Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 26 czerwca 2024 roku w sprawie o sygn. akt X U 580/20 Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi po rozpoznaniu sprawy z wniosku J. P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział o zasiłek chorobowy, zasiłek macierzyński, świadczenie rehabilitacyjne, zobowiązanie do zwrotu nienależnie wypłaconego zasiłku chorobowego, zwrotu nienależnie wypłaconego zasiłku macierzyńskiego, zwrotu nienależnie pobranego świadczenia rehabilitacyjnego:

1.  oddalił odwołanie,

2.  zasądził od J. P. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. kwotę 180 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Przedmiotowe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

A. N., jako pracownik zatrudniony Biurze Doradztwa i (...) w wymiarze pełnego etatu od dnia 1 lutego 2012 roku została zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych przez płatnika składek J. P..

W trakcie trwania umowy o pracę A. N. wielokrotnie i długoterminowo korzystała ze świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych.

Płatnik składek J. P. wypłacił A. N. wynagrodzenie z tytułu niezdolności do pracy w trakcie ciąży od 7 maja 2012 roku do 8 czerwca 2012 roku. Na wniosek z 14 czerwca 2012 roku organ rentowy ustalił uprawnienie A. N. do zasiłku chorobowego w trakcie ciąży od 9 czerwca 2012 roku. Zgodnie z wnioskiem z 9 października 2012 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. ustalił uprawnienia i wypłacił A. N. zasiłek macierzyński od 24 września 2012 roku do 10 marca 2013 roku. W okresie od 29 marca 2013 roku do 30 kwietnia 2013 płatnik J. P. wykazał wypłatę wynagrodzenia z tytułu niezdolności do pracy A. N. i wystąpił do organu rentowego z wnioskiem o wypłatę zasiłku chorobowego od 1 maja 2013 roku. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. podjął wypłatę zasiłku chorobowego od 1 maja 2013 do 26 września 2013 i świadczenia rehabilitacyjnego od 27 września 2013 roku do 23 lutego 2014 roku.

Po zrealizowaniu przez organ rentowy wszystkich świadczeń oraz odmowie prawa do świadczenia rehabilitacyjnego od 24 lutego 2014 roku płatnik J. P. rozwiązał z A. N. umowę o pracę z dniem 28 lutego 2014 roku.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych, (...) Oddział w Ł. przeprowadził postępowanie na okoliczność objęcia ubezpieczeniem społecznym A. N..W rezultacie przeprowadzonej kontroli Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. dnia 14 kwietnia 2020 roku wydał decyzję nr (...), w której stwierdzono, że A. N. od 1 lutego 2012 roku do 28 lutego 2014 roku nie podlegała, jako pracownik u płatnika składek Biuro Doradztwa i (...): (...) obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu oraz wypadkowemu.
W uzasadnieniu decyzji organ rentowy ustalił, że krótki okres od podpisania umowy o pracę do urodzenia dziecka i przejścia na zasiłek macierzyński, a przede wszystkim brak obiektywnych dowodów potwierdzających fakt świadczenia pracy w ramach stosunku pracowniczego, przesądzają o tym, że strony nie były faktycznie związane umową o pracę. W ocenie Oddziału dokonane przez płatnika składek zgłoszenie A. N. do ubezpieczeń społecznych od 1 lutego 2012 roku do 28 lutego 2014 roku, jako pracownika na krótko przed niezdolnością z powodu choroby przypadającej w okresie ciąży miało jedynie na celu uprawdopodobnienie nawiązania z A. N. stosunku pracy oraz świadczenia pracy na rzecz tego płatnika składek oraz utrzymywanie tytułu do ubezpieczeń społecznych nie dla wykonywania pracy, ale dla korzystania z wypłaty świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Organ rentowy stwierdził, że umowa o pracę zawarta pomiędzy płatnikiem J. P.
a A. N., jako zawarta dla pozoru jest nieważna i tym samym z tytułu zawartej umowy o pracę wnioskodawczyni nie podlega ubezpieczeniom społecznym od 1 lutego 2012 roku do 28 lutego 2014 roku.

J. P. złożył odwołanie od w/w decyzji.

Wyrokiem z dnia 25 stycznia 2022 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt VIII U 1265/20, Sąd Okręgowy w Łodzi, VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w Ł. z dnia 14 kwietnia 2020 roku nr (...) i ustalił, że A. N. podlegała od 1 lutego 2012 roku do 28 lutego 2014 roku obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym tj. emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu zatrudnienia, jako pracownik u J. P. prowadzącego Biuro Doradztwa i (...) w Ł..

Wyrokiem z dnia 22 grudnia 2022 roku Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił powyższy wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 25 stycznia 2022 roku sygn. akt: VIII U 1265/20 i oddalił odwołania. Sąd Apelacyjny w Łodzi wskazał, że zatrudnienie A. N. na specjalnie utworzonym u płatnika stanowisku pracy na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy nie było uzasadnione rzeczywistymi potrzebami pracodawcy. Sąd Apelacyjny w Łodzi uznał, że umowa o pracę zawarta pomiędzy A. N. a płatnikiem była pozorną umową o pracę, sporządzoną wyłącznie w celu objęcia A. N. tytułem pracowniczym, a w konsekwencji zapewnienia świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny w oparciu o powołane dowody. Okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy zostały w sposób wiążący dla Sądu Rejonowego ustalone prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi w sprawie o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym, utrzymującym w mocy decyzję organu rentowego
z dnia 14 kwietnia 2020 roku.

W tym stanie rzeczy, w ocenie Sądu Rejonowego odwołanie podlegało oddaleniu.

Sąd Rejonowy wskazał, że przepisy ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku
o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia chorobowego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2022 r., poz. 1732; dalej: ustawy zasiłkowej) warunkują prawo do świadczeń pieniężnych na warunkach i w wysokości określonych ustawą objęciem danej osoby ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa (art. 1 ust. 1).

Sąd (...) instancji zauważył, iż zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy zasiłkowej zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Zgodnie z art. 29 pkt 1 ust. 1 ustawy zasiłkowej Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego:

1)  urodziła dziecko.

Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy (art. 18 ust. 1 ustawy zasiłkowej).

