Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

Sygn. akt VIII U 4966/19

UZASADNIENIE całości wyroku

Decyzją z 18.10.2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. odmówił J. T. odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z funduszu rentowego określonych decyzją z 4.02.2009 r. znak (...)- (...), argumentując, że odbywanie przez wnioskodawcę kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym nie jest okolicznością uzasadniającą odstąpienie od żądania zwrotu nienależnych świadczeń, ponadto wnioskodawca miał dość czasu by uregulować rzeczone zadłużenie, a przy tym nie przedstawił dokumentu potwierdzającego, że jego stan zdrowia uniemożliwia mu podjęcie zatrudnienia a przewidywany koniec odbywania przez niego kary pozbawienia wolności to 4.08.2020 r. w związku z czym po jej zakończeniu będzie on mógł podjąć zatrudnienie i poprawić w ten sposób swoją sytuację finansową, a nadto Zakład wskazał, że wiek wnioskodawcy daje pozytywną prognozę co do możliwości spłacenia zaległości w przyszłości, dodając, że sytuacja materialna wnioskodawcy nie ma charakteru ubóstwa, a także podkreślając, że ZUS jest instytucją powołaną do rzetelnego dysponowania zasobami funduszu ubezpieczeń społecznych oraz, że akceptowanie sytuacji dopuszczającej niewywiązywanie się z obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń nie tylko godzi w prawa innych zobowiązanych, ale także narusza zasadę równego traktowania ubezpieczonych, dodatkowo wskazując, że nie zostało zakończone prowadzone wobec wnioskodawcy postępowanie egzekucyjne.

/decyzja k. 17-18 akt ZUS/

Uznając powyższą decyzję za krzywdzącą wnioskodawca złożył od niej odwołanie, argumentując, że po zakończeniu odbywania kary pozbawienia wolności i podjęciu zatrudnienia będą na nim ciążyły większe zobowiązania finansowe, tj. alimenty na dziecko w wysokości po 700 zł miesięcznie, spłata zobowiązań wobec funduszu alimentacyjnego i komornika sądowego, które obecnie wynoszą ok. 44000 zł, a ponadto po opuszczeniu zakładu karnego będzie musiał ponieść koszty własnego utrzymania oraz wydatki na mieszkanie i zakup leków ponieważ cierpi na kamicą nerkową.

/odwołanie k. 3/

W odpowiedzi na odwołanie ZUS wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa radcowskiego na rzecz organu rentowego od odwołującego się, podtrzymując w uzasadnieniu dotychczasowe stanowisko w sprawie.

/odpowiedź na odwołanie k. 4/

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Wnioskodawca J. T. urodził się (...) /niesporne/

Decyzją z 4.02.2009 r. wnioskodawca został pozbawiony prawa do zasiłku chorobowego za okres od 9.01.2009 r. do 13.01.2009 r. oraz zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego z funduszu chorobowego w kwocie 129,55 zł /niesporne, decyzja w aktach ZUS/.

W dn. 2.06.2009 r. dokonano zajęcia rachunku bankowego wnioskodawcy na podstawie tytułów wykonawczych o nr RB- (...) w (...) S.A. W odpowiedzi na zajęcie bank poinformował, że nie prowadzi rachunku dla zobowiązanego. W dn. 12.04.2010 r. została wdrożona egzekucja na podstawie tytułów wykonawczych o nr EB- (...) i skierowana do Naczelnika Urzędu Skarbowego w R.. Postępowanie egzekucyjne wobec wnioskodawcy nie zostało zakończone /informacja o prowadzonym postępowaniu egzekucyjnym k. 6 akt ZUS/.

W dn. 21.08.2019 r. J. T. złożył wniosek o umorzenie zadłużenia z tytułu nienależnie pobranych świadczeń określonych w/w decyzją z 4.02.2009 r., argumentując, że obecnie odbywa karę pozbawienia wolności, nie ma żadnych środków pieniężnych, do zakończenia odbywanej kary pozostał mu rok, ale nawet po opuszczeniu zakładu karnego nie będzie w stanie spłacić rzeczonego zadłużenia /wniosek k. 1 akt ZUS/.

