Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 11 września 2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych - (...) Oddział w Ł. stwierdził, że B. Z. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą:

a)  podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu:

- od 6 kwietnia 2018 roku do 31 października 2021 roku,

- od 7 czerwca 2024 roku,

b)  nie podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu:

- od 1 marca do 5 kwietnia 2018 r. i od 1 listopada 2021 r. do 6 czerwca 2024 r.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy podniósł, że na podstawie danych zapisanych w systemie informatycznym Zakładu, Oddział ustalił, że B. Z. w styczniu 2023 r. dokonała korekty dokumentu rozliczeniowego za miesiąc listopad 2021 r. za pracownika, za którego wykazała wyższą niż w pierwszorazowym dokumencie podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne; w wyniku korekty na koncie B. Z. powstało zadłużenie; z akt sprawy wynika, że za listopad 2021 r. wnioskodawczyni nie złożyła wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie po terminie składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe; ubezpieczona pozarolniczą działalność gospodarczą prowadzi nieprzerwanie od 1 marca 2018 r., z tego tytułu opłaciła składki na ubezpieczenia społeczne, w tym dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, po terminie za listopad 2020 r. i listopad 2021 r., przy czym za listopad 2020 r. na wniosek B. Z. została przez Oddział wyrażona zgoda na opłacenie po terminie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe; wnioskodawczyni zgłosiła się do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od 1 marca 2018 r. i od 6 czerwca 2024 r.; zgłoszenie przekazała odpowiednio 6 kwietnia 2018 r. i 7 czerwca 2024 r. Tym samym, w ocenie organu rentowego, z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej wnioskodawczyni podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 6 kwietnia 2018 r. do 31 października 2021 r. i od 7 czerwca 2024 r., a nie podlega temu ubezpieczeniu od 1 marca do 5 kwietnia 2018 r. i 1 listopada 2021 r. do 6 czerwca 2024 r.

(decyzja z dnia 11 września 2024 r. - k. 25 verte - 30 akt ZUS)

B. Z. odwołała się od powyższej decyzji uznając ją za krzywdzącą. W uzasadnieniu odwołania wskazała, że działalność gospodarczą prowadzi od 1 marca 2018 r., dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu podlega od 6 kwietnia 2018 r., regularnie opłaca składki na ubezpieczenia społeczne w ustawowym terminie na podstawie miesięcznych dokumentów rozliczeniowych przekazywanych elektronicznie do ZUS, w styczniu 2023 r. po telefonicznej rozmowie z pracownikiem ZUS zostały skorygowane dokumenty rozliczeniowe za okres od 1 do 30 listopada 2021 r., w związku z powyższym powstała zaległość w wysokości ok. 40 zł., jednak zaległość powstała w wyniku korekty, a nie celowej niedopłaty bądź celowej, nieterminowej zapłaty; od 1 stycznia 2022 r. przestał obowiązywać przepis nakazujący składanie wniosku o przywrócenie terminu zapłaty na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe; jednocześnie wnioskodawczyni podkreśliła, że obecnie nie występują u niej zaległości w opłacaniu składek. (odwołanie - k. 3)

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu Zakład Ubezpieczeń Społecznych wskazał przesłanki, jakie legły u podstaw skarżonej decyzji. (odpowiedź na odwołanie - k. 5-5)

Pismem procesowym z dnia 24 grudnia 2024 r. ubezpieczona, reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, wniosła o zmianę w zakresie punktu 2. zaskarżonej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, (...) Oddział w Ł., nr (...) z 11 września 2024 r. i stwierdzenie, że podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu także w okresie od 1 listopada 2021 r. do 6 czerwca 2024 r. oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa radcowskiego, według norm przepisanych, powiększonych o 17,00 zł opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. (pismo procesowe - k. 13-15 verte)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

B. Z. od 1 marca 2018 r. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...). Głównym przedmiotem działalności jest sprzedaż hurtowa odzieży i obuwia. (bezsporne, a nadto wydruk (...) k. 6-10 akt ZUS)

