, stanowiły darowizny uczynione przez bliskich na rzecz spadkodawcy, które nie rodzą obowiązku zwrotu, a zatem nie mogą stanowić długu spadkowego podlegającego odliczeniu od wartości spadku.

Przepis art. 922 k.c. stanowi, że do długów spadkowych należą przede wszystkim obowiązki majątkowe, które ciążyły na spadkodawcy do chwili jego śmierci, z chwilą tą nie wygasły i przeszły na jego spadkobierców.

Zgodnie z art. 65 k.c. oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje (§ 1), a w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu (§ 2). Istnienie i treść zgodnego zamiaru stron należy ustalać - zgodnie z zasadą ogólną - na chwilę złożenia oświadczeń woli. Podobnie powinien być oceniany również cel umowy. Dopuszczalne jest sięgnięcie do kontekstu sytuacyjnego (faktycznego), a zwłaszcza okoliczności, jakie zaszły przed złożeniem oświadczenia woli, towarzyszących złożeniu oświadczenia woli, jak i późniejszych, które mogą być stwierdzone za pomocą pozadokumentowych środków dowodowych, także dowodu ze świadków lub z przesłuchania stron, dowody takie bowiem nie są skierowane przeciw osnowie dokumentu (por. art. 247 k.p.c.), lecz służą ustaleniu w drodze wykładni niejasnych oświadczeń woli zawartych w dokumencie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 22 października 2020 r., I ACa 375/19, Lex nr 3112267). Dyrektywy wykładni oświadczeń woli zawarte w art. 65 k.c. wymagają - poza kontekstem językowym - uwzględnienia całokształtu oświadczeń woli składających się na treść czynności prawnych przy uwzględnieniu okoliczności towarzyszącym ich złożeniu. Dokonując takiej oceny należy brać pod uwagę całą sekwencję zdarzeń poprzedzających złożenie oświadczenia definitywnego, a także wszelkie oświadczenia oraz zachowania stron wcześniejsze jak i późniejsze tworzące kontekst sytuacyjny. Nadto z art. 65 § 2 k.c. wynika nakaz kierowania się przy wykładni umowy jej celem. Dla ustalenia, jak strony rzeczywiście pojmowały oświadczenie woli w chwili jego złożenia, może mieć znaczenie ich postępowanie po złożeniu oświadczenia, np. sposób wykonania umowy. Zasady wykładni oświadczeń woli stron ujęte w art. 65 k.c. nakazują przyjęcie założenia, iż ich wola była racjonalna oraz miała na celu osiągnięcie rezultatu zgodnego ze zdrowym rozsądkiem i interesem stron (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 12 sierpnia 2020 r., I AGa 59/20, LEX nr 3114796).

W okolicznościach niniejszej sprawy bezsporna pozostaje okoliczność, iż spadkodawca nie posiadał środków finansowych na spłatę byłej żony. Byli małżonkowie próbowali sprzedać nieruchomość przy ul. (...), jednakże nie osiągnięto zamierzonego skutku. Jak wynika z zeznań pozwanej jak i świadków M. G. (2) i R. S. (1) rodzina postanowiła pomóc finansowo w spłacie K. G. (1) z majątku wspólnego. Matka zmarłego dokonała przelewu na rzecz K. G. (1) w kwocie 332.315,24 złote oraz przekazała Ł. G. środki pieniężne na dokonanie spłaty kredytu w kwocie 134.950 złotych. Niekwestionowana w sprawie była również okoliczność, iż to pozwana przekazała matce kwotę 100.000 złotych aby umożliwić dokonanie spłaty. M. i M. małżonkowie G. dokonali zgłoszenia do Urzędu Skarbowego czynności prawnej jako darowizny. M. G. (2) podkreślał, że z synem nie sporządził na piśmie umowy pożyczki, gdyż to był jego syn, jego najbliższa rodzina (k. 487v). W ocenie Sądu powyższe okoliczności prowadzą do wniosku, iż czynność prawna dokonana pomiędzy członkami rodziny G. nie miała charakteru nieodpłatnego i oceny tej nie zmienia okoliczność, że dokonano zgłoszenia czynności prawnej jako darowizny do Urzędu Skarbowego. Należy bowiem wskazać, że celem uzgodnień między członkami rodziny zmarłego i rzeczywistą wolą stron była pomoc finansowa w dokonaniu spłaty byłej żony spadkodawcy.

Potwierdzeniem woli stron i dokonaniem czynności prawnej mającej charakter odpłatny jest złożenie w dniu 21 listopada 2019 roku przez Ł. G. w obecności członków rodziny oświadczenia o uznaniu długu.

