BIP
Rozmiar tekstu
Kontrast

XIII Ga 560/23 - uzasadnienie Sąd Okręgowy w Łodzi z 2024-05-06

Sygn. akt XIII Ga 560/23

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 21 lutego 2023r. wydanym w sprawie sygnatura akt V GC 546/20 z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. przeciwko A. J. (1), J. W. i A. J. (2) o zapłatę, Sąd Rejonowy w Kaliszu orzekł w następujący sposób:

1.  zasądził solidarnie od pozwanych A. J. (1), J. W. i A. J. (2) na rzecz powoda (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. kwotę 14.416,09 zł. wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od kwoty:

kwoty 8.923,59 zł. od dnia 23.12.2006r. do dnia zapłaty;

kwoty 1.292,00 zł. od dnia 02.01.2007r. do dnia zapłaty;

kwoty 1.200,00 zł. od dnia 04.02.2014r. do dnia zapłaty;

kwoty 600,50 zł. od dnia 04.02.2014r. do dnia zapłaty;

kwoty 2.400,00 zł. od 04.02.2014r. do dnia zapłaty.

2.  zasądził solidarnie od pozwanych A. J. (1), J. W. i A. J. (2) na rzecz powoda (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. kwotę 3.138,00 zł. tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 2.417,00 zł. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

3.  nakazał pobrać solidarnie od pozwanych na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Kaliszu kwotę 8.074,92 zł. tytułem brakującej zaliczki na poczet wynagrodzeń biegłych sądowych.

4.  zasądził solidarnie od pozwanych A. J. (1), J. W. i A. J. (2) na rzecz powoda (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. kwotę 1.921,00 zł. tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

W dniu 7 kwietnia 2023r. apelację od opisanego powyżej wyroku wniósł pozwany A. J. (2). Zaskarżył on wyrok Sądu Rejonowego w Kaliszu w całości i sformułował względem niego następujące zarzuty:

1. naruszenie prawa materialnego, to jest art. 299 par. 2 k.s.h. poprzez jego niezastosowanie pomimo istnienia przesłanki egzoneracyjnej w postaci braku szkody po stronie powoda, co zostało wykazane w postępowaniu, a w konsekwencji naruszenie art. 299 par. 1 k.s.h. poprzez jego błędne zastosowanie i przypisanie pozwanemu A. J. (2) odpowiedzialności za zobowiązania spółki,

2. naruszenie przepisów postępowania, które miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy:

a.) art. 233 par. 1 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. poprzez dowolną, wybiórczą i pozbawioną logiki ocenę dowodu z opinii biegłego do spraw rachunkowości polegającą na całkowitym zignorowaniu stwierdzonej w tejże opinii przesłanki braku szkody po stronie powoda pomimo braku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez pozwanego,

b.) art. 233 par. 1 k.p.c. poprzez niedokonanie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego polegające na pominięciu twierdzeń pozwanego odnośnie braku szkody po stronie powódki i uwolnienia się przez pozwanego od odpowiedzialności za zobowiązania spółki, co doprowadziło do błędu w ustaleniach faktycznych poprzez stwierdzenie, że ziściły się przesłanki odpowiedzialności z art. 299 par. 1 k.s.h., a tym samym pozwany ponosi odpowiedzialność subsydiarną za zobowiązania spółki.

Mając na względzie opisane powyżej zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym.

W odpowiedzi na apelację z dnia 7 czerwca 2023r. powód wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

W dniu 19 czerwca 2023r. apelację od opisanego powyżej wyroku wniosła również pozwana A. J. (1). Zaskarżyła ona wyrok Sądu Rejonowego w Kaliszu w całości i sformułowała względem niego następujące zarzuty:

1. zarzut nieważności postępowania od dnia 21 lutego 2023 - w zakresie złożenia stanowiska końcowego przez pozwaną A. J. (1), rozpatrzenia zgłoszonych wniosków dowodowych oraz wyrokowania, albowiem pozwana została pozbawiona możliwości obrony swoich praw poprzez pozbawienie możliwości przedstawienia stanowiska końcowego w sprawie, stanowiska co do uzupełniającej opinii biegłej oraz co do wniosków dowodowych strony pominiętych przez Sąd, zaś Sąd Rejonowy naruszył zasady orzekania poza rozprawą wynikające z ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych,

2. zarzut naruszenia przepisów postępowania polegający na tym, że z uzasadnienia wyroku (s. 8 uzasadnienia; s. 10 wyroku z uzasadnieniem) wynika, iż podstawą ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego były dowody przeprowadzone po dniu 17 maja 2017 r. - a więc dowody przeprowadzone w okresie, co do którego Sąd Okręgowy w Łodzi wyrokiem z dnia 30 sierpnia 2018 r. w sprawie XIII Ga 1656/18 zniósł postępowanie z uwagi na brak możliwości ochrony swoich praw przez pozwanego A. J. (2) . Według wiedzy pozwanej Sąd w żaden sposób nie podjął próby uzyskania stanowiska stron co do konieczności powtórzenia czynności po dniu 17 maja 2017 r. ani tych zniesionych czynności nie powtórzył. Skoro tak, to w zakresie tych dowodów uznać należy, iż Sąd oparł się na dowodach które nie istnieją, co uzasadnia jeśli nie stwierdzenie nieważności postępowania, to co najmniej zarzut naruszenia prawa procesowego, które miało wpływ na wynik sprawy - art. 227 k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c. 1 kpc.

