Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 22 lipca 2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych - (...) Oddział w Ł. na podstawie art. 123 ustawy z dnia 13.10.1998 o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U 2024 r. poz 497 ) w związku z art. 61 a § 1 k.p.a po rozpatrzeniu skargi z dnia 19 czerwca 2024r. o wznowienie postępowania, odmówił I. S. wszczęcia postępowania w przedmiocie wznowienia postępowania zakończonego ostateczną decyzją z dnia 21 września 2023 r.

W uzasadnieniu wskazano, iż w skardze z dnia 19 czerwca 2024 r. wnioskodawczyni domagała się wznowienia postępowania zakończonego decyzją z dnia 21 września 2023 r., która nie została jej doręczona na właściwy adres, organ uznał, że faktycznie przedmiotowa decyzja została wysłana na adres, który nie był już adresem zamieszkania wnioskodawczyni, dlatego w dniu 22 lipca 2024 r. wysłano tę decyzję na adres właściwy, od której będzie istniała możliwość wniesienia odwołania.

Organ wskazał, iż zgodnie z art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych decyzje ostateczne Zakładu, od których nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu może być z urzędu przez Zakład uchylone, zmienione lub unieważnione, na zasadach określonych w przepisach Kodeksu P. Administracyjnego.

Organ uznał, iż wszczęcie postępowania w przedmiocie wznowienia postępowania zakończonego decyzją z dnia 21 września 2023 r. jest możliwe tyko w sytuacji, gdyby od tej decyzji nie zostało wniesione odwołanie, a termin do wniesienia już upłynął. W związku z tym, że decyzja z dnia 21 września 2023 r. nie została jeszcze doręczona, a po jej doręczeniu wnioskodawczyni będzie miała możliwość wniesienia od niej odwołania, niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania w przedmiocie wznowienia postępowania zakończonego decyzją z dnia 21 września 2023 r.

/decyzja k. 9-10 akt ZUS/

I. S. reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika - adwokata wniosła odwołanie od powyższej decyzji, zaskarżając ją w całości i żądając zmiany zaskarżonej decyzji i zobowiązania ZUS do wznowienia postępowania zakończonego decyzją z dnia 21 września 2023r. oraz zasądzenia od organu na rzecz wnioskodawczyni zwrotu kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powyższego stanowiska podniosła, że bezspornym jest, iż decyzja z dnia 21 września 2023 r, podobnie jak wszelkie poprzedzające ją pisma dotyczące postępowania wyjaśniającego zostały wysłane na niewłaściwy adres. Z tej przyczyny w dniu 22 lipca 2024 r. organ ponownie wysłał przedmiotową decyzję na adres prawidłowy i pouczył ją o możliwości wniesienia odwołania. Według niej doszło do rażącego naruszenia przepisów k.p.a. - wnioskodawczyni nie wiedziała o toczącym się postępowaniu i nie mogła brać w nim czynnego udziału.

Odwołująca podkreśliła, że pierwotnie wydana decyzja z dnia 21 września 2023 r. która stała się ostateczna dnia 28 października 2023 r. nie została uchylona i dalej funkcjonuje w obrocie prawnym i - co więcej, w oparciu o tę decyzje w dniu 4 czerwca 2024 r. ZUS wydał decyzję ustalającą wysokość zadłużenia wnioskodawczyni z tytułu nieopłaconych składek.

Skarżąca podniosła, że nie ulega wątpliwości, że sam fakt ponownego doręczenia jej decyzji z dnia 21 września 2023 r. nie uchyla skutków związanych z jej wydaniem w szczególności skutku uznania decyzji za ostateczną. Powyższe powoduje zaś, że stanowisko organu co do niedopuszczalności wznowienia postępowania z uwagi na brak ostatecznej decyzji jest nieprawidłowe.

