Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 19 czerwca 2024 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych po rozpoznaniu odwołania M. F. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w Ł. z dnia 22 czerwca 2023 roku zmienił zaskarżoną decyzję w części w ten sposób, że: a) przyznał M. F. prawo do zasiłku chorobowego za okres od 20 kwietnia 2023 r. do 18 maja 2023 r.; b) zwolnił M. F. z obowiązku zwrotu pobranego za okres od 20 kwietnia 2023 r. do 18 maja 2023 r. zasiłku chorobowego wraz z odsetkami w łącznej kwocie 1.424,25 zł.

Przedmiotowe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i zważył co następuje:

Wnioskodawczyni jest zatrudniona w (...) (...) Ł. i z tego tytułu podlegała ubezpieczeniom społecznym, w tym ubezpieczeniu chorobowemu.

Ubezpieczona leczy się psychiatrycznie od 2022 roku. U wnioskodawczyni stwierdzono organiczne zaburzenia nastroju, zaburzenia adaptacyjne.

Wnioskodawczyni od dnia 29 grudnia 2022 roku była niezdolna do pracy – początkowo w związku ze stanem depresyjnym. Gdy miała wrócić do pracy zachorowała na grypę. Po tygodniu wnioskodawczyni została przyjęta do szpitala im. B. na okres od 10 lutego 2023 roku do 17 lutego 2023 roku gdzie stwierdzono u niej przewlekłe zapalenie wątroby o niejasnej etiologii. Następnie stan psychiczny wnioskodawczyni uległ pogorszeniu z uwagi na niepewność co do dalszego stanu zdrowia wnioskodawczyni z uwagi na zapalenie wątroby i wątpliwe rokowania na przyszłość.

W spornym okresie wnioskodawczyni przebywała na zwolnieniu lekarskim z przyczyn psychiatrycznych.

W związku ze złym stanem psychicznym wnioskodawczyni, mąż starał się nie zostawiać wnioskodawczyni samej w domu.

W dniu 24 kwietnia 2023 roku do Sekretariatu (...) Ł. II wpłynęła wiadomość e-mail, w której wskazano, że wnioskodawczyni, przebywając na zwolnieniu lekarskim ze względu na podejrzenie choroby zakaźnej, pracuje lub pracowała w lokalu gastronomicznym swojego męża – (...) R. w Z. przy ul. (...). Autor maila wskazał, iż podejrzewa, że przynajmniej część sprzedaży prowadzonej w lokalu nie jest rejestrowana na kasie fiskalnej oraz ewidencji sprzedaży.

W związku z interwencją konsumencką zgłoszoną w dniu 24 kwietnia 2023 roku przedstawiciele (...) w Z. w dniu 25 kwietnia 2023 toku przeprowadzili kontrolę sanitarno-interwencyjną w (...) w Z. ul. (...).

W dniu 28 kwietnia 2023 roku mąż wnioskodawczyni spodziewał się wizyty pracowników Sanepidu, celem przekazania zgody na otworzenie lokalu. W związku ze skargą, w której wskazano, że wnioskodawczyni choruje na chorobę zakaźną mąż wnioskodawczyni – właściciel pizzerii miał przedstawić pracownikom sanepidu dokumentację medyczną wnioskodawczyni celem odparcia tego zarzutu. Mąż wnioskodawczyni zapomniał zabrać tej dokumentacji, w związku z czym poprosił ubezpieczoną o jej przywiezienie do lokalu. Wnioskodawczyni przyjechała do lokalu, a mąż pojechał po brakującą część pieca do pieczenia pizzy. Nie wiedząc, o której nastąpi wizyta pracowników Sanepidu, wnioskodawczyni została w lokalu. Lokal był zamknięty. O godzinie 13.01 restauracja (...) wyłączyła możliwość dostawy przez portal pyszne.pl.

Po wyjściu męża, wnioskodawczyni siedziała na schodach przed lokalem i piła napój w szklanej butelce. Butelka upadła i roztrzaskała się na schodach.

O godzinie 13:25 do lokalu przyszły pracownice (...), celem kontroli wykorzystywania przez wnioskodawczynię zwolnienia lekarskiego, gdyż nie zastały jej w miejscu zamieszkania. Kontrolujące zastały wnioskodawczynię zamiatającą szczotką schody przed lokalem.

Pracownice I. (...) sporządziły protokół, w którym wskazano, że pracownika nie zastano w miejscu zamieszkania R. ul. (...). M. F. przebywała przed (...) R. ul. (...) w Z.. Wnioskodawczyni zamiata schody przed lokalem. Ubezpieczona podpisała protokół. Była zdenerwowana. Nie składała wyjaśnień na miejscu, informując je, że złoży je w terminie późniejszym.