Niezależnie od opisanych powyżej zarzutów dotyczących nieważności postępowania skarżąca sformułowała zarzuty dotyczące naruszenia przepisów postępowania i prawa materialnego, które zostaną przedstawione poniżej zgodnie z ich brzmieniem zawartym w petitum apelacji.

Naruszenie przepisów postępowania w postaci:

1. art. 233 k.p.c. , które to naruszenia miały wpływ na wynik sprawy - szczegółowo opisane i uzasadnione w części II uzasadnienia ust. 1, 2, 3, 4, 5, 6,7;

2.art. 278 k.p.c., które to naruszenia miały wpływ na wynik sprawy - szczegółowo opisane i uzasadnione w części II uzasadnienia ust. 5;

3.art. 323 k.p.c. i 324 k.p.c. które to naruszenia miały wpływ na wynik sprawy - szczegółowo opisane i uzasadnione w części II uzasadnienia ust. 5, 6;

4. art. 327 1 k.p.c., które to naruszenia miały wpływ na wynik sprawy - szczegółowo opisane i uzasadnione w części II uzasadnienia ust. 1, 4;

5.art. 386 par. 2 kpc które to naruszenia miały wpływ na wynik sprawy - szczegółowo opisane i uzasadnione w części II uzasadnienia ust. 1;

Naruszenia prawa materialnego:

1.art. 201 par. 4 k.s.h. w związku z 202 par. 4 k.s.h. poprzez jego błędną wykładnię albo błędne zastosowanie skutkujące uznaniem, iż datą zaprzestania pełnienia funkcji w zarządzie spółki z o.o. jest data wpisania zmian do krajowego rejestru sądowego

(szczegółowy wywód w tym zakresie zawiera część II ust. 1 pkt 9, ust. 2 i 3 uzasadnienia oraz część III ust. 1 uzasadnienia);

2.art. 299 k.s.h. poprzez jego błędną wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie skutkującą uznaniem, iż:

a)  odpowiedzialność członków zarządu spółki różnych kadencji jest odpowiedzialnością solidarną, opartą na tej samej podstawie faktycznej, i nie wymaga ustalenia dokładnej daty powstania przesłanek ogłoszenia upadłości, a więc że działania i zaniechania członków zarządu działających w różnych okresach w spółce obciążają innych członków zarządu, nawet jeśli nie istniały przesłanki do ogłoszenia upadłości;

b)  istnieją przesłanki ogłoszenia upadłości w sytuacji, w której spółka zmniejszała swoje zobowiązania, posiada majątek przewyższający istotnie wartość zobowiązań, zaś w kasie spółki znajdują się środki pozwalające na zaspokojenie roszczenia, które ma być przesłanką ogłoszenia upadłości;

c)  przesłanką ogłoszenia upadłości jest brak płatności należności objętej kredytem kupieckim;

d)  w roku 2007 istniały przesłanki ogłoszenia upadłości spółki (...) sp. o.o;

e)  istnieją przesłanki odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki, podczas gdy istnieje majątek spółki, co do którego prowadzona jest egzekucja, natomiast wierzyciel z przyczyn leżących po jego stronie nie złożył wniosku o prowadzenie egzekucji w tym zakresie;

opisane i uzasadnione w części III uzasadnienia.

Mając na względzie opisane powyżej zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Kaliszu względnie zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz skarżącej zwrotu kosztów procesu w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Ponadto, skarżąca wniosła o wyznaczenie rozprawy apelacyjnej.

W odpowiedzi na apelację z dnia 12 października 2023r. powód wniósł o oddalenie apelacji pozwanej A. J. (1) i zasądzenie od pozwanej na jego rzecz zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacje wniesione przez pozwanych okazały się zasadne i skutkowały uchyleniem zaskarżonego orzeczenia w całości i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Kaliszu. Tego rodzaju ocena dokonana przez Sąd Okręgowy jest spowodowana zaistnieniem stanu nieważności postępowania, który rzutuje także na ocenę pozostałych zarzutów apelacyjnych. W ocenie Sądu Okręgowego należy zwrócić również uwagę na to, że apelacje zostały wniesione przez dwóch pozwanych. Pozwany J. W. nie zaskarżył orzeczenia Sądu Rejonowego. Zgodnie jednak z treścią art. 378 par. 2 k.p.c. w granicach zaskarżenia Sąd drugiej instancji może z urzędu rozpoznać sprawę także na rzecz współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli, gdy będące przedmiotem zaskarżenia prawa lub obowiązki są dla nich wspólne. Taka właśnie sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie. Przedmiotem sporu jest bowiem możliwość przypisania pozwanym subsydiarnej odpowiedzialności za zobowiązania spółki z o.o., której byli oni członkami zarządu. W świetle regulacji zawartej w treści art. 299 par. 1 k.s.h. odpowiedzialność pozwanych ma charakter solidarny. Zarzuty podniesione przez pozwanych w treści apelacji dotyczą prawidłowości przyjęcia, że w sprawie niniejszej zachodzą podstawy do przypisania pozwanym odpowiedzialności przy jednoczesnym braku okoliczności egzoneracyjnych wskazanych w treści art. 299 par. 2 k.s.h. Uchybienia jakich zaś dopuścił się Sąd Rejonowy w Kaliszu mogą także rzutować na ocenę zaistnienia tych przesłanek także w odniesieniu do pozwanego J. W., który orzeczenia nie zaskarżył. Z tego też względu celowe było odwołanie się w realiach sprawy niniejszej do regulacji zawartej w treści art. 378 par. 2 k.p.c. i rozpoznania sprawy w granicach zaskarżenia także na rzecz tego pozwanego.