/odwołanie k. 3-4/

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych tj. w kwocie 180 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Odnosząc się do treści odwołania organ rentowy podkreślił, że niedopuszczalność uruchomienia nadzwyczajnego trybu wzruszenia decyzji prawomocnej (w przypadku niniejszego postępowania w postaci wznowienia postępowania) wynika z tego, że wnioskodawczyni ma możliwość zaskarżenia decyzji merytorycznej i z tej możliwości skorzystała w wnosząc odwołanie, co spowoduje, że Sąd dokona kontroli prawidłowości decyzji z dnia 21 września 2023 r. w pełnym merytorycznym zakresie a nie tylko w odniesieniu do przesłanki „wznowieniowej”.

/odpowiedź na odwołanie 10-11/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Decyzją z dnia 21 września 2023 roku organ rentowy stwierdził, że:

1.  I. S. podlega od 11 kwietnia 2019 roku obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu bycia wspólnikiem spółki komandytowej oraz

2.  określił wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy z tego tytułu za miesiące kwiecień 2019 - grudzień 2023 roku.

/decyzja k. 12-14 akt ZUS/

Wnioskodawczyni nie wiedziała o toczącym się postępowaniu w tym przedmiocie, nie uczestniczyła w nim, gdyż doręczeń wszelkich pism z tym związanych łącznie z wydaną decyzją dokonywano na nieaktualny adres. /bezsporne/

W dniu 4 czerwca 2024 r. w oparciu o decyzję z dnia 21 września 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzję ustalającą wysokość zadłużenia wnioskodawczyni z tytułu nieopłaconych składek. /decyzja k. 6-8/

W dniu 19 czerwca 2024 roku I. S. złożyła wniosek o wznowienie postępowania zakończonego decyzją z dnia 21 września 2023 roku podnosząc, że decyzja ta została wysłana na adres: Ł., ul. (...), pod którym nie mieszka już od 2016 roku. /skarga o wznowienie postępowania k. 3-5 akt ZUS/

Organ rentowy uznał powyższy zarzut za zasadny i w konsekwencji stwierdził, że decyzja z dnia 21 września 2023 roku nie została prawidłowo doręczona I. S.. W związku z powyższym organ rentowy wysłał wnioskodawczyni omawianą decyzję na aktualny adres, która została przez nią osobiście odebrała w dniu 24 lipca 2024 roku. /potwierdzenie odbioru k. 19 akt ZUS/

Przed Sądem Okręgowym w Łodzi w sprawie sygn. akt VIII U 1653/24 toczy się postępowanie na skutek odwołania wnioskodawczyni od decyzji z dnia 4 czerwca 2024 r. Postanowieniem z dnia 25 lipca 2024 r. przedmiotowe postępowanie zostało zawieszone na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. do czasu uprawomocnienia się decyzji z dnia 21 września 2023 r. /dokumenty w aktach VIII U 1653/24 załączonych do akt sprawy /

W dniu 7 sierpnia 2024 r. I. S. wniosła też odwołanie od decyzji z dnia 21 września 2023 roku, doręczonej jej w dniu 24 lipca 2024 r., które jest rozpatrywane pod sygn. VIII U 2002/24 . Postępowanie w tej sprawie na mocy postanowienia z dnia 30 września 2024 r. w oparciu o treść art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. pozostaje zawieszone do czasu rozpoznania sprawy niniejszej. /dokumenty w aktach VIII U 2002/24 załączonych do akt sprawy /

Powyższe okoliczności okazały się w całości niesporne i zostały ustalone na podstawie niekwestionowanych przez strony dokumentów zawartych w aktach sprawy i załączonych aktach spraw o sygnaturach: VIII U 1653/24 i VIII U 2002/24.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie wskazania wymaga, że istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do ustalenia czy zachodziły podstawy do wznowienia postępowania zakończonego wydaniem decyzji organu rentowego z dnia 21 września 2023 roku, która - przed złożeniem skargi o wznowienie - nie została prawidłowo doręczona odwołującej. Organ rentowy argumentował, że niedopuszczalność uruchomienia nadzwyczajnego trybu wzruszenia decyzji (w przypadku niniejszego postępowania w postaci wznowienia postępowania) wynika z tego, że wnioskodawczyni ma możliwość zaskarżenia decyzji w zakresie merytorycznym i z tej możliwości skorzystała w wnosząc odwołanie do Sądu.

