Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 15 maja 2024 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie z sygn. akt XU 278/23 z powództwa A. P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. o zasiłek chorobowy, zasiłek opiekuńczy, zobowiązanie do zwrotu nienależnie pobranych zasiłków chorobowego i opiekuńczego w związku z odwołaniem od decyzji wydanej w dniu 20 lutego 2023 roku, nr sprawy (...)

(...). zmienił zaskarżoną decyzję w części w ten sposób, że zwolnił A. P. z obowiązku zwrotu pobranego zasiłku chorobowego za okres od 4 maja 2019 r. do 4 czerwca 2019 r. oraz zasiłku opiekuńczego za okres od 1 lutego 2019 r. do 4 lutego 2019 r. wraz z odsetkami w łącznej kwocie 4.929,09 zł

II. oddalił odwołanie w pozostałym zakresie;

III. zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. na rzecz A. P. kwotę 180 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne

A. P. w spornym okresie była zatrudniona w Zespole Szkół nr (...) w K. na stanowisku nauczyciela. Z tego tytułu podlegała ubezpieczeniom społecznym, w tym chorobowemu.

W latach 2018-2019 przez województwo (...) był realizowany projekt „Zawodowcy w Ł.”. Informacja o projekcie została przekazana do szkół. Rolą szkoły było wyłonienie uczniów i przydzielenie opiekunów. Nauczyciele byli opiekunami dydaktycznymi stypendystów dofinansowywanych przez województwo (...) w ramach projektu. Była to funkcja mentora, prowadzili uczniów przez projekt. Można było mieć pod opieką 4 uczniów. Zespół Szkół nr (...) w K. brał udział w projekcie.

Wnioskodawczyni współpracowała z urzędem w ramach projektu w latach 2018-2019. Była wówczas wychowawcą klasy. Z uwagi na wyznaczenie uczniów jej klasy do udziału w projekcie, została wyznaczona jako jeden z opiekunów. Była opiekunem 4 stypendystów.

Pierwotny wniosek był wysyłany w listopadzie 2018 roku, zawierał dane uczniów biorących udział w projekcie.

Każdy nauczyciel pracujący w szkole, w której była zatrudniona powódka podpisywał umowę zlecenia. Były to umowy na krótki okres. W celu podpisania umowy, należało udać się do Ł. i podpisać umowę w formie papierowej na miejscu. Pierwotnie (...) zaplanował termin podpisania umów na 2 lutego 2019 roku (sobota). Ostatecznie został przełożony na 4 lutego 2019 roku. Z uwagi na dużą ilość nauczycieli praca szkoły była zdezorganizowana. Nauczyciele organizowali zastępstwa między sobą. Umowy były podpisywane od poniedziałku do piątku, ale zdarzało się, że były podpisywane również w soboty. Było bardzo dużo osób podpisujących umowy. Szkoła jako taka nie podpisywała żadnych dokumentów.

Na umowie, którą otrzymała wnioskodawczyni, nie została wpisana data jej zawarcia. Było zostawione puste miejsce. Data była uzupełniana w momencie podpisywania umowy. Wpisywał ją pracownik albo osoba podpisująca.

A. P. zawarła z (...) (...) umowę zlecenia w oparciu o Regulamin przyznawania stypendiów dla uczniów szkół zawodowych w (...) (...) w roku szkolnym 2018/2019 w ramach projektu pn. „Zawodowcy w Ł. – stypendia dla najzdolniejszych”. W ramach umowy wnioskodawczyni zobowiązała się do sprawowania opieki dydaktycznej nad uczniami otrzymującymi w roku szkolnym 2018/2019 stypendium w ramach projektu. W celu wykonania umowy, wnioskodawczyni zobowiązała się w szczególności do wspierania ucznia w planowaniu i realizacji indywidualnej ścieżki rozwoju edukacyjnego oraz pisemnego zawiadomienia Biura (...) o wystąpieniu zdarzeń wymienionych w Regulaminie skutkujących zaprzestaniem wypłaty stypendium w ciągu 14 dni od dnia powzięcia informacji o tych okolicznościach. Realizacja umowy miała polegać na wykonaniu trzech etapów: opracowania i złożenia (...) w terminie 7 dni od dnia podpisania umowy, opracowania i złożenia sprawozdania częściowego z (...) w terminie od 1 marca 2019 roku do 15 marca 2019 roku, opracowania i złożenia sprawozdania końcowego z (...) w terminie od 1 września 2019 roku do 15 września 2019 roku. Przy każdym stypendyście realizacja wszystkich etapów miała nastąpić w łącznej liczbie 25 godzin. Po każdym etapie należało złożyć ewidencję rozliczenia godzin. Datę zawarcia umowy oznaczono na 2 lutego 2019 roku.

Nauczycielom przydzielono 4 uczniów technikum logistycznego, z którymi należało omawiać, tworzyć zawodową przyszłość, plany ich działania. Nauczyciele pisali dokumentację, sporządzali dokumentację papierową, omawiali z uczniami planowane zakupy, szkolenia zgodne z ich dalszą ścieżką kariery. Trzeba było przygotować indywidualne plany, co wymagało poświęcenia czasu.

W dniu 2 lutego 2019 roku Pracownicy Biura (...) zwrócili się do wnioskodawczyni o uzupełnienie w aplikacji oraz przesłanie do instytucji Indywidualnego Planu (...) każdego stypendysty. Ponadto, zwrócono się o wydrukowanie, podpisanie oraz dostarczenie wersji papierowej dokumentów do sekretariatu szkoły celem przesłania do Biura (...).

Po podpisaniu umowy, każdy nauczyciel miał 7 dni na przesłanie w aplikacji indywidualnych planów rozwoju ucznia.

Drugim etapem było realizowanie planu, przygotowanie sprawozdania częściowego, w terminie do 15 marca 2019 roku.

Trzecim etapem było sprawozdanie końcowe – pełne rozliczenie pieniędzy uzyskanych przez stypendystę w projekcie. Wydatkowanie stypendium i konsultacje z uczniami odbywały się do końca czerwca 2019 roku. We wrześniu 2019 roku rozpoczął się okres raportowania i sprawozdania.

Na realizację każdego etapu był przewidziany określony czas. Ewidencja rozliczeń godzin była wysłana do urzędu w formie papierowej.

W związku z realizacją projektu została udostępniona platforma. Każdy nauczyciel i stypendysta miał konto w aplikacji. Na podstawie informacji zawartych na koncie dotyczących ubezpieczenia i danych osobowych były generowane umowy. Nauczyciel w aplikacji składał wniosek do wygenerowania umowy, indywidualny plan rozwoju ucznia. Wniosek był przekierowywany do nauczyciela z raportem, urząd zwracał się o sprawozdanie częściowe (...). Wnioskodawczyni sporadycznie logowała się do platformy. Dokumenty były wypełniane odręcznie i przesyłane pocztą. Aplikacja była wsparciem w programie, nie była głównym merytorycznym założeniem programu. W aplikacji były poprawiane dokumenty wysłane w formie elektronicznej. W razie niejasności pracownicy urzędu prosili o wyjaśnienie i naniesienie poprawek. Każdy ruch na koncie w aplikacji – logowanie, dokonanie czynności był odnotowywany. Tylko dany użytkownik miał dostęp do swojego konta w aplikacji.

Na platformie znajdowały się dokumenty do wypełnienia, które były wysyłane głównie listownie, z platformy pobierano dokumenty. Były to ogólne dokumenty, tabele. Jeżeli dana osoba wygenerowała formularz rozliczenia godzin, był on przekazywany innym nauczycielom. Dokumenty należało wypełnić ręcznie.

Wnioskodawczyni spotykała się z uczniami, kontaktowała się telefonicznie z pracownikami Urzędu Marszałkowskiego. Współpraca ze stypendystami odbywała się w trakcie przerw pomiędzy lekcjami, „okienek”, po godzinach pracy albo podczas godziny wychowawczej.

