Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z 19.11.2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. przyznał S. B. emeryturę w związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego od dnia 1.11.2024 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Do ustalenia wysokości emerytury przyjęto kwotę składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji w kwocie 136804,26 zł, kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego w kwocie 1052909,33 zł oraz przyjęto średnie dalsze trwanie życia na poziomie 149,10 miesięcy. Podstawa obliczenia emerytury została pomniejszona o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur wcześniejszych, w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne, tj. 377224,21 zł. Wyliczona emerytura wyniosła 5449,29 zł. (decyzja w aktach ZUS)

Wnioskodawca, uznając ww. decyzję za krzywdzącą, złożył od niej odwołanie, wnosząc o ustalenie wysokości jego świadczenia emerytalnego z wieku powszechnego bez zastosowania art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej dotyczącego pomniejszenia tego świadczenia o pobrane wcześniej emerytury wcześniejsze powołując się na wyrok TK z 4.06.2024 r. SK 140/20. (odwołanie k. 3)

W odpowiedzi na odwołanie organ emerytalny wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu ZUS argumentował, że powołany przez skarżącego wyrok TK z 4.06.2024 r. SK 140/20 nie został dotychczas opublikowany, a zatem nie wszedł w życie, wywodząc z powyższego, że tym samym do chwili obecnej art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej nie utracił mocy obowiązującej. Ponadto ZUS podniósł, że ww. przepis wszedł w życie 1.01.2013 r., a zatem obowiązywał w dacie nabycie przez wnioskodawcę uprawnień emerytalnych z powszechnego wieku emerytalnego, zaś ubezpieczony pobierając wcześniejsze emerytury nabyte na mocy art. 184 ustawy emerytalnej w ten sposób pobrał już część składek emerytalnych, a składki za okres pobierania wcześniejszych emerytur nie były odprowadzane w związku z czym fundusz emerytalny wnioskodawcy został w tym zakresie zubożony. Pozwany konkludował, że nie jest prawne uzasadnione, aby osoba, która nie przeszła na wcześniejszą emeryturę i w konsekwencji dalszej pracy wciąż odprowadzała składki miałaby otrzymać emeryturę w takiej samej wysokości, jak osoba, która przeszła na wcześniejszą emeryturę i kilka lat wcześniej przestała odprowadzać tego rodzaju składki. (odpowiedź na odwołanie k. 4-5)

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

S. B. urodził się (...) ( niesporne)

Decyzją z 19.05.2011 r. przyznano ubezpieczonemu od dnia 28.03.2011 r. prawo do wcześniejszej emerytury na mocy art. 184 ustawy emerytalnej. ( niesporne)

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 4.06.2024 r., w sprawie SK 140/20, orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r. (przed ogłoszeniem ustawy wprowadzającej), jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

Powyższy wyrok TK nie został dotychczas opublikowany.

(niesporne, a nadto: informacja na stronie TK adres: https://trybunal.gov.pl/postepowanie-i-orzeczenia/wyroki/art (...)-obliczenie-naleznego-swiadczenia-emerytalnego-poprzez-pomniejszenie-emerytury-z-wieku-powszechnego-o-kwote-pobranych-wczesniej-emerytur, (...) poz. 67)

Ubezpieczony złożył w dniu 7.11.2024 r. wniosek o emeryturę z powszechnego wieku emerytalnego. ( niesporne)

Zaskarżoną decyzją z 19.11.2024 r. ZUS I Oddział w Ł. przyznał S. B. emeryturę w związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego od dnia 1.11.2024 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Do ustalenia wysokości emerytury przyjęto kwotę składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji w kwocie 136804,26 zł, kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego w kwocie 1052909,33 zł oraz przyjęto średnie dalsze trwanie życia na poziomie 149,10 miesięcy. Podstawa obliczenia emerytury została pomniejszona o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur wcześniejszych, w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne, tj. 377224,21 zł. Wyliczona emerytura wyniosła 5449,29 zł. ( decyzja w aktach ZUS)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie zauważenia wymaga, że żądanie wnioskodawcy oparte było na treści niepublikowanego dotąd wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4.06.2024 r., SK 120/40.

Spór w rozpoznawanej sprawie miał charakter wyłącznie prawny i dotyczył tego, czy zachodzą podstawy do obliczenia emerytury powszechnej ubezpieczonego z pominięciem regulacji zawartej w przepisie art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2024 r. poz. 1631, dalej ustawa emerytalna), tj. bez pomniejszania podstawy wymiaru emerytury powszechnej o sumę kwot wcześniej pobranych emerytur wcześniejszych.