Zgodnie z art. 145 § 1 k.p.a. sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się postępowanie, jeżeli:

1) dowody, na których podstawie ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;

2) decyzja wydana została w wyniku przestępstwa;

3) decyzja wydana została przez pracownika lub organ administracji publicznej, który podlega wyłączeniu stosownie do art. 24, 25 i 27;

4) strona bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu;

5) wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji, nieznane organowi, który wydał decyzję;

6) decyzja wydana została bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu;

7) zagadnienie wstępne zostało rozstrzygnięte przez właściwy organ lub sąd odmiennie od oceny przyjętej przy wydaniu decyzji (art. 100 § 2);

8) decyzja została wydana w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone lub zmienione.

W myśl art. 146 § 1 k.p.a. uchylenie decyzji z przyczyn określonych w art. 145 § 1 pkt 1 i 2 nie może nastąpić, jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło dziesięć lat, zaś z przyczyn określonych w art. 145 § 1 pkt 3-8 oraz w art. 145a-145b, jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło pięć lat.

Nie uchyla się decyzji także w przypadku, jeżeli w wyniku wznowienia postępowania mogłaby zapaść wyłącznie decyzja odpowiadająca w swej istocie decyzji dotychczasowej. (art.146 § 2 k.p.a.)

W myśl art. 147 k.p.a. wznowienie postępowania następuje z urzędu lub na żądanie strony. Wznowienie postępowania z przyczyny określonej w art. 145 § 1 pkt 4 oraz art. 145a-145b następuje tylko na żądanie strony.

Z kolei art. 148 § 1 i 2 k.p.a. stanowi, iż podanie o wznowienie postępowania wnosi się do organu administracji publicznej, który wydał w sprawie decyzję w pierwszej instancji, w terminie jednego miesiąca od dnia, w którym strona dowiedziała się o okoliczności stanowiącej podstawę do wznowienia postępowania; termin do złożenia podania o wznowienie postępowania z przyczyny określonej w art. 145 § 1 pkt 4 biegnie od dnia, w którym strona dowiedziała się o decyzji.

Zgodnie z art. 149 k.p.a. wznowienie postępowania następuje w drodze postanowienie, które stanowi podstawę do przeprowadzenia przez właściwy organ postępowania co do przyczyn wznowienia oraz co do rozstrzygnięcia istoty sprawy; odmowa wznowienia postępowania następuje w drodze postanowienia; na postanowienie to służy zażalenie.

W myśl art. 150 § 1 k.p.a. organem administracji publicznej właściwym w sprawach wymienionych w art. 149 jest organ, który wydał w sprawie decyzję w ostatniej instancji.

Jeżeli przyczyną wznowienia postępowania jest działalność organu wymienionego w § 1, o wznowieniu postępowania rozstrzyga organ wyższego stopnia, który równocześnie wyznacza organ właściwy w sprawach wymienionych w art. 149 § 2.; nie dotyczy to jednak przypadków, gdy decyzję w ostatniej instancji wydał minister, a w sprawach należących do zadań jednostek samorządu terytorialnego - samorządowe kolegium odwoławcze. (art. 150 § 2 i 3 k.p.a.)

Natomiast przepis art.151 § 1 k.p.a. stanowi, iż organ administracji publicznej, o którym mowa w art. 150, po przeprowadzeniu postępowania określonego w art. 149 § 2 wydaje decyzję, w której:

1) odmawia uchylenia decyzji dotychczasowej, gdy stwierdzi brak podstaw do jej uchylenia na podstawie art. 145 § 1, art. 145a, art. 145aa lub art. 145b, albo

2) uchyla decyzję dotychczasową, gdy stwierdzi istnienie podstaw do jej uchylenia na podstawie art. 145 § 1, art. 145a, art. 145aa lub art. 145b, i wydaje nową decyzję rozstrzygającą o istocie sprawy.

W przypadku gdy w wyniku wznowienia postępowania nie można uchylić decyzji na skutek okoliczności, o których mowa w art. 146, organ administracji publicznej ograniczy się do stwierdzenia wydania zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa oraz wskazania okoliczności, z powodu których nie uchylił tej decyzji. (art.151 § 2 k.p.a.)