Kontakt ze strony Urzędu Marszałkowskiego z osobami współpracującymi odbywał się przeważnie za pośrednictwem poczty elektronicznej, zdarzał się również telefoniczny, czasem osobisty, za pośrednictwem dedykowanej aplikacji.

Czynności wykonywane na platformie nie były czasochłonne. Najbardziej czasochłonna i wymagająca największego nakładu pracy była opieka nad uczniami i ich prowadzenie.

Wnioskodawczyni 1 lutego 2019 roku nie logowała się do platformy. Tego dnia, pracownik (...) zatwierdził seryjnie wszystkie znajdujące się w systemie wnioski, które zostały przesłane przez opiekunów, w tym Indywidualne P. (...) każdego stypendysty. Po podpisaniu umowy, nauczyciele byli proszeni o wypełnienie tych dokumentów.

Indywidualne P. (...) Edukacyjnego stypendystów, którymi opiekowała się wnioskodawczyni zostały opatrzone datą 8 lutego 2019 roku.

W dniu 1 marca 2019 roku wnioskodawczyni zostało udostępnione w aplikacji projektu Sprawozdanie Częściowe z (...) w celu dołączenia skanów sprawozdania oraz faktur potwierdzających wydatkowanie stypendium. Ponadto poproszono o wydrukowanie, podpisanie oraz dostarczenie dokumentów w wersji papierowej do sekretariatu szkoły lub bezpośrednio na adres Biura (...).

Sprawozdania częściowe były składane w pierwszych dwóch tygodniach marca 2019 roku. Później były do naniesienia poprawki. Pracownicy Urzędu Marszałkowskiego wskazywali co należy poprawić, wysyłano wiadomość do konkretnego nauczyciela. Były to różne poprawki – poprawienie sumy, dosłanie nowego dokumentu od stypendysty. Były to rzeczy techniczne, drobne kwestie, których było sporo. Konieczne było przesłanie za pośrednictwem konta lub w formie papierowej brakujących dokumentów, czy poprawienie liczb. P. K. w wiadomości przesłanej do sekretariatu szkoły, w której pracowała wnioskodawczyni poinformowała, że złożone w terminie do 15 marca 2019 roku sprawozdania zawierały liczne błędy, a wnioski wielu nauczycieli były odsyłane do poprawy lub uzupełnienia. Wiadomość została przesłana 14 maja 2019 roku.

Po rozpoczęciu projektu, wnioskodawczyni dowiedziała się, że jest w ciąży. Wnioskodawczyni wykonywała zadania w związku z umową zlecenia wtedy kiedy była w szkole, do pójścia na zwolnienie lekarskie. Projekt nie zakończył się przed powstaniem niezdolności wnioskodawczyni do pracy.

Wnioskodawczyni zrealizowała pierwszy etap projektu – planowanie. W dniu 7 lutego 2019 roku przesłała sprawozdanie częściowe na platformie internetowej. Wnioskodawczyni wykonała czynności, które miały zostać zrealizowane w terminie do 15 marca 2019 roku. Złożyła sprawozdanie – w zakresie każdego ze stypendystów w dniu 15 marca 2019 roku. Było ono wielokrotnie poprawiane – 26 kwietnia, 11 maja, 20 maja i 22 maja 2019 roku. Korekty były składane za pośrednictwem aplikacji. Był to jeden wniosek, który był modyfikowany przez wnioskodawczynię na prośbę urzędu.

W wiadomości przesłanej za pośrednictwem poczty elektronicznej 11 kwietnia 2019 roku zwrócono się do wnioskodawczyni o wypełnienie rubryki „poniesione koszty łącznie” w odniesieniu do wszystkich stypendystów. Nadto wskazano na pomyłkę w umieszczeniu stypendystów w sekcjach, zwrócono się o usunięcie kosztu usługi, załączenie potwierdzenia przelewu za faktury oraz ponowne zamieszczenie sprawozdania częściowego z uzupełnioną miejscowością i datą. Wiadomość z tożsamymi wytycznymi została przesłana do wnioskodawczyni również 26 kwietnia oraz 11 maja 2019 roku.

W wiadomości przesłanej za pośrednictwem poczty elektronicznej 20 maja 2019 roku zwrócono się do powódki o poprawienie kwoty łącznej i poniesionych łącznie kosztów w odniesieniu do jednej z uczennic oraz ponowne zamieszczenie w aplikacji skanu pierwszej strony sprawozdania bez skreśleń.

Wnioskodawczyni informowała Urząd, że nie będzie kontynuowała projektu telefonicznie i pisemnie. Powiedziała, że przebywa na zwolnieniu lekarskim.

Po poinformowaniu (...) o rezygnacji z udziału w projekcie, wnioskodawczyni w dalszym ciągu otrzymywała telefony od pracowników (...). Telefony dotyczyły zakończenia, przesłania, poprawienia zrealizowanych czynności.

Rozliczenie w związku z realizacją umowy polegało na wystawieniu rachunku i wysłaniu zestawienia godzin po zakończeniu danego etapu. Ewidencja rozliczenia godzin w poszczególnych etapach projektu zawierała ilość godzin wypracowanych przez opiekuna. Wzór nie zawierał informacji dotyczącej daty oraz przedziału czasowego, w którym była wykonywana praca. Te dokumenty były składane w formie papierowej.

Wnioskodawczyni wystawiła rachunek z tytułu realizacji pierwszego etapu umowy zlecenia 22 marca 2019 roku na kwotę 1 040 zł brutto. Wypłata w wysokości 877,40 zł netto została wykonana 10 czerwca 2019 roku.

Rachunek z tytułu realizacji drugiego etapu umowy zlecenia, wnioskodawczyni wystawiła 2 września 2019 roku na kwotę 480 zł brutto. Wypłata w wysokości 408,80 zł netto została wykonana 3 października 2019 roku.

Ewidencja rozliczenia godzin za realizację przez wnioskodawczynię pierwszego etapu umowy wpłynęła do Biura (...) 1 kwietnia 2019 roku, a za realizację drugiego etapu – 20 września 2019 roku.

Nauczyciele mieli otrzymać kwoty po 500 zł na każdego ucznia. Wnioskodawczyni nie otrzymała z tytułu umowy zlecenia kwoty 2 000 zł, z uwagi na nieukończenie projektu. Otrzymywała kwoty rzędu 300-400 zł za jednego ucznia, zgodnie z wystawionymi przez nią rachunkami.

Podczas nieobecności wnioskodawczyni dwie inne nauczycielki miały zająć się jej uczniami. Szkoła poinformowała pisemnie (...) o rezygnacji wnioskodawczyni z dalszego udziału w projekcie. Poinformowano, że do opieki nad uczniami, którymi dotychczas opiekowała się wnioskodawczyni zostali wskazani inni nauczyciele.

W ramach realizacji umowy zlecenia z (...), E. S. oraz A. J. pełniły zastępstwo za wnioskodawczynię. E. S. zastępowała wnioskodawczynię w ramach realizacji zlecenia. 4-5 kwietnia 2019 roku została poinformowana, że wnioskodawczyni jest na zwolnieniu lekarskim i musi pojechać z jej uczniem na olimpiadę. Po olimpiadzie, na przełomie kwietnia/maja 2019 roku została poinformowana, że w zastępstwie będzie opiekunem dwóch uczniów wnioskodawczyni. Wnioskodawczyni już nie robiła nic z uczniami w ramach projektu. Umowa w zakresie tych uczniów została podpisana 26 sierpnia 2019 roku.

Od 1 kwietnia 2019 roku do dnia porodu – 30 października 2019 roku wnioskodawczyni była niezdolna do pracy z uwagi na zagrożoną ciążę.