Z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej skarżąca zgłosiła się do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i wypadkowego od 1 marca 2018 r. z kodem ubezpieczenia właściwym dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 60% kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (0510 00). Jednocześnie z tego tytułu odwołująca wnioskowała o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od 1 marca 2018 r. Dokument zgłoszenia do ubezpieczeń wnioskodawczyni przekazała do ZUS w dniu 6 kwietnia 2018 r. (bezsporne)

Z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej ubezpieczona miała wypłacony zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego za okres od 4 listopada do 13 grudnia 2020 r. (bezsporne)

W dniu 6 maja 2021 r. został złożony wniosek o wyrażenie zgody na opłacenie przez ubezpieczoną składki po terminie za okres od 4 listopada do 13 grudnia 2020 r. Wnioskodawczyni otrzymała zgodę na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe po terminie za listopad 2020 r. (bezsporne)

W styczniu 2023 r. skorygowano dokument rozliczeniowy za miesiąc listopad 2021 r. za pracownika ubezpieczonej, za którego wykazano wyższą niż w pierwszorazowym dokumencie, podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne. W konsekwencji na koncie ubezpieczonej jako płatnika składek powstało zadłużenie. (bezsporne)

Opisanej korekty dokonało biuro rachunkowe, któremu ubezpieczona powierzyła prowadzenie spraw księgowych i pracowniczych. Wnioskodawczyni nie miała wiedzy o złożeniu korekty ani o powstaniu zadłużenia. (zeznania wnioskodawczyni na rozprawie z dnia 20 marca 2025 r. e - protokół (...):23:35-00:33:33 - koperta k. 34)

Odwołująca nie złożyła za listopad 2021 r. wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie po terminie składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. (bezsporne, a nadto zeznania wnioskodawczyni na rozprawie z dnia 20 marca 2025 r. e - protokół (...):23:35-00:33:33 - koperta k. 34, zeznania świadka R. K. na rozprawie z dnia 20 marca 2025 r. e - protokół (...):06:48- 00:22:16 - koperta k. 34)

Decyzją z dnia 14 czerwca 2024 r. organ rentowy odmówił B. Z. prawa do wypłaty zasiłku chorobowego za okres od 14 maja do 20 czerwca 2024 r. z uwagi na to, że niezdolność do pracy skarżącej z powodu choroby powstała przed objęciem ubezpieczeniem chorobowym. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że skarżąca została objęta dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od dnia złożenia dokumentu zgłoszeniowego (...) tj. 7 czerwca 2024 r. (bezsporne)

Kolejną decyzją z dnia 11 lipca 2024 r. Zakład odmówił wnioskodawczyni wypłaty zasiłku chorobowego za okres od 21 czerwca do 17 lipca 2024 r. Niezdolność do pracy skarżącej trwała od 14 maja do 11 września 2024 r. (bezsporne)

R. K. na podstawie pełnomocnictwa z dnia 15 lutego 2023 r. został upoważniony przez B. Z. do załatwiania w jej imieniu (jako płatnika składek) spraw w ZUS i za pośrednictwem (...) od dnia 1 stycznia 2023 r. Od tego dnia system ZUS nie widział żadnych nieprawidłowości w rozliczaniu składek na ubezpieczenie chorobowe wnioskodawczyni. Przyjmował składki na ubezpieczenie chorobowe bez żadnych zastrzeżeń. Dopiero, gdy wnioskodawczyni zachorowała i wystąpiła o zasiłek chorobowy organ odmówił wypłaty twierdząc, że takiego ubezpieczenia nie ma. W związku z powyższym R. K. udał się do placówki ZUS, w celu wyjaśniania zaistniałej sytuacji. Poinformowano go, że powinien złożyć wniosek o wydanie decyzji w sprawie okresów podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przez płatniczkę składek. (pełnomocnictwo - k. 12-14, zeznania świadka R. K. na rozprawie z dnia 20 marca 2025 r. e - protokół (...):06:48- 00:22:16 - koperta k. 34)