Na dzień 26.08.2019 r. zadłużenie wnioskodawcy z tytułu nienależnie pobranych świadczeń zgodnie z decyzją z 4.02.2009 r. wynosiło łącznie 138,35 zł, a w tym 129,55 zł tytułem należności głównej i 8,80 zł tytułem kosztów upomnienia. /informacja o stanie należności k. 3 akt ZUS/

Pismem z 30.08.2019 r. ZUS poinformował wnioskodawcę, że Zakład wszczął postępowanie wyjaśniające w sprawie wniosku i o przysługującym wnioskodawcy prawie do czynnego udziału w tym postępowaniu, a nadto, że Zakład może odstąpić od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części jeżeli:

1)  zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności lub

2)  kwota nienależnie pobranych świadczeń nie przewyższa kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji,

a nadto zwrócił się by wnioskodawca w terminie 14 dni złożył oświadczenie o stanie rodzinnym i majątkowym oraz o sytuacji materialnej /pismo k. 9 akt ZUS/.

Odwołujący otrzymał w/w pismo w dn. 5.09.2019 r. /z.p.o.k. k. 8 akt ZUS/.

Wnioskodawca złożył 6.09.2019 r. oświadczenie o stanie rodzinnym i majątkowym oraz o sytuacji materialnej, w którym podał, że nie pracuje zarobkowo, nie pobiera żadnych świadczeń z ubezpieczeń społecznych, nie ma żadnych innych źródeł dochodu, nie pobiera zasiłku z pomocy społecznej, ani też nie korzysta z żadnych innych form pomocy, natomiast ciążą na nim stałe zobowiązania alimentacyjne w wysokości 700 zł miesięcznie, ma zadłużenie alimentacje za okres 5 lat w wysokości 42000 zł, których nie spłaca a formą spłaty jest egzekucja komornicza, a ponadto podał, że nie ma żadnego majątku nieruchomego ani ruchomego, jak również nie posiada żadnych praw majątkowych, ani też żadnych maszyn, urządzeń czy środków transportu lub innych składników mienia ruchomego ani też nie ma wierzytelności. Wnioskodawca podał, że jego sytuacja materialna może ulec poprawie dopiero po opuszczeniu zakładu karnego, tj. 4.08.2020 r. i to pod warunkiem, że znajdzie pracę. Odwołujący argumentował, że zakład karny nie jest w stanie zapewnić mu stałej pracy, akcentując, że po opuszczeniu zakładu karnego będzie miał bardzo dużo wydatków na wynajęcie mieszkania, zakup ubrań i leków, podkreślając, że w pierwszej kolejności musi spłacać alimenty, żeby ponownie nie trafił do zakładu karnego /oświadczenie k. 12-13 akt ZUS, koperta k. 14 akt ZUS/.

Pismem z 20.09.2019 r. ZUS poinformował wnioskodawcę, że zostało zakończone postępowanie w sprawie odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z funduszu chorobowego oraz, że wnioskodawcy przysługuje prawo wglądu do akt sprawy i wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz żądań w terminie 7 dni od otrzymania zawiadomienia /pismo k. 15 akt ZUS/.

Wnioskodawca otrzymał wymienione pismo w dn. 27.09.2019 r. i nie skorzystał z w/w prawa /niesporne/.

ZUS wydał zaskarżoną decyzję z 18.09.2019 r., mocą której odmówił wnioskodawcy odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z funduszu rentowego określonych decyzją z 4.02.2009 r. znak (...)- (...) /decyzja k. 17-18 akt ZUS/.

Powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie powołanych dokumentów zalegających w załączonych aktach ZUS, których wartości dowodowej nie kwestionowała żadna ze stron a i Sąd nie znalazł powodów by czynić to z urzędu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie podlega oddaleniu.