Wnioskodawczyni logowała się do programu w dniach:



21 listopada 2018 roku,



22 listopada 2018 roku,



30 listopada 2018 roku,



7 lutego 2019 roku,



8 lutego 2019 roku,



25 lutego 2019 roku,



27 lutego 2019 roku,



28 lutego 2019 roku,



14 marca 2019 roku,



15 marca 2019 roku,



9 maja 2019 roku,



10 maja 2019 roku,



20 maja 2019 roku,



22 maja 2019 roku,



5 czerwca 2019 roku,



12 czerwca 2019 roku.

W okresie pomiędzy wysłaniem wniosku do poprawy 26 kwietnia 2019 roku, a jego przywróceniem 11 maja 2019 roku doszło do edycji, próby edycji lub podglądu wniosku przez wnioskodawczynię, ale nie dodano do niego żadnych nowych załączników i nie poprawiono wskazanych błędów. Czynności te (o statusie „przesłano poprawiony wniosek” zostały odnotowane 11, 20 i 22 maja 2019 roku). Wnioskodawczyni nie logowała się na swoje konto w aplikacji 11 maja 2019 roku, został wówczas przywrócony wniosek do edycji przez pracownika Urzędu Marszałkowskiego.

Wnioskodawczyni logowała się do swojego konta w aplikacji 20 maja 2019 roku. Odnotowano próby podglądu, edycji lub zapisu wniosku. Wnioskodawczyni dodała nowe załączniki. W dniu 21 maja 2019 roku wnioskodawczyni nie logowała się do aplikacji.

Pismem z 20 maja 2019 roku wnioskodawczyni zwróciła się o rozwiązanie umowy zlecenia z 2 lutego 2019 roku w związku z długotrwałą nieobecnością oraz zwolnieniem lekarskim. Sama z siebie wysłała pismo o rozwiązaniu umowy zlecenia, informację o przebywaniu na zwolnieniu lekarskim.

Umowa zlecenia została rozwiązana z dniem 30 maja 2019 roku.

Wnioskodawczyni ma 3 dzieci. W spornym okresie miała dwoje dzieci i była w ciąży.

Płatnik składek – Zespół Szkół nr (...) w K. wypłacił wnioskodawczyni zasiłek chorobowy i opiekuńczy za okres:

-

od 1 lutego 2019 roku do 4 lutego 2019 roku w kwocie 348,72 zł, w dniu 1 marca 2019 roku,

-

od 4 maja 2019 roku do 14 maja 2019 roku w kwocie 1 198,67 zł, w dniu 3 czerwca 2019 roku,

-

od 15 maja 2019 roku do 31 maja 2019 roku w kwocie 1 852,49 zł, w dniu 3 czerwca 2019 roku,

-

od 1 czerwca 2019 roku do 4 czerwca 2019 roku w kwocie 435,88 zł, w dniu 1 lipca 2019 roku.

Organ rentowy wszczął postępowanie w sprawie weryfikacji uprawnień wnioskodawczyni do zasiłku chorobowego i opiekuńczego m.in. za okresy od 2 lutego 2019 roku do 4 lutego 2019 roku oraz od 1 maja 2019 roku do 4 czerwca 2019 roku.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd uznał, iż odwołanie okazało się częściowo zasadne i skutkowało zmianą zaskarżonej decyzji w części obejmującej zobowiązanie do zwrotu otrzymanych świadczeń, zaś w zakresie przyznania prawa do zasiłku opiekuńczego i chorobowego podlegało oddaleniu.

Sąd podniósł, iż zgodnie z art. 6 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2023 r., poz. 2780; dalej: ustawy zasiłkowej) zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania tego ubezpieczenia.

Jak stanowi zaś przepis art. 32 ustawy zasiłkowej zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad m.in. chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat.

Jak stanowi przepis art. 17 ustawy zasiłkowej ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Te dwie okoliczności powodują automatyczną utratę przez ubezpieczonego prawa do zasiłku opiekuńczego, stanowią one dwie, niezależne od siebie przesłanki prawa do zasiłku (wyrok SN z dnia 3 marca 2010 roku w sprawie III UK 71/09, Legalis 325854; uzasadnienie wyroku SN z dnia 6 lutego 2008 roku w sprawie II UK 10/07, Legalis 144080). Zgodnie z art. 35 ust. 2 ustawy zasiłkowej przepis ten stosuje się odpowiednio do zasiłku opiekuńczego.

Sąd podniósł, iż wnioskodawczyni w spornym okresie była zatrudniona na podstawie umowy o pracę w Zespole Szkół nr (...) w K.. Jednocześnie zawarła umowę zlecenia z (...) (...), celem realizacji projektu skierowanego do najzdolniejszych uczniów. Organ rentowy, decyzję o odmowie przyznania prawa do zasiłku chorobowego i opiekuńczego oraz zobowiązując wnioskodawczynię do zwrotu otrzymanych świadczeń oparł na stwierdzeniu, że ubezpieczona w okresie wskazanym w decyzji wykonywała pracę zarobkową, wobec czego wykorzystywała zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem. Organ rentowy nie zakwestionował prawidłowości zaświadczeń lekarskich i niezdolności wnioskodawczyni do pracy.

Sąd zwrócił uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 13 września 2013 roku, w sprawie (...) UK 110/13 (LEX nr 1555088), zgodnie z którym „pojęcie pracy zarobkowej z art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej nie zostało zdefiniowane przez ustawodawcę, mimo niekrótkiego obowiązywania regulacji prawnej. (…) Na gruncie art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej należy zwrócić uwagę, że możliwe są różne sytuacje i dlatego wystarczająco elastyczna a zarazem adekwatna powinna być wykładnia tego przepisu. Punkt ciężkości nie leży więc w wykładni lecz w stosowaniu przepisu. Reguły wykładni przy tak syntetycznym pojęciu pracy zarobkowej mogą uwzględniać różne przypadki i w tym wyraża się uniwersalność regulacji prawnej i zapewne uwzględnia to wolę prawodawcy”.

W związku z powyższym, jako pracę zarobkową zalicza się wszelką aktywność ludzką, która zmierza do uzyskania zarobku. Podkreśla się, że takie definiowanie pracy zarobkowej wypływa z konieczności ścisłego stosowania przepisów prawa ubezpieczeń społecznych, w którym przeważa - z uwagi na bezwzględnie obowiązujący charakter norm prawnych - formalistyczne ujęcie uprawnień ubezpieczonych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2005 roku, (...) UK 370/04, OSNP 2005, nr 21, poz. 342, OSP 2006, z. 12, poz. 134; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2005 roku, III UK 120/05, OSNP 2006, nr 21-22, poz. 338).

Wśród licznych poglądów rozważających zagadnienie, czy dane zachowania należy kwalifikować jako wypełniające określenie "wykonywania pracy zarobkowej" wyodrębnić można dwie grupy. Pierwsza z nich, o wiele liczniejsza, reprezentująca bardziej rygorystyczne spojrzenie na problem oraz druga, mniej liczna, z podejściem mniej zasadniczym.

Zwolennicy poglądów zaliczanych do grupy rygorystycznej stoją na stanowisku, iż pracą zarobkową w rozumieniu art. 17 ustawy jest jakakolwiek działalność zmierzająca do osiągnięcia zarobku (np. udział adwokata w rozprawach w czasie zwolnienia lekarskiego, wykonywanie pracy, jeśli ma ona charakter zarobkowy, nawet jeśli zostało to zalecone przez lekarza i ma się przyczynić do poprawy stanu zdrowia ubezpieczonego). Podejście rygorystyczne przewiduje jednak, pewne wyjątki od sformułowanej powyżej zasady. Zgodnie z tymi wyjątkami stwierdzić można, iż nie będzie wykonywaniem pracy zarobkowej działalność sporadyczna, incydentalna, wymuszona okolicznościami – tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 czerwca 2007 roku, II UK 223/06 (OSNP 2008/15-16/231) oraz w wyroku z dnia 2 marca 2010 roku, III UK 71/09 (LEX nr 585848).