W sprawach, o których mowa w § 1, przepisów o milczącym załatwieniu sprawy nie stosuje się. (art.151 § 3 k.p.a.)

W świetle zaś brzmienia art. 123 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2024 r. poz. 497) w sprawach uregulowanych ustawą stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Stosownie do treści art.83b ust. 1 cytowanej ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych Zakład wydaje decyzje także w takich przypadkach, które według Kodeksu postępowania administracyjnego załatwiane są postanowieniami kończącymi postępowanie w sprawie. Odmowa wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia wznowienia postępowania w postępowaniu administracyjnym następuje w formie postanowienia (art. 61a § 1 k.p.a.). Postanowienie odmawiające wszczęcia postępowania jest postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie, wobec czego, stosownie do przytoczonego wyżej treści art. 83b ust. 1 ustawy systemowej, Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje w tym zakresie decyzję.

W świetle art. 61a § 1 k.p.a. gdy żądanie, o którym mowa w art. 61, zostało wniesione przez osobę niebędącą stroną lub z innych uzasadnionych przyczyn postępowanie nie może być wszczęte, organ administracji publicznej wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania. Przepis art. 61 § 5 stosuje się odpowiednio.

Z kolei zgodnie z art. 83a ustawy systemowej, prawo lub zobowiązanie stwierdzone decyzją ostateczną Zakładu ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie (ust.1).

Decyzje ostateczne Zakładu, od których nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu, mogą być z urzędu przez Zakład uchylone, zmienione lub unieważnione, na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego (ust 2).

Powołana wyżej regulacja art. 83 a ust.2 ustawy systemowej w sposób jednoznaczny jako warunek zastosowania nadzwyczajnego trybu wzruszenia decyzji, w postaci wznowienia, przewiduje status decyzji, której ma działanie organu rentowego dotyczyć jako ostatecznej.

Wskazać także wypada, że w orzecznictwie panuje zgoda co do tego, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie - art. 477 ⁹ k.p.c., art. 477 ¹⁴ k.p.c. (tak w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2010 r. II UZ 49/09 LEX nr 583831).

W wyroku z dnia 23 kwietnia 2010 r. (II UK 309/09, LEX nr 604210) Sąd Najwyższy przypomniał, że zgodnie z systemem orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w postępowaniu wywołanym odwołaniem do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji (art. 477 ¹⁴ § 2 i art. 477 ^14a k.p.c.) w granicach jej treści i przedmiotu.

Pamiętać również należy, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych katalog możliwych rozstrzygnięć wyraża art. 477 ¹⁴ § 1 i 2 k.p.c. Stosownie do treści art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. sąd oddala odwołanie, jeżeli nie ma podstaw do jego uwzględnienia. W myśl zaś § 2, w razie uwzględnienia odwołania sąd zmienia zaskarżoną decyzję w całości lub w części i orzeka co do istoty sprawy.

W sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych oddalenie odwołania równoznaczne jest z merytoryczną oceną prawidłowości ale stricte zaskarżonej decyzji.

Istota postępowania przed sądem powszechnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, określona regulacją art. 83 ustawy systemowej sprowadza się zatem do wyznaczenia sądowi merytorycznej kompetencji w zakresie rozpoznania spraw o roszczenia w sensie materialnoprawnym., co wprost wynika z katalogu spraw ujętego w art. 83 ust. 1 tej ustawy. Istota cywilnego postępowania sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyklucza zatem procedurę administracyjną, a w szczególności weryfikację prawidłowości jej stosowania w postępowaniu przed organem rentowym. Niezależnie bowiem od uchybień proceduralnych organu rentowego popełnianych na gruncie procedury administracyjnej, przy rozstrzyganiu o indywidulanych prawach wnioskujących podmiotów, w razie odwołania od decyzji organu, sąd powszechny zawsze będzie rozstrzygał o tym prawie, i to na gruncie prawa materialnego, a nie na podstawie procedury administracyjnej. Innymi słowy, z treści art. 83 ustawy systemowej można wnioskować, że sąd powszechny jest sądem prawa, a nie procedury administracyjnej, jak to się dzieje w przypadku sądów administracyjnych.

