Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 26.09.2024 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) w Ł. na podstawie art. 138 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r., poz. 1251 ze zm.) stwierdził, że Ł. P. pobrał nienależnie świadczenie za okres od 01.09.2023 r. do 31.05.2024 r. w łącznej kwocie 8327,24 zł, w tym dodatkowe roczne świadczenie w kwocie 890,48 zł, gdyż nie kontynuował nauki.

Jednocześnie Zakład zobowiązał Ł. P. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 01.09.2023 r. do 31.05.2024 r. w kwocie należności głównej 8327,24 zł (w tym dodatkowe roczne świadczenie w kwocie 890,48 zł) oraz odsetek za okres od 26.09.2023 r. do 26.09.2024 r. (tj. od daty wydania niniejszej decyzji) w kwocie 537,98 zł. Łącznie do zwrotu 8865,22 zł.

(decyzja – k. 208-208 verte załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Ł. P. złożył odwołanie od ww. decyzji. W treści odwołania argumentował, że w okresie wskazanym przez ZUS tj. od 01.09.2023 r. do 31.05.2024 r. posiadał status słuchacza Szkoły Policealnej (...).

(odwołanie – k. 3)

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie.

(odpowiedź na odwołanie - k. 4-5)

W dniu 18.02.2025 r. złożył w Sądzie Okręgowym w Łodzi wniosek o zwolnienie go od kosztów sądowych w całości oraz ustanowienie pełnomocnika z urzędu.

(wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych – k. 23, wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu – k. 24, oświadczenie – k. 25-26 verte)

Prawomocnym postanowieniem z dnia 20.02.2025 r. tutejszy sąd oddalił wnioski ubezpieczonego o zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie pełnomocnika z urzędu.

(postanowienie – k. 27, uzasadnienie – k. 38-39 verte)

Na rozprawie w dniu26.05.2025 r. ubezpieczony poparł wniesione przez siebie odwołanie w całości, natomiast pełnomocnik ZUS wniósł o jego oddalenie.

(końcowe stanowiska stron – rozprawa z dnia 26.05.2025 r. e-protokół 00:05:20-00:06:29 – płyta CD – k. 49)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Ł. P. urodził się w dniu (...).

(okoliczność bezsporna)

Począwszy od 20.04.2016 r. Ł. P. był uprawniony do renty rodzinnej po zmarłym ojcu J. P..

(okoliczność bezsporna, decyzja - k. 42-43 verte załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Od momentu uzyskania prawa do renty rodzinnej wnioskodawca był regularnie pouczany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych o obowiązku ciążącym na osobach pobierających rentę rodzinną po ukończeniu 16 roku życia, tj. do poinformowania organu rentowego o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły-uczelni, a jeżeli uczy się nadal to do nadesłania zaświadczenia z szkoły-uczelni z podaniem terminu programowego jej ukończenia. Ponadto w doręczanych decyzjach była informacja, iż osoba, która nienależnie pobrała świadczenia zobowiązana jest do ich zwrotu oraz definicja nienależnie pobranego świadczenia.

(okoliczność bezsporna)

Wnioskodawca w roku szkolnym 2022/2023 zapisał się do Policealnej(...) w Ł. od 1.02.2023 r. na I semestr na kierunek: technik sterylizacji medycznej. Podczas trwania nauki, wnioskodawca uczestniczył w zajęciach, uzyskał wymagane 50% frekwencji, podszedł do egzaminów semestralnych i w dniu 31.08.2023 r. otrzymał promocję na kolejny II semestr.

(zaświadczenie – k. 157, k. 205 załączonych do sprawy akt organu rentowego, k. 20-21, zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 26.05.2025 r. e-protokół 00:02:08 – 00:05:18 – płyta CD – k. 49 w związku z rozprawą z dnia 10.02.2025 r. e-protokół 00:03:27-00:08:39 – płyta CD – k. 18)

Na mocy decyzji z dnia 28.02.2023 r. ZUS ponownie ustalił dla ubezpieczonego rentę rodzinną od dnia 1.02.2023 roku tj. od nabycia uprawnień do renty rodzinnej do 30.09.2023 r. – pod warunkiem kontynuowania nauki.

(decyzja – k. 158-159 verte załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Weryfikując okres pobierania renty rodzinnej, organ rentowy zwrócił się do wnioskodawcy o nadesłanie zaświadczenia ze szkoły, które potwierdzi okres nauki, zawierające szczegółowe informacje tj. wykaz frekwencji oraz zaliczanie poszczególnych semestrów nauki.

(bezsporne)

W roku szkolnym 2023/2024 wnioskodawca kontynuował naukę w w/w szkole na II semestrze na kierunku: technik sterylizacji medycznej.

W semestrze II, w okresie od września 2023 r. do stycznia 2024 r. wnioskodawca osiągnął frekwencję:

- wrzesień 2023 r. 0 obecności/26 h;

- październik 2023 r. 0 obecności/56 h;

- listopad 2023 r. 0 obecności/24 h;

- grudzień 2023 r. 0 obecności/55 h;

- styczeń 2024 r. 0 obecności/29 h.

Wnioskodawca nie uczestniczył w zajęciach, ponieważ w tamtym czasie pracował. Nie podszedł do egzaminów semestralnych i w dniu 31.01.2024 r. został skreślony z listy słuchaczy.

(zaświadczenie – k. 181, k. 205 załączonych do sprawy akt organu rentowego, k. 20-21, zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 26.05.2025 r. e-protokół 00:02:08 – 00:05:18 – płyta CD – k. 49 w związku z rozprawą z dnia 10.02.2025 r. e-protokół 00:03:27-00:08:39 – płyta CD – k. 18)

W dniu 4.02.2024 r. ubezpieczony ponownie zapisał się na II semestr na kierunek: technik sterylizacji medycznej.

W okresie luty 2024 r. – czerwiec 2024 r. ubezpieczony osiągnął frekwencję:

- luty 2024 r. 0 obecności/24 h;

- marzec 2024 r. 0 obecności/48 h;

- kwiecień 2024 r. 0 obecności/48 h;

- maj 2024 r. 0 obecności/24 h;

- czerwiec 2024 r. 0 obecności/31 h.

Wnioskodawca nie uczestniczył w zajęciach, nie podszedł do egzaminów semestralnych i w dniu 31.08.2024 r. został skreślony z listy słuchaczy.

(zaświadczenie – k. 205 załączonych do sprawy akt organu rentowego, k. 20)

Kształcenie w Policealnej(...) w Ł. prowadzone jest w formie zaocznej (stacjonarnej) dwa dni w tygodniu – sobota niedziela raz na dwa tygodnie.

(zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 26.05.2025 r. e-protokół 00:02:08 – 00:05:18 – płyta CD – k. 49 w związku z rozprawą z dnia 10.02.2025 r. e-protokół 00:03:27-00:08:58 – płyta CD – k. 18)

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny w oparciu o załączone do akt dokumenty oraz dokumenty zawarte w aktach rentowych nadto w oparciu o zeznania wnioskodawcy, gdyż wszystkie te dowody wzajemnie ze sobą korespondowały. Przy czym zastrzec należy, iż okoliczność, że sąd dał wiarę zeznaniom wnioskodawcy nie jest równoznaczna z tym, iż podziela zaprezentowaną przez niego w toku postępowania ocenę prawną, co zostanie uszczegółowione w rozważaniach prawnych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest częściowo uzasadnione w zakresie żądania zwrotu odsetek objętych zaskarżoną decyzją.

Zgodnie z treścią art. 138 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2023 r., poz. 1251 w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej decyzji) osoba, która nienależnie pobrała świadczenie, obowiązana jest do jego zwrotu, przy czym za nienależnie pobrane świadczenia uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania, bądź też świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Zdaniem Sądu Okręgowego, żądanie zwrotu nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego uzasadnione jest tylko wobec osoby, która otrzymała świadczenie bez podstawy prawnej, i tylko wówczas, gdy miała świadomość, że wypłacone świadczenie jej się nie należy. W treści obowiązujących przepisów wyraźnie został wyeksponowany czynnik świadomości pobrania świadczenia nienależnego, przy czym o jej istnieniu przesądza dokonanie pouczenia o okolicznościach ustania prawa do świadczeń albo wstrzymania ich wypłaty. Pouczenie powinno wyraźnie, konkretnie i wyczerpująco wskazywać okoliczności mające wpływ na pobieranie świadczeń oraz jasno wskazywać okoliczności powodujące pobranie nienależnego świadczenia w sposób zrozumiały dla osoby, do której jest skierowane. Pouczenie nie może być abstrakcyjne, niekonkretne, a w szczególności nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń.

W niniejszej sprawie bezspornym było, iż ubezpieczony został pouczony w sposób prawidłowy o przesłankach warunkujących wypłatę renty rodzinnej, miał zatem świadomość, że jest zobowiązany zawiadamiać organ rentowy o zaprzestaniu lub przerwaniu nauki. Ubezpieczony wielokrotnie realizował zresztą ten obowiązek przedkładając organowi rentowemu zaświadczenia o kontynuowaniu nauki.

Natomiast materialnoprawną podstawa przyznanego i wypłacanego wnioskodawcy świadczenia – renty rodzinnej - jest art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który stanowi, że dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia. Dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy w wykładni omawianego przepisu istotne znaczenie ma pojęcie „do ukończenia nauki w szkole”. Sformułowanie „nauka w szkole” wymaga odniesienia do ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, która zapewnia realizację prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się w określonych formach organizacyjno-prawnych. Daje to podstawę do przyjęcia, że pojęcie „nauka w szkole” zasadniczo odnosi się do nauki pobieranej w publicznych i niepublicznych placówkach oświatowo - wychowawczych: podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, kształcących uczniów i objętych przepisami ustawy o systemie oświaty. Podkreślenia wymaga, iż językowo nauka w szkole to nie tylko wpisanie się na listę uczniów, czy słuchaczy. Liczy się zatem nie tylko figurowanie na liście uczniów, lecz także wypełnianie obowiązków, do których należy uczestnictwo w zajęciach, ale też poddawanie się sprawdzaniu wiedzy w sposób przewidziany przez szkołę (odpowiedzi ustne, sprawdziany pisemne, prace pisemne, wykonywanie projektów).

W toku postępowania ubezpieczony podnosił, iż to że nie uczęszczał na zajęcia nie stanowi przesłanki powodującej ustanie prawa do renty rodzinnej. Zdaniem ubezpieczonego, prawo do renty rodzinnej nie jest uzależnione od samej frekwencji ucznia, słuchacza, studenta w zajęciach szkolnych, a wyłącznie od statusu bycia uczniem, słuchaczem, studentem.

Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sąd Okręgowy pragnie wskazać, że okres pobierania nauki, o którym mowa w art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, obejmuje tylko okres efektywnej nauki, a za niewystarczające należy uznać samo zapisanie się do szkoły lub na studia, jeżeli dziecko nie uczestniczy w żadnych zajęciach, nie pisze prac kontrolnych, nie uzyskuje zaliczeń i nie przystępuje do egzaminów, co ostatecznie powoduje skreślenie go z listy uczniów czy studentów. Przepisy o rencie rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów, ewentualnego powtarzania semestrów. Jedyny warunek to kontynuowanie nauki i ograniczenie wiekowe. Sąd Okręgowy w całości podziela również pogląd Sądu Apelacyjnego w Łodzi, iż „Prawo do renty rodzinnej przysługuje dziecku, jeżeli po ukończeniu 16. roku życia rzeczywiście kontynuuje naukę jako taką, nie zaś takiemu, które stwarza jedynie pozory dalszego jej pobierania, wyrażające się wyłącznie w zapisaniu do szkoły - formalnym "wciągnięciu" na listę uczniów, słuchaczy, czy studentów”. (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19.03.2024r I USKP 11/23 i postanowieniu z 06.12.2023r II SUK 461/22, Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyrok z z dnia 13.10.2020r III AUa 715/19 i wyroku z dnia 29.04.2014r III AUa 51/14, czy Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 07.03.2018r III AUa 66/18).

Zdaniem Sądu Okręgowego, nie budzi zatem wątpliwości, iż pojęcie kontynuowanie nauki nie polega na stwarzaniu pozorów jej pobierania, czy też wyrażaniu chęci i woli jej pobierania. Nie można bowiem osoby, która faktycznie nie pobiera nauki uznać za osobę pobierającą naukę w rozumieniu cyt. art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dla uprawnień dziecka do renty rodzinnej istotny jest bowiem nie tyle formalny status ucznia (studenta), co realne wypełnianie tej roli stosownie do regulaminu uczelni (szkoły), w szczególności poprzez uczestnictwo w zajęciach, podchodzenie do egzaminów i przedkładanie wymaganych prac semestralnych itd. Nie mieści się w tym pojęciu takie postępowanie ucznia (studenta), które polega na zapisywaniu się do danej szkoły bez uczestniczenia w całości lub istotnej części zajęć, nie podchodzeniu do egzaminów, nieprzedkładaniu wymaganych programem nauczania prac.

W świetle powyższego, zdaniem Sądu, dla stwierdzenia zatem czy ktoś pobiera naukę w szkole w rozumieniu art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej nie jest wystarczające ustalenie zamiaru pobierania tejże nauki. Muszą występować przejawy zewnętrzne. Można zatem pobierać naukę w szkole nie po to, aby poszerzać swoją wiedzę, czy też nie po to aby zdobywać formalne kwalifikacje czy uprawnienia, a tylko po to (w znaczeniu intencji) aby otrzymywać rentę rodzinną, a mimo to jeśli tylko uczestniczy się w zajęciach i wypełnia inne postawione wymagania, należy uznać, że ktoś taki pobiera naukę w szkole. Jeżeli jednak nie wypełnia się podstawowych obowiązków w postaci uczestnictwa w zajęciach, przy czym nie podaje się żadnego usprawiedliwienia (wytłumaczenia) tejże nieobecności; ponadto jeżeli na skutek tego dochodzi do skreślenia z listy słuchaczy, to nie można uznać, że okres poprzedzający skreślenie z listy słuchaczy, kiedy ciągle występuje ponad 50% nieobecność, był nauką w szkole. Nauka w szkole to poddanie się wymogom - rygorom nauczania w zorganizowanej, zinstytucjonalizowanej formie, wymogom określonym w odpowiednich przepisach prawa oświatowego oraz regulaminie szkoły. Niewypełnianie żadnych obowiązków, czy też ich wypełnianie, ale tylko w sobie znany sposób, bez poddania się reżimowi nauczania zinstytucjonalizowanego, nie jest nauką w szkole.

Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca będąc słuchaczem Policealnej (...) w Ł. na kierunku technik sterylizacji medycznej, w spornym okresie nie uczęszczał na zajęcia (frekwencja ubezpieczonego wyniosła 0,00%), nie stawiał się na egzaminy semestralne. Powyższe skutkowało brakiem promocji, a w konsekwencji skreśleniem z listy słuchaczy. Ubezpieczony składając zeznania nie zaprzeczył, iż w spornym okresie nie uczestniczył w zajęciach, wyjaśniając jedynie, że w tym czasie pracował. Zatem odwołujący w okresie objętym zaskarżoną decyzją nie kontynuował nauki, nie uczęszczał na zajęcia, nie otrzymał żadnej oceny i mimo formalnego statusu słuchacza (ucznia) faktycznie nie uczył się, dlatego nie przysługiwało mu prawo do renty rodzinnej za ten okres.

W tym miejscu Sąd Okręgowy pragnie także odnieść się do orzecznictwa, w którym oceniano indywidualne przypadki, które usprawiedliwiały i czasowo nie pozwalały uczniowi uczestniczyć w zajęciach szkolnych na przykład z powodu choroby lub urlopu (vide wyrok Sądu Najwyższego z 24.11.2004 r. I UK 3/04). Są to jednak każdorazowo sytuacje jednostkowe uzasadniające przerwę w nauce, które potwierdzają tylko zasadę, która wymaga faktycznego podjęcia i kontynuowania nauki. Czy innym jest kontynuowanie nauki, choć z brakiem pozytywnych rezultatów i powtarzaniem semestrów, czyli wtedy gdy uczeń chce się uczyć, choć nauka nie daje efektów lub wynika choćby z nieestetyczności uczęszczania na zajęcia. Natomiast w rozpoznawanej sprawie ubezpieczony w miesiącach wrzesień 2023 r. – czerwiec 2024 r. faktycznie nie uczył się w szkole, uzyskał frekwencję 0,00%. Samo wyjaśnienie, iż w okresie tym był zobowiązany do świadczenia pracy nie jest wystarczającą przesłanką do usprawiedliwienia nieobecności na zajęciach szkolnych, skoro wiedząc o konieczności kontynuowania nauki jako przesłance pobierania renty winien tak dostosować swoje życie zawodowe, aby pobierać naukę a nie posiadać wyłącznie status ucznia w celu równoległego uzyskiwania zarówno wynagrodzenia za pracę, jak i renty rodzinnej.

W tej sytuacji renta rodzinna wypłacona wnioskodawcy za okres od 01.09.2023 r. do 31.05.2024 r. jest świadczeniem nienależnym.

Natomiast, Sąd nie podziela stanowiska organu co do żądania odsetek naliczanych do dnia wydania decyzji.

Nienależnie pobrane świadczenie stało się wymagalne dopiero z chwilą doręczenia wnioskodawcy decyzji organu rentowego stwierdzającej, że w spornym okresie nienależnie pobierał świadczenia z tytułu renty rodzinnej za okres od 01.09.2023 r. do 31.05.2024 r., w tym dodatkowego rocznego świadczenia pieniężnego oraz zobowiązującej go do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń wraz z odsetkami.

Nie można zapominać, że zwrot nienależnie pobranego świadczenia wraz z odsetkami następuje w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego stosownie do art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Żądanie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia następuje zatem przez doręczenie dotyczącej tego decyzji. Z tą chwilą następuje również wymagalność roszczenia o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego. Należy przypomnieć, że świadczenia z ubezpieczeń społecznych są przyznawane w drodze decyzji administracyjnych i na podstawie decyzji administracyjnych są wypłacane. Nie można zatem utrzymywać, że świadczenia wypłacone na podstawie pozostającej w obrocie prawnym decyzji administracyjnej jako nienależne podlegały zwrotowi w dacie wypłaty, zatem organ rentowy może naliczać odsetki dopiero od dnia doręczenia decyzji obligującej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Podsumowując stwierdzić należy, że odsetki, o których mowa w art. 84 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie biegną przed wydaniem decyzji ustalającej obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z 3 lutego 2010 r., I UK 210/09 – LEX 585713; z 17 marca 2021 r., (...) LEX 3174443; z 14 grudnia 2021 r., (...) LEX 3274933).

Podsumowując w ocenie Sądu, zapłaty odsetek od wypłaconej renty rodzinnej można zatem żądać dopiero od chwili wydania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzji w dniu 26.09.2024 roku. Dopiero od momentu dostarczenia spornej decyzji ubezpieczony miał możliwość zapoznania się z jej treścią.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, na podstawie 477 ^{( 14) ( )} § 2 k.p.c. Sąd zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego tylko w ten sposób, że zwolnił wnioskodawczynię z obowiązku zapłaty odsetek naliczanych do dnia wydania decyzji. W pozostałym zaś zakresie, na podstawie 477 ^{( 14) ( )} § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy odwołanie wnioskodawcy jako bezzasadne oddalił.

W związku z powyższym orzeczono jak w sentencji wyroku.

SSO Paweł Wojas