Zgodnie z drugą grupą poglądów, uzyskiwanie w trakcie korzystania ze zwolnienia lekarskiego dochodów, niepołączonych z osobistym świadczeniem pracy nie stanowi pracy zarobkowej, skutkującej utratą prawa do zasiłku chorobowego – takie zdanie wyraził również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 kwietnia 2012 roku, II UK 186/11, LEX nr 1216851.

Sąd podniósł, iż niezależnie od tego, jakie spojrzenie przyjmie się na daną sprawę – bardziej lub mniej restrykcyjne, dojdzie się do takich samych wniosków. Grupa przypadków bowiem „zaliczona” jako niewykonywanie pracy zarobkowej w czasie niezdolności do pracy przez zwolenników bardziej liberalnego podejścia pokrywa się w całości z wyjątkami od zasady niewykonywania jakiejkolwiek działalności, przyjętymi przez zwolenników spojrzenia restrykcyjnego. Potwierdzeniem na to może być orzeczenie Sądu Najwyższego w sprawie III UK 11/08, w którym dano wyraz zarówno jednemu jak i drugiemu poglądowi w tej kwestii. Pozwala to na stwierdzenie, że stanowiska te są ze sobą ściśle związane i jedno nie wyklucza drugiego. Wręcz przeciwnie – stanowisko liberalne w pełni zawiera się w akceptowalnych wyjątkach od stanowiska rygorystycznego.

Przenosząc powyższe na grunt rozpoznawanej sprawy, niesporne jest, iż wnioskodawczyni sprawowała opiekę nad chorym dzieckiem w okresie od 1 do 4 lutego 2019 roku oraz była niezdolna do pracy w okresie od 4 maja do 4 czerwca 2019 roku. Z materiału dowodowego wynika, że w każdym ze wskazanych okresów wykonywała czynności w ramach umowy zlecenia w postaci zawarcia umowy zlecenia w lutym 2019 roku oraz dokonywania edycji i nanoszenia wymaganych przez (...) w Ł. poprawek do sprawozdań częściowych w kwietniu i maju 2019 roku. Z tego tytułu osiągnęła dochód.

Sąd oparł swoje rozstrzygnięcie na treści przytoczonych przepisów i poglądach wyrażonych w przywołanym orzecznictwie Sądu Najwyższego.

W świetle powyższych rozważań Sąd uznał, że czynności podejmowane przez wnioskodawczynię miały charakter incydentalny i nie były podejmowane w celu oszukania organu rentowego. Odnosząc się do kwestii zawarcia umowy zlecenia Sąd wskazał, że istnieją rozbieżności odnośnie do dokładnej daty jej podpisania. W tym samym czasie duża liczba nauczycieli zawierała umowy, termin stawienia się w tym celu został narzucony przez Urząd, lecz uległ następnie zmianie.

Odnośnie zaś do czynności podejmowanych przez wnioskodawczynię w późniejszym okresie, Sąd zauważył, że były to jednostkowe zachowania wynikające z charakteru projektu, bez których uczniowie, którymi opiekowała się wnioskodawczyni nie mogliby rozliczyć swojego projektu ani otrzymać zaplanowanego dofinansowania w sytuacji, gdy już wydali środki na sprzęt wskazany w (...). Sąd podkreślił , że po powzięciu wiadomości przez wnioskodawczynię o ciąży, poinformowała ona zleceniodawcę o braku możliwości kontynuowania współpracy. Szkoła zapewniła zaś zastępstwo. Wnioskodawczyni zrealizowała dwa pierwsze etapy projektu, ostatni dzień na wykonanie zadań w drugim z nich upływał 15 marca 2019 roku. Wnioskodawczyni tego dnia złożyła wymagane dokumenty. Sąd wskazał, że zarówno z zeznań świadków, jak i załączonej korespondencji wynika, iż sprawozdania częściowe składane w ramach drugiego etapu realizacji projektu zawierały błędy i wymagały skorygowania. Odnosiło się to również do wnioskodawczyni. Jak wynika z ustaleń faktycznych sprawy, poprawki, których naniesienia wymagały sprawozdania złożone przez ubezpieczoną nie wiązały się z koniecznością wykonania długotrwałych i skomplikowanych działań. Aplikacja projektu odnotowała wprowadzanie zmian przez wnioskodawczynię w okresie niezdolności do pracy 26 kwietnia, 11 maja, 20 maja i 22 maja 2019 roku, jednakże były to drobne czynności (logowanie, drobne korekty przygotowanych/przesłanych wcześniej dokumentów). W pozostałe dni wnioskodawczyni nie wykonywała czynności z tytułu umowy zlecenia. Należy zwrócić uwagę na okoliczność, że jedyną osobą, która miała możliwość zalogowania się i wprowadzenia zmian na koncie A. P. była ona sama. W przypadku zaś braku naniesienia poprawek zgodnie z wymaganiami Urzędu Marszałkowskiego stypendystom pozostającym pod opieką wnioskodawczyni nie zostałoby wypłacone stypendium. Wobec tego, że czynności podjęte przez wnioskodawczynię miały charakter jednostkowy, były wymuszone warunkami realizacji projektu, a ich zaniechanie rodziłoby negatywne skutki dla osób trzecich – uczniów korzystających z projektu, nie stanowiły, w ocenie Sądu, okoliczności uzasadniających nakazanie wnioskodawczyni zwrotu pobranego zasiłku opiekuńczego i chorobowego. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w sprawie III USK 30/23 oraz Sądu Okręgowy w Łodzi w sprawie VIII Ua 86/22, z którego uzasadnienia wynika, iż dopuszczalne i nie rodzące obowiązku zwrotu pobranego zasiłku chorobowego są czynności podejmowane w jego trakcie, które mają charakter czynności sporadycznych i nieregularnych.

Sąd zwrócił również uwagę na funkcję zasiłku chorobowego, który jest świadczeniem z ubezpieczenia społecznego rekompensującym zarobek utracony przez ubezpieczonego wskutek jego niezdolności do pracy spowodowanej chorobą (lub innym zdarzeniem z chorobą zrównanym). Dlatego też prawo do tego świadczenia przysługuje zawsze (choć niekiedy po spełnieniu dodatkowych warunków ustawowych), gdy wyłączną przyczyną utraty zarobku jest ziszczenie się ryzyka ubezpieczeniowego, tj. w razie powstania niezdolności do pracy w okresie trwania zatrudnienia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia 1999 r., II UKN 68/99, OSNP 2000, nr 19, poz. 726). Jego celem jest złagodzenie skutków niezdolności do pracy, tak aby osoba uprawniona nie była pozbawiona środków finansowych. (E. Darmorost [w:] Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Komentarz, Warszawa 2012, art. 6).

Z tytułu zawartej umowy zlecenia odwołująca się otrzymała wynagrodzenie w wysokości 877,40 zł z tytułu realizacji pierwszego etapu oraz 408,80 zł w związku z realizacją drugiego etapu projektu. Wysokość zasiłku chorobowego wypłaconego za okres od 4 maja 2019 roku do 4 czerwca 2019 roku, do którego zwrotu została zobowiązana wyniosła zaś 3 487,04 zł. Zdaniem Sądu, nie można zatem uznać, że wysokość kwoty uzyskanej z tytułu umowy zlecenia stanowi ekwiwalent zasiłku chorobowego. Zasiłek chorobowy jest traktowany jako ekwiwalent wynagrodzenia za pracę. Świadczenia te muszą zatem być ze sobą współmierne. W odniesieniu do kwoty uzyskanej z tytułu umowy zlecenia nie zachodzi współmierność z pobranym przez odwołującą się zasiłkiem chorobowym. Pomiędzy tymi świadczeniami występuje zdecydowana dysproporcja, co nie może świadczyć o chęci wprowadzenia organu rentowego w błąd i uzyskania dochodu z dwóch źródeł przez wnioskodawczynię. Ponadto opisanej sytuacji nie można potraktować jako przypadku, gdy zwolnienie od pracy jest wykorzystywane niezgodnie z jego celem, co powoduje, że w ocenie Sądu nie zostały spełnione przesłanki z art. 84 ust. 2 pkt 3 ustawy systemowej, tj. że świadczenia pobrane przez wnioskodawczynię za wskazane okresy i objęte zaskarżoną decyzją stanowiły świadczenia nienależnie pobrane.