W konsekwencji w organie rentowym został złożony wniosek o wydanie decyzji dotyczącej okresu podlegania dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej przez skarżącą. Ubezpieczona nie złożyła natomiast odwołań od decyzji odmawiających przyznania jej prawa do zasiłku chorobowego. (pismo ogólne - k. 2-4, zeznania świadka R. K. na rozprawie z dnia 20 marca 2025 r. e - protokół (...):06:48- 00:22:16 - koperta k. 34)

R. K. zapoznał się z dokumentacją przygotowaną przez organ rentowy. Dopiero wtedy dowiedział się, że poprzednie biuro księgowe w 2023 r. złożyło deklarację korygującą dokumentów z listopada 2021 r. Wartość do zapłaty należnej do ZUS była wyższa w stosunku do pierwotnej deklaracji. (zeznania świadka R. K. na rozprawie z dnia 20 marca 2025 r. e - protokół (...):06:48- 00:22:16 - koperta k. 34)

Zaskarżoną decyzją z dnia 11 września 2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. stwierdził, że B. Z. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą:

a)  podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu:

- od 6 kwietnia 2018 roku do 31 października 2021 roku,

- od 7 czerwca 2024 roku

b)  nie podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu:

- od 1 marca do 5 kwietnia 2018 r. i od 1 listopada 2021 r. do 6 czerwca 2024 r.

(decyzja z dnia 11 września 2024 r. - k. 25 verte - 30 akt ZUS)

Obecnie wnioskodawczyni nie ma żadnych zaległości wobec ZUS.

(zeznania wnioskodawczyni na rozprawie z dnia 20 marca 2025 r. e - protokół (...):23:35-00:33:33 - koperta k. 34, zeznania świadka R. K. na rozprawie z dnia 20 marca 2025 r. e - protokół (...):06:48- 00:22:16 - koperta k. 34)

Stan faktyczny, w niniejszej sprawie, zasadniczo bezsporny, został ustalony na podstawie zebranego materiału dowodowego, w postaci dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, w tym w toku postępowania przed ZUS, a także na podstawie zeznań ubezpieczonej oraz świadka. Sąd nie znalazł przy tym podstaw do zakwestionowania wiarygodności dowodów dopuszczonych w toku niniejszego postępowania.

W konsekwencji Sąd Okręgowy stwierdził, że zebrane dowody nie nasuwają wątpliwości i pozwalają tym samym na wydanie rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z brzmieniem art. 6 ust.1 pkt 5 i art.12 ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 roku (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 350, dalej jako: ustawa systemowa) osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu.

Na mocy przepisu art. 11 ust. 2 ustawy systemowej osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie na swój wniosek.

W myśl zaś art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2021 roku, w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie; w uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie, z zastrzeżeniem ust. 2a.

Z przywołanego przepisu wynika, że jedną z przesłanek ustania dobrowolnego ubezpieczenia jest nieopłacenie w terminie składki należnej na to ubezpieczenie. Nie budzi przy tym żadnych zastrzeżeń stwierdzenie, że nieopłacenie w ogóle składki na dobrowolne ubezpieczenie albo opłacenie jej w całości po ustawowym terminie rodzi skutek przewidziany w przepisie art. 14 ust. 2 pkt 2. Skutek ten powstaje ex lege, bez względu na wolę stron.

Na tle tego przepisu powstał spór interpretacyjny dotyczący tego jaki skutek ma opłacenie w wymaganym terminie jedynie części należnej składki. Zaprezentowane w tej kwestii poglądy doktryny różniły się. (...) tak, w uzasadnieniu do wyroku dnia 8 sierpnia 2001 r. (sygn. II UKN 518/00) Sąd Najwyższy stwierdził, że opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenia społeczne w niepełnej wysokości (zaniżonej wskutek błędu wnioskodawcy w obliczeniu wysokości należnej składki spowodowanego uwzględnieniem dalszego okresu niezdolności do pracy, za który nie przysługiwał już zasiłek chorobowy wobec wyczerpania maksymalnego 270 dniowego okresu zasiłkowego z poprzedniego tytułu obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego) nie jest równoznaczne z jej nieopłaceniem za jeden pełny miesiąc, gdyż opłacenie składki w zaniżonej wysokości nie kwalifikuje się jako jej nieopłacenie za jeden pełny miesiąc.