Przypomnieć należy, że ustawą z dnia 11.05.2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2012 poz. 637 z dnia 6 czerwca 2012 r.), dokonano m.in. nowelizacji przepisu art. 25 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez dodanie w art. 25 ustępu 1b w brzmieniu: Jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę częściową lub emeryturę na podstawie przepisów art. 26b, 46, 50, 50a, 50e, 184 lub art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 4.06.2024 r., SK 140/20, podtrzymał wcześniejszą linię orzecznictwa wyrażoną w wyroku z dnia 6.03.2019 r., P 20/16, przyjmując, że regulacja zawarta w art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, w stosunku do osób, które wniosek o przyznanie emerytury w wieku obniżonym złożyły do dnia ogłoszenia ustawy z dnia 11.05.2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, jest niezgodna z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

Organ rentowy wydał zaskarżoną w n/n sprawie decyzję z 19.11.2024 r. już po wydaniu ww. wyroku TK z 4.06.2024 r. SK 140/20 i obliczył w niej wysokość emerytury ubezpieczonego w wieku powszechnym stosując przepis art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, tj. pomniejszając podstawę obliczenia emerytury o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranej dotychczas emerytury w wieku obniżonym.

Zauważenia w tym miejscu wymaga, że zgodnie z art. 190 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 r. nr 76 poz. 483 ze zmianami), orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny – dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.

Zgodnie zaś z art. 9 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (tekst jednolity Dz. U. z 2019 r. poz. 1461) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych
w Dzienniku Ustaw ogłasza się w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej .

Natomiast w myśl z art. 21 powyższej ustawy z 2000 r., Dziennik Ustaw wydaje Prezes Rady Ministrów przy pomocy Rządowego Centrum Legislacji, przy czym Rządowe Centrum Legislacji może zlecić wyspecjalizowanym podmiotom niektóre czynności związane
z wydawaniem tych dzienników w sposób, o którym mowa w art. 2a ust. 2.

Na dzień wydania decyzji przez organ rentowy, a nawet na dzień zamknięcia rozprawy przez Sąd, wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie został ogłoszony Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Przy czym mając na względzie powyższe przepisy ustawy z 2000 r., trzeba zaznaczyć, że publikacja wyroku TK na stronie internetowej Trybunału czy w publikatorze „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Zbiór (...) nie jest ogłoszeniem w rozumieniu art. 190 Konstytucji.

Wskazać zatem należy, że organ administracji publicznej (także ZUS) dopiero po urzędowym opublikowaniu orzeczenia TK, a więc po derogacji kwestionowanego przepisu (normy prawnej) z systemu prawa, nie powinien przepisu tego (normy) przyjmować za podstawę swojego rozstrzygnięcia. Natomiast przed jego uchyleniem, w następstwie promulgowania orzeczenia albo upływu terminu utraty mocy obowiązującej aktu prawnego (art. 190 ust. 3 in fine Konstytucji RP), dany organ nie może odmówić jego zastosowania. Taka możliwość – z uwagi na obalenie domniemania konstytucyjności danej regulacji prawnej – przysługuje wyłącznie sądowi powszechnemu lub administracyjnemu (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP), ale nie organowi administracji publicznej (zob. J. Chlebny w: System prawa administracyjnego procesowego. Tom I. Zagadnienia ogólne, pod red. G. Łaszycy i A. Matana, LEX/el. 2017, rozdz. 6.2.3 „ Skutki orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego”).

Podkreślić także należy, że zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie dopuszcza się możliwości odmowy zastosowania przez sąd przepisu ustawy, który uznany został za niezgodny z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej (dalej jako (...)).

Zgodnie z art. 188 pkt 1 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją. Norma ta daje Trybunałowi Konstytucyjnemu wyłączną kompetencję rozstrzygania o niekonstytucyjności oznaczonego przepisu ustawy; w konsekwencji tylko Trybunał Konstytucyjny może rozważać usunięcie z systemu prawnego przepisów sprzecznych z ustawą zasadniczą.

Przyjmuje się jednak, że czym innym jest ocena konstytucyjności przepisu mającego zastosowanie w konkretnej sprawie rozstrzyganej przez sąd.

Już bowiem w uchwale z 4.07.2001 r. III ZP 12/01 Sąd Najwyższy podkreślił, że odmowa zastosowania przepisu ustawy uznanego przez sąd za sprzeczny z Konstytucją nie narusza kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, bowiem przedmiot orzekania sądu dotyczy indywidualnego stosunku społecznego, a Trybunał Konstytucyjny orzeka o prawie.

Wykonując władzę sądowniczą (art. 10 ust. 2 Konstytucji) sąd sprawuje wymiar sprawiedliwości (art. 175 ust. 1 Konstytucji). Z kolei rola Trybunału przypomina bardziej władzę ustawodawczą tzw. ustawodawcy negatywnego (mimo że art. 10 ust. 2 Konstytucji zalicza go do władzy sądowniczej).

