Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 10 czerwca 2024 r. wydanym w sprawie o sygn. akt XIII GC 1513/23 z powództwa (...) Sp. z o.o. z siedzibą w Ł. przeciwko Miastu Ł. –(...) o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi orzekł w następujący sposób:

1.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki:

a.  kwotę 11 981, 43 zł (jedenaście tysięcy dziewięćset osiemdziesiąt jeden złotych czterdzieści trzy grosze) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych od dnia 28 kwietnia 2023 r. do dnia zapłaty;

b.  kwotę 1 205, 99 zł (jeden tysiąc dwieście pięć złotych dziewięćdziesiąt dziewięć groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych od dnia 4 maja 2023 r. do dnia zapłaty;

c.  kwotę 11 904, 88 zł (jedenaście tysięcy dziewięćset cztery złote osiemdziesiąt osiem groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych od dnia 12 maja 2023 r. do dnia zapłaty;

d.  kwotę 6 552, 91 zł (sześć tysięcy pięćset pięćdziesiąt dwa złote dziewięćdziesiąt jeden groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych od dnia 12 maja 2023 r. do dnia zapłaty;

e.  kwotę 5 963, 47 zł (pięć tysięcy dziewięćset sześćdziesiąt trzy złote czterdzieści siedem groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych od dnia 18 maja 2023 r. do dnia zapłaty;

f.  kwotę 12 391, 32 zł (dwanaście tysięcy trzysta dziewięćdziesiąt jeden złotych trzydzieści dwa grosze) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych od dnia 29 maja 2023 r. do dnia zapłaty;

g.  kwotę 1 520, 37 zł (jeden tysiąc pięćset dwadzieścia złotych trzydzieści siedem groszy);

2.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

3.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 8 529 zł (osiem tysięcy pięćset dwadzieścia dziewięć złotych) wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.

(wyrok k. 199, uzasadnienie k. 203-212.)

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając go w części tj. w zakresie pkt. 1 i 3.

Zaskarżonemu orzeczeniu skarżący zarzucił:

I.  naruszenie przepisów prawa procesowego:

- art. 203 ¹ § 1 k.p.c. przez uznanie, że pozwany nie może bronić się przed żądaniem powoda zarzutem potrącenia, podczas gdy zarzut potrącenia został podniesiony w sposób prawidłowy i skuteczny;

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę zgromadzonego materiału dowodowego i przyjęcie, że pozwany nie wykazał podstaw do odstąpienia od umowy ramowej nr (...);

II.  naruszenie przepisów prawa materialnego:

- art. 498 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie za bezskuteczne oświadczeń o potrąceniu wierzytelności złożonych przez pozwanego powódce, podczas gdy oświadczenia te były prawidłowe i spełniały przesłanki przewidziane przepisami prawa;

- art. 483 k.c. w zw. z art. 476 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że nie było podstaw do naliczenia kary umownej z tytułu odstąpienia przez pozwanego od umowy z powódką, pomimo tego, że spełnione zostały przesłanki odstąpienia od umowy określone w § 6 ust. 2 lit. b0 umowy nr (...).

W konkluzji do tak sformułowanych zarzutów pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za I i iII instancję.

(apelacja k. 219-221)

Powód, w odpowiedzi na apelację, wniósł o jej oddalenie w całości i zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów postepowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

(odpowiedź na apelację k. 236)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie.

Apelujący odwoływał się zarówno do zarzutów prawa materialnego, jak i prawa procesowego. Należyte rozpoznanie apelacji wymaga odniesienia się w pierwszej kolejności do zarzutów wywodzonych z przepisów prawa procesowego. Jest bowiem zrozumiałe, że oceny zasadności zarzutów naruszenia prawa materialnego można dokonać dopiero wówczas, gdy stan faktyczny sprawy stanowiący podstawę rozstrzygnięcia, został prawidłowo ustalony (tak np. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2007 r., sygn. akt V CSK 55/07, OSNC-ZD 2008, z. 1, poz. 24; teza z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2004 r., sygn. akt V CK 92/04, Lex nr 194083).