Ponadto, gdyby jednak nawet przyjąć, że świadczenia pobrane przez wnioskodawczynię były świadczeniami nienależnymi w myśl art. 84 ust. 2 ustawy systemowej, to w tym zakresie Sąd podziela stanowisko wnioskodawczyni co do braku podstaw do żądania od niej zwrotu nienależnie pobranych zasiłków z uwagi na brzmienie art. 84 ust. 3 ustawy systemowej. W myśl wskazanego przepisu nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, w każdym przypadku za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata.

Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem doktryny (postanowienie Sądu Najwyższego w sprawie III USK 30/23) „ przepis ten należy interpretować w ten sposób, że za podstawę obliczania roszczenia wynikającego z nienależnie pobranych kwot należy wziąć ostatnie ze świadczeń wypłaconych bez podstawy prawnej. Ww przepis może, w zależności od stanu faktycznego danej sprawy powodować wyłączenie spod obowiązku zwrotu części świadczeń, to jest świadczeń „pobranych dawniej niż 3 lata przed wstrzymaniem wypłaty. Trzyletniego okresu nie liczy się zatem od daty wydania decyzji zobowiązującej do zwrotu tego świadczenia”, ale od daty faktycznej wypłaty ostatniego z pobranych świadczeń. Podobny pogląd został już wcześniej wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego w sprawie III UZP 1/12.

Zdaniem Sądu skoro zatem świadczenia, których zwrot nakazał organ zostały wypłacone wnioskodawczyni w dniach 1 marca 2019 r. (za luty 2019 r.), 3 czerwca 2019 r. (za maj 2019 r.) oraz 1 lipca 2019 r. (za czerwiec 2019 r.), tym samym z uwagi na upływ 3 lat od ostatniej z wypłat (termin minął w dniu 1 lipca 2022 r.), wydając decyzję dopiero w dniu 20 lutego 2023 r. organ rentowy nie mógł nakazać wnioskodawczyni zwrotu świadczeń wskazanych w decyzji, gdyż w tym czasie, z uwagi na upływ ustawowego terminu nie mógł już żądać zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

Na marginesie Sąd zwrócił uwagę, iż wnioskodawczyni miała także rację stawiając zarzut naruszenia art. 84 ust. 1 ustawy systemowej w nowym brzmieniu obowiązującym od 18 września 2021 r. w sytuacji, gdy sporne zasiłki były wypłacone pod rządami innej regulacji, wobec czego brak byłoby podstaw do żądania odsetek wyliczonych od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia w miejsce obowiązujących wcześniej regulacji, zgodnie z którymi odsetki były należne od dnia wydania decyzji zwrotowej.

Powyższa interpretacja przepisu art. 84 ust. 1 u. s.u.s. została potwierdzona w najnowszym orzecznictwie chociażby Sądu Okręgowego w Łodzi w sprawie VIII Ua 73/23. W uzasadnieniu cytowanego wyroku Sąd zwrócił uwagę, że w przepisach przejściowych ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw nie zamieszczono żadnej regulacji, z której wynikałoby, że wskazany przepis (art. 84 ust. 1 ) będzie stosowany w sposób retroaktywny i w związku z czym możliwe będzie zastosowanie tego przepisu do naliczania odsetek od świadczeń, które zostały wypłacone przed datą wejścia w życie zmiany art. 84 ust. 1 u. s.u.s. Retroaktywne zastosowanie nowego brzmienia przepisu art. 84 ust. 1 cytowanej ustawy doprowadziłby do sytuacji nie do zaakceptowania w warunkach demokratycznego państwa prawnego. Wykładnia ta pozwoliłaby bowiem organowi rentowemu na naliczanie odsetek od nienależnego świadczenia także za okres, w którym przepis zezwalający na naliczanie odsetek w ogóle nie obowiązywał (od 11 sierpnia 2020 r. do 17 września 2021 r.). Takie rozumienie i stosowanie przepisów pozwalałoby organom rentowym na nałożenie na ubezpieczonych obowiązków, które wcześniej na nim nie spoczywały.

Mając na względzie, iż odwołanie z przeważającej części zostało uwzględnione, działając na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych Sąd zasądził od organu rentowego na rzecz wnioskodawczyni kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w sprawie. Brak było podstaw do zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego według stawki liczonej od wartości przedmiotu sporu. Powyższe zapatrywanie stanowi ugruntowane stanowisko prezentowane zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i sądów powszechnych.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 listopada 2012 r. sygn. (...) UZ 102/12, przyjął bowiem, że w sprawie o zwrot przez ubezpieczonego nienależnego świadczenia stosuje się stawkę minimalną, taką jak w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego (§ 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu [Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.], który stanowi odpowiednik § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych [tj. Dz.U. z 2018 r., poz. 265 ze zm.]). W uzasadnieniu powyższego orzeczenia Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przyjęcie stawki minimalnej według wartości przedmiotu zaskarżenia nie jest uprawnione. Regulacja kosztów dotyczących spraw ubezpieczeniowych jest skromna w rozporządzeniu. Jednak w tej sprawie problem braku rodzajowo właściwej regulacji w istocie nie występuje, gdyż na zasadzie wzajemnej równowagi należy ujmować sprawy o świadczenia z ubezpieczenia społecznego oraz sprawy o zwrot nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Uzasadnione jest więc w tej sprawie zastosowanie stawki podstawowej z § 11 ust. 2 rozporządzenia. Takie stanowisko zostało zaprezentowane również przez Sąd Najwyższy we wcześniejszym orzecznictwie. W postanowieniu z 1 czerwca 2010 roku (II UZ 11/10) Sąd Najwyższy stwierdził, że sprawa o zwrot świadczeń z ubezpieczenia społecznego jest bliższa rodzajowo sprawie o przyznanie takich świadczeń niż sprawie o zapłatę, wobec czego podstawę zasądzenia opłaty za czynności adwokackie powinny stanowić w niej minimalne stawki przewidziane w rozporządzeniu dla spraw z zakresu ubezpieczenia społecznego.

Podobne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 23 września 2020 r., III AUa 734/20, w którym podkreślił, że sprawa o zwrot nienależnie pobranego świadczenia nie została wymieniona wprost w przepisach rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, jednakże jest ona bliższa kategorii spraw o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego niż sprawom o zapłatę.

Takie rozwiązanie jest przyjmowane w licznym orzecznictwie sądów powszechnych. Dla przykładu można przywołać takie orzeczenia jak: wyrok Sądu Okręgowego w Elblągu z dnia 18 marca 2016 r., IV Ua 11/16, wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 11 maja 2020 r., VIII Ua 11/20, wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 11 sierpnia 2021 r., VII Ua 79/20, wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 8 kwietnia 2022 r., VII Ua 38/21, wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 23 sierpnia 2022 r., VI Ua 68/21, postanowienie Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 1 marca 2022 r., VIII Uz 3/22, w tym również rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 14 czerwca 2016 r., VII Ua 75/16, wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 4 lipca 2019 r., VIII Ua 36/19, wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 17 września 2019 r., VIII Ua 47/19, wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 4 czerwca 2019 r., VIII Ua 15/19, wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 1 października 2020 r., VIII Ua 41/20, wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 6 maja 2021 r., VIII Ua 8/21.