W świetle orzecznictwa i literatury przedmiotu, uznanie właściwe jest umową, której treścią jest ustalenie istnienia długu, przy czym jej ważność jest uzależniona od prawnej podstawy uznanego roszczenia. Uznanie niewłaściwe jest uważane za oświadczenie wiedzy stanowiące jednostronne przyznanie faktów lub też za zawierające zarówno elementy wiedzy, jak i woli (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna z dnia 30 grudnia 1964 r., III PO 35/64, OSNC 1965, Nr 6, poz. 90, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2002 r., II CKN 1312/00, OSNC 2003, Nr 12, poz. 168 oraz z dnia 19 marca 1997 r., II CKN 46/97,OSNC 1997, Nr 10, poz. 143).

Podstawową różnicę pomiędzy uznaniem właściwym a niewłaściwym stwarza to, że uznanie właściwe kwalifikowane jest jako czynność prawna stanowiąca umowę pomiędzy zobowiązanym a uprawnionym, natomiast uznanie niewłaściwe stanowi jedynie oświadczenie wiedzy zobowiązanego, złożone dobrowolnie i z dostatecznym rozeznaniem, przy czym nie jest wymagana świadomość zobowiązanego co do skutków prawnych tego oświadczenia. Jest to jednostronne przyznanie długu przez dłużnika stanowiące wyraz jego świadomości istnienia skierowanego do niego roszczenia, mogące przybrać postać zarówno wyraźną jak i dorozumianą. Może być to zatem oświadczenie wiedzy zobowiązanego, jak i działania faktyczne polegające na częściowym wykonania zobowiązania lub zmierzające do zmiany sposobu wykonania. Najbardziej istotne jest to, czy zachowanie zobowiązanego może uzasadniać przekonanie uprawnionego, że zobowiązany jest świadom swego obowiązku i oczekiwanie na dobrowolne spełnienie świadczenia jest uzasadnione (vide wyrok SN z 10 listopada 2020 roku V CSK 628/18 L..).

Jak wskazuje treść złożonego przez spadkodawcę oświadczenia, Ł. G. był świadom swojego obowiązku zwrotu na rzecz rodziców środków pieniężnych jakie uzyskał od nich na spłatę byłej żony w kwocie 468.815,24 złotych. Zwrot pieniędzy miał nastąpić w ciągu 5 lat, a w przypadku nie wywiązania się z obowiązku zwrotu Ł. G. miał przenieść własność połowy domu przy ul. (...) w Tuszynie (k.160).

Mając powyższe na względzie substrat zachowku stanowi kwota 631.500 złotych (1.032.000 zł + 10.000 zł aktywa) – (410.500 zł pasywa = 400.000 zł dług z tytułu podziału majątku i 10.500 zł koszty postawienia pomnika). W tym miejscu wskazać należy, iż Sąd uwzględnił tylko jako dług spadkowy kwotę 400.000 złotych, gdyż wolą rodziny G. było przeznaczenie pieniędzy na spłatę K. G. (1) z majątku wspólnego. Jak wynika z umowy o podział majątku wspólnego spłata stanowiła kwotę 400.000 złotych. M. G. (3) przekazała synowi pieniądze w kwocie 134.950 złotych na spłatę kredytu w banku, jednakże tylko ½ części tj. kwota 67.684,76 złotych obciążała K. G. (1) oraz dokonała przelewu na rzecz K. G. (1) w kwocie 332.315,24 złotych.

W przypadku dziedziczenia ustawowego powodom H. G. (1) i M. G. (1) przysługiwałby udział po ½ części o wartości 315.750 złotych. Powodowie w dacie otwarcia spadku byli małoletni, zatem wysokość zachowku należnego powodom wynosi 2/3 wartości udziału czyli po 210.500 złotych.

Takie też kwoty Sąd zasądził na rzecz powodów w pkt. 1 i 2 wyroku.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c.

Należy wskazać, że w orzecznictwie i doktrynie występują dwa stanowiska dotyczące określenia wymagalności świadczenia z tytułu zachowku. Pierwsze z nich wskazuje, że roszczenie o zachowek jest roszczeniem bezterminowym i jego wymagalność należy ustalić w oparciu o regułę z art. 455 k.c. Zatem dopóki dłużnik nie zostanie wezwany do spełnienia świadczenia, dopóty obowiązek zapłaty kwoty pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku nie aktualizuje się. Odsetki ustawowe za opóźnienie należą się dopiero od daty wezwania zobowiązanego do zapłaty zachowku. Drugie natomiast stanowisko podkreśla, że skoro ustalenie wartości spadku w celu określenia zachowku oraz obliczenie zachowku następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu o zachowku, to odsetki od tak ustalonego świadczenia pieniężnego powinny być naliczane dopiero od daty wyrokowania w sprawie, skoro dopiero z tym momentem roszczenie o zapłatę - tak ustalonej kwoty - stało się wymagalne. Żadne z tych rozwiązań nie jest uznawane za wyłącznie właściwe.