Następnie tego samego dnia tj. 28 kwietnia 2023 roku pracownice Sanepidu przekazały mężowi decyzję wydaną w dniu 25 kwietnia 2023 roku, w której Państwowy Powiatowy Inspektorat Sanitarny zatwierdził zakład pizzerię R. zlokalizowaną w Z. ul. (...) należącą do firmy (...) z siedzibą w Z., ul. (...) w zakresie:

1) produkcji pizzy w oparciu o ciasto przygotowywane od surowca bez możliwości stosowania jaj, potraw typu fast-food z półproduktów i gotowych produktów bez możliwości dokonywania obróbki wstępnej na miejscu, z zachowaniem właściwych warunków termicznych w ty, ciągłości łańcucha chłodniczego, konsumpcją na miejscu na naczyniach wielokrotnego użytki oraz sprzedaży na wynos w opakowaniach jednorazowego użytku pod indywidualne zamówienie klienta z odbiorem osobistym lub dostarczanych firmowym środkiem transportu do klienta,

2) sprzedaży za pośrednictwem portali internetowych;

3) prowadzenie sezonowego ogródka w kooperacji z lokalem gastronomicznym

oraz zaświadczenie o wpisie do rejestru zakładów podlegających urzędowej kontroli organów państwowej inspekcji sanitarnej. Oba pisma zostały opatrzone datą odbioru przez R. F. w dniu 28 kwietnia 2023 roku.

R. F. oświadczył, że z uwagi na remont lokalu użytkowego położonego w Z. przy ul. (...) – (...) R. w okresie od 25 kwietnia 2023 roku godz.13:00 do 28 kwietnia 2023 roku godz.16:20 była zamknięta. Przyczyną powyższego była konieczność przystosowania pizzerii do wymogów sanepidu. Oględziny lokalu przez pracowników sanepidu odbyły się w dniu 28 kwietnia 2023 roku w godz. 14-16.

W związku ze zgłoszeniem Izba (...) przeprowadziła postępowanie wyjaśniające. Wnioskodawczyni w wiadomości e-mail wskazała, że w dniu 25 kwietnia 2023 roku do pizzerii weszła kontrola sanepidu. W skardze podniesiono, że wnioskodawczyni ma chorobę zakaźną. W dniu 28 kwietnia 2023 roku wnioskodawczyni miała przedstawić dokumentację medyczną w celu udowodnienia, że niniejszy zarzut nie jest prawdziwy. Tego dnia mąż ubezpieczonej miał otrzymać zgodę na otworzenie pizzerii. Stres i nerwy, które w tym dniu jej towarzyszyły spowodowały, że niechcący potłukła butelkę od napoju i posprzątała po sobie.

Postanowieniem z dnia 2 sierpnia 2023 roku (...) I. (...) w Ł. umorzył postępowanie wyjaśniające w sprawie naruszenia obowiązków członka korpusu służby cywilnej przez M. F., zatrudnioną w D. Spraw Wierzycielskich (...) (...) Ł..

W uzasadnieniu decyzji wskazano, że zgromadzony materiał dowodowy nie dał podstaw do twierdzenia, że swoim zachowaniem naruszyła obowiązki członka korpusu służby cywilnej opisane w art. 76 ust. 1 pkt 1, 3, 4, 7 ustawy z dnia 21 listopada 2008 o służbie cywilnej. Podniesiono, że ze zgromadzonego w toku postępowania wyjaśniającego materiału dowodowego wynika, że w okresie niezdolności do pracy od 20 kwietnia 2023 do 18 maja 2023 roku przez lekarza psychiatrę M. F. 28 kwietnia 2023 roku przebywała w lokalu męża, to jest pizzerii R. mieszczącej się z Z. przy. ul. (...), a nie w miejscu zamieszkania, to jest R. ul. (...) i jak to opisano w protokole z 28 kwietnia 2023 „zamiatała schody”. Wskazano, że z druku (...) we wskazaniach lekarskich znajduje się liczba „2”, co oznacza, że chory może chodzić. Zdaniem Rzecznika Dyscyplinarnego I. (...) w Ł., w świetle zebranych dowodów, nie ma podstaw aby uznać, że M. F. wykonywała prace porządkowe.

W połowie czerwca 2023 roku wnioskodawczyni wróciła do pracy.

Ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy dokonał na podstawie przywołanych, nie kwestionowanych przez strony, dokumentów oraz na podstawie zeznań wnioskodawczyni i zgłoszonych przez strony świadków: R. F., I. W. i A. K.. Zeznania te zdaniem sądu (...) instancji są spójne, logiczne, korespondują ze sobą. W sposób całościowy przedstawiają zaistniałą sytuację. Jedyna rozbieżność w zeznaniach wnioskodawczyni i świadków I. W. i A. K. jak wskazał sąd (...) instancji dotyczyła, tego czy podczas wizyty kontrolujących ubezpieczona faktycznie zamiatała szkło z potłuczonej butelki czy liście i piach. W tym zakresie Sąd Rejonowy dał wiarę wnioskodawczyni, mając na uwadze, iż ubezpieczona mogła posprzątać widoczne kawałki szkła przed nadejściem kontrolujących. Okoliczność ta wobec pozostałego materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie nie miała zdaniem sądu (...) instancji kluczowego znaczenia dla niniejszego rozstrzygnięcia.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie i skutkuje zmianą zaskarżonej decyzji z dnia 22 czerwca 2023 roku.

Przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie - jak wskazał Sąd (...) instancji - była zasadność decyzji ZUS odmawiającej M. F. prawa do zasiłku chorobowego za okres od 20 kwietnia 2023 roku do 18 maja 2023 roku i zobowiązującej odwołującą się do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego za ten okres.

W ocenie Sądu meriti podstawą rozstrzygnięcia organu rentowego stała się regulacja zawarta w art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tj. Dz. U. z 2020 roku, Nr 870, ze zm.). Zgodnie z tym przepisem ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.

Sąd Rejonowy przypomniał, iż stosownie do art. 6 ust. 1 ustawy zasiłkowej zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego.

Kluczowym zagadnieniem do rozważenia w niniejszej sprawie - jak podniósł sąd (...) instancji - było prawidłowe zakwalifikowanie zachowania odwołującej się w świetle regulacji z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa; przepis ten zawiera dwie przesłanki utraty prawa do zasiłku: wykonywanie pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, bądź też wykorzystywanie zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem; stwierdzenie choćby jednej z tych przesłanek wystarczy do uznania utraty prawa do zasiłku chorobowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2010 roku, sygn. akt III UK 71/09, Legalis 325854); w przedmiotowej sprawie organ rentowy powołał się zarówno na wykonywanie pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, jak i na wykorzystywanie zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia; w świetle przytoczonego orzeczenia należy zauważyć, że stwierdzenie zaistnienia jednej tylko z tych przesłanek wystarczy do orzeczenia utraty przez ubezpieczonego prawa do zasiłku.

Sąd a quo zaznaczył, iż przesłanka wykorzystywania zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem oznaczona została w powołanym przepisie bardzo ogólnie, co może powodować trudności w ocenie poszczególnych zachowań ubezpieczonego podejmowanych przez niego w okresie stwierdzonej niezdolności do pracy; niewątpliwie wykorzystywaniem zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia będzie zawsze wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy a zatem proces leczenia i rekonwalescencję. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2005 r., III UK 120/05, OSNP 2006, nr 21-22, poz. 338); niemniej jednak w każdym przypadku, dokonując oceny zachowań ubezpieczonego, winny być uwzględnione okoliczności danego przypadku, ich ewentualny wpływ na proces leczenia oraz stan świadomości ubezpieczonego co do skutków podejmowanych przez niego działań; nie budzi bowiem wątpliwości, że nie wszystkie czynności podejmowane w okresie orzeczonej niezdolności do pracy mogą być kwalifikowane jako czynności niezgodne z celem zwolnienia; celem zwolnienia lekarskiego jest niewątpliwie odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy w konsekwencji czego winien on postępować zgodnie z zaleceniami lekarskimi i ustalonym leczeniem (np. przyjmować leki), a także unikać sytuacji mogących przedłużyć proces leczenia.

Dalej Sąd meriti podniósł, że jeśli chodzi o drugą z przesłanek, tj. wykonywanie pracy zarobkowej w okresie stwierdzonej niezdolności do pracy, to jako pracę zarobkową określa się wszelką aktywność ludzką, która zmierza do uzyskania zarobku; podkreśla się, że takie definiowanie pracy zarobkowej wypływa z konieczności ścisłego stosowania przepisów prawa ubezpieczeń społecznych, w którym przeważa – z uwagi na bezwzględnie obowiązujący charakter norm prawnych - formalistyczne ujęcie uprawnień ubezpieczonych (wyrok SN z dnia 5 kwietnia 2005 roku w sprawie (...) UK 370/04, OSNP 2005, nr 21, poz. 342, OSP 2006, z. 12, poz. 134; wyrok SN z dnia 14 grudnia 2005 roku w sprawie III UK 120/05, OSNP 2006, nr 21-22, poz. 338); przy określeniu "zarobkowego" charakteru pracy wskazuje się także, że nie jest wymagane, aby praca była podjęta "w celu zarobkowym"; jeśli zatem wykonywanie określonych czynności przynosi rzeczywisty dochód, wówczas problem, czy praca została podjęta "w celu" uzyskania tego dochodu, traci na znaczeniu, jako dotyczący motywów zachowania.

Sąd (...) instancji dodał, że w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego nie zawsze wykonywanie pracy skutkować będzie utratą przez ubezpieczonego prawa do zasiłku chorobowego, bowiem sporadyczna, incydentalna, wymuszona okolicznościami aktywność zawodowa może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2013r., (...) UK 606/12, LEX nr 1391152, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2014r., II UK 274/13, LEX nr 1455233).