Przywołane orzeczenia zapadły na gruncie różnych stanów faktycznych, zarówno gdy zaskarżona decyzja obejmowała odmowę prawa do zasiłku oraz obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, jak również sytuację, gdy decyzja dotyczyła wyłącznie obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.

Apelację od powyższego orzeczenia w części, tj. w zakresie jego pkt. (...) i III wniósł organ rentowy.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 66 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, art. 84 ust. 1, ust. la, ust. 2 pkt 3, ust. 3 i 4 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 17 ust. 1 i 3, art. 35 ust. 2 i art. 68 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa przejawiające się tym, że odwołanie ubezpieczonej w ocenie Sądu okazało się tylko częściowo zasadne i skutkowało zmianą zaskarżonej decyzji tylko w części obejmującej zobowiązanie do zwrotu otrzymanych świadczeń, zaś w zakresie odmowy przyznania prawa do zasiłku opiekuńczego i chorobowego to podlegało oddaleniu. Zatem Sąd w tej części to podzielił stanowisko organu rentowego zaprezentowane w treści spornej decyzji z dnia
20 lutego 2023r.

W ocenie organu rentowego winno to skutkować również zobowiązaniem Ubezpieczonej do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego za okres od 4 maja
2019 r. do 4 czerwca 2019 r. oraz zasiłku opiekuńczego za okres od 1 lutego 2019 r. do 4 lutego 2019 r. wraz z odsetkami w łącznej kwocie 4.929,09 zł.

- naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 k.p.c. poprzez niewłaściwą ocenę materiału dowodowego skutkującą błędem w ustaleniach faktycznych,

1. zmianę wyroku w części tj. w zakresie jego pkt. (...) i III i oddalenie odwołania również w tym zakresie albo

2. przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi (...) instancji.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o oddalenie apelacji w całości, nadto zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego od pozwanego na rzecz powoda w wysokości wg norm przepisanych - z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi za czas od dnia uprawomocnienia się postanowienia Sądu II instancji w przedmiocie kosztów postępowania do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art.17 ust. l ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa z dnia 25 czerwca 1999 roku (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2780) ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.

Powołany przepis zawiera bezsprzecznie dwie przesłanki, które powodują utratę prawa do zasiłku chorobowego. Pierwsza przesłanka to wykonywanie pracy zarobkowej (w okresie orzeczonej niezdolności do pracy). Druga to wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.

Pracą w rozumieniu omawianego przepisu jest praca w potocznym tego słowa znaczeniu, w tym także wykonywanie różnych czynności na podstawie różnych stosunków prawnych - stosunku pracy, stosunków o charakterze cywilnoprawnym, a także prowadzenie własnej działalności gospodarczej, samozatrudnienie. Za pracę zarobkową uważa się wszelką aktywność ludzką, która zmierza do uzyskania zarobku, nawet gdyby miała ona polegać na czynnościach nieobciążających organizmu ubezpieczonego w istotny sposób. Przy czym przy określeniu "zarobkowego" charakteru pracy wskazuje się także, że przepisy nie wymagają, aby praca była podjęta "w celu zarobkowym". Wystarczy zatem podjęcie jakiejkolwiek czynnej działalności, zmierzającej do uzyskania wynagrodzenia lub dochodu, by mówić o pracy zarobkowej rodzącej skutek w postaci utraty prawa do zasiłku chorobowego przez ubezpieczonego, który korzystając ze zwolnienia lekarskiego pracę taką podejmuje. Tym samym wykonywanie pracy zarobkowej, niezależnie od jej wpływu na stan zdrowia ubezpieczonego, stanowi samodzielną negatywną przesłankę (podstawę) utraty prawa do zasiłku chorobowego (por. wyrok SN z 2008-10-03 II UK 26/08 opubl: L.).

Dokonując wykładni cytowanego przepisu uwzględnić należy także funkcje zasiłku chorobowego - na co wskazywał także Sąd (...) instancji. Podkreślenia wymaga, iż zasadniczym celem zasiłku chorobowego jest kompensata utraconego przez ubezpieczonego dochodu wskutek wystąpienia u niego czasowej, przejściowej niezdolności do zarobkowania. Nie jest nim natomiast uzyskanie, dodatkowej korzyści obok wynagrodzenia, dlatego zasiłek chorobowy wypłacany jest nie obok, ale zamiast wynagrodzenia. Wskazać należy również na charakter prawa ubezpieczenia społecznego, zgodnie z którym wysokość tychże świadczeń i zasady ich wypłaty są sformalizowane. Wobec tego trzeba mieć na uwadze bezwzględnie obowiązujący charakter norm prawnych zawartych w przepisach prawa ubezpieczenia społecznego oraz wyłączenie możliwości ich wykładania z uwzględnieniem reguł słuszności (zasad współżycia społecznego).

Sąd II instancji stoi na stanowisku, iż art. 17 ustawy nie przewiduje szczególnych przypadków zezwalających na wypłatę zasiłków chorobowych, mimo świadczenia pracy zarobkowej w okresie zwolnienia lekarskiego. Przepis ten jest jednoznaczny, a zatem każda praca zarobkowa wykonywana w okresie zwolnienia lekarskiego powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego, chociażby wykonywanie pracy było zalecane i przyczyniło się do poprawy stanu zdrowia. W okresie korzystania ze zwolnienia lekarskiego pracownik może wykonywać pewne prace niepowodujące utraty prawa do zasiłku chorobowego, pod warunkiem, że prace te nie mają charakteru zarobkowego. Ustawodawca wprowadzając w art. 17 ust. 1 ustawy zakaz podejmowania przez pracownika w okresie pobierania zasiłku chorobowego "innej pracy zarobkowej" przyjął tym samym założenie, że już samo wykonywanie takiej pracy sprzeciwia się celom, dla którego zasiłek został przyznany. (por. także wyrok SN z dnia 31 maja 1985 r., II URN 75/85, OSNC 1986, nr 3, poz. 32; w wyrok SN z dnia 12 sierpnia 1998 r., II UKN 172/98, OSNP 1999, nr 16, poz. 522, Pr. Pracy 1999, nr 1, s. 35, M. Prawn. 1999, nr 10, s. 41; w wyroku SA w Lublinie z dnia 15 października 1998 r., III AUa 287/98, Apel.-Lub. 1999, nr 1, poz. 2.).

Artykuł 17 ust. 1 ustawy z 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa uzależnia prawo do zasiłku od tego, czy ubezpieczony pozostający na zwolnieniu lekarskim nie wykonuje pracy zarobkowej, a więc czy nie pozyskuje samodzielnie środków finansowych przeznaczonych na swoje utrzymanie. Stwierdzenie tego faktu prowadzi do wniosku, że zasiłek - w danych okolicznościach - nie może być utożsamiany z rekompensatą za utracony zarobek. Ubezpieczony sam bowiem taki zarobek uzyskuje, wykonując pracę. Zasiłek chorobowy staje się wtedy dodatkiem do przychodów z innej pracy. Z tego względu ubezpieczony traci prawo do świadczenia, które w swej istocie ma być przez pewien czas zastępczym źródłem dochodu, nie zaś wynagrodzeniem dodatkowym (w stosunku do zasiłku) - wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 r. (...) 163/21 LEX 3433589.