W ocenie Sądu Okręgowego wszystkie zarzuty podnoszone przez Apelującego są bezzasadne. W szczególności bezzasadny jest zarzut dotyczący naruszenia art. 203 ¹ § 1 k.p.c. przez uznanie, że pozwany nie może bronić się przed żądaniem powoda zarzutem potrącenia, podczas gdy zarzut potrącenia został podniesiony w sposób prawidłowy i skuteczny.

W myśl wskazanego przepisu, podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność ta jest niesporna, stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu, orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym, zatwierdzoną przez sąd ugodą zawartą przed mediatorem, lub uprawdopodobniona dokumentem potwierdzającym jej uznanie przez powoda (pkt 1); o zwrot spełnionego świadczenia przysługująca jednemu z dłużników solidarnych wobec pozostałych współdłużników (pkt 2).

Sąd Okręgowy w pełni podziela szeroką interpretację i koncepcję rozumienia procesowego zarzutu potrącenia na gruncie art. 203 ¹ §1 k.p.c., tak samo, jak zrobił to Sąd Rejonowy. Rozważania prawne Sądu I instancji są w tym zakresie w pełni prawidłowe, zaś zarzuty apelacji opierają się na koncepcji alternatywnej przyjmującej wąskie rozumienie zarzutu potrącenia na gruncie art. 203 ¹ §1 k.p.c.

Zarzut potrącenia zgłoszony w postępowaniu cywilnym należy do procesowych zarzutów merytorycznych, o charakterze niweczącym (peremptoryjnym), opartych na własnym prawie pozwanego. Podniesienie zarzutu potrącenia polega na sformułowaniu przez pozwanego twierdzenia o umorzeniu wierzytelności powoda w całości lub w części wskutek potrącenia, zmierzającego bezpośrednio do zniweczenia w sposób definitywny roszczenia dochodzonego przez powoda w procesie. Skutkiem uwzględnienia przez sąd zarzutu potrącenia jest oddalenie powództwa w całości bądź w części. Materialnoprawną podstawą (a zarazem przedmiotem) zarzutu potrącenia jako czynności procesowej w formie procesowego oświadczenia wiedzy jest czynność prawna w postaci oświadczenia woli o potrąceniu. ( Art. 2031 KPC red. nacz. Rylski/red. cz. III Olaś 2024, wyd. 3/A. Olaś)