Przechodząc do oceny zarzutów wskazanych w treści apelacji w pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutów zawartych w apelacji wywiedzionej przez pozwaną A. J. (1). Wynika to z faktu, że w apelacji tej został sformułowany najdalej idący zarzut, to jest zarzut nieważności postępowania.

Strona pozwana sformułowała w treści apelacji zarzut nieważności postępowania polegający na pozbawieniu strony możności obrony jej praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Skarżąca wskazywała, że nieważność postępowania zachodzi od dnia 21 lutego 2023 i dotyczy złożenia stanowiska końcowego przez pozwaną A. J. (1), rozpatrzenia zgłoszonych wniosków dowodowych oraz wyrokowania, albowiem pozwana została pozbawiona możliwości obrony swoich praw poprzez pozbawienie możliwości przedstawienia stanowiska końcowego w sprawie, stanowiska co do uzupełniającej opinii biegłej oraz co do wniosków dowodowych strony pominiętych przez Sąd, zaś Sąd Rejonowy naruszył zasady orzekania poza rozprawą wynikające z ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.

Analiza akt sprawy wskazuje, że zarzut ten jest zasadny. W dniu 17 stycznia 2023r. Przewodnicząca wydała zarządzenie nakazujące doręczenie pełnomocnikom stron odpisów opinii biegłego oraz zobowiązujące ich do zajęcia ostatecznego stanowiska w sprawie w terminie 7 dni (k. 1269). Odpis opinii wraz ze zobowiązaniem do zajęcia stanowiska w sprawie został doręczony pełnomocnikowi pozwanej A. J. (1) w dniu 8 lutego 2023r. ( k. 1273 i k. 1279). Zakreślony termin upływał zatem w dniu 15 lutego 2023r. W aktach sprawy brak jest informacji o wydaniu przez Przewodniczącą zarządzenia o zamknięciu rozprawy. W dniu 21 lutego 2023r. na posiedzeniu niejawnym został wydany zaskarżony wyrok (k. 1280). W dniu 22 lutego 2023r. do akt sprawy wpłynęło pismo pełnomocnika pozwanej A. J. (1) zawierające wniosek o wyznaczenie rozprawy i wezwanie na nią biegłej M. (...) celem wydania ustnej uzupełniającej opinii w związku z sygnalizowanymi zastrzeżeniami do uprzednio doręczonej pisemnej opinii uzupełniającej oraz opinii uzupełniających. W treści tego pisma zostało również zamieszczone końcowe stanowisko strony (k. 1282 – k.1287). Pismo to zostało nadane przez pełnomocnika pozwanej listem poleconym w dniu 15 lutego 2023r. (k. 1288). Przypomnieć zaś należy, że zgodnie z treścią art. 165 par. 2 k.p.c. oddanie pisma procesowego w polskiej placówce operatora świadczącego pocztowe usługi powszechne na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo w zagranicznej placówce pocztowej operatora świadczącego pocztowe usługi powszechne na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej jest równoznaczne z wniesieniem tego pisma do sądu. Termin zakreślony zarządzeniem Przewodniczącego upływał w dniu 15 lutego 2023r. Pismo zostało nadane przez pełnomocnika skarżącej listem poleconym w tym właśnie dniu, a zatem zostało wniesione w terminie. Sąd Rejonowy wydał zaś wyrok nie dysponując tym pismem, gdyż fizycznie wpłynęło ono do akt po dniu wydania wyroku.