Trwanie ubezpieczenia chorobowego jest związane z posiadaniem tytułu ubezpieczenia chorobowego. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy zasiłkowej tytułem ubezpieczenia chorobowego jest zatrudnienie lub inna działalność, których podjęcie rodzi obowiązek ubezpieczenia chorobowego lub uprawnienie do objęcia tym ubezpieczeniem na zasadach dobrowolności
w rozumieniu przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Sąd Rejonowy uznał, że w przedmiotowej sprawie odwołujący się, jako płatnik składek zawarł w dniu 1 lutego 2012 roku umowę o pracę z A. N., która – wobec prawomocnego wyroku oddalającego odwołanie od decyzji o okresach podlegania ubezpieczeniom społecznym – nie wywołała skutku w postaci objęcia jej ubezpieczeniem społecznym. Było to konsekwencją pozornego charakteru zawartej przez płatnika i A. N. umowy, której jedynym celem było objęcie ubezpieczeniem społecznym A. N..

Sąd (...) instancji wskazał, w trakcie trwania umowy o pracę A. N. wielokrotnie i długoterminowo korzystała ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego z tytułu niezdolności do pracy.

W ocenie Sądu Rejonowego, organ rentowy, po przeprowadzeniu postępowania, ustalił, iż zatrudnienie wnioskodawczyni u płatnika składek miało na celu jedynie uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nie stanowiło natomiast realizacji potrzeb gospodarczych pracodawcy. Wobec powyższego, ZUS decyzją z dnia 14 kwietnia 2020 roku ustalił, iż A. N. nie podlegała od 1 lutego 2012 roku do 28 lutego 2014 roku ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia u wskazanego płatnika składek. Po przeprowadzeniu postępowania zainicjowanego odwołaniem J. P. od decyzji dotyczącej podlegania ubezpieczeniom społecznym Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 22 grudnia 2022 roku oddalił odwołanie. Wyrok Sądu Apelacyjnego jest prawomocny, a tym samym decyzja organu rentowego stwierdzająca niepodleganie wnioskodawczyni ubezpieczeniom społecznym stała się ostateczna.

W ocenie Sądu (...) instancji, w tym miejscu wskazać należy, że zgodnie z treścią art. 365 § 1 k.p.c., prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Skutkiem zasady mocy wiążącej prawomocnego wyroku jest to, że przesądzenie we wcześniejszym wyroku kwestii o charakterze prejudycjalnym oznacza, że w procesie późniejszym ta kwestia nie może być już w ogóle badana. Zachodzi tu, zatem ograniczenie dowodzenia faktów objętych prejudycjalnym orzeczeniem (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2002 roku, V CKN 1110/00, Lex 74492). Związanie orzeczeniem oznacza niedopuszczalność nie tylko dokonywania ustaleń sprzecznych z nim, ale nawet przeprowadzania postępowania dowodowego w tym zakresie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2011 roku, (...) PK 193/10, Lex 852766). Moc wiążąca orzeczenia określona w art. 365 § 1 k.p.c. oznacza, zatem, że dana kwestia prawna, która była przedmiotem rozstrzygnięcia w innej sprawie, a która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie rozpoznawanej, kształtuje się tak jak to przyjęto we wcześniejszym prawomocnym orzeczeniu. Przesądzenie tej kwestii oznacza, że w późniejszym postępowaniu nie może być ona już ponownie badana, a zatem zachodzi konieczność ograniczenia dowodzenia faktów objętych prejudycjalnym orzeczeniem.

Zdaniem Sądu Rejonowego, podstawą do odmówienia A. N. prawa do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia chorobowego, zasiłku macierzyńskiego z funduszu chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego z funduszu chorobowego w spornym okresie była wydana uprzednio decyzja dotycząca niepodlegania przez A. N. ubezpieczeniom społecznym. Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 22 grudnia 2022 roku niejako potwierdził ustalone przez organ rentowy okoliczności faktyczne, które skutkowały stwierdzeniem, że od 1 lutego 2012 do 28 lutego 2014 roku A. N. nie podlegała ubezpieczeniom społecznym, co było podstawą do wydania zaskarżonej decyzji w niniejszej sprawie. Skoro niezdolność do pracy z powodu choroby u wnioskodawczyni powstała w okresie, kiedy nie podlegała ona ubezpieczeniom społecznym, nie nabyła również prawa do zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego i świadczenia rehabilitacyjnego na podstawie przytoczonych wcześniej przepisów ustawy zasiłkowej.

Zdaniem Sądu Rejonowego, kwestia oceny stosunku prawnego łączącego płatnika J. P. i A. N. została dokonana przez Sąd Apelacyjny w Łodzi w sprawie o sygn. akt III AUa 280/22.

Sąd (...) instancji rozpoznający niniejszą sprawę pozostaje, zatem związany ustaleniem, że A. N. nie podlegała od dnia 1 lutego 2012 roku do 28 lutego 2014 roku ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia u płatnika J. P.. Wobec tego ocenić należy, że status A. N. w okresie pobierania świadczeń objętych zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzją nie odpowiadał hipotezie przytoczonych norm ustawy zasiłkowej, warunkujących prawo do zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego, a także świadczenia rehabilitacyjnego. Skoro niezdolność do pracy z powodu choroby oraz fakt urodzenia dziecka wystąpiły u wnioskodawczyni w okresie, kiedy nie podlegała ona ubezpieczeniom społecznym, nie nabyła również prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego na podstawie przytoczonych wcześniej przepisów ustawy zasiłkowej.

Sąd Rejonowy wskazał, iż zgodnie z art. 66 ust. 1 i 3 ustawy zasiłkowej wypłatę zasiłku wstrzymuje się, jeżeli prawo do zasiłku ustało albo okaże się, że prawo takie w ogóle nie istniało. Decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawie zwrotu bezpodstawnie pobranych zasiłków stanowi tytuł wykonawczy w postępowaniu egzekucyjnym
w administracji.

Sąd Rejonowy wskazał, że w świetle art. 84 ust 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r., poz. 1009; dalej: ustawy systemowej) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego z uwzględnieniem ust. 11. Odsetki,
z zastrzeżeniem ust. 1a, są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty.

Sąd Rejonowy wskazał, że za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia;

3) świadczenia z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, co do których stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca wykonywał w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.