Jak ustalił Sąd (...) instancji, w związku z zawiadomieniem, iż wnioskodawczyni, w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracowała w lokalu gastronomicznym, płatnik składek przeprowadził w dniu 28 kwietnia 2023 roku kontrolę prawidłowości zwolnienia lekarskiego za okres 20 kwietnia 2023 roku do 18 maja 2023; nie zastając wnioskodawczyni w domu, pracownice I. (...), pojechały do pizzerii R. prowadzonej przez męża ubezpieczonej i na miejscu spotkały wnioskodawczynię przed lokalem, zamiatała tam schody; z zeznań wnioskodawczyni i świadka R. F., niezakwestionowanych przez organ rentowy wynika, że wnioskodawczyni przyjechała do lokalu celem przywiezienia dokumentów, które miały zostać przedstawione pracownikom Powiatowej Inspekcji Sanitarnej na potwierdzenie, iż wnioskodawczyni nie choruje zakaźnie, w związku z zarzutem wskazanym w zawiadomieniu; w tym dniu miano przekazać właścicielowi restauracji decyzję o zgodzie na prowadzenie lokalu gastronomicznego; tego dnia restauracja była zamknięta, zaś w związku z koniecznością zakupu części do pieca do pizzy, mąż wnioskodawczyni opuścił lokal, stąd wnioskodawczyni przebywała w restauracji w oczekiwaniu na pracownice Powiatowej Inspekcji Sanitarnej, a konieczność zamiecenia schodów wynikała z faktu, iż wnioskodawczyni upuściła szklaną butelkę z napojem przed budynkiem restauracji; zaświadczenie lekarskie wystawione zostało wnioskodawczyni z przyczyn psychiatrycznych, a lekarz w zaświadczeniu orzekł, iż wnioskodawczyni może chodzić.

Na marginesie Sąd (...) instancji wskazał, iż płatnik składek po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego również nie znalazł podstaw aby uznać, że M. F. wykonywała prace porządkowe, zarzucane ubezpieczonej przez ZUS.

Zdaniem Sądu Rejonowego organ rentowy w żaden sposób nie wykazał, aby jednorazowa czynność polegająca ma zamiataniu rozbitego szkła przed lokalem gastronomicznym prowadzonym przez męża wnioskodawczyni była sprzeczna z celem zwolnienia lekarskiego bądź aby wpłynęła na proces rekonwalescencji wnioskodawczyni.

Sąd meriti wskazał, iż w sytuacji powołania jako podstawy decyzji drugiej z przesłanek powodującej utratę prawa do świadczeń z tytułu niezdolności do pracy, jaką stanowi wykorzystanie zwolnienia niezgodnie z jego celem należało udowodnić zaistnienie wystąpienia drugiej z przesłanek określonych w art. 17 ust. 1 ustawy; ciężar dowodu w tym zakresie ciążył po stronie organu rentowego, zaś w przedmiotowej sprawie organ rentowy nie wykazał, by wnioskodawczyni w okresie spornym wykorzystywała zwolnienie niezgodnie z jego celem, nie zgłosił żadnych dowodów na tą okoliczność; materiał dowodowy zebrany w sprawie nie pozwalał zatem na uznanie, iż zamiecenie schodów obciążało organizm wnioskodawczyni w sytuacji gdy niezdolność nie była związana z jej stanem fizycznym; organ rentowy nie wykazał, aby wnioskodawczyni podjęła działalność zarobkową.

Dalej Sąd (...) instancji wskazał, że zgodnie z treścią art. 84 ust. 1, ust. 2 i ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U z 2024 roku poz. 497, dalej ustawy systemowej) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11; za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się: świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania, świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia. Jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 1, obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot.

Zdaniem Sądu Rejonowego - mając na względzie uzasadnienie zaskarżonej decyzji oraz ustalone w sprawie okoliczności faktyczne, które były bezsporne pomiędzy stronami - nie można uznać, iż zostały wyczerpane przesłanki zastosowania art. 84 ustawy systemowej.

W pierwszej kolejności Sąd (...) instancji wskazał, że wnioskodawczyni nie wprowadziła organu w błąd, zatem bez znaczenia jest argumentacja przedstawiona w uzasadnieniu decyzji odnosząca się do okoliczności zastosowania art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej; w rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej błąd stanowi następstwo świadomego działania pobierającego świadczenie, determinowanego wolą wywołania przekonania po stronie organu, iż zostały spełnione warunki nabycia prawa do świadczenia lub świadczenia o określonej wysokości; w niniejszej sprawie wnioskodawczyni nie można przypisać świadomego działania, które miałoby zmierzać do przekonania organu, iż jest uprawniony do otrzymania świadczenia za cały okres.

Dalej Sąd a quo podniósł, że przywołane w uzasadnieniu decyzji orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące definicji wprowadzenia w błąd zostały wydane w zgoła odmiennym od zaistniałego w niniejszej sprawie stanie faktycznym - otóż M. F. w spornym okresie nie wykorzystywała zwolnienia niezgodnie z celem i nie podejmowała pracy zarobkowej, zatem nie zostały spełnione przesłanki z art. 84 ust. 2 pkt 3 ustawy systemowej; aby móc uznać, iż zostały spełnione przesłanki z art. 84 ust. 2 pkt 3 ustawy systemowej muszą one być spełnione łącznie, tj. w pierwszym przypadku – ubezpieczony w tym samym okresie pobierał świadczenie z ubezpieczenia chorobowego i wykonywał pracę zarobkową, a w drugim przypadku – w okresie, za który ubezpieczony pobrał świadczenie z ubezpieczenia chorobowego wykorzystywał zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego przeznaczeniem. Jak szczegółowo zostało to opisane powyżej, w niniejszej sprawie nie zaistniał żaden z dwóch przypadków przewidzianych w art. 84 ust. 2 pkt 3 cytowanej ustawy; w żadnym bowiem z nich nie zostały spełnione obydwie konieczne przesłanki zastosowania cytowanego przepisu.