Kwestią wymagającą rozważenia jest ustalenie, czy opisane powyżej uchybienia Sądu Rejonowego mogą być kwalifikowane jako pozbawienie strony możliwości obrony jej praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. Na tak postawione pytanie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej. W ocenie Sądu Okręgowego należy podkreślić, że skarżący wskazywał na naruszenie obowiązującego w dacie wyrokowania przez Sąd Rejonowy art. 15 zzs ( 2) ustawy z dnia 2 marca 2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Przepis ten stanowił, że jeżeli w sprawie rozpoznawanej według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w całości, sąd może zamknąć rozprawę i wydać orzeczenie na posiedzeniu niejawnym po uprzednim odebraniu od stron lub uczestników postępowania stanowisk na piśmie. Podobnie jak obowiązujący obecnie art. 224 par. 3 k.p.c. przepis ten stanowił wyjątek od zasady, że wydanie wyroku powinno nastąpić po rozprawie i jako taki winien być wykładany ściśle. W ocenie Sądu Okręgowego należy zgodzić się ze stanowiskiem skarżącego, że naruszenie wskazanej regulacji winno być kwalifikowane jako pozbawienie strony możności obrony jej praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. Właściwie wyraził to Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 28 grudnia 2022r. wydanym w sprawie V ACa 803/21 wskazując, że: „Nieważność postępowania z przyczyn określonych w art. 379 pkt 5 k.p.c. zachodzi w przypadku naruszenia przepisów postępowania, którego skutkiem jest niemożność działania strony w postępowaniu lub w jego istotnej części. Chodzi zatem o takiej skali i znaczeniu uchybienia procesowe, które faktycznie uniemożliwiły stronie dochodzenie lub obronę przysługujących jej praw przed merytorycznym rozstrzygnięciem sporu. Artykuł 15 zss ( 2) ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem oraz zwalczaniem COVID-19 ma charakter wyjątkowy. Wobec tego, że art. 15zzs ( 2) ustawy stanowi wyjątek od ogólnych zasad rozpoznawania spraw na posiedzeniach wyznaczonych na rozprawę, jego stosowanie musi być ścisłe. Niedopuszczalne są żadne odstępstwa od sposobu postępowania przyjętego w tej regulacji. Przepis zawiera bowiem minimalne gwarancje procesowe dla strony. Wszelkie czynności procesowe sądu (sędziego sprawozdawcy), które ograniczają w dalszym stopniu te gwarancje bez właściwej podstawy prawnej, nie znajdują żadnego aksjologicznego usprawiedliwienia i skutkują rażącym naruszeniem art. 15 zzs ( 2) ustawy. Wprawdzie sprawiedliwe załatwienie sprawy cywilnej wymaga jej rozpoznania bez zbędnej zwłoki, lecz nie może to następować kosztem praw strony do rzetelnego procesu cywilnego. Wykładnię rozszerzającą warstwy normatywnej art. 15zss ( 2) ustawy, niezależnie od płaszczyzny, na jakiej jest dokonywana, należy wykluczyć.” (por. wyrok SA w Warszawie z dnia 28 grudnia 2022r., sygn. akt V ACa 803/21, Legalis 2880471; podobnie: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2023r., II CZ 346/22, Legalis 2937667).

W realiach sprawy niniejszej Sąd Rejonowy dopuścił się naruszenia cytowanego powyżej przepisu. Wydanie wyroku nie zostało poprzedzone zamknięciem rozprawy. Co najistotniejsze, wydanie orzeczenia nastąpiło z pozbawieniem pozwanej A. J. (1) możliwości zajęcia stanowiska w sprawie przed wydaniem wyroku. Przewodniczący zobowiązał ją wprawdzie do zajęcia tego stanowiska lecz wydał wyrok nie czekając w ogóle na stanowisko strony. Pismo zawierające to stanowisko zostało nadane w terminie, to jest w dniu 15 lutego 2022r. Wpłynęło do Sądu w dniu 22 lutego 2022r., a zatem dzień po wydaniu wyroku. Sąd Rejonowy wyrokował zatem w sytuacji gdy nie zapoznał się z końcowym stanowiskiem strony i nie rozstrzygnął o jej wniosku dowodowym. Można zatem powiedzieć, że Sąd Rejonowy wyrokował w okolicznościach uniemożliwiających stronie zajęcie stanowiska przed wydaniem wyroku. Powinno być to kwalifikowane jako pozbawienie strony możliwości obrony jej praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. Właściwie wyraził to Sąd Apelacyjny w Warszawie w uzasadnieniu przywołanego powyżej wyroku z dnia 28 grudnia 2022r. wskazując, że: „Norma art. 379 pkt 5 k.p.c. musi być interpretowana w kontekście (ukształtowanego na tle gwarancyjnych norm konstytucyjnych) prawa do procesu rzetelnego (art. 45 Konstytucji RP). Na prawo do sądu składa się między innymi uprawnienie do bycia wysłuchanym przez sąd, a więc prawo do powoływania twierdzeń co do faktów poddawanych pod osąd i przedstawienia dowodów dla ich wykazania oraz prawo do odniesienia się (repliki) do twierdzeń i dowodów prezentowanych przez stronę przeciwną lub przeprowadzonych z urzędu.”

Opisywane powyżej naruszenie przepisów postępowania rzutuje nie tylko na ocenę sytuacji prawnej pozwanej ale także pozostałych pozwanych. Rzecz bowiem w tym, że strona podnosiła argumenty rzutujące także na zakres odpowiedzialności pozostałych pozwanych, a dotyczące konieczności uzupełnienia opinii przez biegłą. Były one podnoszone w piśmie z którym Sąd Rejonowy nie zapoznał się przed wydaniem orzeczenia. Było to uchybienie formalne, które nastąpiło tuż przed wydaniem wyroku, mogące rzutować na jego treść i które nie może być naprawione na obecnym etapie postępowania. Zgłoszony przez stronę wniosek dowodowy – o którym Sąd Rejonowy nie rozstrzygnął przed wydaniem wyroku, bo nie zapoznał się z nim - zmierzał do zbadania okoliczności faktycznych, które mogły rzutować na ocenę zaistnienia przesłanek egzoneracyjnych wskazanych w treści art. 299 par. 2 k.s.h. także względem pozostałych pozwanych. Z tego też względu i przy uwzględnieniu treści art. 386 par. 2 k.p.c. i art. 378 par. 2 k.p.c. celowe było wydanie orzeczenia kasatoryjnego względem wszystkich pozwanych i co do całości wyroku.