Odmienny pogląd Sąd Najwyższy wyraził w wyroku z dnia 18 kwietnia 2012 r. (II UK 188/11), zgodnie z którym składka należna, która warunkuje podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w rozumieniu art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, to składka opłacona w terminie w pełnej wysokości. W ocenie tego składu decydujące znaczenia ma, zgodnie z treścią przepisu, składka „należna”, co oznacza, że dla zachowania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego nie wystarcza część składki. Sąd Najwyższy wskazał, że określenie „składki należnej” nie jest przypadkowe, gdyż odnoszący się do składki przymiotnik oznacza, że chodzi o należną składkę, czyli pełną składkę a więc nie wystarcza jej część. Należna składka to ta, która powinna być zapłacona, tak jak wartość należna czy należna opłata od pisma. Jeżeli składka nie była należna, a więc mniejsza niż należna, to dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje z mocy ustawy.

W ostatnim okresie orzecznictwo zdaje się powracać do pierwszej z linii wykładni cytowanego przepisu. Do poglądu tego składnia się także Sąd orzekający w niniejszej sprawie.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 26 stycznia 2021 r. (sprawa III AUa 861/20) stwierdzono, że opłacenie składek należy traktować jako chęć kontynuowania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego; ustanie ubezpieczenia chorobowego wiąże się z elementem woli ubezpieczonego co do trwania ubezpieczenia, która jest podstawą ubezpieczenia; skutek określony w przepisie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych należy interpretować z uwzględnieniem zamiaru ubezpieczonego.

W uzasadnieniu tego orzeczenia wskazano zaś, że z całą pewnością zaprzestanie opłacania składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe należy traktować jako dorozumiane wystąpienie z ubezpieczenia. (…) z faktu, iż odwołująca opłaciła składki w terminie, lecz w niepełnej wysokości, nie można wyprowadzić wniosku, że wolą osoby ubezpieczonej była rezygnacja z ubezpieczenia; wręcz przeciwnie opłacenie składek należy traktować za chęć kontynuowania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego; ustanie ubezpieczenia chorobowego wiąże się z elementem woli ubezpieczonego co do trwania ubezpieczenia, która jest podstawą ubezpieczenia; tak więc skutek określony w przepisie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej należy interpretować z uwzględnieniem zamiaru ubezpieczonego. W tym zakresie Sąd Apelacyjny w pełni podzielił stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy we wspomnianym wyroku z 8 grudnia 2015 r., II UK 443/14, iż opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w kwocie niższej od należnej nie powoduje ustania tego ubezpieczenia, jeżeli taka jest wola ubezpieczonego; tylko bowiem zaniechanie zapłaty składki w terminie wyraża wolę zaprzestania podleganiu ubezpieczeniu, opłacenie zaś składki wiąże się zawsze z wolą jego kontynuowania, dlatego opłaceniu składki w niższej od należnej wysokości nie należy nadawać znaczenia powodującego ustanie ubezpieczenia, wbrew woli ubezpieczonego; jeżeli taka jest wola ubezpieczonego, to nie może jej być przeciwstawiona decyzja organu ubezpieczeń społecznych o odmowie przyjęcia uzupełnienia składki w późniejszym terminie. (…); nie sposób pominąć okoliczności, iż złożenie korekty deklaracji i uzupełnienie składki nastąpiło niezwłocznie po stwierdzeniu przez odwołującą błędu co do wysokości należnej składki; w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych przyjmuje się, że dany przypadek opłacenia składki po terminie nie musi być wyjątkowy i szczególnie uzasadniony, a wystarczy obiektywne usprawiedliwienie i wytłumaczenie dlaczego składka została opłacona w niepełnej wysokości; przepis art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie powinien być bowiem interpretowany z nadmiernym rygoryzmem, tak aby każde uchybienie terminowi opłacenia składki niejako automatycznie prowadziło do wyłączenia z ubezpieczenia, bez względu na zaistniałe okoliczności. Przez przypadek uzasadniony należy więc rozumieć taki, który obiektywnie usprawiedliwia i tłumaczy, dlaczego składka nie została w terminie opłacona w należnej wysokości (wyrok SN z 19 stycznia 2016 r., (...) UK 35/15).

