Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 19 kwietnia 2018 roku

Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi, I Wydział Cywilny, w składzie:

Przewodniczący: S.S.R. Bartosz Kasielski

Protokolant: sekretarz sądowy Sylwia Wróblewska

po rozpoznaniu w dniu 12 kwietnia 2018 roku w Łodzi

na rozprawie

sprawy z wniosku J. S.

przy udziale W. S. i C. C.

o stwierdzenie nabycia spadku po T. S.

1.  stwierdza, że spadek po T. S., synu E. i Z. z domu I., zmarłym w dniu 13 listopada 2017 roku w Ł., ostatnio stale zamieszkałym w Ł.

na podstawie ustawy nabyli z dobrodziejstwem inwentarza jego synowie : J. S. i W. S. po ½ części każdy z nich;

2.  ustala, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

Sygn. akt I Ns 105/18

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 31 stycznia 2018 roku J. S. wystąpił o stwierdzenie nabycia spadku po T. S. na podstawie testamentu.

(wniosek k.3)

W odpowiedzi na wniosek z dnia 21 marca 2018 roku W. S. oświadczył, że nie kwestionuje treści testamentu sporządzonego przez jego ojca. Nadto wskazał, że nie jest w stanie podać wartości poszczególnych rozrządzeń spadkowych zawartych w treści ostatniej woli T. S., a przy tym nie ma wiedzy, czy wyczerpują one cały skład masy spadkowej. Stosownie do posiadanych przez uczestnika informacji na prywatnym rachunku bankowym zmarłego znajdowały się środki pieniężne w kwocie około 10.000 złotych.

(odpowiedź na wniosek W. S. k.15)

Pismem procesowym z dnia 3 kwietnia 2018 roku J. S. określił wartość poszczególnych rozrządzeń spadkowych zawartych w treści ostatniej woli T. S. na kwoty : 297 złotych tytułem udziałów w spółce jawnej, 2.170,35 złotych tytułem rozliczenia dochodu z prowadzonej działalności gospodarczej oraz 374,23 złotych tytułem środków pieniężnych zgromadzonych na firmowym rachunku bankowym. Jednocześnie oświadczył, że środki pieniężne objęte osobistym rachunkiem w V. Bank zostały uprzednio w całości wypłacone przez zmarłego. Wymienione aktywa wyczerpywały w ocenie wnioskodawcy cały skład masy spadkowej po T. S..

(pismo procesowe J. S. z dnia 3 kwietnia 2018 roku k.18)

W toku rozprawy z dnia 12 kwietnia 2018 roku C. C. i W. S. przyłączyli się do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po T. S. na podstawie testamentu.

(protokół rozprawy z dnia 12 kwietnia 2018 roku 00:02:23min k.22)

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny :

T. S. zmarł w dniu 13 listopada 2017 roku w Ł. jako wdowiec. Przed śmiercią ostatnio stale zamieszkiwał w Ł. przy ulicy (...) T. S. posiadał dwóch synów : J. S. oraz W. S.. Innych dzieci nie posiadał.

Żaden ze spadkobierców nie odrzucił spadku, nie zrzekł się dziedziczenia po zmarłym, ani nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. W skład spadku nie wchodzi gospodarstwo rolne ani inna nieruchomość. Wcześniej nie toczyło się postępowanie spadkowe po T. S.. Nie był również sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia.

(zapewnienie spadkowe – protokół rozprawy z dnia 12 kwietnia 2018 roku 00:10:23 min – 00:13:39 min k.23, odpis skrócony aktu zgonu T. S. k.7, odpis skrócony aktu urodzenia J. S. k.5, odpis skrócony aktu urodzenia W. S. k.6)

W dniu 24 października 2015 roku T. S. sporządził własnoręczny testament, w którym na wypadek swojej śmierci :

a)  „przepisał” swoje udziału w firmie (...) Spółce Jawnej i ewentualne nierozliczone dochody z tytułu prowadzonej działalności na rzecz C. C.;

b)  „zapisał” ewentualne środki pieniężne, które pozostaną na firmowym rachunku bankowym w mBanku z tytułu wykonywanej działalności gospodarczej na rzecz syna J.;

c)  „zapisał” ewentualne środki pieniężne, które pozostaną na osobistym rachunku bankowym w V. Bank po połowie swym synom : J. i W..