W ocenie Sądu Okręgowego celowe jest także odniesienie się do pozostałych zarzutów zawartych w treści apelacji pozwanej oraz w treści drugiej apelacji. Jakkolwiek w orzecznictwie sądów powszechnych ukształtowała się praktyka ograniczania uzasadnienia w przypadku stwierdzenia nieważności postępowania wyłącznie do kwestii jej dotyczących, to biorąc pod uwagę czas trwania niniejszego postępowania oraz kierując się zasadami ekonomiki postępowania celowe jest zwięzłe odniesienie się do pozostałych zarzutów co pozwoli Sądowi Rejonowemu w Kaliszu na wyeliminowanie ewentualnych uchybień w toku dalszego rozpoznania sprawy.

Za zasadny uznać należy drugi z zarzutów zawartych w treści apelacji A. J. (1). Wskazywała ona na zarzut naruszenia przepisów postępowania polegający na tym, że z uzasadnienia wyroku (s. 8 uzasadnienia; s. 10 wyroku z uzasadnieniem) wynika, iż podstawą ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego były dowody przeprowadzone po dniu 17 maja 2017 r. - a więc dowody przeprowadzone w okresie, co do którego Sąd Okręgowy w Łodzi wyrokiem z dnia 30 sierpnia 2018 r. w sprawie XIII Ga 1656/18 zniósł postępowanie z uwagi na brak możliwości ochrony swoich praw przez pozwanego A. J. (2) . Według wiedzy pozwanej Sąd w żaden sposób nie podjął próby uzyskania stanowiska stron co do konieczności powtórzenia czynności po dniu 17 maja 2017 r. ani tych zniesionych czynności nie powtórzył. Skoro tak, to w zakresie tych dowodów uznać należy, iż Sąd oparł się na dowodach które nie istnieją, co uzasadnia jeśli nie stwierdzenie nieważności postępowania, to co najmniej zarzut naruszenia prawa procesowego, które miało wpływ na wynik sprawy - art. 227 k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c. 1 kpc.

W ocenie Sądu Okręgowego wskazać należy, że w przepisach procedury cywilnej brak jest regulacji jednoznacznie określającej zasady postępowania w sytuacji, w której Sąd pierwszej instancji rozpoznaje ponownie sprawę, w której uprzednio wydane orzeczenie zostało uchylone z uwagi na nieważność postępowania i postępowanie w sprawie zostało zniesione w całości bądź w określonej części. Właściwe zasady postępowania w takiej sytuacji winny być zatem wypracowane przez orzecznictwo i doktrynę i stanowić pewien kompromis pomiędzy zasadą ekonomiki postępowania, a stwierdzonym stanem nieważności postępowania. Powinny również uwzględniać charakter czynności dowodowych jakie były przeprowadzane w postępowaniu, które zostało zniesione oraz przyczynę nieważności postępowania. (por. M. Kłos „Apelacja i postępowanie cywilne w sprawach apelacyjnych”, Nb 3 do art. 386 par.2 k.p.c, Warszawa 2024r.). Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 grudnia 1967r. wydanym w sprawie sygnatura akt I PR 385/67, Legalis 13334: „Przy ponownym rozpoznaniu sprawy toczącej się przed sądem pierwszej instancji w następstwie uchylenia wyroku i zniesienia postępowania przez sąd rewizyjny wskutek stwierdzenia nieważności przewidzianej w art. 369 pkt 6 k.p.c., wola stron decyduje o tym, czy zniesione postępowanie powinno być powtórzone. Jeśli więc strony zgodnie oświadczą, że nie żądają powtórzenia postępowania, sąd nie musi przeprowadzać go na nowo.” W realiach sprawy niniejszej przyjąć zatem należy, że Sąd Rejonowy w Kaliszu powinien zasięgnąć stanowiska stron odnośnie powtórzenia czynności dowodowych zrealizowanych w okresie 31 maja 2017r. – 27 czerwca 2018r. (jakkolwiek skarżąca wskazuje na datę 17 maja 2017r. to treść orzeczenia SO w Łodzi wskazuje, że postępowanie zostało zniesione od dnia 31 maja 2017r. ). Po zasięgnięciu stanowisk stron powinien zaś podjąć decyzję, czy i jakie czynności dowodowe winny być powtórzone. Decyzja ta powinna przy tym uwzględniać charakter czynności dowodowej, która ma być powtórzona. Jeżeli w warunkach nieważności postępowania został przesłuchany świadek, strona bądź odebrano ustną opinię od biegłego, to celowe może być rozważenie powtórzenia takiej czynności, jeżeli strona wskaże na uzasadnione okoliczności wskazujące na celowość ich powtórzenia np. przesłuchanie świadka na rozprawie, o której nie był powiadomiony pełnomocnik strony. Jeżeli jednak chodzi o dowody z dokumentów względnie dowód z pisemnej opinii biegłego to sprzeczne z zasadą ekonomiki postępowania byłoby powtarzanie takich czynności dowodowych. Sprowadzałoby się to bowiem do ponownego złożenia tego samego dokumentu czy opinii biegłego o tej samej treści. W odniesieniu do tego rodzaju czynności dowodowych celowe jest umożliwienie stronom wypowiedzenia się co do wskazanych dowodów w warunkach w których został usunięty uprzednio zaistniały stan nieważności postępowania. Sąd Rejonowy zaniechał powyższych czynności pomimo wydania uprzednio przez Sąd Okręgowy orzeczenia kasatoryjnego. Uchybienie to powinno być kwalifikowane przez pryzmat naruszenia art. 379 pkt 5 k.p.c. to jest jako pozbawienie strony możności obrony jej praw polegające na wyrokowaniu w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony w okresie gdy miała miejsce nieważność postępowania i postępowanie zostało zniesione, zaś Sąd zaniechał odebrania stanowiska stron co do celowości i zasadności powtarzania tych czynności i nie podjął decyzji w tym przedmiocie.