W rezultacie poczynionych ustaleń faktycznych i powołanych przepisów prawa Sąd Rejonowy uznał, że zachowanie wnioskodawczyni nie wypełniło przesłanki z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, powodującej utratę prawa do zasiłku chorobowego. Jak zostało ustalone wnioskodawczyni nie wykorzystywała zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem i nie wykonywała pracy zarobkowej w okresie nim objętym, a w konsekwencji otrzymany przez nią zasiłek choroby był świadczeniem pobranym należnie.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Rejonowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał M. F. prawo do zasiłku chorobowego za okres od 20 kwietnia 2023 roku do 18 maja 2023 roku, uchylając obowiązek zwrotu zasiłku chorobowego za wskazany okres.

Organ rentowy złożył apelację od powyższego wyroku, zaskarżając go w całości i wnosząc o jego zmianę i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi (...) instancji do ponownego rozpoznania.

Skarżonemu orzeczeniu zarzucił:

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 17 ustawy z dnia 25.06.1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2023 r., poz. 2780) poprzez niewłaściwe jego zastosowanie i przyznanie wnioskodawczym prawa do zasiłku chorobowego za okresy wskazane w wyroku wraz z uchyleniem obowiązku zwrotu zasiłku chorobowego z odsetkami,

- naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 k.p.c. poprzez błędną ocenę materiału dowodowego, z pomięciem istotnych sprzeczności w materiale dowodowym oraz zasad doświadczenia życiowego, skutkującą błędem w ustaleniach faktycznych.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczona wniosła o jej oddalenie jako całkowicie bezzasadnej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie należy podnieść, że w niniejszym postępowaniu Sąd Okręgowy rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 374 k.p.c., zgodnie z którym Sąd II instancji może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, jeżeli przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w apelacji lub odpowiedzi na apelację złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że cofnięto pozew lub apelację albo zachodzi nieważność postępowania.

Postępowanie apelacyjne ma merytoryczny charakter i jest dalszym ciągiem postępowania rozpoczętego przed sądem pierwszej instancji. Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c., sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Sąd Najwyższy stwierdził, że sformułowanie „w granicach apelacji” wskazane w tym przepisie oznacza, iż sąd drugiej instancji między innymi rozpoznaje sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia, dokonuje własnych ustaleń faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestaje na materiale zebranym w pierwszej instancji, ustala podstawę prawną orzeczenia niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji oraz kontroluje poprawność postępowania przed sądem pierwszej instancji, pozostając związany zarzutami przedstawionymi w apelacji, jeżeli są dopuszczalne, ale biorąc z urzędu pod uwagę nieważność postępowania, orzeka co do istoty sprawy stosownie do wyników postępowania (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt, OSN 2008/6/55).

Tym samym sąd II instancji ma pełną swobodę jurysdykcyjną, ograniczoną jedynie formą zaskarżenia. Usytuowanie Sądu II instancji, jako sądu ad meritii oznacza więc – w granicach wniesionej apelacji – powinność Sądu rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz dokonania jego własnej samodzielnej oceny prawnej.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd Rejonowy prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe i w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny a następnie dokonał jego prawidłowej oceny i trafnie zastosował obowiązujące przepisy.

Nie znajduje potwierdzenia zarzut jakoby Sąd (...) instancji dokonał błędnych ustaleń faktycznych i źle ocenił zgromadzony w sprawie materiał dowody. Zarzuty te sprowadzają się w zasadzie do naruszenia normy zawierającej zasadę swobodnej oceny dowodów.

Zgodnie z treścią art. 233 § 1 k.p.c. sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

Zasada swobodnej oceny dowodów jest jedną z podstawowych reguł procesu cywilnego. Odnosi się ona zarówno do wyboru określonych środków dowodowych jak i do sposobu ich przeprowadzenia. Ramy swobodnej oceny dowodów określone w art. 233 § 1 k.p.c. wyznaczone są wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według swego przekonania na podstawie rozważenia zebranego materiału. Dając lub omawiając wiary zeznaniom dowodowym kieruje się wyłącznie własnym przekonaniem (por. wyrok SN z dn. 10 czerwca 1999r. II UKN 685/98 OSNP 2000/17/655, wyrok SN z dn. 29 września 2000r. V CKN 94/00, LEX 52589, wyrok SN z dn. 14 grudnia 2001r. V CKN 561/00, LEX 52713).