Zdaniem Sądu (...) instancji, na gruncie rozpoznawanej sprawy bezspornym jest, że prawo A. N. do zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego i świadczenia rehabilitacyjnego za okresy objęte decyzją organu rentowego nie istniało „od początku”. Potwierdza to prawomocna decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w Ł.
z dnia 14 kwietnia 2020 roku stwierdzająca, iż od 1 lutego 2012 roku do 28 lutego 2014 roku A. N. nie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu.

W ocenie Sądu Rejonowego, podstawowym warunkiem uznania, iż wypłacone świadczenie podlega zwrotowi, zgodnie z art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej jest brak prawa do świadczenia oraz posiadanie świadomości tego faktu przez osobę przyjmującą świadczenie w związku ze stosownym pouczeniem (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2009 roku, (...) UK 174/09, LEX nr 585709). Dotyczy to jednak sytuacji gdy prawo do świadczenia istniało, lecz uległo ustaniu lub wstrzymaniu na skutek określonych okoliczności. Druga sytuacja, opisana w pkt 2 ust. 2 art. 84 ustawy dotyczy świadczeń wypłaconych na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 25 lutego 2015 roku, III AUa 855/14, LEX nr 1665127). Przy czym judykatura zakreśla szeroko ramy zachowań kwalifikowanych jako świadome wprowadzenie w błąd organu ubezpieczeń społecznych jako działania ubezpieczonego polegające na bezpośrednim oświadczeniu nieprawdy, przemilczeniu faktu mającego wpływ na prawo do świadczeń, złożeniu wniosku w sytuacji oczywiście nieuzasadniającej powstania prawa do świadczenia oraz okoliczność domniemanego współdziałania wnioskodawcy z innymi podmiotami we wprowadzeniu w błąd organu rentowego (wyr. SN z 5.4.2001 r., II UKN 309/00, OSNP 2003, Nr 2, poz. 44; wyr. SN z 8.1.1999 r., II UKN 406/98, OSNAPiUS 2000, Nr 5, poz. 196; wyr. SN z 29.7.1998 r., II UKN 147/98, OSNAPiUS 1999, Nr 14, poz. 471; wyr. SN z 20.5.1997 r., II UKN 128/97, OSNAPiUS 1998, Nr 6, poz. 192; wyr. SN z 14.4.2000 r., II UKN 500/99, OSNAPiUS 2001, Nr 20, poz. 623).

Termin „błąd” wiąże się zawsze z pierwotną wadliwością rozstrzygnięć organu rentowego lub odwoławczego, z etapem ustalania prawa do świadczeń, a jego istotną cechą konstrukcyjną, odróżniającą od innych uchybień organów rentowych lub odwoławczych, jest istnienie fałszywego wyobrażenia organu o stanie uprawnień wnioskodawcy, wywołanego na skutek świadomego zachowania osoby pobierającej świadczenie (wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 9 lutego 2017 roku, II UK 699/15, LEX nr 2255424).

Tym samym Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, iż warunkiem zwrotu świadczeń nieprawidłowo wypłaconych jest ustalenie obok braku prawa do świadczenia, winy ubezpieczonego, czyli jego świadomości w zakresie poboru świadczeń, do których nie ma tytułu prawnego, bądź też świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego, co do okoliczności warunkujących wypłatę świadczeń. Prawo ubezpieczeń społecznych nie wykształciło własnej definicji winy. Przyjmuje się, że świadomym wprowadzeniem w błąd jest umyślne działanie ubezpieczonego, które ma postać zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego. W rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej błąd stanowi więc następstwo świadomego działania ubezpieczonego, determinowanego wolą wywołania przekonania po stronie organu, iż zostały spełnione warunki nabycia prawa do świadczenia lub świadczenia
o określonej wysokości. Swoistym przypadkiem świadomego wprowadzenia organu rentowego w błąd jest przemilczenie, albo pozorność.

W przedmiotowej sprawie, zdaniem Sądu (...) instancji, należy wskazać, że – zgodnie z ustaleniami poczynionymi przez Sąd Apelacyjny w Łodzi – czynność prawna jaką jest w realiach niniejszej sprawy umowa o pracę zawarta przez J. P. i A. N. jest czynnością pozorną.

W ocenie Sądu Rejonowego, należy podkreślić, że czynność pozorna jest nieważna od początku, a zatem nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Prawo do świadczeń
z ubezpieczenia chorobowego pracowniczego nie istniało od początku. Zachowanie A. N. należy natomiast zakwalifikować, jako wyczerpujące przesłanki wskazane w punkcie 2 ust. 2 art. 84 ustawy systemowej.

Zdaniem Sądu Rejonowego, w uzasadnieniu odwołania od decyzji z dnia 13 maja 2020 roku płatnik J. P. podniósł, że ostatnim dniem okresu pobierania przez A. N. świadczeń z ubezpieczeń społecznych był dzień 23 lutego 2014 roku. Odwołujący się wskazał, iż organ rentowy mógł wydać decyzję ustalającą należności z tytułu pobranych zasiłków chorobowych do dnia 23 lutego 2019 roku. Organ rentowy wydał jednak decyzję,
w której zobowiązał płatnika, do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych w dniu 13 maja 2020 roku. Zdaniem J. P. wydanie decyzji nastąpiło
z przekroczeniem terminu określonego w art. 84 ust. 7a ustawy z dnia 13 października 1989 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r., poz. 266 tj.).