Sąd Okręgowy w pełni podziela zdecydowanie dominującą zarówno w judykaturze, jak i doktrynie, szeroką interpretację i koncepcję rozumienia procesowego zarzutu potrącenia na gruncie art. 203 ¹ § 1 k.p.c., a więc w odniesieniu do wszystkich przypadków powołania się przez pozwanego w toku procesu na potrącenie przysługującej mu wierzytelności wzajemnej z wierzytelnością powoda, dla uzasadnienia wniosku pozwanego o oddalenie powództwa. (tak m.in. w doktrynie: H. Trammer, Zarzut, s. 324; L. Konic, Warunki, s. 641 i n.; M. Allerhand, Zarzut potrącenia (Na marginesie orzeczeń Sądu Najwyższego), s. 751 i n.; idem, Zarzut potrącenia (Na marginesie dekretu o usprawnieniu sądownictwa), s. 24 i n.; Z. Klafkowski, Wpływ, s. 23; W. Siedlecki, Potrącenie, s. 174; idem, w: Siedlecki, Świeboda, Postępowanie cywilne, s. 204; J. Kozak, Rola, s. 47; T. Misiuk, w: System PrProc, t. II, s. 139 i n.; L. Stępniak, Potrącenie, s. 133 i n.; L. Ostrowski, Potrącenie a zarzut potrącenia w procesie cywilnym, NP 1977, Nr 4, s. 552 i n.; M. Pyziak-Szafnicka, Potrącenie, s. 237–238; E. Stawicka, Czy i w jakim zakresie, s. 256 i n.; G. Wolak, O formie złożenia, s. 1295; M. Manowska, Wybrane, s. 233; eadem; Postępowania odrębne, s. 174 i 233; 45; M. Milewski, Uwagi, s. 133; J. May, Obrona, s. 238–240 i 256; eadem, J. May, w: Ereciński, Gudowski, Tomalak (red.), Ius est a iustitia appellatum, s. 350 i n.; J. Mucha, Zawisłość, s. 353 i n.; T. Wiśniewski, w: J. Gudowski, Komentarz KPC, t. III, 2017, uw. Nr 21 i 24 do art. 498; Ł. Błaszczak, w: Laskowska-Hulisz, May, Mrówczyński (red.), Honeste Procedere, s. 170 i n.; W. Jurcewicz, Potrącenie wierzytelności podlegającej właściwości sądu państwowego w postępowaniu arbitrażowym. Glosa do postanowienia s.apel. z dnia 22 listopada 2016 r., I ACz 1997/16, Glosa 2018, Nr 1, s. 80 i n.; idem, Zarzut, s. 81–82; A. Torbus, w: Zembrzuski, Komentarz KPC, t. I, 2019, art. 2031, Nb 3, 4, 7. Podobnie: R. Flejszar, Postępowanie w sprawach gospodarczych. Komentarz, Warszawa 2007, s. 191–193. W orzecznictwie zob. m.in.: orz. SN z 5.10.1946 r., C I 462/45, PiP 1947, z. 5–6, s. 135; wyr. SN z 12.3.1998, I CKN 522/97, Legalis; wyr. SN z 9.10.2003 r., V CK 319/02, Legalis; wyr. SN z 7.5.2004 r., I CK 666/03, Legalis; uchw. SN z 4.8.2005 r., III CZP 53/05, Legalis; uchw. SN z 13.10.2005 r., III CZP 56/05, Legalis; wyr. SN z 13.10.2006 r., III CSK 256/06, Legalis; wyr. SN z 7.11.2008 r., II CSK 243/08, Legalis; post. SN z 22.1.2014 r., III CZ 67/13; Legalis; wyr. SN z 28.10.2016 r., I CSK 687/15, Legalis; post. SN z 30.8.2018 r., V CSK 143/18, Legalis).

Pojęcie to obejmuje swoim zakresem zarówno przypadki, w których pozwany odwołuje się do oświadczenia o potrąceniu złożonego poza postępowaniem, które można umownie nazwać potrąceniem pozaprocesowym (przed jego wszczęciem – potrącenie przedprocesowe; w toku procesu, lecz poza jego ramami – potrącenie pozasądowe), jak i przypadki, w których dokonanie potrącenia następuje w samym postępowaniu, równocześnie z powołaniem się na tą czynność wobec sądu (potrącenie procesowe lub potrącenie w toku procesu).

W tym ujęciu relacja temporalna pomiędzy złożeniem oświadczenia o potrąceniu, a wprowadzeniem tegoż potrącenia do materiału procesowego sprawy jest irrelewantna – wszystkie możliwe warianty powołania się przez pozwanego w procesie na potrącenie przysługującej mu wierzytelności z wierzytelnością powoda objętą roszczeniem pozwu (zarzut informujący i zarzut kształtujący), stanowią desygnaty pojęcia (procesowego) „zarzutu potrącenia”. Tym samym, aby mogły być skutecznie podniesione w ramach postępowania muszą spełniać przesłanki wymienione w art. 203 ¹ § 1 k.c.

W sprawie będącej przedmiotem rozpoznania podstawą zarzutu potrącenia podniesionego przez stronę pozwaną jest bezsprzecznie wierzytelność wynikająca z innego stosunku prawnego, niż wierzytelność dochodzona przez powoda, wierzytelność ta nie jest przy tym ani niesporna, ani stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu, orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym, zatwierdzoną przez sąd ugodą zawartą przed mediatorem, ani uprawdopodobniona dokumentem potwierdzającym jej uznanie przez powoda. Słusznie zatem Sąd I instancji stwierdził niedopuszczalność podniesienia takiego zarzutu potrącenia w niniejszym postępowaniu, na gruncie art. 203 ¹ § 1 k.p.c . Już z tej przyczyny apelacja podlegała oddaleniu.