Sąd może oprzeć swe przekonanie jedynie na dowodach prawidłowo przeprowadzonych, a ocena dowodów musi być dokonana na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego. Sąd musi ocenić wszystkie przeprowadzone dowody oraz uwzględnić wszelkie towarzyszące im okoliczności, które mogą mieć znaczenie dla oceny mocy i wiarygodności tych dowodów. Sąd zobowiązany jest przeprowadzić selekcję dowodów, wybierając te, na których się oparł i ewentualnie odrzucić inne, którym odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. Przez moc dowodową rozumie się przy tym siłę przekonania, jaką uzyskał sąd wskutek przeprowadzenia określonych dowodów o istnieniu lub nieistnieniu faktu, którego one dotyczyły. Ocena wiarygodności dowodu zależy od środka dowodowego. Sąd, oceniając wiarygodność decyduje o tym, czy określony środek dowodowy, ze względu na jego indywidualne cechy i obiektywne okoliczności, zasługuje na wiarę, czy też nie. Uważa się także, iż granice swobodnej oceny dowodów warunkuje czynnik ideologiczny, tj. poziom świadomości prawnej sędziego oraz obowiązujące w danym momencie poglądy na sądowe stosowanie prawa. (por. T. Ereciński. Jacek Gudowski. Maria Jędrzejewska - "Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz", Część (...), Wyd. LexisNexis).

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, samo przytoczenie w skardze apelacyjnej odmiennej, własnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego nie może być uznane za wystarczające do podważenia dokonanych przez Sąd (...) instancji ustaleń faktycznych oraz ich oceny i znaczenia jako przesłanek rozstrzygnięcia sprawy, i nie uzasadnia zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. (por. wyrok SN z dn. 3 września 1969r., PR 228/69, nie publikowany, wyrok SN z dn. 7 stycznia 2005r., IV CK 387/04, LEX nr 177263, wyrok SN z dn. 15 kwietnia 2004r., IV CK 274/03, LEX nr 164852).

Oczywiste jest, że przepisy dotyczące nabycia świadczeń z ubezpieczenia społecznego lub o charakterze zaopatrzeniowym powinny podlegać wykładni ścisłej, która wyklucza wykładnię rozszerzającą w sytuacji gdy treść przepisu określającego warunki nabycia prawa do świadczeń jest jasna. (por. wyrok SN z 28.01.2008 (...) UK 239/07 OSNP 2009 r. Nr 8, poz. 103, z dnia 07.02.2012 I UK 276/II OSNP 2013 r. Nr 9-10 poz. 113).

W ocenie Sądu Okręgowego - wbrew zapatrywaniom apelacji - Sąd Rejonowy czyniąc ustalenia co do braku wykorzystywania przez wnioskodawczynię zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem w spornym okresie od dnia 20 kwietnia 2023 roku do dnia 18 maja 2023 roku, wskazanych zasad nie naruszył.

Zarzuty skarżącego w tej materii sprowadzają się w zasadzie jedynie do polemiki ze stanowiskiem Sądu i interpretacją dowodów dokonaną przez ten Sąd. Danie wiary jednym, a nie przyznanie wiary drugim świadkom, stronie bądź dokumentom, samo przez się nie narusza zasady z art. 233 § 1 k.p.c. a stanowi właśnie o istocie sędziowskiej oceny dowodów, która opiera się na odpowiadającemu zasadom logiki powiązaniu ujawnionych w postępowaniu dowodowym okoliczności w całość zgodną z doświadczeniem życiowym.

Nie jest także zasadny zarzut naruszenia przez Sąd meriti przepisu art.17 ust. l ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa z dnia 25 czerwca 1999 roku, zgodnie z którym ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.

Powołany przepis zawiera bezsprzecznie dwie przesłanki, które powodują utratę prawa do zasiłku chorobowego. Pierwsza przesłanka to wykonywanie pracy zarobkowej (w okresie orzeczonej niezdolności do pracy). Druga to wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.

Pracą w rozumieniu omawianego przepisu jest praca w potocznym tego słowa znaczeniu, w tym także wykonywanie różnych czynności na podstawie różnych stosunków prawnych - stosunku pracy, stosunków o charakterze cywilnoprawnym, a także prowadzenie własnej działalności gospodarczej, samozatrudnienie. Za pracę zarobkową uważa się wszelką aktywność ludzką, która zmierza do uzyskania zarobku, nawet gdyby miała ona polegać na czynnościach nieobciążających organizmu ubezpieczonego w istotny sposób. Przy czym przy określeniu "zarobkowego" charakteru pracy wskazuje się także, że przepisy nie wymagają, aby praca była podjęta "w celu zarobkowym". Zdaniem Sądu Okręgowego, wystarczy zatem podjęcie jakiejkolwiek czynnej działalności, zmierzającej do uzyskania wynagrodzenia lub dochodu, by mówić o pracy zarobkowej rodzącej skutek w postaci utraty prawa do zasiłku chorobowego przez ubezpieczonego, który korzystając ze zwolnienia lekarskiego pracę taką podejmuje. Tym samym wykonywanie pracy zarobkowej, niezależnie od jej wpływu na stan zdrowia ubezpieczonego, stanowi samodzielną negatywną przesłankę (podstawę) utraty prawa do zasiłku chorobowego (por. wyrok SN z 2008-10-03 II UK 26/08 opubl: L. wyrok SN z 2018 05 -09 III UK 72/17 L. ).