W ocenie Sądu (...) instancji art. 84 ust. 7a ustawy systemowej stanowi, że w przypadku osoby, która nienależnie pobrała świadczenie, decyzji ustalającej te należności nie wydaje się później niż w terminie 5 lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenie. Przytoczony przepis uniemożliwiał zatem wydanie w dniu 13 maja 2020 roku niewadliwej prawnie decyzji, na mocy której zobowiązano by A. N. do zwrotu należności za okres od 1 lutego 2012 do 28 lutego 2014 roku. Jednocześnie norma ta nie stała na przeszkodzie wydaniu tego rodzaju decyzji wobec płatnika składek, który nie jest „osobą, która nienależnie pobrała świadczenie” w rozumieniu art. 84 ust. 7a ustawy systemowej. Przepis ten wszedł w życie na mocy ustawy z dnia 6 października 2016 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. 2016 poz. 1921), w uzasadnieniu, której argumentowano, że „zmiana przepisów nie ma zastosowania do płatników, o których mowa w art. 84 ust. 6 ustawy. Rozwiązanie takie wynika z faktu, iż płatnik składek współdziałający z ubezpieczonym w celu uzyskania przez niego korzyści w postaci nienależnych mu świadczeń nie powinien czuć się zwolniony z odpowiedzialności, w szczególności, dlatego, że najczęściej forma takiego współdziałania sprowadza się do niezasadnego zgłoszenia do ubezpieczenia lub podwyższenia podstawy wymiaru składki”. Wobec tego ocenić należy, że decyzja nakładająca na płatnika obowiązek zwrotu świadczeń pobranych przez A. N. nie narusza przytoczonych przepisów dotyczących przedawnienia.

Zdaniem Sądu Rejonowego, należy w tym miejscu uznać zarzut odwołującego się za chybiony.

Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że w niniejszym postępowaniu zastosowanie ma art. 84 ust. 6 ustawy systemowej.

Przesłanką odpowiedzialności płatnika składek z art. 84 ust. 6 ustawy systemowej jest wina płatnika w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu przez niego zobowiązana - to jest przekazanie organowi rentowemu nierzetelnych lub nieprawdziwych danych, które miały wpływ na wysokość wypłaconych świadczeń zasiłkowych z ubezpieczenia społecznego - polegająca na niedochowaniu należytej staranności. Celem tego przepisu jest umożliwienie organowi rentowemu odzyskanie świadczeń, które z przyczyn instrumentalnie zawinionych przez pracodawcę-płatnika składek zostały wypłacone nienależnie lub w zawyżonych kwotach osobie zgłoszonej do ubezpieczenia przez pracodawcę, bez potrzeby lub konieczności uprzedniego wykorzystania możliwości żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń od osoby, która je pobrała w zawyżonej wysokości (art. 86 ust. 1 i 2 tej ustawy). Roszczenia przeciwko podmiotom zaangażowanym w nieakceptowalne wyłudzenie świadczeń
z ubezpieczenia społecznego mają status i byt odrębny, to jest niezależny względem siebie do łącznej wysokości pobranych nienależnie świadczeń. Organ rentowy może, więc żądać zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, które z przyczyn instrumentalnie zawinionych przez pracodawcę-płatnika składek zostały wypłacone nienależnie lub w zawyżonych kwotach osobie zgłoszonej do ubezpieczenia przez pracodawcę, bez potrzeby lub konieczności uprzedniego wykorzystania możliwości żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń od osoby, która je pobrała. Z ustawy systemowej nie wynika odpowiedzialność solidarna płatnika i osoby, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych. Jedynie na zasadzie podobieństwa do solidarności nieprawidłowej (in solidum) organ rentowy może żądać zwrotu nienależnie pobranego świadczenia zarówno od osoby, która takie świadczenie pobrała, jak i od płatnika składek, jeżeli stwierdzi, że ubezpieczony nie podlegał ubezpieczeniom z tytułu, z którego wypłacono mu zasiłek chorobowy.

Sąd (...) instancji zwrócił również uwagę, że przedmiotem zwrotu są świadczenia „przyznane” lub „wypłacone” przez organ rentowy bez podstawy prawnej z powodu przekazania przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Przekazanie nieprawdziwych danych stanowi czyn niedozwolony, konieczne jest, zatem stwierdzenie winy według hipotezy:, kto przekazuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych nieprawdziwe dane, zobowiązany jest do zwrotu kwot świadczonych na ich podstawie. Nie każde przekazanie przez płatnika składek nieprawdziwych danych skutkuje jednak zastosowaniem wobec niego sankcji z art. 84 ust. 6 ustawy systemowej, bowiem nie można żądać od płatnika składek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, jeżeli było to spowodowane nie tylko błędem płatnika, ale i organu rentowego, który zaniedbał wykonanie własnych działań polegających na dokładnym i merytorycznym sprawdzeniu przedkładanych dokumentów. Za te zaniechania nie może wówczas obciążać strony.
W niniejszej sprawie nie doszło do zaniechania ze strony organu rentowego. Na podstawie ustawy systemowej płatnik składek może być obciążony obowiązkiem zwrotu świadczenia, gdy przekazał organowi rentowemu dane mające wpływ na podjęcie przez ten organ decyzji
o przyznaniu ubezpieczonemu prawa do świadczenia, jeśli dane te okażą się nieprawdziwe.

W związku z powyższym, zdaniem Sądu Rejonowego, zobowiązanie J. P. do zwrotu nienależnie pobranych przez A. N. świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku macierzyńskiego oraz zasiłku chorobowego z funduszu chorobowego za okresy: od 9 czerwca 2012 roku do 10 marca 2013 roku, od 1 maja 2013 roku do 23 lutego 2014 roku, w łącznej kwocie 45.594,92 zł należy uznać za prawidłowe i odpowiadające prawu.

Mając powyższe na względzie, Sąd Rejonowego orzekł jak w sentencji, oddalając odwołanie J. P. na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. – punkt 1 wyroku.

O kosztach procesu Sąd (...) instancji orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. zasądzając obowiązek ich zwrotu od odwołującego się, jako strony przegrywającej na rzecz organu rentowego. Na koszty poniesione przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych złożyły się wydatki związane z ustanowieniem pełnomocnika w kwocie 180 złotych – § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 r., poz. 265) – punkt 2 wyroku.