(testament holograficzny k.8)

Na dzień 13 listopada 2017 roku T. S. dysponował udziałami w firmie (...) Spółce Jawnej o wartości 297 złotych, prawem do nierozliczonych dochodów z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej w kwocie 2.170,35 złotych, środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku bankowym w mBanku o wartości 374,23 złotych, a także środkami pieniężnymi w kwocie 11.000 złotych, które zostały przez niego uprzednio wypłacone z osobistego rachunku bankowego prowadzonego przez V. bank. Zmarły w chwili śmierci nie dysponował innym wartościowym majątkiem.

J. S. rozdysponował środkami pieniężnymi pochodzącymi z osobistego rachunku bankowego T. S. zgodnie z jego wolą tzn. połowę przekazał swojemu bratu – W. S., zaś resztę przeznaczył na wydatki związane z pochówkiem.

(zapewnienie spadkowe – protokół rozprawy z dnia 12 kwietnia 2018 roku 00:13:39 min – 00:17:38 min k.23, umowa spółki k.19, historia rachunku k.20)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przedłożonych aktów stanu cywilnego, zapewnienia spadkowego odebranego od wnioskodawcy w trybie art. 671 k.p.c., którego prawdziwość i zupełność została potwierdzona przez uczestników, a także przedłożonych dokumentów, których treść nie była kwestionowana przez W. S. i C. C. na żadnym etapie postępowania.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje :

W myśl art. 670 k.p.c. sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności bada, czy spadkodawca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia.

Stosownie do treści art. 926 § 1 k.c. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu, przy czym dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą – art. 926 § 2 k.c.

Uwzględniając treść przywołanych regulacji kwestią kluczową z punktu widzenia rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pozostawała ocena treści sporządzonego przez zmarłego testamentu, w szczególności ustalenie, czy osobom, którym spadkodawca przeznaczył określone prawa majątkowe, przysługuje status spadkobierców testamentowych, czy też zapisobierców.

W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że złożony w toku niniejszego postępowania dokument spełnia wszystkie wymogi stawiane przez ustawodawcę do uznania go za testament holograficzny w rozumieniu art. 949 k.c. Został bowiem w całości sporządzony pismem ręcznym przez spadkodawcę, a przy tym opatrzony datą oraz podpisem testatora.

Po wtóre, zgodnie z dyspozycją art. 959 k.c. spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób. W doktrynie podnosi się, że nie jest dopuszczalne powoływanie spadkobierców przez przeznaczenie im w akcie ostatniej woli konkretnych przedmiotów z majątku spadkowego, tzn. np. nieruchomości (działki gruntu, mieszkania), czy ruchomości (samochodu). Tego typu dyspozycje traktowane są jako zapisy. Innymi słowy spadkobierca winien zostać powołany jako uprawniony do części spadku oznaczonej stosownym ułamkiem lub procentem (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 października 1996 roku, II CKU 25/96, Lex nr 560913, por. komentarz K. Osjady do art. 959 k.c., Legalis).

Wyjątek od powyżej prezentowanego poglądu konstytuuje art. 961 k.c., zgodnie z którego treścią przeznaczenie oznaczonej osobie w testamencie poszczególnych przedmiotów majątkowych, które wyczerpują cały spadek nakazuje traktować ją w razie wątpliwości za spadkobiercę, a nie zapisobiercę. Zastosowanie przytoczonego przepisu wiąże się z koniecznością wykazania dwojakiego rodzaju przesłanek : wyczerpania całego spadku rozdysponowanymi przedmiotami spadkowymi oraz istniejącymi wątpliwościami, co do charakteru rozporządzenia testamentowego.