W związku z istniejącymi rozbieżnościami zrodził się pogląd, że określenie wymagalności roszczenia o zachowek pozostaje w zakresie dyskrecjonalnego uznania sądu - zgodnie z ogólnie przyjętymi standardami wykładni.

Tak więc w ocenie Sądu, mając na względzie realia niniejszej sprawy, a w szczególności fakt, że wartość zachowku została obliczona według stanu z chwili otwarcia spadku, ale według cen z daty orzekania o zachowku (aktualizacja opinii Z. K.), jak również mając na względzie uznanie powództwa co do kwot po 70.000 złotych zasadnym w ocenie Sądu było zasądzenie odsetek od kwot uznanych od dnia doręczenia odpisu pozwu (tj. 4 marca 2022 roku), natomiast od kwot pozostałych od dnia wyrokowania.

Przepisy księgi IV k.c. nie przewidują możliwości obniżenia wierzytelności z tytułu zachowku. W uchwale z dnia 19 maja 1981 r., III CZP 18/81, Sąd Najwyższy dopuścił, w wyjątkowych wypadkach, obniżenie należności z tego tytułu na podstawie art. 5 k.c. w szczególności przy uwzględnieniu klauzuli zasad współżycia społecznego. Stanowisko to, jako wyrażające ogólną dyrektywę wykładni przepisów o zachowku, zgodnie z którą nie jest wykluczone stosowanie art. 5 k.c. także do spadkowych praw podmiotowych, Sąd Okręgowy podziela, jednak w okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie znajduje podstaw do uznania, że działanie powodów czyniących użytek z przysługującego im prawa jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i z tej przyczyny nie zasługuje na ochronę w pełnym zakresie. Wskazana sprzeczność z zasadami współżycia zachodziłaby wówczas, gdyby w świetle reguł lub wartości moralnych powszechnie społecznie akceptowanych żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku musiało być ocenione negatywnie. Dokonując osądu roszczenia o zachowek w tym aspekcie trzeba przy tym mieć na uwadze, że prawa uprawnionego do zachowku przysługujące mu ze względu na szczególny, bardzo bliski stosunek rodzinny, istniejący między nim a spadkodawcą, służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych oraz realizacji zasady, iż nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dobrowolnie, z pominięciem swoich najbliższych. Względy te nakazują szczególną ostrożność przy podejmowaniu oceny o nadużycia prawa żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku, która nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia. Pozwana wskazuje, iż okoliczności, że od 2018 roku na pozwanej spoczywał całkowity ciężar utrzymania swojego brata, ponoszenia kosztów leczenia przeciwalkoholowego, zatrudnienia spadkodawcy w swojej firmie bez świadczenia przez brata pracy, konieczność poddania się terapii psychiatrycznej po śmierci brata dają podstawę do miarkowania zachowku.

Z faktu, że po rozwodzie spadkodawcy to głównie pozwana i jej rodzice wspierali spadkodawcę nie wynika, że skorzystanie z roszczenia znajdującego swoją podstawę w przepisach o zachowku jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Podkreślić należy, że powodowie to małoletnie dzieci spadkodawcy, które zostały uwikłane w proces rozwodowy rodziców, co przełożyło się na ograniczone kontakty małoletnich z ojcem. Jak zeznał powód H. G. (1) nie chciał widywać się z ojcem, gdyż ten przesiadywał w parku pijany.

Nadto należy wskazać, że powódka kosztem powodów uzyskała nieruchomość, w której zamieszkuje wraz z rodziną, posiada jeszcze inne nieruchomości, z którym może zaspokoić powodów. Natomiast powódka M. G. (1) jest małoletnia, a H. G. (1) dopiero osiągnął pełnoletność. Powodowie nie posiadają jeszcze majątku i są na początku swojej samodzielnej drogi życiowej i zawodowej.

Wszystkie te okoliczności zdaniem Sądu nie dają podstaw do miarkowania zachowku.