Apelację od powyższego wyroku złożył J. P. reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego, zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono naruszenie:

1.  naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na wynik sprawy, tj.

a.  art. 365 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, że Sąd w niniejszym postępowaniu związany jest prawomocnym orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 22 grudnia 2022 r. wydanym w sprawie o sygn. akt III AUa 280/22 w zakresie uznania pobranych przez wnioskodawcę świadczeń za nienależne w rozumieniu art. 84 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz w zakresie odpowiedzialności wnioskodawcy na podstawie art. 84 ust. 6 u.s.u.s., podczas gdy powinno to być przedmiotem rozpoznania przez Sąd (...) instancji, który
w konsekwencji nie rozpoznał istoty sprawy;

b.  art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. przez błędną, dowolną, arbitralną i sprzeczna z zasadami doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego poprzez pominięcie dowodu z zeznań wnioskodawcy w zakresie, w jakim wnioskodawca wyjaśniał o swoim przekonaniu o prawidłowym zatrudnieniu A. N. i w związku z tym o zasadności pobierania i odprowadzenia przez nią składek z tytułu ubezpieczeń społecznych oraz o tym, że nie zdawał sobie sprawy z tego, że organ może to zakwestionować po wielu latach bez kontroli u wnioskodawcy jako pracodawcy i płatnika składek, jak również w zakresie, w jakim wnioskodawca zeznał o braku kontroli zatrudnienia A. N. przez cały okres pozostawania jej i wnioskodawcy w stosunku prawnym, pomimo iż z zeznań tych wynika, że wnioskodawca nie miał świadomości o naruszeniu przez niego przepisów u.s.u.s. i w związku z tym nie wprowadzał organu świadomie w błąd, co wiąże się z brakiem możliwości przypisania wnioskodawcy winy na podstawie art. 84 ust. 6 u.s.u.s., jako również to, iż po stronie organu doszło do zaniedbań.

2.  naruszenie prawa materialnego, tj.

a.  art. 84 ust. 2 u.s.u.s. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że świadczenia pobrane przez A. N. stanowią nienależnie pobrane świadczenia w myśl przepisu art. 84 ust. 2 u.s.u.s.;

b.  art. 84 ust. 6 u.s.u.s. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że dla uznania, że okolicznością wyłączającą odpowiedzialność wnioskodawcy za zwrot nienależnie pobranych przez A. N. została zawiniona nie tylko przez wnioskodawcę, jako płatnika, ale również przez organ, podczas gdy odpowiedzialność wynikająca z powołanego przepisu jest odpowiedzialnością deliktową, opartą na winie osoby zobowiązanej do zwrotu świadczeń i należy ocenić ją szerzej, aniżeli dokonał tego Sąd (...) instancji;

3.  błąd w ustaleniach faktycznych, mający wpływ na wynik sprawy, poprzez błędne przyjęcie, że organ nie dopuścił się zaniechań polegających na zaniedbaniu wykonania własnych działań polegających na dokładnym i merytorycznym sprawdzeniu przedkładanych dokumentów, w sytuacji, gdy pierwszą decyzję – a co za tym idzie kontrolę – w zakresie podlegania przez A. N. ubezpieczeniom społecznym organ wydal w dniu 13 maja 2020 r. – czyli blisko 6 lat po zakończeniu pobierania przez A. N. świadczeń oraz ponad 8 lat po przyznaniu tych świadczeń ubezpieczonej, co świadczy o niedołożeniu staranności przez organ i ma wpływ na wynik sprawy wobec stwierdzenia przez Sąd (...) instancji, że wnioskodawca mógłby uwolnić się od odpowiedzialności z art. 84 ust. 6 u.s.u.s. tylko w sytuacji występowania winy również po stronie organu.

W związku ze stawianymi zarzutami skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uchylenie decyzji z dnia 13 maja 2020 roku, nr sprawy: (...)
w zakresie nałożenia na wnioskodawcę, jako płatnika składek obowiązku zwrotu nienależnie wypłaconych A. N.: zasiłku chorobowego za okresy: od 9 czerwca 2012 roku do 23 września 2012 roku oraz od 1 maja 2013 roku do 26 września 2013 roku, zasiłku macierzyńskiego za okres od 24 września 2012 roku do 24 września 2012 roku oraz świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 27 września 2013 roku do 23 lutego 2014 roku w łącznej kwocie 45.594,92 złotych wraz z odsetkami; ewentualnie apelujący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania z uwagi na nierozpoznanie przez Sąd (...) instancji istoty sprawy, tj. niezbadanie występowania i stopnia winy A. N. oraz winy wnioskodawcy, uzasadniających uznanie świadczenia za pobrane nienależycie i przez to uzasadniających zwrot świadczenia.

Skarżący wniósł również o zasądzenie od organu na rzecz wnioskodawcy, kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Na rozprawie w dniu 5 listopada 2024 roku pełnomocnik wnioskodawcy poparł apelację, a pełnomocnik ZUS wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. (stanowiska stron e-protokół rozprawy z 5 listopada 2024 r. 00:02:28-00:06:05 – płyta CD k. 176)

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Po pierwsze na podstawie art. 350 § 3 k.p.c. tutejszy Sąd w punkcie pierwszym rozstrzygnięcia wyroku z urzędu sprostował oczywistą omyłkę zawartą w wyroku Sądu (...) instancji poprzez dodanie w komparycji wyroku po słowach: „przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł.” słów „z udziałem A. N.”.
W niniejszym postępowaniu bowiem A. N. przysługiwał status zainteresowanej i uczestniczyła w postępowaniu przed Sądem (...) instancji.

Co zaś do punktu drugiego rozstrzygnięcia, to należy stwierdzić, że apelacja strony skarżącej jest niezasadna.

W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny niniejszej sprawy, a w pisemnym uzasadnieniu orzeczenia przeprowadził wywód wskazujący na motywy, którymi kierował się wydając zaskarżone orzeczenie. Wydał przy tym trafne, odpowiadające prawu rozstrzygnięcie. Logicznie uzasadnił swoje stanowisko. Nie naruszył przy tym przepisów prawa procesowego. Ocena prawna zawarta w rozstrzygnięciu Sądu (...) instancji obejmująca dokonaną przez ten Sąd wykładnię zastosowanych przepisów prawa materialnego nie budzi zastrzeżeń Sądu Okręgowego.

W związku z tym, wobec pełnej aprobaty dla motywów prawnych, którymi kierował się Sąd Rejonowy orzekając w wyroku, Sąd Okręgowy przyjmuje je za własne.

Przechodząc zaś do analizy poszczególnych zarzutów podniesionych w apelacji, to za niezasadne należy uznać zarzuty dokonania przez sąd (...) instancji nieprawidłowej oceny materiału dowodowego.

Przede wszystkim brak jest uzasadnionych podstaw do uwzględnienia zarzutu naruszenia przez Sąd (...) instancji prawa procesowego tj. art. 365 § 1 k.p.c. oraz art. 233 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c.