W wyroku z dnia 9 października 2006 r., II UK 44/06, OSNP 2007, nr 19-20, poz. 295) Sąd Najwyższy podkreślił jednak, że nie każdy przejaw aktywności stanowi wypełnienie przesłanki z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, powodujące utratę prawa do zasiłku chorobowego. Jak zaznaczył SN - nie dochodzi do wypełnienia przesłanek z art. 17 ustawy, gdyby były to zachowania o charakterze incydentalnym. Konkluzja mająca swoje odzwierciedlenie w tezie wyroku jest następująca: tylko sporadyczna, wymuszona okolicznościami, aktywność zawodowa może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego. W innych przypadkach za okres niezdolności do pracy, w czasie której ubezpieczony wykonuje pracę zarobkową, nie należy się zasiłek, lecz wynagrodzenie, przy czym nie jest niezbędne, aby wykonywana praca była niezgodna z celem zwolnienia lekarskiego.

Wobec tego bezwzględnie ocena, czy ubezpieczony podjął pracę zarobkową w czasie korzystania z zasiłku chorobowego, zależy od okoliczności konkretnej sprawy, w tym zwłaszcza od rodzaju i zakresu czynności, które wykonywał.

Sąd Okręgowy w pełni zgadza się z oceną Sądu Rejonowego zawartą w uzasadnieniu wydanego rozstrzygnięcia co do braku możliwości ustalenia wykonywania przez wnioskodawczynię w spornym okresie pracy zarobkowej. Nie jest pewnym, czy w istocie w dacie zawarcia umowy zlecenia wnioskodawczyni przebywała na zasiłku opiekuńczym (datę na umowie dopisano i nie oddawała ona faktycznego terminu dokonania tej czynności). Ponadto prawidłowymi są ustalenia co do sporadycznego logowania się przez nią na platformę, dokonywania edycji i nanoszenia wymaganych przez (...) poprawek do sprawozdań częściowych w kwietniu i maju 2019 r. wymuszonych okolicznościami i ważkim interesem uczniów. Powyższe w istocie skutkowało wypłatą wnioskodawczyni częścią należnego wynagrodzenia, jednakże nie można poczytywać tego za wykonywanie pracy zarobkowej, bo nie składało się w pełni na treść powierzonych wnioskodawcy zadań. Wnioskodawczyni z uwagi na niezdolność do pracy powstrzymała się generalnie od realizacji zlecenia, nie podejmowała się działań patronackich nad uczniami, ważkie i planowane czynności wykonała do dnia 15.03.2019r., a jej dalsza aktywność stanowiła element niejako wymuszony, bez którego dalsza realizacja projektu przez ucznia już pod nadzorem nowego patrona w ogóle nie byłaby możliwa. W konsekwencji za prawidłowe uznać należy ustalenie, iż podejmowana przez nią aktywność miała charakter incydentalny sporadyczny wymuszony - który nie pozbawiał jej prawa do zasiłku w spornym okresie. Pobrane świadczenia nie miały zatem charakteru świadczeń nienależnych.

Sąd Okręgowy dostrzega przy tym dysonans wynikający z takich ustaleń zawartych w uzasadnieniu wydanego w sprawie wyroku, a podkreślanym w apelacji rozstrzygnięciem Sądu Rejonowego stwierdzającym - brak prawa do świadczenia. W ocenie Sądu Okręgowego w istocie prawo to wnioskodawczyni miała, a okoliczność ta ma ważkie znaczenie w zakresie oceny objętego apelacją rozstrzygnięcia - co do braku obowiązku zwrotu pobranego zasiłku chorobowego i zasiłku opiekuńczego. Sąd Okręgowy z uwagi na brak zaskarżenia rozstrzygnięcia w przedmiocie braku prawa do świadczenia nie może modyfikować w żaden sposób wskazanego orzeczenia. Nie zmienia to jednak faktu, że w tym stanie rzeczy brak podstaw do zobowiązania ubezpieczonej do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego za okres od 4.05.2019r. do 4.06.2019r. oraz zasiłku opiekuńczego za okres od 1.02.2019r. do 4.02.2019r. wraz z odsetkami, czego domaga się apelujący.

Sąd Okręgowy nie zgadza się przy tym z twierdzeniem Sądu (...) instancji, iż brak podstaw do żądania zwrotu pobranych zasiłków od wnioskodawczyni, nawet gdyby uznać je za nienależne - już z uwagi na samą treść art. 84 ust 3 ustawy systemowej.

Porządkując wywód wskazać należy, iż zgodnie z art. 84 ustawy z dnia 13.10.1998 r. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych

1. Osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. Odsetki, z zastrzeżeniem ust. 1a, są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty.

1a. W razie zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, w terminie wskazanym w decyzji zobowiązującej do zwrotu tych należności, nie nalicza się odsetek od spłaconych należności za okres od dnia przypadającego po dniu wydania decyzji do dnia spłaty.

2. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia;

3) świadczenia z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, co do których stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca wykonywał w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.

3. Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach - za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata.

4. Kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustalone prawomocną decyzją oraz kwoty odsetek i kosztów upomnienia, zwane dalej "należnościami z tytułu nienależnie pobranych świadczeń", podlegają potrąceniu z wypłacanych świadczeń, a jeżeli prawo do świadczeń nie istnieje - ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej, z zastrzeżeniem ust. 8c.

Wbrew zapatrywaniom Sądu Rejonowego zgodnie z obecnie utrwalonym poglądem okres wskazany w art. 84 ust 3 ustawy systemowej jest to okres liczony do ostatniej wypłaty (pobrania) nienależnego świadczenia (uchw. SN (7) z 16.5.2012 r., III UZP 1/12, OSNP 2012, Nr 23–24, poz. 290). Przy tym decyzja o zwrocie nienależnego świadczenia od dnia 14 grudnia 2016r (tj. od dnia wejścia w życie pkt.7 litera „a” art. 84 ustawy systemowej, wprowadzonego ustawą z dnia 6 października 2016 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1921), nie może być wydana, później niż w terminie 5 lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenie.

W konsekwencji trzyletni okres, za który organ rentowy może żądać zwrotu nienależnie pobranych świadczeń na podstawie na podstawie art. 84 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, obejmuje okres do ostatniej wypłaty (pobrania) nienależnego świadczenia, a zatem określa jedynie przedział czasu, którego dotyczy możliwość żądania zwrotu świadczenia, natomiast nie jest terminem przedawnienia. Termin przedawnienia należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń określa bowiem art. 84 ust. 7 ustawy systemowej, który stanowi, że takie należności ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności, z odpowiednim uwzględnieniem art. 24 ust. 5-5c tej ustawy, które regulują przypadki nierozpoczęcia, zawieszenia lub przerwania biegu terminu przedawnienia. Równocześnie w przypadku osoby, która nienależnie pobrała świadczenie, decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń, o której mowa w ust. 7, nie wydaje się później niż w terminie 5 lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenie (art. 84 ust. 7a ustawy). Oznacza to, że organ rentowy może żądać zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego tylko za okres 3 lat liczonych do ostatniej wypłaty (pobrania) nienależnego świadczenia (art. 138 ust. 3 ustawy emerytalnej w związku z art. 84 ust. 3 ustawy systemowej), a decyzja o zwrocie może być wydana najpóźniej przed upływem 5 lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano je nienależnie.

Przed wejściem w życie art. 84 ust. 7a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych organ rentowy nie był ograniczony jakimkolwiek terminem do wydania decyzji zobowiązującej do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. O ile więc należności określone taką decyzją przedawniały się po upływie 10 lat, licząc od dnia jej uprawomocnienia się, o tyle samo wydanie decyzji nie było obwarowane żadnym terminem, co w praktyce oznaczało, że jeśli decyzja nie została wydana, to należność z tytułu nienależnie pobranego świadczenia nie przedawniała się nigdy, ponieważ dopiero uprawomocnienie się decyzji określało początek biegu przedawnienia z art. 84 ust. 7 ustawy systemowej. Problem ten został dostrzeżony przez Trybunał Konstytucyjny, który wyrokiem z dnia 5 lipca 2016 r., P 131/15 (OTK-A 2016, poz. 52) orzekł, że art. 84 ust. 3 ustawy systemowej w zakresie, w jakim dopuszcza wydanie decyzji nakazującej zwrot nienależnie pobranego świadczenia rehabilitacyjnego, bez względu na upływ czasu od daty wypłaty tego świadczenia, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji /wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 października 2022 r., (...) 239/21/.