Na wstępie zauważyć wypadnie, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych granice rozpoznania przez sąd każdorazowo wyznacza treść zaskarżonej decyzji.

W przedmiotowej sprawie oznacza to, że kontroli ze strony Sądu podlega zasadność decyzji odmawiającej wnioskodawcy odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 9.01.2009 r. do 13.01.2009 r. zgodnie z decyzją z 4.02.2009 r. w łącznej kwocie 138,35 zł.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy spór sprowadza się do rozstrzygnięcia kwestii odstąpienia przez ZUS od żądania zwrotu nienależnie pobranego przez odwołującego świadczenia.

Zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 300 ze zm.) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego.

Wyjątek od tej reguły przewiduje art. 84 ust. 8 ustawy, w myśl którego Zakład może odstąpić od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin ich płatności albo rozłożyć je na raty, jeżeli:

1.  zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności lub

2.  kwota nienależnie pobranych świadczeń nie przewyższa kosztów upomnienia
w postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Mając na względzie, że przepis ten posługuje się pojęciem okoliczności "szczególnie uzasadnionych" należy uznać, że przypadki jego zastosowania winny mieć charakter wyjątkowy, a sam przepis art. 84 ust. 8 nie powinien być interpretowany rozszerzająco.

W ramach katalogu przykładowych okoliczności uzasadniających stosowanie ulg wskazuje się: ustalenie, że w przypadku zwrotu świadczeń osoba zobowiązana lub osoby pozostające na jej utrzymaniu zostałyby pozbawione niezbędnych środków utrzymania; ciężką chorobę powodującą niezdolność do pracy lub niepełnosprawność osoby zobowiązanej, członka jej rodziny lub innej osoby pozostającej na jej utrzymaniu; wiek osoby zobowiązanej; zdarzenia losowe (kradzież, wypadek, pożar, powódź, inne klęski żywiołowe) powodujące szczególne trudności
w sytuacji materialnej osoby zobowiązanej (por. red. B. Gudowska, J. Strusińska-Żukowska Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, Warszawa 2011).

W przedmiotowej sprawie sporną kwestię stanowiło ustalenie, czy ubezpieczony spełnia przesłanki z art. 84 ust. 8 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Przepis ten ma charakter wyjątkowy. Jeżeli doszło do nienależnego pobrania świadczeń i przez to zubożenia środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a osoba, która świadczenie nienależnie pobrała, ma obowiązek jego zwrotu, to tylko z wyjątkowych powodów ("szczególnie uzasadnione okoliczności"), jest możliwe odstąpienie od żądania zwrotu.

Podnieść należy, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w sprawie mającej za przedmiot odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego, badaniu podlegają okoliczności faktyczne wskazujące na wystąpienie po stronie ubezpieczonego takiego stanu, w którym zwrot nienależnie pobranych świadczeń uniemożliwi, bądź znacznie utrudni mu bieżące funkcjonowanie i zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Mogą to być okoliczności związane ze stanem zdrowia, brakiem pracy, tragicznym zdarzeniem losowym oraz sytuacją rodzinną (por. wyroki Sądów Apelacyjnych - w G. z 8 stycznia 2008 r., III AUa 1828/06 oraz w K. z 9 października 2012 r., III AUa 217/12, wyrok Sądu Najwyższego z 2 lutego 2012 r., III UK 47/11 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2017 r., III UZP 5/17). Szczególne okoliczności wymienione w art. 84 ustawy z 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych są to zatem wyjątkowe przypadki (por. artykuł: Sł. (...) 2009.11.12 „Zwrot nienależnych świadczeń pobranych z ubezpieczeń społecznych”, Teza nr 4 (...)).

Nie powinno przy tym budzić wątpliwości, że ocena, czy w realiach danej sprawy występują szczególnie uzasadnione okoliczności umożliwiające odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, winna mieć charakter zindywidualizowany i odnosić się do stanu rodzinnego i majątkowego wnioskującego o odstąpienie dochodzenia zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, biorąc także pod uwagę stan jego zdrowia i możliwości podjęcia pracy pozwalającej na zwrot nienależnie pobranego świadczenia.