Jednocześnie w myśl postanowień zawartych w przepisie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej, w przypadku ustania ubezpieczenia ze względu na nieopłacenie składek, osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą mogła wystąpić do organu rentowego z wnioskiem o dopuszczenie możliwości opłacenia składek po terminie.

Ustawa nie określa przesłanek „wyrażenia zgody” na opłacenie składki po terminie, co jednak nie oznacza przyznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych niczym nieskrępowanego uznania w uwzględnieniu lub nieuwzględnieniu wniosku o wyrażenie zgody. Przyznana kompetencja winna być wykonywana według sprawdzalnych, sprawiedliwych kryteriów. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyposażony w uprawnienie wyrażania zgody na opłacenie składki po terminie winien ujawnić jakimi przesłankami kierował się odmawiając jej, a jego decyzja podlega merytorycznej ocenie sądu. Od decyzji organu rentowego odmawiającej wyrażenie zgody na opłacenie składki po terminie przysługuje zatem odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (por. postanowienie SN z 14 listopada 2007 r., II UK 65/07, uchwała SN z 8 stycznia 2007 r., (...) UZP 6/06).

Najnowsze orzecznictwo skłania się do stanowiska, że zgoda na uiszczenie składki po terminie na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie wiąże się z koniecznością wystąpienia szczególnie uzasadnionego, wyjątkowego przypadku, czy szczególnie uzasadnionych nadzwyczajnych okoliczności; przepis ten nie uzależnia też udzielenia zgody na opłacenie składek po terminie od braku winy po stronie ubezpieczonego; ustawa wymaga jedynie, aby zaistniał przypadek "uzasadniony", czyli taki, który obiektywnie uzasadnia opóźnienie i tłumaczy z jakich powodów składka nie została uiszczona w terminie. Przepis ten nie powinien być interpretowany z nadmiernym rygoryzmem, tak aby każde uchybienie terminowi opłacenia składki prowadziło niejako automatycznie do wyłączenia z ubezpieczenia, bez względu na zaistniałe okoliczności. W każdym przypadku wyrażenie zgody na uiszczenie składek po terminie powinno zależeć od oceny indywidualnych okoliczności danej sprawy (tak w wyroku SA w Poznaniu z dnia 22 marca 2023 r., III AUa 313/21).

Nadto pogląd ten wydaje się także podzielać ustawodawca, który w ostatnim czasie zmienił przepisy. Na skutek zmiany cytowanej ustawy, obowiązującej od 1 stycznia 2022 roku przepis art. 14 ust. 2 stanowi, że ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe, o których mowa w ust. 1, ustają:

1) od dnia wskazanego w zgłoszeniu wyrejestrowania, o którym mowa w art. 36 ust. 11 albo 14, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym zgłoszenie zostało złożone w Zakładzie;

3) od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom.

Uchylony został zatem pkt 2, który dotyczył nieopłacenia składki w terminie i stanowił, że ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe, o których mowa w ust. 1, ustają od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie - w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących, duchownych oraz osób wymienionych w art. 7; w uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie, z zastrzeżeniem ust. 2a.

W ocenie Sądu obecnie – po zmianie wskazanego przepisu – sporny przepis nie powinien być interpretowany rozszerzająco i pozwalać na ustalenie ustania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego w sytuacji opłacenia niepełnej wysokości składki.

