Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z 30 października 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych - (...) Oddział w Ł. na podstawie art. 83a ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 158 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego odmówił stwierdzenia nieważności decyzji z 20 stycznia 2023 r. nr (...).

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że prawomocną decyzją z 20 stycznia 2023 r. stwierdził, że E. K. nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu jako pracownik u płatnika składek (...) Kancelaria Doradcy (...) S.C. E. K., T. K. od 10 lutego 2022 r. (po dacie wydania decyzji z 9 lutego 2022 r.). (decyzja k. 46-47 akt ZUS)

E. K. złożyła odwołanie od powyższej decyzji, wnosząc o jej uchylenie.

W uzasadnieniu wskazała, że organ wydał decyzję z 20 stycznia, mimo iż w tej sprawie toczy się już postępowanie przed Sądem (o niepodleganie ubezpieczeniom społecznym. Podała, że umowa o pracę z podmiotem (...) Kancelaria Doradztwa (...) została zawarta 2 stycznia 2015 r., a w dnia 10 lutego 2022 r. nie zawarto nowej/następnej umowy, zaś organ rentowy nie czekając na rozstrzygnięcie sądu kolejnej instancji postanowił wydać decyzję o niepodleganiu ubezpieczeniom społecznym za okres od dnia 10 lutego 2022 r. (tj. dzień po wydaniu decyzji stwierdzającej niepodleganie ubezpieczeniom od 2 stycznia 2015 r.).

W ocenie odwołującej decyzja z 20 stycznia 2023 r. spełniła warunki stwierdzenia nieważności decyzji, ponieważ w odpowiedzi na odwołanie od decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych zmienił podstawę prawną na jakiej wydał decyzję tj. z umowy zawartej dla pozoru na umowę nie spełniającą kryteriów umowy o pracę tj. stosunku podporządkowania, gdyż takowy zdaniem organu nie może zachodzić pomiędzy wspólnikami spółki cywilnej, wobec czego wywiedziono skutki, że nie można skutecznie zawrzeć umowy o pracę pomiędzy spółką cywilną z jednym ze wspólników. W ocenie odwołującej jest to spór czysto prawny i jako podstawę do kwestionowania zawarcia umowy podano wyrok sądu II AUa 617/19, który został uchylony przez Sąd Najwyższy. Zdaniem odwołującej nie istnieje podstawa prawna wskazująca na brak możliwości nawiązywania przez nią czynności. (odwołanie k. 3-3 odwrót)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty. (odpowiedź na odwołanie k. 5-6 odwrót)

Na rozprawie w dniu 9 lipca 2024 roku bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku, wnioskodawczyni poparła odwołanie, wnosząc o zawieszenie niniejszego postępowania do czasu rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi
w sprawie o sygn. akt III AUa 450/23, płatnicy przyłączyli się do stanowiska wnioskodawczyni, a pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, a także wniósł o oddalenie wniosku o zawieszenie postępowania, ponieważ sprawa III AUa 450/23 nie ma wpływu na rozpoznawaną w niniejszym postępowaniu. (końcowe stanowiska procesowe stron e-protokół rozprawy z 9 lipca 2024 r. 00:01:12-00:12:57 – płyta CD k. 33)

Postanowieniem z 9 lipca 2024 r. tutejszy Sąd postanowił odmówić zawieszenia postępowania w niniejszej sprawie. (postanowienie e-protokół rozprawy z 9 lipca 2024 r. 00:14:38 – płyta CD k. 33)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Decyzją z dnia 9 lutego 2022 roku ZUS (...) Oddział w Ł. stwierdził, że E. K.:

- podlega ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu
i wypadkowemu od 2 stycznia 2015 roku do 7 września 2018 roku;

- nie podlega ubezpieczeniom społecznym: emerytalnym rentowym, chorobowemu i wypadkowemu.