Podkreślić także należy, że art. 8 ust. 2 Konstytucji daje sądowi podstawę do bezpośredniego stosowania Konstytucji. Dojdzie do tego wtedy, kiedy sąd stwierdzi konflikt między normami (zasadami, wartościami) konstytucyjnymi, a przepisem ustawy, który ma zastosować i – co istotne - poprzez taki zabieg sąd nie wyeliminuje kwestionowanego przepisu z obrotu prawnego, lecz odmówi jego zastosowania w indywidualnej sprawie (tak: wyrok Sąd Najwyższy z 7.12.1999 r., I PKN 438/99, wyrok SN z 7.04.1998 r., I PKN 90/98).

W realiach badanej sprawy S., że miał prawo samodzielnie dokonać tzw. „rozproszonej kontroli konstytucyjności” przepisu art. 25 ust.1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który w zaskarżonej decyzji z 19.11.2024 r. został zastosowany przez ZUS do obliczenia wysokości emerytury powszechnej wnioskodawcy już po dacie wydania wyroku TK z 4.06.2024 r. SK 140/20.

Pod pojęciem „rozproszonej kontroli konstytucyjnej” rozumie się pominięcie przepisów ustawy, uznanych za niezgodnych z Konstytucją przy wydawaniu indywidualnego rozstrzygnięcia w konkretnej sprawie. W tym kontekście należy wskazać, iż w ugruntowanym orzecznictwie przyjmuje się iż Sąd jest obowiązany do oceny konstytucyjności przepisu ustawy w ramach ustalania, który przepis obowiązującego prawa będzie zastosowany do rozstrzygnięcia danego stanu faktycznego w indywidualnej sprawie. W takim ujęciu odmowa zastosowania przepisu ustawy uznanego przez sąd za sprzeczny z Konstytucją nie narusza kompetencji Trybunału Konstytucyjnego i nie ma bezpośredniego związku z tymi kompetencjami. Uznanie, że sądy powszechne nie są uprawnione do badania zgodności ustaw z Konstytucją, a w konsekwencji do zajmowania stanowiska w kwestii ich zgodności, jak też niezgodności z ustawą zasadniczą, jest wyraźnie sprzeczne z art. 8 ust. 2 Konstytucji, który zobowiązuje do bezpośredniego stosowania jej przepisów, przy czym pod pojęciem „stosowanie” należy rozumieć w pierwszym rzędzie sądowe stosowanie prawa (tak m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia z 8 sierpnia 2017 r., I UK 325/16, z dnia 7 kwietnia 1998 r., I PKN 90/98 z dnia 19 kwietnia 2000 r., II CKN 272/00, z dnia 26 września 2000 r., III CKN 1089/00 z dnia 25 lipca 2003 r., V CK 47/02, uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2001 r., III ZP 12/01, postanowienie SA w Katowicach z dnia 26 września 2019 r. III AUz 349/19, postanowienie SA w Poznaniu z dnia 20 września 2019 r., III AUz 147/19).

Wskazana koncepcja znajduje również silne umocowanie w głosach doktryny ( L. Garlicki, „Sądy a Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej”, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 7–9, s. 22, Bogusław Banaszak, Komentarz do art. 8 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012, teza 7; Maciej Gutowski, Piotr Kardas „Wykładnia i stosowanie prawa w procesie opartym na Konstytucji, Warszawa 2017, s. 196.; Ryszard Balicki „Bezpośrednie stosowanie konstytucji, Kwartalnik „Krajowa Rada Sądownictwa” 2016, nr 4; Ewa Łętowska „Kryzys wokół Trybunału Konstytucyjnego. Co mogą zrobić sądy?” ).

Dopuszczalność stosowania tzw. „rozproszonej kontroli konstytucyjnej” przez sądy ma miejsce w sytuacjach oczywistych, tj. wówczas, gdy w przeszłości Trybunał Konstytucyjny orzekał już o normie analogicznej do normy, która ma być zastosowana w danej sprawie, albo w przypadku powtórzenia niekonstytucyjnej normy przez ustawodawcę (tak Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 20 lipca 2021 r. (...), LEX nr 3232398, podobnie Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 17 marca 2016 r., V CSK 377/15, z dnia 20 lutego 2018 r., V CSK 230/17 i z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 493/18).

Z podobną sytuacją, jak wyżej opisana, mamy do czynienia w niniejszej sprawie.