Celem wprowadzenia nowej regulacji do ustawy systemowej w postaci derogowania przepisu art. 14 ust. 2 pkt 2 tej ustawy było bowiem uproszczenie zasad podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.

Wynika to wprost z uzasadnienia projektu ustawy zmieniającej, w którym wskazano, że „regulacja ta odchodzi od dorozumianego przystąpienia do ubezpieczenia dokonywanego przez opłacenie składki; jednocześnie wiąże się z podleganiem temu ubezpieczeniu nawet w przypadku opłacenia składki po terminie lub nieopłacenia jej wcale; tak przyjęta konstrukcja ubezpieczeń w konsekwencji doprowadzi do możliwości ubiegania się o świadczenia z ubezpieczenia chorobowego również w przypadku opłacenia składek po terminie” i dalej: „zmiana ta doprowadzi do dużego uproszczenia zasad podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, zmniejszy liczbę spraw spornych oraz zmniejszy obowiązki administracyjne osób prowadzących pozarolniczą działalność; nie będą one musiały bowiem składać już wniosków o przywrócenie terminu na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w przypadku jej nieterminowego opłacenia lub opłacenia w zaniżonej wysokości”.

Przyjąć zatem należy, że ustawodawcy wprowadzającego opisaną zmianę przepisu art. 14 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych chodziło tylko o uproszczenie zasad podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu oraz zdjęcia z osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą dotkliwego skutku w postaci wyłączenia ich z ubezpieczenia chorobowego, także w przypadku konieczności następczego korygowania deklaracji rozliczeniowych, jak to miało miejsce w niniejszej sprawie.

Jednocześnie w uzasadnieniu projektu co do samego przepisu art. 14 ustawy zmieniającej i zakreślenia w nim krótkiego terminu do dnia 30 czerwca 2022 roku (na zgłoszenie ewentualnego żądania przywrócenia terminu do opłacenia składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe) wskazano, że „tak zredagowane przepisy przejściowe zapewniają odpowiednio długi czas na dostosowanie się wszystkich grup do nowego kształtu prawa”.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, że choć zaległość ubezpieczonej faktycznie dotyczy okresu sprzed 1 stycznia 2022 r., to zaległość w opłacie powstała dopiero na skutek złożenia przez biuro rachunkowe korekty deklaracji w styczniu 2023 r. W konsekwencji zauważenia wymaga, że wnioskodawczyni nie miała możliwości złożenia w organie rentowym wniosku o „wyrażenia zgody” na opłacenie składki po terminie do dnia 30 czerwca 2022 r., skoro do ujawnienia zaległości przez ZUS doszło pół roku później. Dodatkowo nie można tracić z pola widzenia, że niedopłata została uregulowana, ponieważ ubezpieczona nie ma obecnie żadnych zaległości wobec organu.

Niewątpliwie zaś, gdyby ZUS powiadomił ubezpieczoną jeszcze przed dniem 30 czerwca 2022 r. o jakichkolwiek brakach w opłatach składek, miałaby ona możliwość złożenia wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe po terminie.

Sąd rozpoznający przedmiotową sprawę oczywiście zauważa, że w postępowaniu dotyczącym prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych nie można posługiwać się zasadami współżycia społecznego, jednak wykładnia celowościowa ustawy i podejście do indywidualnej sytuacji odwołującej przez pryzmat dotychczasowego wypełniania przez nią obowiązków wobec organu rentowego ma jak najbardziej zastosowanie.

Przy wprowadzaniu regulacji z art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawodawca uznał, że skoro dane ubezpieczenie jest dobrowolne, to opłacenie składki po terminie, czy w niepełnej wysokości zawiera domniemaną rezygnację ubezpieczonego z tego ubezpieczenia, a jego powrót jest obwarowany koniecznością złożenia ponownego wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, bądź też wniosku o przywrócenie terminu na opłacenie składek, który to wniosek ma z kolei stanowić wyrażenie jego woli ponownego przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia.