W konsekwencji powyższego, termin dla organu rentowego na wydanie decyzji w przedmiocie zobowiązania do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za 2019 r., jak to miało miejsce w przypadku wnioskodawczyni, upływał zatem pod sankcja przedawnienia w 2024 r. Tymczasem organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję w dniu 20.02.2023 r., zatem w tym zakresie decyzja nie naruszała obowiązujących przepisów.

Z całą mocą jednak ponownie podkreślić należy, że nie było podstaw do żądania zwrotu świadczeń od wnioskodawczyni, gdyż te nie były świadczeniami nienależnie pobranymi. Jak wskazują bowiem prawidłowo poczynione w sprawie ustalenia, ubezpieczona w okresie ich pobierania nie wykonywała w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, pracy zarobkowej i nie wykorzystywała zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia. Wnioskodawczyni w spornym okresie wykonywała tylko czynności uboczne w stosunku do czynności realizowanych w ramach zlecenia, mające charakter incydentalny, wymuszony okolicznościami, co słusznie zostało uznane przez Sąd (...) instancji za działanie relatywnie neutralnie względem art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Jak wskazano w postanowieniu Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 stycznia 2024 r., (...) 263/23 w szczególnych sytuacjach faktycznych prokonstytucyjna wykładnia przez sądy ubezpieczeń społecznych art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa może prowadzić do odmowy jego zastosowania ze względu na to, że sankcja, jaką przewiduje, może być uznana w konkretnym stanie faktycznym za zbyt drastyczną i dolegliwą, a przez to niesłuszną i niesprawiedliwą w kontekście rodzaju innego zajęcia zarobkowego (jego sporadycznego, incydentalnego, wymuszonego okolicznościami charakteru) lub uzyskanego z tego tytułu dochodu (niewielkich kwot stanowiących kilkuprocentowy ułamek należnego zasiłku chorobowego). Jeżeli celem, w jakim ubezpieczony wykonuje pracę przynoszącą zarobek, nie jest zapewnienie sobie równoległego do zasiłku chorobowego źródła utrzymania (choćby na najniższym poziomie, określonym np. obowiązującymi w systemie prawa wysokościami: minimalnego wynagrodzenia za pracę, minimalnej emerytury lub renty, w tym renty socjalnej, zasiłku dla bezrobotnych lub innych podobnych świadczeń socjalnych), to trudno takiemu dodatkowemu zajęciu, podejmowanemu w czasie zwolnienia lekarskiego, przypisać charakter „wykonywania pracy zarobkowej”, które może pozbawiać prawa do zasiłku chorobowego. Konieczne jest bowiem uwzględnienie istoty prawa do zabezpieczenia społecznego (art. 67 ust. 1 Konstytucji), którą jest zapewnienie ochrony socjalnej w sytuacji wystąpienia określonego ryzyka ubezpieczeniowego. Ocena wykonywania przez ubezpieczonego pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy jest możliwa wówczas, gdy praca ta wykazuje się taką samą lub zbliżoną aktywnością zawodową, jak w okresach, w których ubezpieczony był zdolny do prowadzenia działalności/ wykonywania umowy o pracę czy zlecenia. W ocenie Sądu II instancji w świetle dostępnych środków dowodowych, tak bezwzględnie nie było na gruncie rozpoznawanej sprawy. Natomiast błąd Sądu Rejonowego, który pomimo poczynienia takich właśnie ustaleń oddalił odwołanie wnioskodawczyni w tej części nie może stanowić asumptu do zmiany prawidłowego już rozstrzygnięcia w zakresie zwolnienia wnioskodawczyni z obowiązku zwrotu pobranego zasiłku chorobowego za okres 4.05.2019r. do 4.06.2019r. oraz zasiłku opiekuńczego za okres 1.02.2019r. do 4.02.2019r., co objęte było przedmiotem apelacji.

W ocenie Sądu Okręgowego na marginesie wspomnieć również należy, iż nieprawidłowymi są też zarzuty apelacji dotyczące kwestii ustalania odsetek od nienależnie pobranych świadczeń. Na gruncie rozpoznawanej sprawy nie było podstaw do ich ustalenia skoro wnioskodawczyni nie pobrała świadczeń nienależnych. Niemniej jednak w kontekście zarzutów apelacji wyjaśnienia wymaga, zapatrywanie skarżącego co do tego, że skoro zmiana art. 84 ust. 1 ustawy systemowej weszła w życie z dniem 18.09.2021r., a ustawa nowelizująca nie zawiera przepisów przejściowych dotyczących ustalania odsetek od nienależnie pobranych świadczeń, nowe zasady należy stosować od tej daty, w konsekwencji w decyzjach zobowiązujących do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń wydawanych od 18.09.2021 r. odsetki od nienależnie pobranych świadczeń należy naliczać od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia. Apelujący utrzymywał, że dla stosowania zmienionego art. 84 ust. 1 ustawy systemowej znaczenie ma data wydania decyzji zobowiązującej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Zatem nowe zasady ustalania odsetek są stosowane, gdy decyzja jest wydawana począwszy od 18.09.2021r., nawet gdy dotyczy świadczeń nienależnie pobranych za okres przed tą datą. Zdaniem Sądu II instancji stanowisko to nie zasługuje na akceptację.

W tej materii Sąd Rejonowy w odniesieniu do poglądu wyrażonego na gruncie orzeczenia Sądu Okręgowego w Łodzi w sprawie VIII Ua 73/23 słusznie wskazał, że retroaktywne zastosowanie nowego brzmienia przepisu art. 84 ust. 1 i 6 ustawy systemowej doprowadziłoby do sytuacji nie do zaakceptowania w warunkach demokratycznego państwa prawnego. Wykładnia ta pozwoliłaby bowiem organowi rentowemu na naliczenie odsetek od nienależnego świadczenia także za okres, w którym przepis zezwalający na naliczenie odsetek w ogóle nie obowiązywał. Takie rozumienie i stosowanie przepisów pozwalałoby organom rentowym na nałożenie na płatnika składek obowiązków, które na nim wcześniej nie spoczywały, i co do których nie mógł zakładać, że może nimi zostać obciążony w przyszłości. Wobec powyższego, w ocenie Sądu Okręgowego dopuszczenie stosowania wskazanej regulacji, w taki sposób na jaki wskazuje organ rentowy, skutkuje naruszeniem konstytucyjnych zasad zaufania do Państwa i prawa, prowadząc jednocześnie do zróżnicowania sytuacji osób znajdujących się potencjalnie w takiej samej sytuacji, w zależności od tego kiedy wydano decyzję ustalającą zwrot świadczeń. Podnieść należy, iż w obowiązującym do dnia 18.09.2021r. stanie prawnym Sądy konsekwentnie wskazywały, że zwrot nienależnie pobranego świadczenia nie może nastąpić z odsetkami, które obejmują okres przypadający przed doręczeniem decyzji nakazującej zwrot (art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423 ze zm.) /wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 marca 2021 r., (...) 30/21/. Zatem i w tym zakresie apelacja nie może być uznana za uzasadnioną .

Reasumując zaskarżone rozstrzygnięcie odpowiada prawu.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację organu rentowego jako bezzasadną. O kosztach zastępstwa procesowego za II instancję orzeczono na podstawie art. 98 kpc w związku z § 10 ust. 1 pkt 1 i § 9 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1935).

J.L.