Kwestią sporną pozostaje chwila z jaką winna następować ocena przesłanki „wyczerpania całego spadku”. W judykaturze prezentowany jest pogląd o dacie sporządzenia testamentu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 września 1993 roku, III CZP 122/93, OSP 1994, Nr 10, poz. 177, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1997 roku, I CKN 276/97, OSN 1998, Nr 4, poz. 63, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 1998 roku, I CKN 743/97, Lex nr 1219547, czy też postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2007 roku, I CSK 3/07, Lex nr 253391). Z kolei w doktrynie dostrzegalne są zarówno stanowiska podążające za przedstawioną powyżej linią orzeczniczą Sądu Najwyższego (por. J. Gwiazdomorski, Dziedziczenie, s. 217; M. Pazdan, [w:] Pietrzykowski, Komentarz 2011, t. II, art. 961, Nb 6; E. Skowrońska-Bocian, Testament w prawie polskim, Warszawa 2004, s. 139; L. Stecki, [w:] Winiarz, Komentarz 1989, t. II, s. 855; S. Wójcik, [w:] System, t. IV, s. 229; M. Sychowicz, [w:] KC. Komentarz 2005, t. II, s. 860; W. Borysiak, Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2007 roku, I CSK 3/07; J. Górecki, Stosowanie reguł interpretacyjnych, s. 88; A.R. Grad, Powołanie, s. 34–35), jak również wskazujące na konieczność odwołania się do chwili otwarcia spadku jako najbardziej miarodajnej dla możliwości zastosowania instytucji art. 961 k.c. (E. N., Zapis, L. 1990, s. 38; E. N., [w:] K., Komentarz 2012, t. IV, art. 961, pkt 9–10; oraz konsekwentnie M. N. (M. Niedośpiał, Powołanie spadkobiercy, NP 1986, Nr 4–5, s. 65; M. Niedośpiał, Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 września 1993 roku, III CZP 122/93, Rej. 1995, Nr 3, s. 90; M. Niedośpiał, Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2007 roku, I CSK 3/07, PiP 2011, Nr 5, s. 128).

Sąd w niniejszym składzie prezentuje pogląd, zgodnie z którym nie sposób dokonać automatycznego przeniesienia któregokolwiek z wyżej przedstawionych stanowisk do danego stanu faktycznego bez głębszej jego analizy. Należy bowiem mieć na względzie rzeczywistą wolę testatora i w jej świetle dokonywać właściwej wykładni postanowień testamentowych (tzw. wykładnia favor testamenti).

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy warto odnotować, że testator w każdym z trzech rozrządzeń testamentowych użył słów „ewentualne”, czy też „pozostałe”. To zaś w świetle zaprezentowanych poglądów, w szczególności zaś należytej wykładni sporządzonego testamentu należy traktować jako odwołanie się przez T. S. do stanu jego aktywów na datę jego śmierci („ewentualne nierozliczone dochody”, „ewentualne środki, które pozostały na firmowym rachunku”, czy też „ewentualne środki pieniężne zgromadzone na moim prywatnym koncie”). W konsekwencji przesłanka wyczerpania całego spadku winna być postrzegana poprzez pryzmat tego, czy rozrządzenia testamentowe w rzeczywistości stanowiły cały skład spadku na datę jego otwarcia. W realiach niniejszej sprawy taka sytuacja nie ma jednak miejsca z uwagi na brak dostępnych w dniu śmierci T. S. środków pieniężnych na rachunku osobistym w V. Bank. Środki te w kwocie około 11.000 złotych zostały bowiem wypłacone przez zmarłego jeszcze przed jego śmiercią, a ich wartość przy niekwestionowanym przez żadną ze stron składzie spadku stanowi przeważającą jego część tj. 79 % (11.000 złotych / 13.841,58 złotych). Zatem już tylko z tego powodu nie sposób odwołać się do treści art. 961 k.c.