Bezzasadne są jednak także pozostałe zarzuty wywiedzione w apelacji, w tym zarzut dotyczący zastosowania dowolnej, a nie swobodnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego, w konsekwencji zarzut błędnego uznania przez Sąd Rejonowy, że pozwany nie wykazał podstaw do odstąpienia od umowy ramowej nr (...).

Wyraz obowiązującej w procedurze cywilnej zasady swobodnej oceny dowodów stanowi przepis art. 233 § 1 k.p.c. Ocena wiarygodności i mocy dowodowej poszczególnych środków dowodowych stanowi podstawowe zadanie sądu orzekającego, przy czym powinna być ona dokonana w sposób konkretny, w oparciu o cały zebrany w sprawie materiał dowodowy. Przyjmuje się, że moc dowodowa oznacza siłę przekonania o istnieniu lub nieistnieniu weryfikowanego w postępowaniu dowodowym faktu, uzyskaną przez sąd wskutek przeprowadzenia określonych środków dowodowych. Z kolei wiarygodność danego dowodu wynika z jego indywidualnych cech i obiektywnych okoliczności, za względu na które zasługuje on w ocenie sądu na wiarę lub nie (zob. J. Klich-Rump, Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia sądowego w procesie cywilnym, Warszawa 1977, s. 132 i n.). Swobodna ocena dowodów nie może być dowolna. Z tych względów przyjmuje się, że jej granice wyznaczane są przez kryteria: logiczne, ustawowe i ideologiczne (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 12 lutego 2004 r., II UK 236/03, Lex nr 390137).

Sąd ma obowiązek wyprowadzenia z zebranego w sprawie materiału dowodowego wniosków poprawnych logicznie. Zastrzeżona dla sądu swobodna ocena dowodów nie opiera się na ilościowym porównaniu wynikających z załączonych dokumentów i przedstawionych przez świadków i biegłych spostrzeżeń oraz wniosków, lecz na odpowiadającemu zasadom logiki powiązaniu ujawnionych w postępowaniu dowodowym okoliczności w całość zgodną z doświadczeniem życiowym (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 20 marca1980 r., II URN 175/79, OSNC 1980, nr 10, poz. 200).

Wszechstronne rozważenie zebranego materiału oznacza uwzględnienie wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu oraz wszystkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych środków dowodowych, a mających znaczenie dla ich mocy i wiarygodności (stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 czerwca 2003 roku, V CKN 417/01, Lex nr 157326).

W tym zakresie należy brać pod uwagę cały materiał sprawy. W wyniku swobodnej oceny dowodów sąd dokonuje selekcji zebranego materiału pod kątem widzenia istotności poszczególnych jego elementów. Dalszym założeniem prawidłowej oceny dowodów jest ich poprawna interpretacja: np. wykładnia dokumentu, wykładnia zeznań świadka itd.

Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadził wnioski logicznie poprawne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, to taka ocena dowodów nie narusza zasady swobodnej oceny dowodów przewidzianej w art. 233 § 1 k.p.c., choćby dowiedzione zostało, że z tego samego materiału dałoby się wysnuć równie logiczne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego wnioski odmienne (wyrok Sądu Najwyższego z 27 września 2002 r., IV CKN 1316/00, Lex nr 80273). Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (zob. wyroki Sądu Najwyższego z 27 września 2002 r., II CKN 817/00, Legalis nr 59468; z 16 grudnia 2005 r., III CK 314/05, OwSG 2006, nr 10, poz. 110).

Same, nawet poważne wątpliwości co do trafności oceny dokonanej przez Sąd I instancji, nie powinny stwarzać podstawy do zajęcia przez Sąd II instancji odmiennego stanowiska, o ile tylko ocena ta nie wykroczyła poza granice zakreślone w komentowanym przepisie (tak wyrok Sądu Najwyższego z 21.10.2005 r., III CK 73/05, Lex nr 187032).