Z kolei odwołując się do drugiej z przesłanek jako wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z jego celem, wskazać należy że w piśmiennictwie wskazuje się, że przesłanka „wykorzystywania zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia” określona została bardzo ogólnie, co w konsekwencji powoduje trudności w ocenie poszczególnych zachowań. Zachowaniem niezgodnym z celem zwolnienia określić można takiego typu postępowanie, które w powszechnym odczuciu jest nieodpowiednie dla osoby chorej i może nasuwać wątpliwości co do rzeczywistego stanu zdrowia ubezpieczonego ((...). Jędrasik-Jankowska, Prawo socjalne. Komentarz do art. 17). Wykorzystywaniem zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia jest zawsze wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy. Celem zwolnienia od pracy jest zaś odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy, stąd w jego osiągnięciu przeszkodą mogą być wszelkie zachowania ubezpieczonego utrudniające proces leczenia i rekonwalescencję (por. wyrok SN z dnia 14 grudnia 2005 r., III UK 120/05, OSNP 2006, nr 21-22, poz. 338).

Za zachowania niezgodne z celem zwolnienia w orzecznictwie uznano: nadużywanie alkoholu, podejmowanie działań, których chory powinien unikać (wyrok SA w Katowicach z dnia 30 lipca 1991 r., III AUr 144/91, OSA 1991, z. 4, poz. 12), wzięcie udziału w imprezie towarzyskiej czy rozrywkowej, jak również demontaż okien w budynku należącym do spółdzielni mieszkaniowej w celu wykorzystania ich dla potrzeb własnych (wyrok SN z dnia 21 stycznia 1999 r., (...) PKN 553/98, OSNP 2000, nr 5, poz. 185).

W piśmiennictwie wskazuje się, że zachowania niezgodne z celem zwolnienia to nieprzestrzeganie wskazań lekarskich, na przykład nakazu leżenia w łóżku, zakazu wykonywania różnych prac domowych, praca w ogrodzie lub gospodarstwie rolnym - a także wręcz wykorzystywanie tego zwolnienia dla innych celów niż leczenie. Natomiast za zachowania niezgodne z celem zwolnienia nie zostało uznane zachowanie polegające na wyjeździe na okres leczenia do rodziny, wykonywanie, nawet przez obłożnie chorego, czynności niezbędnych dla zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (H. P., B. S., Postępowanie kontrolne dotyczące korzystania ze zwolnień lekarskich, Sł. P.. 2001, nr 4, s. 1).

Adnotacja na zwolnieniu lekarskim "pacjent może chodzić" upoważnia do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego, takich jak wstawanie z łóżka, poruszanie się po mieszkaniu, udanie się na ewentualne zabiegi czy kontrolę lekarską (wyrok SA w Katowicach z dnia 12 listopada 2002 r., III AUa 3189/01, Pr. Pracy 2003, nr 10, s. 43).

Mogą również zdarzyć się sytuacje, w których ubezpieczonemu, który formalnie postępuje sprzecznie z zaleceniami lekarskimi, nie będzie można postawić zarzutu, że wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z jego celem. Tak będzie przykładowo wówczas, gdy ubezpieczony, który zgodnie z zaleceniami lekarza "powinien leżeć", mieszkający sam, udaje się do sklepu po niezbędne artykuły żywnościowe. Stąd w piśmiennictwie podnosi się, że przy badaniu wystąpienia tej przesłanki utraty prawa do zasiłku, z uwagi na to, że została określona bardzo ogólnie, należy wziąć pod uwagę okoliczności konkretnego przypadku (A. M., Kiedy pracownik traci prawo do zasiłku chorobowego, GP 2006, nr 7).

Nie każdy przejaw aktywności stanowi wypełnienie przesłanki z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, powodujące utratę prawa do zasiłku chorobowego - nie dochodzi do wypełnienia przesłanek z art. 17 ustawy, gdyby były to zachowania o charakterze incydentalnym; tylko sporadyczna, wymuszona okolicznościami, aktywność zawodowa może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego, w innych przypadkach za okres niezdolności do pracy, w czasie której ubezpieczony wykonuje pracę zarobkową, nie należy się zasiłek, lecz wynagrodzenie, przy czym nie jest niezbędne, aby wykonywana praca była niezgodna z celem zwolnienia lekarskiego. (por. wyrok SN z dnia 9 października 2006 r., II UK 44/06, OSNP 2007, nr 19-20, poz. 295)

Wbrew twierdzeniom apelacji, analiza zebranego w sprawie materiału dowodowego nie pozwalała zatem na ustalenie wystąpienia którejkolwiek z dwóch negatywnych przesłanek prawa do świadczenia określonych w art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Nie dawała bowiem podstaw do uznania, by ubezpieczona osobiście wykonywała pracę zarobkową ani tym bardziej by – zamiatając rozbite szkło przed lokalem gastronomicznym swego męża - (...) w Z. podejmowała czynności niweczące czy utrudniające realizację celu zwolnienia.

Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że w okresie niezdolności do pracy wnioskodawczyni nie wykonywała zarzucanych jej przez organ rentowy czynności - prac porządkowych, bowiem podjęta przez nią (w chwili nadejścia kontrolera) jednorazowa czynność – zamiatanie rozbitego szkła, oczywiście nie skutkuje automatycznym odebraniem jej prawa do spornego zasiłku. By tak się stało należało bowiem ustalić czy wykonanie tej czynności było wykorzystywaniem zwolnienia sprzecznie z jego celem, czy mogło skutkować wydłużeniem okresu niezdolności do pracy i utrudnić powrót do zdrowia wnioskodawczyni, co też Sąd Rejonowy uczynił.