Odnosząc się zaś do pozostałych zarzutów naruszenia przepisów postępowania jakie zostały sformułowane przez skarżącą wskazać należy, że są one zasadne w tym znaczeniu, że Sąd Rejonowy wydając zaskarżony wyrok dopuścił się opisanych powyżej uchybień skutkujących nieważnością postępowania. Wyrokował on zatem nie mając wiedzy o stanowisk końcowym strony. Wyrokował pomimo tego, że nie rozstrzygnął w przedmiocie wniosku dowodowego strony o przeprowadzenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego i w konsekwencji nie wyjaśnił również w uzasadnieniu swojego orzeczenia przyczyn dla których dowód ten nie został zrealizowany. Wyrokował również w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony w okresie, w którym postępowanie zostało zniesione, zaś Sąd Rejonowy nie zasięgnął stanowiska strony odnośnie potrzeby powtórzenia czynności dowodowych. Zarzuty naruszenia przepisów postępowania wskazane w punktach 1 – 5 petitum apelacji to w istocie konsekwencja dopuszczenia się przez Sąd Rejonowy orzekania w okolicznościach skutkujących nieważnością postępowania. Sąd Rejonowy nie naruszyłby tych przepisów gdyby nie zaistniały opisane powyżej okoliczności skutkujące nieważnością postępowania.

Odnosząc się zaś do zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego wskazać należy, że są one zasadne w tym znaczeniu, że Sąd Rejonowy zastosował przepisy prawa materialnego do wadliwie zgromadzonego materiału dowodowego i z pominięciem rozważania stanowiska strony zgłaszanego przed zamknięciem rozprawy. Doprowadziło to do co najmniej przedwczesnego przyjęcia, że zostały spełnione przesłanki przypisania odpowiedzialności pozwanej opisane w treści art. 299 k.s.h.

Skarżący sformułował zarzut naruszenia art. 201 par. 4 k.s.h. w związku z 202 par. 4 k.s.h. poprzez jego błędną wykładnię albo błędne zastosowanie skutkujące uznaniem, iż datą zaprzestania pełnienia funkcji w zarządzie spółki z o.o. jest data wpisania zmian do krajowego rejestru sądowego. Odnosząc się do wskazanego zarzutu przypomnieć należy, że wpis lub wykreślenie danej osoby jako członka zarządu z rejestru przedsiębiorców ma charakter deklaratoryjny. Należy jednak również wskazać, że odmienna ocena ma miejsce na płaszczyźnie odpowiedzialności uregulowanej w treści art. 299 k.s.h. W tym zakresie zarysowały się w orzecznictwie Sądu Najwyższego dwa poglądy. Po pierwsze, z uwagi na potrzebę ochrony wierzycieli spółki z o.o. przyjmuje się, że odpowiedzialność uregulowaną w tym przepisie może ponosić osoba wpisana jako członek zarządu do rejestru chociażby jej mandat wygasł (tak m.in. wyrok SN z dnia 4 kwietnia 2000r., V CKN 10/00, OSNC 2000, nr 12, poz. 219). Po drugie, prezentowany jest również pogląd oparty na założeniu, że regulacja wskazana w treści art. 299 k.s.h. ma charakter wyjątkowy i nie powinna być wykładana rozszerzająco. Tym samym decydujące znaczenie dla możliwości przypisania danej osobie odpowiedzialności opisanej w tym przepisie powinno mieć to, że posiadała ona status członka zarządu w momencie gdy istniały podstawy do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. Decydujące znaczenie powinno mieć to, czy dana osoba pełniła w danym okresie mandat członka zarządu, nie zaś to czy figurowała w rejestrze. Odpowiedzialności tej nie powinna zatem ponosić osoba, której mandat wygasł chociażby fakt ten nie został ujawniony w rejestrze przedsiębiorców (tak m.in. wyrok SN z dnia 28 września 1999r., II CKN 608/98; wyrok SN z dnia 25 września 2003r., V CK 198/2002, Wokanda 2004, nr 6, s .7; zobacz również A. Kappes „Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o.”, Warszawa 2009, s. 135 – 140). Wskazany zarzut jest zatem zasadny w tym znaczeniu, że Sąd Rejonowy nie uzasadnił prawidłowo swojego stanowiska odnośnie możliwości przypisania pozwanej odpowiedzialności za zobowiązania w oparciu o treść art. 299 k.s.h. Powinien on ustalić stan faktyczny sprawy z pominięciem wskazanych wcześniej uchybień, w szczególności rozważyć, czy opinia biegłego wymaga uzupełnienia sygnalizowanego przez pozwaną. Pozwoli to na jednoznaczne ustalenie w jakim okresie zaistniały podstawy do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki za której zobowiązania ma ponosić pozwana. Następnie Sąd Rejonowy winien rozważyć, które ze stanowisk przyjętych w orzecznictwie Sądu Najwyższego ma zastosowanie w sprawie niniejszej i szczegółowo uzasadnić, który z opisanych powyżej poglądów przyjmuje.