Jak wyżej wskazano wyrok TK z 4.06.2024 r. SK 140/20 jest już drugim wyrokiem, w którym orzeczona została niekonstytucyjność przepisu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. W pierwszy wyroku z dnia 6.03.2019 r., P 20/16, Trybunał wskazał, że podejmowanie decyzji o przejściu na wcześniejszą emeryturę nie może wiązać się z pozostawaniem w niepewności co do ukształtowania sytuacji prawnej w przyszłości, jeżeli jest konsekwencją decyzji podjętych w oparciu o obowiązujący stan prawny. Rozpoczęcie realizacji prawa do wcześniejszej emerytury, która bezpośrednio wpływa na wysokość emerytury powszechnej - w oparciu o zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa - stanowi podstawę uzasadnionego oczekiwania, że ustawodawca nie zmieni w sposób niekorzystny "reguł gry" w stosunku do osób korzystających ze swoich uprawnień na zasadach wskazanych w ustawie. Nie będzie tym samym pułapką dla tych, którzy w zaufaniu do obowiązującego prawa, określającego w dodatku horyzont czasowy wypłacanych świadczeń i zasad ich realizacji, skorzystali ze swoich uprawnień.

Odnosząc się do powyższego Sąd zważył, że ubezpieczony – tak jak kobiety, których sytuacją zajmował się TK w wyroku z 6.03.2019 r. - przeszedł na emeryturę wcześniejszą przed 1.01.2013 r. (od 28.03.2011 r.) w wieku 60 lat, natomiast prawo do emerytury powszechnej w związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego nabył dopiero po wejściu w życie przepisu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. W momencie podejmowania decyzji o przejściu na wcześniejszą emeryturę ubezpieczony nie mógł zatem - na podstawie obowiązującego wówczas stanu prawnego – mieć świadomości co do skutków prawnych, jakie może wywołać jej pobieranie na wysokość emerytury powszechnej . Nie mógł w żadnym razie przewidzieć, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, będzie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia .

Jednocześnie Sąd miał na uwadze, że w wyroku Sądu Najwyższego z 4.07.2012 r., (...), trafnie wskazano, że Sędzia nie może stosować ustaw bez uwzględnienia kontekstu konstytucyjnego. Konstytucja jest bowiem najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, a jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej (art. 8 Konstytucji). Nie ma przepisów Konstytucji, które wyłączałyby jej bezpośrednie stosowanie przez sądy. Sąd stosuje Konstytucję w jednostkowej sprawie i może odmówić stosowania przepisu ustawy lub rozporządzenia, jeżeli stwierdzi sprzeczność z prawem hierarchicznie wyższym. Nie narusza to kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, który ma inny przedmiot orzekania (art. 188 Konstytucji). Orzeka on o przepisie prawnym w zakresie jego zgodności z aktem wyższego rzędu, a nie o stosunkach społecznych, które ten przepis reguluje. Obowiązkiem sądów jest wymierzanie sprawiedliwości (art. 10 i art. 175 ust. 1 Konstytucji), przy czym sędziowie podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji). Sędziowie działając w tym zakresie, działają na podstawie i w granicach prawa, czego wymaga od nich art. 7 Konstytucji.

Reasumując – w świetle ustalonych w sprawie faktów Sąd uznał, że w przypadku ubezpieczonego, który nabył prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej w 2011 r., a zatem jeszcze przed dodaniem do ustawy emerytalnej przepisu art. 25 ust 1b, natomiast prawo do emerytury powszechnej nabył po dniu 1.01.2013 r., a zatem już po dodaniu do tej ustawy przepisu art. 25 ust 1b - występują podstawy do odmowy zastosowania tego przepisu jako niezgodnego z Konstytucją. Obalenie domniemania jego konstytucyjności w stosunku do ubezpieczonego nastąpiło w 2024 r. z uwagi na wyrok TK z 4.06.2024 r., SK 140/20. Natomiast ZUS w zaskarżonej decyzji z 19.11.2024 r., na skutek rozpoznania wniosku ubezpieczonego z 7.11.2024 r., przyznał emeryturę powszechną i obliczył jej wysokość dla odwołującego stosując art. 25 ust.1 b ustawy emerytalnej już po dacie wydania ww. wyroku przez TK. W tym stanie rzeczy Sąd rozstrzygając przedmiotowy spór orzekł opierając się na normach prawnych, a nie tylko na przepisach, albowiem norma prawna będąca podstawą rozstrzygnięcia w tym procesie musi być zbudowana zarówno z norm konstytucyjnych, jak i przepisów rangi ustawowej. Taki tylko sposób orzekania pozwala bowiem uniknąć problemu pomijania Konstytucji i naruszania jej nakazu bezpośredniej stosowalności, przy jednoczesnym włączeniu w proces interpretacji zasad konstytucyjnych. W efekcie Sąd uznał, że w ustalonym w n/n sprawie stanie faktycznym należy pominąć art.25 ust.1b ustawy emerytalnej przy obliczaniu emerytury powszechnej odwołującego z uwagi na stwierdzoną sprzeczność tego przepisu z Konstytucją.

Z uwagi na powyższe, Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ §2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję, orzekając, jak w sentencji wyroku.