Należy podkreślić, że wnioskodawczyni od 2022 r. leczy się psychiatrycznie, słusznie zatem Sąd (...) instancji stwierdził, że nie sposób zatem uznać aby zamiecenie schodów obciążało organizm wnioskodawczyni w sytuacji gdy niezdolność do pracy nie była związana z jej stanem fizycznym.

O ile wykazanie spełnienia pozytywnych przesłanek do świadczenia spoczywa na ubezpieczonym, o tyle zaistnienie okoliczności wyłączających to prawo ma obowiązek udowodnić organ. Tymczasem – jak słusznie uznał Sąd meriti - w tej sprawie organ żadnej z przesłanek z art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej nie wykazał.

Należy podkreślić, że organ rentowy, jako uczestnik procesu cywilnego, jest zobowiązany wykazać okoliczności faktyczne, z których wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.). Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2019 r. (III UK 8/18), w odniesieniu do spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, należy zauważyć, że postępowanie sądowe toczy się na skutek odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, która jest podejmowana na podstawie przepisów procedury administracyjnej, w określonym stanie faktycznym stwierdzonym przez Zakład. Z chwilą, gdy sprawa zawiśnie przed sądem, toczy się już w trybie procesu cywilnego, chociaż z uwzględnieniem proceduralnych odrębności przewidzianych dla rozstrzygania tej kategorii spraw. Organ i osoba odwołująca się od decyzji są równorzędnymi stronami, a sąd zobligowany jest w czasie prowadzonego postępowania uwzględniać reguły dowodowe przewidziane w procedurze cywilnej, wynikające z art. 213 § 1 k.p.c., art. 228 § 1 k.p.c., art. 230 i art. 231 k.p.c.

W piśmiennictwie wskazuje się, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie. W sprawach, które podlegają reżimowi procesowemu właściwemu dla spraw cywilnych, zgodnie z treścią art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Z zasady skonkretyzowanej w art. 6 k.c. wynika, że ten, kto powołując się na przysługujące mu prawo, żąda czegoś od innej osoby, obowiązany jest udowodnić fakty (okoliczności faktyczne) uzasadniające to żądanie, ten zaś, kto odmawia uczynienia zadość żądaniu, a więc neguje uprawnienie żądającego, obowiązany jest udowodnić fakty wskazujące na zaistnienie przesłanek negatywnych dla uprawnienia żądającego.

Należy pamiętać, że sąd - a więc także sąd pracy i ubezpieczeń społecznych - nie ma obowiązku dążenia do wszechstronnego zbadania wszystkich okoliczności sprawy i do wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych. Stąd ustawodawca do minimum ograniczył uprawnienia sądu do działania z urzędu, zatem szczególnego znaczenia nabiera aktywność stron w prezentowaniu dowodów oraz przytaczaniu faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Obowiązkiem strony i w jej interesie procesowym jest przedstawienie dowodów, które pozostawione są osądowi sędziowskiemu dokonywanemu w granicach zakreślonych treścią normy zawartej w art. 233 § 1 k.p.c. To sąd, po rozważeniu całego zgromadzonego w sprawie materiału, a więc także wszystkich innych okoliczności, w tym niespornych, ocenia wiarygodność przedstawionych dowodów i ich moc, kierując się wyłącznie własnym przekonaniem. Tak zakreślona sędziowska swoboda nie jest ograniczona żadnymi zasadami procesowymi wyznaczającymi kierunek oceny przedstawionych dowodów.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy organ rentowy, choć nie był ograniczony w zakresie możliwości przedstawiania wniosków istotnych dla rozstrzygnięcia, nie przedstawił żadnych dowodów, które obalałyby twierdzenia wnioskodawczyni, iż w spornym okresie nie wykorzystywała zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z jego celem. Brak dowodów na to że stricte we wskazanym okresie podjęcie przez wnioskodawczynię czynności polegającej na zamiataniu rozbitego szkła przed lokalem gastronomicznym należącym do jej męża mogłyby negatywnie wpływać na proces jej leczenia i rekonwalescencji. Tym samym wbrew twierdzeniom apelacji ustalenia Sądu (...) instancji w tym zakresie są ze wszech miar prawidłowe. W konsekwencji za wskazany okres wnioskodawczyni jest uprawniona do zasiłku chorobowego.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy na tle przytoczonych okoliczności brak jest zatem podstaw do twierdzenia, że podjęcie przez ubezpieczoną czynności, o której mowa powyżej sprzeniewierzało by się celom udzielonego jej wówczas zwolnienia a zatem wypłacony za ten okres zasiłek chorobowy nie został pobrany w sposób nienależny.

Reasumując zarówno apelacyjne zarzuty naruszenia prawa materialnego art. 17 ustawy zasiłkowej jak i naruszenia prawa procesowego – art. 233 k.p.c. nie zasługiwały na uwzględnienie.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację organu rentowego jako bezzasadną.

SSO Paulina Kuźma