Za zasadny uznać należy również zarzut opisany w punkcie 2a apelacji, to jest zarzut naruszenia art. 299 k.s.h. polegający na przyjęciu, że odpowiedzialność członków zarządu spółki różnych kadencji jest odpowiedzialnością solidarną, opartą na tej samej podstawie faktycznej, i nie wymaga ustalenia dokładnej daty powstania przesłanek ogłoszenia upadłości, a więc że działania i zaniechania członków zarządu działających w różnych okresach w spółce obciążają innych członków zarządu, nawet jeśli nie istniały przesłanki do ogłoszenia upadłości.

Istotnie odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. za jej zobowiązania ujęta w treści art. 299 par. 1 k.s.h. ma charakter odpowiedzialności solidarnej. Z przepisu tego nie wynika jednak, że odpowiedzialność w nim uregulowaną ponosi każda osoba, która kiedykolwiek posiadała status członka zarządu. Odpowiedzialność tą będzie ponosiła wyłącznie osoba, która posiadała status członka zarządu w momencie gdy zaistniały podstawy do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki i w stosunku do której nie zostaną wykazane okoliczności egzoneracyjne ujęte w treści art. 299 par. 2 k.s.h. (por. wyrok SN z dnia 19 października 2005r., V CK 258/05, Gazeta Prawna 2005, nr 205, s. 22). Niedopuszczalnym uproszczeniem jest zatem przyjęcie, że z samego faktu posiadania statusu członka zarządu wynika możliwość ponoszenia przez daną osobę solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania spółki z o.o. wraz z innymi członkami jej zarządu. Teza taka jest uprawniona wyłącznie wówczas gdy w sprawie zostanie prawidłowo zgromadzony materiał dowodowy, który pozwoli na ustalenie, że w momencie gdy dana osoba posiadała status członka zarządu istniały podstawy do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki i gdy jednocześnie osoba taka nie wykaże jakichkolwiek okoliczności egzoneracyjnych wskazanych w treści art. 299 par. 2 k.s.h.

Odnosząc się do zarzutów wskazanych w punkcie 2b – 2d wskazać należy, że zostały one błędnie sformułowane. Treść tych zarzutów wskazuje nie tyle na naruszenia art. 299 par. 2 k.s.h. lecz na naruszenie przepisów prawa materialnego, w tym przypadku art. 10 - 11 prawa upadłościowego w zakresie wykładni pojęcia „niewypłacalność dłużnika”. Rzecz jednak w tym, że prawidłowa analiza tego pojęcia również jest uzależniona od prawidłowego przeprowadzenia postępowania dowodowego przez Sąd pierwszej instancji, zarówno w zakresie dowodów realizowanych w toku postępowania uprzednio zniesionego z uwagi na nieważność postępowania, jak i w zakresie ewentualnego uzupełnienia opinii biegłego o co wnosiła skarżąca.

Za chybiony uznać należy natomiast zarzut zawarty w pkt 2e apelacji. Nie budzi wątpliwości, że członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności uregulowanej w treści art. 299 par. 1 k.s.h. w razie wskazania wierzycielowi majątku spółki, z którego może on się zaspokoić względnie w razie wykazania, że bezskuteczność egzekucji jest wynikiem zaniedbań samego wierzyciela, to jest w razie wykazania, że gdyby wierzyciel prowadził czynności egzekucyjne z należytą starannością, to nie powstałby stan bezskuteczności egzekucji. Nie sposób przyjąć aby taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie. W treści apelacji skarżąca ograniczyła się wyłącznie do wskazania tego zarzutu i jego powtórzenia w uzasadnieniu apelacji. Nie wskazała zaś żadnych okoliczności, które pozwalałyby na przyjęcie, że Sąd Rejonowy w Kaliszu dokonał błędnych ustaleń w tym zakresie.