Zgodnie bowiem z art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.

Mając powyższe na uwadze wskazać należy że zgodnie z treścią art. 365 § 1 k.p.c., prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Według Sądu Najwyższego, wynikająca z art. 365 k.p.c. moc wiążąca orzeczenia oznacza, że żaden z podmiotów nią objętych nie może negować faktu istnienia prawomocnego orzeczenia i jego określonej treści, niezależnie od tego czy był stroną postępowania (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1998 r., II UKN 129/98, OSNP 1999, Nr 13, poz. 437).

Skutkiem zasady mocy wiążącej prawomocnego wyroku jest to, że przesądzenie we wcześniejszym wyroku kwestii o charakterze prejudycjalnym oznacza, że w procesie późniejszym ta kwestia nie może być już w ogóle badana. Zachodzi tu zatem ograniczenie dowodzenia faktów objętych prejudycjalnym orzeczeniem (tak: wyrok Sądu Najwyższego
z 12 lipca 2002 r., V CKN 1110/00, LEX nr 74492). Związanie orzeczeniem oznacza niedopuszczalność nie tylko dokonywania ustaleń sprzecznych z nim, ale nawet przeprowadzania postępowania dowodowego w tym zakresie (tak: wyrok Sądu Najwyższego
z 12 maja 2011 r., (...) PK 193/10, LEX nr 852766). Moc wiążąca orzeczenia określona w art. 365 § 1 k.p.c. oznacza zatem, że dana kwestia prawna, która była przedmiotem rozstrzygnięcia
w innej sprawie, a która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie rozpoznawanej, kształtuje się tak jak to przyjęto we wcześniejszym prawomocnym orzeczeniu. Przesądzenie tej kwestii oznacza, że w późniejszym postępowaniu nie może być ona już ponownie badana, a zatem zachodzi konieczność ograniczenia dowodzenia faktów objętych prejudycjalnym orzeczeniem.

W tym kontekście brak jakichkolwiek podstaw do czynienia ustaleń w kwestii podlegania przez wnioskodawczynię ubezpieczeniom społecznym, w tym kwestii istnienia stosunku pracy pomiędzy wnioskodawczynią, a płatnikiem spornym okresie. Kwestia ta została bowiem prawomocnie przesądzona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 22 grudnia 2022 r.Z tych też względów jakakolwiek polemika z takim rozstrzygnięciem jest niedopuszczalna. Tym samym Sąd (...) instancji nie mógł uznać inaczej niż, że A. N. nie podlegała ubezpieczeniom społecznym od 1 lutego 2012 roku do 28 lutego 2014 roku.

W konsekwencji powyższego prawidłowym jest ustalenie Sądu (...) instancji, że niezdolność wnioskodawczyni do pracy nie powstała w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, czego wymaga przepis art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r.
o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 2780); nie urodziła także dziecka w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego (czego z kolei wymaga art. 29 ust. 1 pkt 1 powyższej ustawy),
a więc nie, że przysługiwało jej prawo do zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego oraz świadczenia rehabilitacyjnego w okresach wskazanych w decyzji z dnia 13 maja 2020 r. będącej przedmiotem sporu w niniejszej sprawie.

W kwestii zaś zasadności żądania zwrotu świadczeń nienależnie pobranych wskazać bowiem należy, iż zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Z kolei zgodnie art. 18 ust. 1 tejże ustawy, świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. Art. 29 ust. 1 ustawy zasiłkowej stanowi natomiast, że zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego urodziła dziecko.

W myśl art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej, jeżeli świadczenie zostało pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących oraz z innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięciu w trybie przepisów
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Art. 84 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2024 poz. 497) stanowi, że jeżeli wypłacenie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 1, obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot, za cały okres, za który nienależne świadczenia zostały wypłacone.

Jak zauważył Sąd Najwyższy, odpowiedzialność płatnika składek z art. 84 ust. 6 u.s.u.s. opiera się na winie. Przekazanie nieprawdziwych danych stanowi bowiem czyn niedozwolony, konieczne jest więc stwierdzenie winy według hipotezy: kto przekazuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych nieprawdziwe dane, zobowiązany jest do zwrotu kwot świadczonych na ich postawie. Oznacza to, że podstawą odpowiedzialności płatnika składek jest wina w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu obowiązku przekazania organowi rentowemu wymaganych informacji, polegająca na niedochowaniu należytej staranności. (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 3 marca 2020 r., II UK 306/18, LEX nr 3188800)

Zgodnie zaś z art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Świadczeniem nienależnym może być tylko świadczenie, wypłacone osobie, która w dniu wydania decyzji spełniała warunki pobierania świadczenia, ale później utraciła uprawnienie do jego pobierania i mimo prawidłowego pouczenia nie powiadomiła o okolicznościach pozbawiających prawa do wypłaty świadczeń, bądź osobie, która nie miała w dniu wydania decyzji prawa do świadczenia i uzyskała wypłatę świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów, albo innego świadomego wprowadzenia organu rentowego w błąd. Istotnym elementem konstrukcyjnym pojęcia nienależnego świadczenia jest świadomość osoby, która pobrała świadczenia, co do faktu, że zostało ono jej wypłacone bez podstawy prawnej na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego.

Nienależnie wypłacone i nienależnie pobrane są świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych wypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę je pobierającą. Istotną cechą konstrukcyjną tego rodzaju „błędu”, odróżniającą go od innych uchybień organów rentowych lub odwoławczych, jest istnienie mylnego wyobrażenia organu o stanie uprawnień wnioskodawcy, które powstało na skutek świadomego zachowania osoby pobierającej świadczenie (por. R. Babińska, Pojęcie i rodzaje błędu, s. 56).