W tak ukształtowanym stanie faktycznym na dalszy plan schodzi kwestia ewentualnych wątpliwości, co do zamiaru spadkodawcy tj. ustanowienia zapisobierców czy też powołania spadkobierców testamentowych. Nie sposób jednak nie dostrzec, że testator wprost użył słów „przepisuję”, „zapisuję” w odniesieniu do poszczególnych składników jego majątku, którym mógł jego zdaniem pozostać w chwili jego śmierci, w odróżnieniu od zwrotu chociażby „powołuje do spadku/ części spadku”, „ustanawiam spadkobiercę / spadkobierców” z uwzględnieniem jego określonego ułamka lub procentu. Z oczywistych względów nie można wymagać od testatora posiadania wiedzy prawniczej dotyczącej różnych skutków ustanowienia zapisobiercy oraz spadkobiercy, a także odrębności instytucji zapisu (art. 968 k.c. i nast.) od samego powołania do spadku w drodze testamentu (art. 959 k.c.), niemniej jednak treść testamentu oraz sformułowanych w nim rozporządzeń prowadzi do konkluzji, że wolą T. S. było rozdysponowanie poszczególnymi prawami majątkowymi na rzecz oznaczonych osób (zapisy), nie zaś powołanie do spadku spadkobierców testamentowych jako takich. To zaś skutkuje brakiem ewentualnych wątpliwości co do zamiaru spadkodawcy. Niemniej jednak wobec braku wyczerpania poprzez poszczególne zapisy całego spadku kwestia ta i tak pozostawała irrelewantna dla ewentualnego zastosowania normy art. 961 k.c.

Treść powyższych rozważań prowadzi do konkluzji, że w testamencie T. S. z dnia 24 października 2015 roku doszło do ustanowienia zapisobierców, a nie powołania do dziedziczenia spadkobierców testamentowych. Ta okoliczność nakazuje zaś odwołanie się do ogólnych reguł dziedziczenia ustawowego, zgodnie z którymi w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych (art. 931 § 1 k.c.). Skoro zaś w chwili śmierci T. S. był wdowcem, który pozostawił dwóch synów, to spadek po nim na podstawie ustawy w częściach równych nabyli J. S. oraz W. S..

Określając sposób, w jaki spadkobiercy ustawowi nabyli spadek Sąd miał na względzie treść złożonych oświadczeń w przedmiocie przyjęcia spadku w ustawowym terminie wynikającym z art. 1015 § 1 k.c., co skutkowało uznawaniem, że spadek nabyli z dobrodziejstwem inwentarza.

Na marginesie powyższych rozważań należy wyraźnie podkreślić, że stwierdzenie nabycia spadku na podstawie przepisów ustawy w żadnej mierze nie czyni złożonego testamentu nieważnym, ani też nie anuluje, czy też dyskwalifikuje treści ostatniej woli T. S.. Wręcz przeciwnie, ustanowione przez testatora zapisy pozostają wiążące dla spadkobierców ustawowych, którzy winni je wykonać stosownie do zamierzenia spadkodawcy. W myśl art. 968 § 1 k.c. spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły). Innymi słowy na J. S. oraz W. S. ciąży obecnie obowiązek spełnienia świadczeń objętych testamentem ich zmarłego ojca tzn. przeniesienia na rzecz C. C. udziałów w spółce jawnej, a także wypłacenie na jej rzecz nierozliczonych na dzień śmierci T. S. dochodów z prowadzonej działalności gospodarczej, a nadto przeniesienia na J. S. prawa własności środków pieniężnych zgromadzonych na firmowym rachunku bankowym w mBanku. W odniesieniu do środków pieniężnych w kwocie około 11.000 złotych wola zmarłego została już zrealizowana, co zgodnie potwierdziły wszystkie strony toczącego się postępowania.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. ustalając, że każdy z uczestników poniesie je w związku ze swym udziałem w sprawie.