Mając powyższe rozważania na uwadze Sąd Okręgowy uznał za prawidłowe stanowisko organu rentowego wyrażone w zaskarżonej decyzji. Zauważyć bowiem wypada, że wnioskodawca nie przedstawił takich okoliczności, które czyniłyby faktycznie niemożliwym spłacenie przez niego zadłużenia wobec ZUS-u. Niewątpliwie sytuacja życiowa odwołującego nie jest łatwa - przebywa w zakładzie karnym i obecnie nie pracuje, jednakże nie można zapomnieć po pierwsze, że wypłacony zasiłek chorobowy był świadczeniem nienależnym i dlatego podlega zwrotowi, a ponadto, że wnioskodawca aktualnie przebywa w zakładzie karnym a zatem na utrzymaniu Skarbu Państwa i nie ponosi żadnych kosztów swojego utrzymania. Niewątpliwie też samo przebywanie w zakładzie karnym nie jest okolicznością przemawiającą za odstąpieniem od zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Wnioskodawca nie przedłożył żadnych dokumentów, z których wynikałoby, że nie może podjąć zatrudnienia z uwagi na stan zdrowia, co słusznie dostrzegł Zakład. Odwołujący miał przy tym dość czasu od 2009 r. by spłacić względem ZUS-u przedmiotowe zadłużenie. Skarżący jest młodym mężczyzną i nic nie wskazuje, że po opuszczeniu zakładu karnego w przewidywanym terminie 4.08.2020 r. nie będzie miał możliwość podjęcia zatrudnienia i spłacenia zaległości. Okoliczność, iż wnioskodawca jest zobowiązany do płacenia alimentów i że z tego tytułu ma zadłużenie, jak również, że po opuszczeniu zakładu karnego będzie ponosił koszty własnego utrzymania czy nawet leczenia kamicy nerkowej, o której wspomniał w swoim oświadczeniu choć nie przedstawił żadnej dokumentacji medycznej na tę okoliczność, ani nie podał kosztów miesięcznych takiego leczenia, nie wskazują, by zachodziły szczególnie uzasadnione okoliczności, które uniemożliwiałaby skarżącemu podjęcie zatrudnienia i uzyskiwania przychodów co mogłoby powodować odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. P. w tym miejscu należy, że norma art. 84 ust. 8 pkt 1 ustawy systemowej spełnia funkcję ochronną, gdyż jej celem jest zabezpieczenie zobowiązanych do spłaty należności przypadających na rzecz organu rentowego przed pozbawieniem ich wskutek powyższego możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Uznać zatem trzeba, iż - według stanu ocenianego na datę wydania zaskarżonej decyzji - konieczność spłaty zadłużenia przez wnioskodawcę jego zadłużenia względem ZUS-u w łącznej wysokości wynoszącej 138,35 zł nie doprowadziłoby w konsekwencji do pozbawienia go środków niezbędnych celem zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, tym bardziej, że wnioskodawca niedługo zakończy odbywanie kary pozbawienia wolności i będzie mógł podjąć zatrudnienie. Wskazać wypada, że minimalne wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę wynosiło w 2019 r. 2250 zł, a od 1.01.2020 r. wzrosło do kwoty 2600 zł a wraz z minimalnym wynagrodzeniem wzrosła także minimalna stawka godzinowa dla określonych umów cywilnoprawnych, która w 2020 r. wynosi 17 zł (w 2019 r. było to 14,70 zł).

Mając na uwadze wszystkie przedstawione wyżej okoliczności, Sąd Okręgowy, na podstawie art. 47714 §1 k.p.c., orzekł, jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

Rozstrzygnięcie w punkcie 2 sentencji wyroku Sąd Okręgowy oparł na treści art. 98 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz.1799), uznając, że wnioskodawca przegrał niniejszą sprawę w całości.

A.P.