Judykatura zakreśla szeroko ramy zachowań kwalifikowanych jako świadome wprowadzenie w błąd organu ubezpieczeń społecznych jako działania ubezpieczonego polegające na bezpośrednim oświadczeniu nieprawdy, przemilczeniu faktu mającego wpływ na prawo do świadczeń, złożeniu wniosku w sytuacji oczywiście nieuzasadniającej powstania prawa do świadczenia, oraz okoliczność domniemanego współdziałania wnioskodawcy
z innymi podmiotami we wprowadzeniu w błąd organu rentowego (wyr. SN z 5 kwietnia 2001 r., II UKN 309/00, OSNP 2003, Nr 2, poz. 44; wyr. SN z 8 stycznia 1999 r., II UKN 406/98, OSNAPiUS 2000, Nr 5, poz. 196; wyr. SN z 29 lipca 1998 r., II UKN 147/98, OSNAPiUS 1999, Nr 14, poz. 471; wyr. SN z 20 maja 1997 r., II UKN 128/97, OSNAPiUS 1998, Nr 6, poz. 192; wyr. SN z 14 kwietnia 2000 r., II UKN 500/99, OSNAPiUS 2001, Nr 20, poz. 623).

W ocenie Sądu Okręgowego na gruncie rozpoznawanej sprawy, wbrew zapatrywaniom apelacji, wskazane przesłanki zostały więc spełnione. A. N. bezsprzecznie nie miała prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, skoro od dnia
1 lutego 2012 r. do 28 lutego 2014 roku nie podlegała ubezpieczeniom społecznym jako pracownik u płatnika składek Biuro Doradztwa i (...) (w tym ubezpieczeniu chorobowemu) – co zostało stwierdzone decyzją, od której odwołanie zostało oddalone prawomocnym wyrokiem sądu.

Za znajdującą swoje uzasadnienie, trzeba przyjąć argumentację organu rentowego, że skoro umowa o pracę została uznana za pozorną, to oznacza to, że nie tylko A. N., ale również J. P. musieli mieć świadomość, że zawierają umowę, która nie będzie wykonywana w reżimie stosunku pracy, a której celem będzie wyłącznie uzyskanie przez A. N. zasiłku z ubezpieczenia chorobowego.

Z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2010 roku, (...) UK 43/10 (LEX nr 619658) wynika, że umowa o pracę jest zawarta dla pozoru, a przez to nie stanowi tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy,
a podmiot wskazany jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy, czyli strony z góry zakładają, iż nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy.

Skoro więc w toku toczącego się wcześniej i prawomocnie zakończonego postępowania uznano, że odwołujący zawarł pozorną umowę o pracę, uprawnione jest twierdzenie, że zgłaszając A. N. do ubezpieczeń społecznych, w tym do ubezpieczenia chorobowego, wprowadził on organ rentowy w błąd w sposób świadomy.

W zakresie zarzutu co do nieuwzględnienia przez Sąd (...) instancji zeznań wnioskodawcy, to podnieść należy, że w sprawie wnioskodawca nie składał zeznań, a jedynie został wysłuchany informacyjnie, co nie stanowi dowodu w sprawie. Wyjaśnienia informacyjne nie mają mocy dowodowej i nie podlegają wartościowaniu z punktu widzenia art. 233 § 1 k.p.c../tak wyrok SA w Krakowie z dnia 16.12.2015 r, IACa 1278/15/ . Jednocześnie brak także zastrzeżenia, zgłoszonego do protokołu w trybie art. 162 kpc w zakresie braku dopuszczenia dowodu z przesłuchania stron. Na marginesie wskazać należy, że wyjaśnienia wnioskodawcy ograniczały się do twierdzeń o braku świadomości nienależności świadczenia.

Co zaś do podnoszonych poniekąd przez stronę apelującą zarzutów przedawnienia, to należy zauważyć, iż jak stanowi art. 84 ust. 7 zd. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności.

Zgodnie zaś z art. 84 ust.7a ustawy systemowej, w przypadku osoby, która nienależnie pobrała świadczenie, decyzji, o której mowa w ust. 7, nie wydaje się później niż w terminie
5 lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenie.

W tym miejscu trzeba zwrócić uwagę, że ze ścisłego brzmienia przepisu art. 84 ust. 7a u.s.u.s., odwołującego się wyłącznie do osoby, które nienależnie pobrała świadczenie, wynika, że przepis ten nie znajduje zastosowania wtedy, gdy zobowiązanym do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń będzie płatnik lub inny podmiot na podstawie art. 84 ust. 6 u.s.u.s. Taka wykładnia znajduje też potwierdzenie w wynikach wykładni funkcjonalnej, uwzględniającej intencję ustawodawcy (zob. uzasadnienie projektu ustawy, VIII kadencja, druk sejm. nr 803). (R. Babińska-Górecka [w:] Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, red. K. Antonów, Warszawa 2024, art. 84)

Przy czym – jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale Sądu Najwyższego w składzie
7 sędziów z 11 grudnia 2019 r., III UZP 7/19 (OSNP 2020, nr 7, poz. 68), organ rentowy może wybrać płatnika składek jako podmiot zobowiązany do zwrotu świadczenia pobranego nienależnie przez świadczeniobiorcę (art. 84 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych, tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r. poz. 300 z późn. zm.). Organ rentowy ma zatem prawo dochodzić od płatnika składek nienależnego świadczenia po ziszczeniu się przesłanek z art. 84 ust. 6 u.s.u.s., bez względu na to, czy uprzednio dochodził zwrotu od świadczeniobiorcy. (tak też: wyrok Sądu Najwyższego z 3 marca 2020 r., II UK 306/18, LEX nr 3188800)