Nie zasługiwał na uwzględnienie także wniosek pozwanej oparty na przepisie art. 997 ¹ § 1 k.c. o obniżenie zasądzonego świadczenia lub o rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty pierwsza rata w kwocie 70.000 złotych płatna w ciągu 6 miesięcy a następne w ciągu 5 lat od uprawomocnienia się wyroku. W myśl powołanego wyżej przepisu, obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku może żądać odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia go na raty, a w wyjątkowych przypadkach - jego obniżenia, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku. W przypadku rozłożenia na raty roszczenia z tytułu zachowku terminy ich uiszczenia nie mogą przekraczać łącznie pięciu lat. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd, na wniosek zobowiązanego, może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych lub przedłużyć termin, o którym mowa w zdaniu pierwszym. Zmieniony termin nie może być dłuższy niż dziesięć lat. Celem omawianej regulacji jest umożliwienie stronie obowiązanej do zapłaty zachowku dobrowolnego wykonania wyroku, z uwzględnieniem braku możliwości spełnienia zasądzonego świadczenia jednorazowo, z uwagi jej szczególną sytuację osobistą lub majątkową, przy poszanowaniu jednak słusznych interesów uprawnionego (w przedmiotowym postępowaniu uprawnionych) do zachowku, polegającego na otrzymaniu świadczenia w nieodległym, rozsądnym terminie (vide wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 15 listopada 2023 r., XXV C 151/21, LEX nr 3715257). W świetle tego zauważyć należy, że przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej osób uprawnionych do zachowku oraz osoby obowiązanej do zaspokojenia roszczeń z tytułu zachowku nie ma podstaw w realiach niniejszej sprawy do uwzględnienia żądania obniżenia kwoty zachowku, jak również rozłożenia zasądzonej kwoty na raty.

Podkreślenia wymaga, że niniejsze postępowanie trwa trzy lata, pozwana mimo uznania powództwa co do kwot po 70.000 złotych nie dokonała częściowego zaspokojenia roszczeń małoletnich powodów w toku postępowania. Sąd dostrzega, że obecnie sytuacja zdrowotna męża pozwanej jest niepewna, jednakże pozwana nie przedstawiła dowodów, iż stan zdrowia męża pozwanej wygenerował konieczność poniesienia takich kosztów leczenia, które uniemożliwiają powódce zaspokojenie powodów w rozsądnym terminie. Należy zauważyć, że pozwana po doręczeniu pozwu wiedziała, że będzie zobowiązana do zapłaty zachowku na rzecz dzieci brata. Jak zostało ustalone w wakacje 2022 roku pozwana przeprowadziła gruntowny remont spadkowej nieruchomości i w niej zamieszkała. Biorąc pod uwagę stwierdzoną przez biegłego Z. K. ilość wad nieruchomości, które zdaniem biegłego generowały znaczne koszty naprawy nie zasługują na uwzględnienie twierdzenia pozwanej o jej trudnej sytuacji finansowej. Tym bardziej, iż pozwana posiada inne nieruchomości, które może sprzedać i zaspokoić powodów.

W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu jako nieuzasadnione. O czym Sąd orzekł w pkt. 3 wyroku.

O kosztach procesy Sąd orzekł na podstawie art. 100 k. p. c. wzajemnie je znosząc.

Przepis art. 100 k.p.c. traktuje o kompensacie kosztów procesu, która umożliwia sprawiedliwe ich rozłożenie pomiędzy stronami, jeżeli żądania lub obrona uwzględnione zostały jedynie częściowo.

Jeżeli strony w równym lub zbliżonym stopniu wygrały lub przegrały sprawę, a jednocześnie w takim stosunku poniosły koszty, powinna być zastosowana zasada wzajemnego zniesienia kosztów. W orzecznictwie prezentowane jest również zapatrywanie, że o zastosowaniu zasady wzajemnego zniesienia kosztów procesu decyduje kryterium słusznościowego rozłożenia obowiązku ponoszenia tych kosztów, nie jest natomiast bezwzględnie wymagane dokładne wyliczenie stosunku wygranej do przegranej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 1974 r., II CZ 104/74, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 1985 r., II CZ 21/85; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2011 r., II PZ 10/11, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2013 r. III CZ 37/13).

Sąd Okręgowy uznał, że zbliżony udział stron w przegraniu i wygraniu sprawy (powodowie wygrali sprawę w 42 %) a także poniesienie kosztów w podobnym rozmiarze (tylko koszty zastępstwa procesowego) przemawiają za wzajemnym zniesieniem pomiędzy stronami kosztów procesu.

Stosownie do treści art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2023r. poz. 1144) kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić (…) sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. Dlatego też Sąd nakazał ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim kwotę 5.157 złotych tytułem części kosztów sądowych od uwzględnionej części powództwa (12.279,05 zł koszty biegłych x 42 %). Natomiast nieuiszczoną opłatę sądową Sąd przejął na rachunek Skarbu Państwa.

Mirosława Makowska

ZARZĄDZENIE

(...).

Mirosława Makowska