Dla skutecznego postawienia zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie jest wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął sąd doniosłości poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie, niż ocena sądu. Przepis art. 233 § 1 k.p.c. jest naruszony, gdy ocena materiału dowodowego koliduje z zasadami doświadczenia życiowego lub regułami logicznego wnioskowania. Ponadto, dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając. Temu w niniejszej sprawie skarżący nie sprostał.

Według apelującego, Sąd Rejonowy naruszył omawiany przepis prawa procesowego, bowiem błędnie uznał, że pozwany nie wykazał podstaw do odstąpienia od umowy ramowej nr (...). Skarżący nie wskazuje przy tym na czym błąd Sąd I instancji miałby polegać i z czego błąd ten miałby wynikać. Tymczasem, na stronie 17 (k. 211) uzasadnienia Sąd I instancji szczegółowo wyjaśnił przyczyny kwestionowanego przez Apelującego ustalenia. Sąd Okręgowy w pełni podziela wyrażone w uzasadnieniu stanowisko Sądu Rejonowego co do tego, że pozwany, wbrew spoczywającemu na nim ciężarowi dowodu, w toku postępowania nie zdołał wykazać podstaw do odstąpienia od umowy ramowej nr (...). Owszem, pozwany w toku postępowania powoływał się na znajdujące się w aktach sprawy dokumenty w postaci wezwania do zmiany sposobu wykonywania umowy pod rygorem odstąpienia, ponownie czyni to w apelacji, jednakże wskazać należy, że w treści wezwania (...) nie wskazał, w których lokalach stwierdzono opóźnienie. Pismo to było zatem na tyle nieprecyzyjne, że Sąd Rejonowy słusznie stwierdził brak podstaw do uznania, że termin wyznaczony we wskazanym piśmie spełniał warunki z art. 491 § 1 k.c. Już z tego tylko powodu odstąpienia od umowy nie można uznać za dokonanego skutecznie. Ponadto pozwany nie przedstawił jakichkolwiek dowodów celem wykazania stanu prowadzonych przez powódkę prac na podstawie umowy (...). Nie udowodnił zatem, że zaszła przesłanka w postaci opóźnienia w wykonaniu zobowiązania. Konsekwencją niewykazania zasadności odstąpienia przez pozwanego od umowy nr (...) była konieczność stwierdzenia, że naliczenie kary umownej § 6 ust. 2 lit b) wskazanej umowy było bezpodstawne. Tym samym pozwanemu nie przysługiwała wierzytelność przedstawiona przez niego do potrącenia. Z tej przyczyny również apelacja podlegała oddaleniu.

Przechodząc do analizy zarzutów naruszenia prawa materialnego wskazać należy, że oparte są one na założeniu skuteczności zarzutów prawa proceduralnego, której to skuteczności Sąd Okręgowy nie uznał. Z uwagi na powyższe, także zarzuty naruszenia prawa materialnego nie mogły odnieść zamierzonego przez Skarżącego skutku.

W zarzutach tych Skarżący powołuje się bowiem na naruszenie art. 498 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie za bezskuteczne oświadczeń o potrąceniu wierzytelności złożonych przez pozwanego powódce, podczas gdy oświadczenia te były prawidłowe i spełniały przesłanki przewidziane przepisami prawa oraz art. 483 k.c. w zw. z art. 476 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że nie było podstaw do naliczenia kary umownej z tytułu odstąpienia przez pozwanego od umowy z powódką, pomimo tego, że spełnione zostały przesłanki odstąpienia od umowy określone w § 6 ust. 2 lit. b0 umowy nr (...).

W aspekcie przedstawionych argumentów i rozważań, apelacja pozwanego jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Odwoławczy nie dostrzegł też żadnych uchybień kwestionowanego wyroku, które winny być uwzględnione w toku kontroli instancyjnej z urzędu.

O kosztach instancji odwoławczej Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 ¹ k.p.c. Na koszty te złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika powódki ustalone odpowiednio do wartości przedmiotu zaskarżenia.

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi pozwanego przez PI.