Organ ZUS w niniejszej sprawie zatem miał zatem możliwość dochodzenia zwrotu nienależnie pobranych przez A. N. świadczeń od płatnika w terminie 10 lat od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalających te należności, niezależnie od tego czy wobec samej A. N. wydał decyzję o zobowiązaniu jej do zwrotu spornych należności
i czy wobec niej stosowną decyzję w tym zakresie wydał w terminie z art. 84 ust. 7a ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych. W dniu wydania zaskarżonej decyzji, tj. w dniu 13 maja 2020 roku bez wątpienia nie minęło zaś 10 lat od dni, w których decyzje ustalające sporne należności się uprawomocniły. Wobec tego, organ rentowy był upoważniony do wydania zaskarżonej decyzji wobec odwołującego się płatnika. Czynienie zarzutu organowi rentowemu, że wszczął kontrolę po kilku latach pozostaje bez wpływu na rozstrzygnięcie. Należy przypomnieć, że kompetencje kontrolne organu rentowego wynikają wprost z art. 86 ust. 2 ustawy systemowej, który przewiduje, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych upoważniony jest do kontroli wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń przez płatników składek. Kontrola ta obejmuje m.in. zgłoszenie do ubezpieczenia. Istnienie stosunku ubezpieczenia można wywodzić jedynie z ważnej umowy o pracę. Ta z kolei musi być analizowana przez pryzmat przepisów Kodeksu cywilnego, do których odpowiedniego stosowania odsyła art. 300 Kodeksu pracy. Nie sposób przyjąć, że ocenie nie podlega ważność stosunku ubezpieczeń na co nie pozwala brak odesłania do przepisów cywilistycznych. Ocena ta ma bowiem charakter dwuetapowy: najpierw podlega jej ważność umowy o pracę w świetle regulacji zawartych w Kodeksie cywilnym, przez odpowiednie ich stosowanie w oparciu o art. 300 k.p., a następnie - możliwość podlegania z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym. Posiadanie omawianych kompetencji kontrolnych organów stosujących prawo potwierdzał wielokrotnie Sąd Najwyższy, uznając, że w oparciu o art. 58 k.c. w związku z art. 300 k.p. organ rentowy może zakwestionować ważność umowy, o pracę jako sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa. To samo należy odnieść do zarzutu pozorności umowy o pracę, unormowanego w art. 83 § 1 k.p. w związku z art. 300 k.p. Natomiast przepisy dotyczące kontroli nie przewidują maksymalnego terminu przeprowadzenia kontroli. Zatem brak możliwości przypisania winy organowi rentowemu w tym zakresie.

Wbrew twierdzeniu skarżącego, na etapie zgłaszania zainteresowanej do ubezpieczeń społecznych organ rentowy, wyłącznie na podstawie dokumentów nie miał możliwości sprawdzenia, że strony pozorowały stosunek pracy. Natomiast występując o wypłatę świadczeń z ubezpieczenia społecznego zarówno ubezpieczona jak i płatnik wprowadzali organ rentowy w błąd, wywodząc roszczenie z nieważnej od początku czynności prawnej.

Ponownie należy zaznaczyć, że zawinione nieprzekazanie informacji organowi rentowemu, którymi dysponuje płatnik składek, można zakwalifikować jako "nieprawdziwe dane" w rozumieniu art. 84 ust. 6 ustawy systemowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2011 r., , LEX nr 786392 i powołane tam orzeczenia). Jeżeli organ rentowy jest w posiadaniu informacji, które wpływają na prawo do świadczenia lub na ich wysokość ( a tu nie był), to aktualizuje się wówczas wynikający z art. 7 k.p.a. obowiązek do podejmowania wszelkich czynności niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, przy uwzględnieniu interesu społecznego i słusznego interesu obywateli (tak w uzasadnieniu uchwały SN z dnia 19 października 1988 r., III UZP 33/88). Jedynie zawinione przemilczenie przez płatnika składek informacji mających wpływ na prawo do świadczenia lub jego wysokości lub świadome podanie nieprawdziwych informacji (tak, jak w niniejszej sprawie) powoduje, że ewentualne zaniedbania organu rentowego nie uchylają obowiązku zwrotu nienależnie wypłaconych przez organ rentowy świadczeń. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, dla włączenia danej osoby do ubezpieczenia społecznego niezbędna jest przynależność do określonej w ustawie systemowej grupy podmiotów podlegających obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (wyroki Sądu Najwyższego z: dnia 17 marca 2016 r., III UK 83/15, LEX nr 2026236; dnia 6 sierpnia 2013 r., II UK 11/13, LEX nr 1460954; dnia 19 lutego 2008 r., II UK 122/07, LEX nr 448905), zaś art. 8 ust. 1 ustawy systemowej w związku z art. 22 k.p. normuje, kiedy wykonywanie przez osobę fizyczną czynności na rzecz podmiotu prawa takiego jak spółka z ograniczoną odpowiedzialnością ma cechy zatrudnienia na podstawie stosunku pracy. O tym, czy strony istotnie w takim stosunku pozostawały i stosunek ten stanowi tytuł ubezpieczeń społecznych, nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, wynikających z art. 22 § 1 k.p. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 26 lutego 2013 r., (...) UK 472/12, LEX nr 1356412; z dnia 11 września 2013 r., II UK 36/13, LEX nr 1391783). Treść oświadczeń woli złożonych przez strony przy zawieraniu umowy o pracę nie ma więc rozstrzygającego znaczenia dla kwalifikacji danego stosunku prawnego jako stosunku pracy (wyroki Sądu Najwyższego z: dnia 17 maja 2016 r., (...) PK 139/15, LEX nr 2057610; dnia 26 lutego 2013 r., (...) UK 472/12, LEX nr 1356412). W związku z powyższym nie można uznać za odpowiadające rzeczywistości dokumenty zgłaszające do ubezpieczenia osobę, która nie realizuje zatrudnienia o cechach pracowniczych i dokumenty te mają przymiot "nieprawdziwych danych"./tak SN w uzasadnieniu postanowienia z dnia 25.06.2019 r , II UK 287/18/

Skoro umowa o pracę była nieważna od początku płatnik nie może się powoływać na okoliczność, iż dopiero po spóźnionej – w ocenie skarżącego, kontroli, zaistniała okoliczność braku podstaw do wypłaty świadczeń, a tym samym świadomość nienależnego świadczenia. Biorąc pod uwagę cytowane powyżej orzecznictwo, stanowisko takie nie zasługuje na akceptację. Trudno bowiem uznać, że płatnikowi składek zawierającemu pozorna umowę o pracę nie można przypisać winy w przekazaniu nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość./tak w uzasadnieniu wyroku SN z dnia 3.03.2020, II UK 306/18/.

Z uwagi na powyższe, Sąd II instancji uznał, że rozstrzygnięcie Sądu (...) instancji było prawidłowe i na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację J. P. jako bezzasadną,
o czym orzekł w punkcie 2. sentencji wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego, Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 3 sentencji wyroku – na podstawie art. 98 § 1-3 k.p.c., obciążając stronę odwołującą się – jako przegrywającą, kosztami zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne, tj. kwotą 120 zł – ustaloną na podstawie § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2023 poz. 1935).

O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonej kwoty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.