Od decyzji tej wniesiono odwołanie do sądu. W wywołanej tym odwołaniem sprawie zapadł prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego w sprawie III AUa 450/23, oddalający odwołanie. Od opisanego wyroku Sądu Apelacyjnego wniesiono skargę kasacyjną, która obecnie jest rozpoznawana przez Sąd Najwyższy. (bezsporne)

Decyzją z dnia 20 stycznia 2023 roku ZUS (...) Oddział w Ł. stwierdził, że E. K. nie podlega od 10 lutego 2022 roku obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia w (...) Kancelaria Doradcy (...) s,c. (decyzja z 20 stycznia 2023 r. k. 22-24 odwrót akt ZUS)

Od decyzji tej nie zostało złożone odwołanie .(niesporne)

W dniu 18 maja 2023 roku E. K. złożyła wniosek o wznowienie postępowania zakończonego powyższą decyzją. Jako podstawę wznowienia postępowania wskazała uchylenie przez Sąd Najwyższy wyroku z 23 marca 2020 r. sygn. II AUa 617/19 będącgo podstawą wydanej decyzji. (wniosek k. 29-29 odwrót akt ZUS)

Decyzją z dnia 11 sierpnia 2023 roku odmówiono E. K. wznowienia postępowania w przedmiocie decyzji z dnia 20 stycznia 2023 roku. (decyzja z 11 sierpnia 2023 r. k. 37-38 akt ZUS)

W dniu 28 sierpnia 2023 roku E. K. wniosła o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 20 stycznia 2023 roku wskazując, że została ona wydana bez podstawy prawnej, organ wydający decyzję posiadał wiedzę na temat uchylenia przez Sąd Najwyższy wyroku z 23 marca 2020 roku, sygnatura II AUa 617/19, będącego podstawą wydanej decyzji. Wnioskodawczyni zwróciła też uwagę, że powyższy wyrok został uchylony w dniu 22 listopada 2022 roku. Zdaniem skarżącej, organ wiedział o uchyleniu powyższego wyroku od 19 stycznia 2023 r., a mimo tego w dniu 20 stycznia 2023 roku wydał kolejną decyzję – w jej ocenie bez podstawy prawnej. (wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji k. 41-42 akt ZUS)

Powyższe okoliczności okazały się w całości niesporne co do stanu faktycznego
i zostały ustalone na podstawie niekwestionowanych przez strony dokumentów zawartych w aktach sprawy oraz aktach ZUS.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie nie jest zasadne.

Na wstępie należy wskazać, iż brak było podstaw do zawieszenia niniejszego postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c., zgodnie z którym sąd może zawiesić postępowanie z urzędu, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego.

Wskazana podstawa do zawieszenia postępowania zachodzi, gdy rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego. Zależność ta musi być tego rodzaju, że orzeczenie, które ma zapaść w innym postępowaniu cywilnym, będzie prejudykatem, czyli podstawą rozstrzygnięcia sprawy, w której ma być zawieszone postępowanie. Przepis art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. znajduje zastosowanie, gdy wynik jednego postępowania cywilnego zależy od wyniku innego postępowania cywilnego, gdyż przedmiot postępowania prejudycjalnego stanowi element podstawy faktycznej rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu cywilnym. Oznacza to, że nie jest możliwe rozstrzygnięcie sprawy w toczącym się postępowaniu cywilnym bez wcześniejszego rozstrzygnięcia kwestii prejudycjalnych. (por. postanowienie SA w Szczecinie z 5 września 2012 r., III AUz 71/12, LEX nr 1216392)

Oznacza to, że orzeczenie, które ma zapaść w innej sprawie powinno stanowić przesąd dla rozpoznawanej sprawy a jego treść, pośrednio - przez powagę rzeczy osądzonej - kształtować treść rozstrzygnięcia. (tak np.: wyrok Sądu Najwyższego z 13 czerwca 2023 r., I (...) 1/23, LEX nr 3568281)

Niewątpliwie taka sytuacja nie ma miejsca w przedmiotowej sprawie, gdyż orzeczenie, które ma zapaść przed Sądem Najwyższym dotyczy innego okresu podlegania ubezpieczeniom społecznym E. K. niż okres objęty decyzją z dnia 20 stycznia 2023 r.