Odnosząc się do apelacji wniesionej przez pozwanego A. J. (2) wskazać należy, że uznanie jej za zasadną jest konsekwencją stwierdzonej nieważności postępowania i błędów formalnych jakich dopuścił się Sąd Rejonowy w zakresie ustaleń faktycznych, które zostały przytoczone powyżej. Prawidłowa ocena czy w sprawie niniejszej zostały spełnione przesłanki do przypisania odpowiedzialności pozwanemu A. J. (2) względnie ocena, czy w sprawie niniejszej zostały wykazane okoliczności egzoneracyjne ujęte w treści art. 299 par. 2 k.s.h. jest możliwa dopiero wówczas gdy w postępowaniu dowodowym zostanie zgromadzony materiał dowodowy, który nie jest dotknięty opisanymi powyżej wadliwościami. Oceniając, czy w sprawie niniejszej zachodzą podstawy do przypisania odpowiedzialności pozwanemu A. J. (2) Sąd Rejonowy winien najpierw prawidłowo zgromadzić materiał dowodowy, a następnie zbadać, czy po stronie tego pozwanego zachodzą przesłanki pozytywne do przypisania mu odpowiedzialności, przy jednoczesnym braku przesłanek egzoneracyjnych ujętych w treści art. 299 par. 2 k.s.h. W tym znaczeniu zatem można przyjąć, że doszło do naruszenia art. 233 par. 1 k.p.c. i art. 278 k.p.c., że Sąd Rejonowy orzekał w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony w okresie gdy doszło do zniesienia postępowania i bez rozważenia wniosku o uzupełnienie dowodu z opinii biegłego. Odnosząc się jednak do zarzutu naruszenia art. 299 par. 2 k.s.h. wskazać należy, że zarzut jego naruszenia jest zasadny w tym znaczeniu, że Sąd Rejonowy oceniał zaistnienie przesłanek egzoneracyjnych względem A. J. (2) w oparciu o materiał dowodowy dotknięty opisanymi powyżej wadliwościami. Dopiero prawidłowe zgromadzenie materiału dowodowego i ustalenie w oparciu o niego sanu faktycznego sprawy pozwoli na ustalenie, czy po stronie tego pozwanego zachodzą podstawy do przypisania mu odpowiedzialności za zobowiązania spółki czy też nie. Dokonując tej oceny w odniesieniu do tego pozwanego Sąd Rejonowy powinien jednoznacznie ustalić, czy pozwany ten objął funkcję członka zarządu w momencie gdy istniały podstawy do ogłoszenia upadłości spółki czy też nie. Rzecz bowiem w tym, że w świetle okoliczności wskazanych w uzasadnieniu apelacji tego pozwanego zdaje się on utożsamiać przesłankę egzoneracyjną w postaci braku szkody wierzyciela pomimo niezłożenia we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości z sytuacją, w której wniosek o ogłoszenie upadłości nie został złożony lub został oddalony z uwagi na to, że stan majątku spółki był taki, że nie pozwalał nawet na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. Zgodnie zaś z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2017r. , III CZP 65/17: „Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który objął tę funkcję wtedy, gdy spółka była niewypłacalna, ponosi odpowiedzialność przewidzianą w art. 299 k.s.h. za długi spółki powstałe po objęciu przezeń funkcji, także wtedy, gdy zgłoszony przez niego wniosek o ogłoszenie upadłości spółki zostałby oddalony na tej podstawie, że majątek spółki nie wystarczyłby na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego lub wystarczyłby jedynie na zaspokojenie tych kosztów.” Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu cytowanej uchwały: „ osoby obejmujące funkcje członków zarządu w niewypłacalnej spółce z o.o. powinny zgłosić wniosek o ogłoszenie jej upadłości pod rygorem ponoszenia odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 k.s.h. Jeżeli nawet ten wniosek zostanie oddalony na podstawie art. 13 ust. 1 PrUpad, to powinny one niezwłocznie doprowadzić do zakończenia bytu prawnego spółki, a za szkodę wyrządzoną wierzycielom spółki swoim działaniem jako członkowie zarządu niewypłacalnej spółki, zwłaszcza związanym z dalszym utrzymywaniem jej w obrocie i zaciąganiem w jej imieniu nowych długów, mogą ponosić względem wierzycieli spółki osobistą odpowiedzialność na zasadach ogólnych prawa cywilnego (art. 415 k.c.). Jednocześnie samo objęcie funkcji członka zarządu w niewypłacalnej spółce z o.o. nie oznacza automatycznego ponoszenia odpowiedzialności za jej długi, gdyż można się z tej odpowiedzialności zwolnić, zgłaszając wniosek o ogłoszenie upadłości spółki we właściwym czasie, liczonym od chwili objęcia funkcji członka zarządu.”

Mając na uwadze, że w postępowaniu niniejszym doszło do nieważności postępowania i uwzględniając treść art. 386 par. 2 k.p.c. oraz art. 378 par. 2 k.p.c. Sąd Okręgowy w Łodzi uchylił w całości zaskarżony wyrok, zniósł postępowanie w zakresie czynności dokonanych na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 lutego 2023r. i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Kaliszu. Ponownie rozpoznając sprawę winien on przede wszystkim wyeliminować opisane powyżej okoliczności, które skutkowały nieważnością postępowania. Celowe jest zatem podjęcie opisanych powyżej działań w zakresie możliwości wykorzystania materiału dowodowego zgromadzonego w okresie, w którym uprzednio stwierdzono nieważność postępowania i je zniesiono, to jest w okresie 31 maja 2017r. – 27 czerwca 2018r. Następnie celowe jest podjęcie działań w zakresie wniosków dowodowych zawartych w piśmie procesowym pozwanej, które wpłynęło do Sądu w dniu 22 lutego 2023r. Sąd Rejonowy powinien wydać rozstrzygnięcie w przedmiocie zawartego w tym piśmie wniosku dowodowego. Podjęcie tych działań pozwoli na ustalenie stanu faktycznego sprawy w oparciu o prawidłowo zgromadzony materiał dowodowy i tym samym pozwoli na ocenę, czy i w jakim zakresie pozwani ponoszą odpowiedzialność ujętą w treści art. 299 par. 1 k.s.h. Dokonując subsumpcji norm prawa materialnego Sąd Rejonowy powinien mieć także na względzie zawarte powyżej uwagi odnośnie ich wykładni, a także powinien mieć na względzie aby orzeczenie kończące postępowanie w sprawie zostało wydane przy poszanowaniu prawa każdej ze stron do obrony jej praw, w szczególności przy poszanowaniu powinności do zapewnienia stronie realnej możliwości zajęcia stanowiska przed zamknięciem rozprawy i wydaniem wyroku.

SSO Wiktor P. Matysiak

Dodano:  ,  Opublikował(a):  Izabela Wereszko
Podmiot udostępniający informację: Sąd Okręgowy w Łodzi
Data wytworzenia informacji: