Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z 4 października 2024 r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł., po rozpatrzeniu wniosku z 3 września 2024 r. odmówił K. J. prawa do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że odmawia wnioskodawcy prawa do rekompensaty, ponieważ nie został udokumentowany 15-letnia okres wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach do 31 grudnia 2008 r. ZUS do stażu w szczególnych warunkach zaliczył okres pracy w PHU (...) od 10 grudnia 1998 r. do
1 sierpnia 2000 r. tj. 1 rok, 7 miesięcy i 22 dni, natomiast nie zaliczył okresów pracy w PHU (...): od 16 października 2001 r. do 15 stycznia 2005 r., od 7 maja 2005 r. do 30 września 2006 r. oraz od 2 lipca 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. z uwagi na brak świadectw pracy wykonywanej w szczególnych warunkach oraz informacji, że praca w szczególnych warunkach wykonywana była stale i pełnym wymiarze. (decyzja z 4 października 2024 r. s. 23-24 akt emerytalnych ZUS)

Od powyższej decyzji – w dniu 29 października 2024 r. (data nadania w placówce pocztowej) odwołanie wniósł K. J.. Zaskarżonej decyzji zarzucił on naruszenie przepisu art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych przez odmowę przyznania mu rekompensaty mimo iż spełnia warunki niezbędne dla otrzymania rekompensaty.

W konsekwencji ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonej powyżej decyzji
i przyznanie mu rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Odwołujący wskazał, że jego zdaniem jako okresy pracy w szczególnych warunkach powinny mu być zaliczone także okresy pracy kierowcy samochodu ciężarowego powyżej 3,5 tony: od 16 kwietnia 1985 r. do 9 maja 1989 r., od 22 maja 1990 r. do 16 kwietnia 1993 r. – gdy pracował w Rolniczej Spółdzielni (...); od 1 lutego 1995 r. do
9 grudnia 1998 r. – gdy pracował w (...). (...); od 10 grudnia 1998 r. do 1 sierpnia 2000 r., od 16 października 2001 r. do 15 stycznia 2005 r., od 7 maja 2005 r. do 30 września 2006 r., od 2 lipca 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. – gdy pracował w P.H.U. (...) A. B.; oraz od 2 października 2006 r. do 2 maja 2007 r. – gdy pracował w (...) sp. z o.o. z siedzibą w W.. (odwołanie k. 3-6)

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie. Organ rentowy wskazał, że w dniu 21 października 2024 r. wnioskodawca złożył ponowny wniosek o przyznanie prawa do rekompensaty, do którego dołączył świadectwo pracy w szczególnych warunkach z dnia 14 października 2024 r. z tytułu zatrudnienia w PHU (...). Organ wskazał przy tym, że decyzją 5 listopada 2024 r. organ rentowy uchylił decyzję z 4 października 2024 r. i ponownie odmówił prawa do rekompensaty. Do stażu pracy w szczególnych warunkach zaliczono 7 lat, 9 miesięcy, 19 dni z tytułu zatrudnienia w PHU (...) (10 października 1998 r. – 1 sierpnia 2000 r., 16 października 2001 r. – 15 stycznia 2005 r., 7 maja 2005 r. – 30 września 2006 r., 2 lipca 2007 r. – 31 grudnia 2008 r.)

Natomiast w odniesieniu do okresów:

- od 16 kwietnia 1985 r. do 9 maja 1989 r., od 22 maja 1990 r. do 16 kwietnia 1993 r. z tytułu zatrudnienia w Rolniczej Spółdzielni (...) na stanowisku kierowcy samochodów ciężarowych powyżej 3,5 tony,

- od 1 lutego 1995 r. do 9 grudnia 1998 r. w (...) (...) na stanowisku kierowcy samochodów ciężarowych powyżej 3,5 tony,

- od 2 października 2006 r. do 2 maja 2007 r. z tytułu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. na stanowisku kierowcy samochodów ciężarowych powyżej 3,5 tony; organ rentowy wskazał, że
z powyższych okresów zatrudnienia wnioskodawca nie przedstawił świadectw wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Dodatkowo organ rentowy wskazał, że jak wynika ze świadectw pracy, w okresie zatrudnienia od 16 kwietnia 1985 r. do 9 maja 1989 r. w Rolniczej Spółdzielni (...) wnioskodawca był członkiem spółdzielni, a w okresie od 22 maja 1990 r. do 16 kwietnia 1993 r. był domownikiem członka spółdzielni. (odpowiedź na odwołanie k. 26-26v.)

Na rozprawie w dniu 24 lutego 2025 r. strony podtrzymały swoje dotychczasowe stanowiska. (końcowe stanowiska stron e-protokół rozprawy z 24 lutego 2025 r. 00:20:10-00:20:30 – płyta CD k. 41)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

K. J. urodził się w dniu (...) (bezsporne)

W okresie od 16 kwietnia 1985 r. do 9 maja 1989 r. wnioskodawca był członkiem Rolniczej Spółdzielni (...) w D. W. i tego tytułu pracował na rzecz tej spółdzielni. W okresie od 22 maja 1990 r. do 16 kwietnia 1993 r. wnioskodawca pracował na rzecz powyższej spółdzielni w związku z posiadaniem statusu domownika członka tej spółdzielni (którym był ojciec wnioskodawcy). W związku
z powyższymi stosunkami prawnymi, wnioskodawca – jako członek spółdzielni produkcyjnej (w przypadku okresu 16 kwietnia 1985 r. - 9 maja 1989 r.) lub domownik członka spółdzielni (w przypadku okresu 22 maja 1990 r. - 16 kwietnia 1993 r.) – wykonywał pracę kierowcy samochodów ciężarowych powyżej 3,5 tony. (świadectwa pracy k. 8-8 v., k. 11-11v. akt kapitałowych ZUS, zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 24 lutego 2025 r. 00:14:50-00:20:10 – płyta CD k. 41, zeznania świadka A. S. e-protokół rozprawy z 24 lutego 2025 r. 00:03:44-00:08:25 – płyta CD k. 41, zeznania świadka R. Ł.
e-protokół rozprawy z 24 lutego 2025 r. 00:08:25-00:13:38 – płyta CD k. 41, zaświadczenie
o pracy i dochodach spółdzielcy k. 16-16 v. akt kapitałowych ZUS)

Wykonując pracę na rzecz powyższej spółdzielni jako kierowca, wnioskodawca jeździł wyłącznie samochodami ciężarowymi o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 12 ton – m.in. pojazdami marki s.. Ubezpieczony rozwoził po całej Polsce produkowane przez spółdzielnię produkty spożywcze, takie jak kurczaki czy pasztety. Wnioskodawca pracował nie mniej niż 8 godzin. W pracy nie było przestojów. Pracował od poniedziałku do piątku oraz
w soboty do godziny 15. (zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 24 lutego 2025 r. 00:14:50-00:20:10 – płyta CD k. 41, zeznania świadka R. Ł. e-protokół rozprawy z 24 lutego 2025 r. 00:08:25-00:13:38 – płyta CD k. 41)

Następnie, w okresie od 1 lutego 1995 r. do 9 grudnia 1998 r. ubezpieczony był zatrudniony w (...) (...) E. B. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierowcy samochodów ciężarowych powyżej 3,5 t. (świadectwo pracy k. 13 akt kapitałowych ZUS)

Następnie, w okresie od 10 grudnia 1998 r. do 1 sierpnia 2000 r. ubezpieczony był zatrudniony w P.H.U. (...) B. A. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierowcy samochodów ciężarowych powyżej 3,5 t. (świadectwo pracy k. 14 akt kapitałowych ZUS)

Następnie, w okresie od 16 października 2001 r. do 15 stycznia 2005 r. ubezpieczony był zatrudniony w (...) (...) A. B. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierowcy. (świadectwo pracy k. 12)

Następnie, w okresie od 7 maja 2005 r. do 30 września 2006 r. ubezpieczony był zatrudniony w (...) (...) A. B. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierowcy. (świadectwo pracy k. 11)

Następnie, w okresie od 2 października 2006 r. do 2 maja 2007 r. ubezpieczony był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) Sp. z o.o.
w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego. W punkcie 8. tego świadectwa pracy wskazano, że wykonywał on pracę w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze – od 2 października 2006 r. do 2 maja 2007 kierowca samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym pow. 3,5 t (wykaz A dział VIII rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. Dz. U. z 18 lutego 1983 r. wykaz A dział VIII) (świadectwo pracy k. 13)

Następnie, w okresie od 2 lipca 2007 r. do 30 czerwca 2012 r. ubezpieczony był zatrudniony w (...) (...) A. B. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierowcy. (świadectwo pracy k. 14)

Pracując w zakładach (...) i (...) wnioskodawca jeździł samochodami ciężarowymi marek: M., S. oraz V.. Ubezpieczony jeździł tylko pojazdami ciężarowymi. W zakładzie pracy nie było przestojów. (zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 24 lutego 2025 r. 00:14:50-00:20:10 – płyta CD k. 41, zeznania świadka A. S. e-protokół rozprawy z 24 lutego 2025 r. 00:03:44-00:08:25 – płyta CD k. 41)

Za okresy pracy w zakładzie pracy PHU (...) pracodawca wystawił wnioskodawcy świadectwo pracy w warunkach szczególnych, z którego wynikało, że w okresach: od 10 grudnia 1998 r. do 1 sierpnia 2000 r., od 16 października 2001 r. do
15 stycznia 2005 r., od 7 maja 2005 r. do dnia 30 września 2006 r. oraz od 2 lipca 2007 r. do 30 czerwca 2012 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. wykaz A, dział VIII, poz. 2 jako kierowca samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 t. (świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach z 14 października 2024 r. k. 29 akt emerytalnych ZUS)

Poza wymienionymi spornymi powyżej okresami, wnioskodawca nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach. (bezsporne)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o całokształt materiału dowodowego zebranego w sprawie, w szczególności o dokumenty zawarte w aktach niniejszej sprawy,
w załączonych do akt sprawy aktach ZUS, jak również na podstawie osobowych źródeł dowodowych w postaci zeznań wnioskodawcy oraz powołanych w sprawie świadków: A. S. oraz R. Ł., a także dowodu z przesłuchania wnioskodawcy. Zgromadzonym dowodom Sąd dał wiarę. Są one logiczne, spójne i korespondują ze sobą, a co istotne nie przeczą im dowody z dokumentów. Uznanie powyższych zeznań za wiarygodne nie jest jednak jednoznaczne z tym, że Sąd podziela ocenę prawną niniejszego stanu faktycznego zaprezentowaną przez wnioskodawcę.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odwołanie podlega oddaleniu.

Na wstępie należy przypomnieć, iż w myśl art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn. Dz. U. z 2024 r. poz. 1696 z późn. zm., dalej: ustawa o emeryturach pomostowych), ustawa określa warunki nabywania prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, zwanych „emeryturami pomostowymi”, o których mowa w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, 1429 i 1672 oraz z 2024 r. poz. 834, 858 i 1243).

Stosownie do treści art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata jest to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

W myśl art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli przed 1 stycznia 2009 r. ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Przesłanka negatywna przyznania rekompensaty została natomiast zawarta w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Jest nią nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W przedmiotowej sprawie bezsporne jest jednak to, że ubezpieczony nie nabył prawa do emerytury pomostowej, ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Stosownie natomiast do treści art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 1631) za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Z kolei przepis art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, to jest na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.43 z późn. zm.).

Z § 1 w/w rozporządzenia wynika, że jego treść stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia.

W świetle § 2 ust. 1 w/w rozporządzenia oraz zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przy czym powyższe okoliczności pracownik jest obowiązany udowodnić (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97, (...) i US (...) i wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2000 r., II UKN 39/00, Prok. i Prawo (...)).

W niniejszym postępowaniu, w ocenie organu rentowego skarżący nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Ostatecznie bowiem – w ocenie ZUS należało wnioskodawcy uznać okresy: od 10 grudnia 1998 r. do 1 sierpnia 2000 r., od 16 października 2001 r. do 15 stycznia 2005 r., od 7 maja 2005 r. do 30 września 2006 r. i od 2 lipca 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. – wynoszące łącznie 7 lat, 9 miesięcy i 19 dni stażu pracy
w warunkach szczególnych.

Z powyższym stanowiskiem nie zgodził się ubezpieczony. Jego zdaniem za okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach należy także uznać okresy: od 16 kwietnia 1985 r. do 9 maja 1989 r., od 22 maja 1990 r. do 16 kwietnia 1993 r., od 1 lutego 1995 r. do
9 grudnia 1998 r. oraz od 2 października 2006 r. do 2 maja 2007 r. W konsekwencji legitymowałby się on co najmniej 15 latami pracy w szczególnych warunkach.

Należy w tym miejscu zauważyć, że przywołane powyżej rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) w § 2 ust. 2 zobowiązuje zakłady pracy do stwierdzenia okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wyłącznie na podstawie posiadanej dokumentacji.

Co jednak istotne, świadectwo pracy nie tworzy praw podmiotowych, ani ich nie pozbawia, nie ma też cech wyłączności w zakresie dowodowym w postępowaniu o realizację tych praw oraz że świadectwo pracy traktuje się w postępowaniu sądowym jako dokument prywatny, który stanowi dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie (art. 245 k.p.c.). W ten sposób wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Warszawie w dniu 25 listopada 1997 r. (III AUa 897/97, apel. W-wa 1998/1/4), a także Sąd Najwyższy w wyroku z 16 lipca 2009 r . (II PK 1/09, LEX nr 533086).

W rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. 2011 nr 237 poz. 1412) określone zostały środki dowodowe, które powinny być dołączone do wniosku, stwierdzające okoliczności uzasadniające przyznanie tego świadczenia.

W myśl § 21-23 powołanego rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia. W przypadku zaś ubiegania się pracownika o przyznanie emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze, zaświadczenie zakładu pracy powinno stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których jest uzależnione przyznanie takiej emerytury lub renty. Wyjątek od zasady ustalonej w powołanym przepisie jest zawarty w § 25 wymienionego rozporządzenia, który przewiduje, że okresy zatrudnienia mogą być udowodnione zeznaniami świadków, gdy zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy.

Tym samym, brak świadectwa pracy wykonywanej w warunkach szczególnych lub wydanie świadectwa, które nie spełnia wymagań formalnych nie przekreśla ustalania, że tego rodzaju praca była wykonywana. W szczególności ubezpieczony może wykazywać innymi środkami dowodowymi, że praca świadczona była w warunkach szczególnych. W postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się bowiem te same reguły dowodzenia, jak w zwykłym procesie cywilnym. W szczególności zastosowanie mają art. 6 k.c., art. 232 k.p.c. Strony mają też prawo podważać moc dowodową dokumentów, w tym także świadectwa pracy, które jest dokumentem prywatnym i podlega ocenie przez sąd zgodnie z zasadami art. 233 § 1 k.p.c. W postępowaniu sądowym nie jest dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji, gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne (tak: Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 20 lipca 2016 r, III AUa 690/15, LEX nr 2121869).

W sprawie o świadczenia z tytułu pracy w warunkach szczególnych, gdzie przedmiotem ustaleń sądu ma być charakter zatrudnienia, dokonywanie ustaleń stanu faktycznego odbywa się z reguły poprzez przeprowadzenie dowodów osobowych oraz - o ile to jest możliwe - dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach osobowych. Osobowe źródła dowodowe (w tym zarówno zeznania świadków, jak i strony procesowej) muszą być skonfrontowane z istniejącą dokumentacją i dopiero uzyskanie przekonania graniczącego z pewnością co do przebiegu zatrudnienia, może pozwolić na pozytywne rozstrzygnięcie o prawie do świadczeń. Ocena osobowych źródeł dowodowych musi być przy tym wolna od jakiejkolwiek dowolności, uwzględniając reguły logiki oraz zasady doświadczenia zawodowego (tak: Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 27 października 2016 r., III AUa 41/16 LEX nr 2151525).

Dla rozstrzygnięcia spornej kwestii zasadnym stało się zatem ustalenie czy praca wykonywana przez wnioskodawcę w spornych okresach była pracą wykonywaną w warunkach szczególnych, o jakich mowa w cytowanych wyżej przepisach. Sąd ustalił te okoliczności dokonując analizy dokumentacji oraz dopuszczając dowody z zeznań i w konsekwencji ustalając, że wnioskodawca nie legitymuje się co najmniej 15 latami pracy
w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Sąd uznał bowiem, że o ile wnioskodawcy jako okresy pracy w szczególnych warunkach należy uznać wszystkie okresy pracy w zakładach pracy (...) (...) oraz PHU (...), a także okres pracy w Przedsiębiorstwie (...) sp. z o.o., to za okresy wykonywania przez wnioskodawcę pracy w szczególnych warunkach nie można uznać okresów od 16 kwietnia 1985 r. do 9 maja 1989 r. oraz od 22 maja 1990 r. do 16 kwietnia 1993 r., gdyż w tych okresach ubezpieczony nie wykonywał pracy na podstawie stosunku pracy, a, będąc członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej czy też domownikiem członka tej spółdzielni. W konsekwencji wnioskodawca nie posiada łącznie co najmniej 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, gdyż pracę w szczególnych warunkach wykonywał jedynie przez 12 lat, 4 miesiące i 22 dni.

W ocenie Sądu, wnioskodawca w okresach pracy w zakładach (...) i (...), a także w Przedsiębiorstwie (...) sp. z o.o. przypadających przed 1 stycznia 2009 r. (a nie jedynie w okrasach uznanych przez ZUS) bez wątpienia wykonywał pracę kierowcy samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony. W okresach zatrudnienia w powyższych zakładach pracy, ubezpieczony – zatrudniony jako kierowca w pełnym wymiarze czasu pracy – jeździł samochodami ciężarowymi marek: M., S. oraz V.. Jednocześnie ubezpieczony nie prowadził wówczas innych pojazdów. We wszystkich tych okresach ubezpieczony wykonywał zatem pracę określoną w punkcie 2 działu VIII (w transporcie i łączności) wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43).

Co zaś do nieuznanych przez Sąd za okresów pracy w warunkach szczególnych przypadających od 16 kwietnia 1985 r. do 9 maja 1989 r. oraz od 22 maja 1990 r. do 16 kwietnia 1993 r., to wskazać należy, że choć ze zgromadzonego materiału dowodowego jednoznacznie wynika, że wnioskodawca w tych okresach również wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązki kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, to pracy tej nie wykonywał nie na podstawie umowy o pracę,
a jako członek Rolniczej Spółdzielni (...) czy też jako domownik członka tej spółdzielni.

Sąd Okręgowy rozpoznając niniejszą sprawę miał na względzie bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego w kwestii prawa członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, które – co logiczne musi znajdować zastosowanie także
w sprawach o rekompensatę z tytułu utraty prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

Już w wyroku z 18 stycznia 2005 r., II UK 136/04 (LEX nr 602703) Sąd Najwyższy jednoznacznie rozstrzygnął, że jako praca w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów art. 32 ustawy emerytalnej nie może być kwalifikowana praca wykonywana w ramach stosunku członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej. Stanowisko to zostało podtrzymane
w powołanym przez skarżącego wyroku z dnia 25 stycznia 2005 r., (...) UK 142/01 ( (...) 2005 nr 17, poz. 272), w którym stwierdzono, że praca w charakterze członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie daje prawa do przejścia na emeryturę w wieku niższym niż podstawowy wiek emerytalny z uwagi na zatrudnienie w szczególnych warunkach, a stanowisko to było konsekwentnie podtrzymane w późniejszych orzeczeniach (por. np. wyroki z 21 października 2009 r., (...) UK 115/09, LEX nr 558571; z 8 grudnia 2009 r., I UK 186/09, OSNP 2011 nr 13-14, poz. 189 oraz z 20 czerwca 2011 r., I UK 83/11, LEX nr 1646873), w których wyrażono zgodnie pogląd, że po pierwsze – podstawą świadczenia pracy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną (art. 138 i nast. Prawa spółdzielczego) przez jej członka nie może być stosunek pracy, po drugie – okres wykonywania pracy w charakterze członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie może zostać zaliczony do okresu, od którego zależy nabycie prawa do wcześniejszej emerytury z art. 32 ustawy emerytalnej oraz po trzecie – przedstawione w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach ograniczenie prawa do wcześniejszej emerytury jedynie do wypadków świadczenia pracy w charakterze pracownika nie jest niezgodne z konstytucyjną zasadą równego traktowania (art. 32 Konstytucji RP).

Również w wyroku z 8 grudnia 2009 r., Sąd Najwyższy stanął na stanowisku,
że w przypadku nawiązania z pracownikiem spółdzielni produkcyjnej stosunku członkostwa dochodzi do dorozumianego rozwiązania stosunku pracy za porozumieniem stron. Członek tej spółdzielni nie może pozostawać z nią w pracowniczym stosunku zatrudnienia. W rezultacie okres wykonywania pracy w charakterze członka nie może zostać zaliczony do stażu pracowniczego, od którego zależy nabycia prawa do wcześniejszej emerytury. (wyrok Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2009 r., (...) UK 186/09, OSNP 2011, nr 13-14, poz. 189)

W podobnym tonie wypowiedział się także Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, zauważając, że członek spółdzielni nie może pozostawać z nią w pracowniczym stosunku zatrudnienia.
W rezultacie okres wykonywania pracy w charakterze członka nie może zostać zaliczony do stażu pracowniczego, od którego zależy nabycia prawa do wcześniejszej emerytury. (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 16 marca 2016 r., III AUa 1286/15, LEX nr 2065024)

Należy również zauważyć, że ustawodawca w art. 6 ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych określił szeroki katalog tytułów ubezpieczenia zaliczanych do okresów składkowych, w którym wyraźnie rozróżnił okresy zatrudnienia pracowniczego (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy) od okresów pracy na obszarze Państwa Polskiego
w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych oraz pracy na rzecz tych spółdzielni (art. 6 ust. 2 pkt 12 ustawy). Co więcej, sięgając do wykładni systemowej, należy zwrócić uwagę, na fakt, że rozporządzenie Rady Ministrów z 1983 r. zostało wydane na podstawie art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. nr 40, poz. 267). Przemawia to tym bardziej za uznaniem, że przepisy tego rozporządzenia należy stosować jedynie do pracowników, a nie również do członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych. Kwestia ubezpieczeń społecznych, w tym prawa do emerytury członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych była bowiem wówczas uregulowana nie w ww. ustawie z 1982 r. a w dekrecie z 4 marca 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin (Dz. U. z 1976 r. nr 10 poz. 54).

Warto tu też dostrzec, że pomiędzy pracą w ramach stosunku pracy a pracą w ramach członkostwa w spółdzielni zachodzą znaczne różnice. Przy czym nie chodzi tyle o różnice niejako „fizyczne” (w rozumieniu rodzaju, ilości, sposobu wykonywania pracy), ale formalnoprawne a ten punkt widzenia jest rozstrzygający. Zachodzi bowiem zasadnicza różnica między pracą wykonywaną w ramach stosunku pracy a pracą świadczoną w ramach stosunku członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej. W tym drugim wypadku prawo i obowiązek świadczenia pracy wynika ze stosunku członkostwa w spółdzielni, z którym wiąże się między innymi prawo udziału w jej zarządzaniu poprzez jej organy i inne rozwiązania instytucjonalne właściwe ruchowi spółdzielczemu, co ma określony wpływ na sposób organizacji pracy
i podporządkowanie w procesie jej świadczenia. Przy czym członek spółdzielni nie może pozostawać z nią w pracowniczym stosunku zatrudnienia. W rezultacie okres wykonywania pracy w charakterze członka nie może zostać zaliczony do stażu pracowniczego, od którego zależy nabycia prawa do wcześniejszej emerytury.

Prawa i obowiązki członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych są bowiem uregulowane w odmienny sposób od praw i obowiązków pracowniczych. Aktem regulującym wykonywanie pracy przez członków spółdzielni była w spornym okresie ustawa z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz. U. z 2024 r. poz. 593), która obowiązuje od 1 stycznia 1983 r. po dziś dzień. Art. 155 § 1 Prawa spółdzielczego stanowi, że zdolny do pracy członek spółdzielni ma prawo i obowiązek pracować w spółdzielni w rozmiarze ustalanym corocznie przez zarząd, stosownie do potrzeb wynikających z planu działalności gospodarczej spółdzielni. Natomiast art. 156 Prawa spółdzielczego stanowi, iż oprócz członków spółdzielnia może zatrudniać także ich domowników, przy czym, za domownika członka uważa się każdego członka jego rodziny, a także inne osoby, jeżeli zamieszkują z nim wspólnie i prowadzą z nim wspólne gospodarstwo domowe.

Z tego przepisu również jasno wynika, że członkowie spółdzielni produkcyjnej i ich domownicy mogą świadczyć pracę na rzecz spółdzielni wyłącznie w oparciu o stosunek członkostwa członka spółdzielni. Umowa o pracę lub umowy cywilnoprawne mogą zaś być zawierane jedynie z osobami, które nie są członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej ani domownikami członków – o czym mowa z kolei w art. 157 Prawa spółdzielczego.

Tak więc członek rolniczej spółdzielni produkcyjnej i domownik członka nie mogą świadczyć pracy na podstawie umowy o pracę. Co prawda niektóre prawa i obowiązki związane z wykonywaniem pracy członka spółdzielni mogą być podobne lub identyczne jak wynikające z zatrudnienia pracowniczego, to w sensie formalnoprawnym występują tu zasadnicze różnice i to one mają znaczenie. Nie jest natomiast tu tak istotne, że sama praca była świadczona
w sposób podobny do pracy zwykłych pracowników.

W stanie faktycznym ustalonym w niniejszej sprawie w pełni zasadnym jest przyjęcie, że wnioskodawca świadczył swą pracę w związku i z powodu członkostwa w spółdzielni – bądź to swojego, bądź jego ojca z którym zamieszkiwał. Natomiast brak jest podstaw do twierdzenia, że pomimo, iż był członkiem spółdzielni lub domownikiem członka, w rzeczywistości był zatrudniony w ramach stosunku pracy, bo to było na mocy obowiązujących tak w spornym okresie, jak i obecnie przepisów spółdzielczych wyłączone.

Z tych też względów Sąd nie mógł uznać okresów od 16 kwietnia 1985 r. do 9 maja 1989 r. oraz od 22 maja 1990 r. do 16 kwietnia 1993 r. jako okresów wykonywania przez wnioskodawcę pracy w szczególnych warunkach.

W konsekwencji należało uznać, że na dzień 1 stycznia 2009 r. legitymuje on stażem pracy w warunkach szczególnych wynoszącym jedynie 12 lat, 4 miesiące i 22 dni.

Mając na uwadze wszystkie wyżej wymienione okoliczności Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie, o czym orzekł w sentencji wyroku.

/Jacek Chrostek/