Co zaś do meritum sprawy, to wskazać należy, iż zgodnie z art. 83a ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2024 r. poz. 497), decyzje ostateczne Zakładu, od których nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu, mogą być z urzędu przez Zakład uchylone, zmienione lub unieważnione, na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego.

Przepis powyższy odsyła więc do art. 156 § 1 k.p.a., który zawiera zamknięty katalog przyczyn stwierdzenia nieważności. Zgodnie z tym artykułem, organ administracji publicznej stwierdza nieważność decyzji, która:

1) wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości;

2) wydana została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa;

3) dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną albo sprawy, którą załatwiono milcząco;

4) została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie;

5) była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały;

6) w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą;

7) zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa.

Odnosząc się zaś do podniesionego przez wnioskodawczynię zarzutu oparcia decyzji na uchylonej podstawie prawnej wskazać należy, że podstawą prawną decyzji z dnia 20 stycznia 2023 roku nie był wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie w sprawie o sygnaturze II AUa 617/19, a przepisy rangi ustawowej wskazane w treści zaskarżonej decyzji, czyli: art. 83 ust. 1 pkt 1 oraz art. 68 ust. 1 pkt 1 lit a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, które to przepisy nie zostały uchylone.

W systemie prawa polskiego, decyzje administracyjne, w tym decyzje wydawane przez ZUS są bowiem wydawane przez organy na podstawie przepisów zawartych w aktach stanowienia prawa (ustawach), a nie w aktach stanowienia prawa (wyrokach). Samo uchylenie więc przez Sąd Najwyższy wyroku sądu wydanego w innej, nawet bardzo podobnej sprawie w żadnej mierze nie powoduje, że decyzja może być uznana za wydaną bez podstawy prawnej bądź z rażącym jego naruszeniem – o co wnosiła odwołująca.

Odnosząc się natomiast do formułowanego przez odwołującą zarzutu wydania decyzji z rażącym naruszeniem prawa, to słusznie zauważa pełnomocnik organu rentowego w odpowiedzi na odwołanie, że do rażącego naruszeniem prawa dochodzi, gdy decyzja została wydana na podstawie przepisu, który nie budzi najmniejszych wątpliwości, a błędne rozstrzygnięcie jest oczywiste „na pierwszy rzut oka”, bez potrzeby przeprowadzania wykładni normy prawnej.

Tymczasem w niniejszej sprawie nie doszło do żadnego oczywistego naruszenia przepisu prawa przez organ rentowy. Jak zauważa sama odwołująca – przepisy dotyczące podlegania ubezpieczeniu osób będących wspólnikami spółek cywilnych i jednocześnie zatrudnionych przez pozostałych wspólników na podstawie umowy o pracę wymagają pogłębionej wykładni – ciężko jest je więc naruszyć w sposób rażący.

Rażące naruszenie prawa, o jakim mowa w art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a., to oczywiste naruszenie jednoznacznego przepisu prawa, a przy tym takie, które koliduje z zasadą praworządnego działania organów administracji publicznej w demokratycznym państwie prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. (tak: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 6 lutego 1995 r., (...) SA (...), (...) 1996, nr 1, poz. 37)

Cechą rażącego naruszenia prawa, jako kwalifikowanej formy naruszenia prawa, jest to, że treść decyzji pozostaje w sprzeczności z treścią przepisu przez proste zestawienie ich ze sobą. Jako podjętej w wyniku rażącego naruszenia prawa nie można natomiast traktować decyzji wydanej w wyniku odmiennej interpretacji danej normy prawnej przez stronę postępowania. Jeżeli przepis dopuszcza rozbieżną interpretację, nawet mniej lub bardziej uzasadnioną, to wybór jednej z nich, nawet jeżeli później zostanie uznany za nieprawidłowy, nie może być oceniany jako rażące naruszenie prawa. Rażące naruszenie prawa to naruszenie wyraźnej, nie budzącej wątpliwości normy prawa. W sposób rażący może zostać naruszony wyłącznie przepis, który może być stosowany w bezpośrednim rozumieniu, to znaczy taki, który nie wymaga stosowania wykładni prawa. Rażące naruszenie prawa będzie zatem miało miejsce w sytuacji, gdy w stanie prawnym nie budzącym wątpliwości co do jego rozumienia zostaje wydana decyzja, która treścią swego rozstrzygnięcia stanowi negację części lub całości obowiązujących przepisów. (tak: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 stycznia 2018 r., II OSK (...), LEX nr 2453510)