W przypadku odwołującej nie miała ona jednak jakiejkolwiek woli rezygnacji z ubezpieczenia chorobowego, cały czas bowiem opłacała terminowo składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Nie sposób w tym miejscu pominąć faktu, że ZUS przyjmował te wpłaty, nie informując odwołującej o jakichkolwiek nieprawidłowościach.

W świetle ustalonych faktów Sąd nie ma żadnych wątpliwości, że płatniczka działała w usprawiedliwionym przekonaniu, że nie zalega z zapłatą jakichkolwiek składek, w tym na własne dobrowolne ubezpieczenie chorobowe.

Warto w tym miejscu podkreślić, że ZUS jako organ administracji publicznej ma określone obowiązki informacyjne wynikające z art. 8 i 9 k.p.a., których nie można pominąć.

Na konieczność odpowiedniego pouczenia przez ZUS zwracał uwagę Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach dotyczących podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu po okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego. Analogicznie należałoby zwrócić uwagę na obowiązki informacyjne organu rentowego w sytuacji zmiany przepisów ustawowych, które zakreślają krótki termin na ewentualne złożenie wniosku o przywrócenie terminu do opłacenia składki, co może skutkować tak jak u odwołującej sytuacją patową.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego „w związku z tym, że do utraty tytułu do podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu dochodzi z mocy prawa na skutek rozstrzygnięcia zbiegu tytułów objęcia ubezpieczeniem społecznym, obowiązkiem organu rentowego wynikającym z art. 8 i art. 9 k.p.a. jest pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, że z chwilą objęcia jej obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje, a ponowne objęcie tym dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością może nastąpić po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wymaga jednak złożenia stosownego wniosku” (postanowienie SN z dnia 27 kwietnia 2021 roku, sygn. akt III USK 112/21).

Transponując powyższy pogląd na grunt niniejszej sprawy należy uznać, że w sytuacji, gdy ustawodawca przewidział ustanie dobrowolnego ubezpieczenia z mocy prawa, a tak właśnie jest na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej w jego brzmieniu sprzed dnia 1 stycznia 2022 roku, to obowiązkiem ZUS powinno być powiadomienie ubezpieczonych, co do których ZUS ma wiedzę systemową, że istnieją pewne nieprawidłowości, które skutkują ich wyłączeniem z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, a jednocześnie nadal opłacają oni składki na to ubezpieczenie i zgłosili się do tego ubezpieczenia, o zaistniałej sytuacji. ZUS jako organ administracji publicznej ma bowiem wiedzę w jakiej wysokości opłacane są składki, ma dostęp do informacji, kto ma jaki tytuł podlegania ubezpieczeniom, kto powinien być zgłoszony z mocy ustawy do obowiązkowych ubezpieczeń i w jakim zakresie.

Wobec tego tym bardziej sama płatniczka miała wszelkie podstawy do uznania, że jest ona stale objęta dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, na które terminowo i we właściwym terminie opłacała składki.

Dlatego też Sąd, na podstawie art.477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił, że płatniczka podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresie od 1 listopada 2021 roku do 6 czerwca 2024 roku (punkt pierwszy sentencji wyroku).

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c., zasądzając od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – (...) Oddziału w Ł. – jako strony przegrywającej proces, na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w Ł. kwotę 360,00 złotych – stosownie do treści § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1935). Zaś zgodnie z art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty. O obowiązku zapłaty odsetek Sąd orzeka z urzędu.

Jednocześnie wskazania wymaga, że Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia w kwocie tych kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa (zgodnie z wnioskiem pełnomocnika ubezpieczonej). W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie ma obowiązku uiszczania opłaty skarbowej od pełnomocnictwa (art. 2 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej, t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2111 z późn. zm.). W konsekwencji, koszty wynikające z uiszczenia opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w takiej sprawie, nie stanowią kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia praw lub celowej obrony (art. 98 § 1 i 3 k.p.c.) (punkt drugi sentencji wyroku).

SSO Paulina Kuźma