Brak jednolitego rozumienia przepisu i zastosowanie jednej z interpretacji niejednoznacznych przepisów nie można uznać za rażące naruszenie prawa prowadzące do stwierdzenia nieważności decyzji. (tak: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 14 listopada 2017 r., II OSK 447/16, LEX nr 2450694)

Dla stwierdzenia nieważności decyzji niezbędna jest ocena naruszenia jej podstawy prawnej jako rażącej w świetle całokształtu okoliczności sprawy. Wada rażącego naruszenia prawa z art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. zachodzi wtedy, gdy właściwy organ wydaje orzeczenie z oczywistym naruszeniem przepisu, którego treść nie budzi zasadniczych wątpliwości interpretacyjnych i który ma istotne znaczenie w ramach podstawy prawnej rozstrzygnięcia. (tak: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 listopada 2021 r., (...) OSK (...), LEX nr 3284135)

Za rażące naruszenie prawa nie może przy tym być uznane także to, iż organ nie czekając na rozstrzygniecie sądu w sprawie z odwołania od decyzji z 9 lutego 2022 r., która dotyczyła okresów od 2 stycznia 2015 r. do 6 września 2018 r. oraz od 7 września 2018 r. do 9 lutego 2022 r., wydał kolejną decyzję dotyczącą okresu od 10 lutego 2022 r. Nawet bowiem, gdyby okazało się, że decyzja z 9 lutego 2022 r. jest nieprawidłowa i wnioskodawczyni istotnie podlegałaby ubezpieczeniom w okresie od 7 września 2018 r. do 9 lutego 2022 r., to nie oznacza, że decyzja o niepodleganiu ubezpieczeniom w dalszym okresie również jest wadliwa. Bez znaczenia jest także to, że w dniu 10 lutego 2022 r. strony nie zawarły formalnie żadnej nowej umowy o pracę – organ ocenia bowiem kwestię podlegania w danym okresie, a nie co do danej umowy.

Słusznie pełnomocnik organu rentowego zauważył więc, że wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji z 20 stycznia 2023 r. nie może być traktowany jako substytut zwyczajnego postępowania odwoławczego od tej decyzji. Jeżeli strona nie zgadzała się z zapadłą decyzją i uważała, że organ rentowy nieprawidłowo zinterpretował przepisy, to powinna wnieść od niej odwołanie, tak jak uczyniła to w przypadku decyzji z 9 lutego 2022 r. Nadzwyczajny sposób wzruszenia ostatecznej decyzji organu, jakim jest stwierdzenie nieważności możliwe jest tylko na skutek ww., wskazanych w art. 156 § 1 k.p.a. okoliczności – nie wystarczy, by strona nie zgadzała się z przyjętą przez organ wykładnią przepisów prawa, nawet w sytuacji, gdyby kwestia prawidłowości dokonanej wykładni zastosowanych przez organ przepisów była wątpliwa.

Podstawą wzruszenia decyzji jako rażąco naruszającej prawo nie może być wreszcie jej niespójność z pismami procesowymi (odpowiedzią na odwołanie) składanymi już na etapie postępowania przed sądem, gdyż nie ma to wpływu na treść samej decyzji. Pisma procesowe składane przez organ w toku procesu przed sądem służą prezentowaniu wniosków i oświadczeń organu rentowego i nie stanowią elementu samej zaskarżonej decyzji.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. odwołanie jako bezzasadne oddalił.

W przedmiocie kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 poz. 1935) zasądzając od E. K. (jako strony przegrywającej proces) na rzecz ZUS (jako strony wygrywającej proces) kwotę 180 zł. O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonej kwoty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

SSO Paulina Kuźma