W konsekwencji powyższego na gruncie rozpoznawanej sprawy, będąc związanym przedmiotem zaskarżonej decyzji, Sąd zobligowany był wyłącznie do odniesienia się do istnienia bądź braku istnienia przesłanek w przedmiocie wszczęcia postępowania w przedmiocie wznowienia. W wyżej wskazanym kontekście kontrola decyzji rentowych polega bowiem przede wszystkim na niwelowaniu tak zwanych wad materialnoprawnych, czyli uchybień organu rentowego w zakresie rozstrzygania o faktach warunkujących nabycie prawa lub powstanie zobowiązania.

Należy mieć też na uwadze, że na podstawie art. 83a ust. 2 ustawy systemowej, można jedynie wyjątkowo weryfikować decyzje ostateczne organu rentowego w postępowaniu administracyjnym i sądowo - administracyjnym. Nie ulega wątpliwości, że przepis art. 83a ust. 2 dopuszczający taki wyjątek powinien być interpretowany w sposób, który wyklucza możliwość powstawania kolizji pomiędzy tymi postępowaniami, wynikających z poddania tej samej decyzji kontroli sądu powszechnego oraz kontroli administracyjnej i sądowo - administracyjnej.

Z kolizją mielibyśmy do czynienia, gdyby przyjąć, że strona może na podstawie art.83a ust.2 ustawy systemowej, żądać w postępowaniu administracyjnym dotyczącym wznowienia postępowania w sprawie ostatecznej decyzji organu rentowego, która była wcześniej kontrolowana przez sąd powszechny. Wówczas w istocie orzeczenia sądu powszechnego byłyby kontrolowane w inicjowanym przez stronę nadzwyczajnym postępowaniu administracyjnym i sądowo - administracyjnym. Z tych względów przepis art. 83a ust. 2 cytowanej ustawy pozwala na weryfikację w postępowaniu administracyjnym ostatecznych decyzji administracyjnych wyłącznie z urzędu i pod warunkiem, że od takiej decyzji nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu powszechnego.

Wznowienie postępowania jest instytucją procesową, stwarzającą możliwość prawną ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej zakończonej decyzją ostateczną, jeżeli postępowanie, w którym ona zapadła, było dotknięte kwalifikowaną wadliwością wyliczoną wyczerpująco w przepisach prawa procesowego (W. D., Ogólne postępowanie administracyjne, s. 230; tenże, Postępowanie administracyjne, s. 242).

W instytucji wznowienia postępowania występuje też wyraźnie aspekt materialnoprawny, a mianowicie prawo do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej.

Oparcie dopuszczalności wznowienia postępowania na przesłance ostateczności decyzji jest uzasadnione niekonkurencyjnością środków zaskarżenia i dróg weryfikacji decyzji administracyjnej. Dodatkowo poszczególne tryby nadzwyczajne mają na celu usunięcie tylko określonego rodzaju wadliwości decyzji i nie mogą być stosowane zamiennie. Naruszenie wyłączności stosowania określonego trybu nadzwyczajnego weryfikacji decyzji stanowi rażące naruszenie prawa, będące podstawą stwierdzenia nieważności decyzji (art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a.).

Nie jest zatem dopuszczalne dowolne stosowanie trybu weryfikacji decyzji, a wyznaczone jest bezwzględnie wyliczonym w przepisach prawa rodzajem wadliwości , ze wskazaniem na wyłączność określonego trybu nadzwyczajnego, zaś zarzut naruszenia art. 44 k.p.a., a w konsekwencji pozbawienia czynnego udziału strony w postępowaniu administracyjnym może być rozpoznawany wyłącznie na gruncie przesłanek wznowienia postępowania, tj. art. 145 § 1 pkt 4 k.p.a. Uchybienie przepisom prawa mające miejsce przy doręczaniu decyzji może stanowić wyłącznie podstawę do żądania wznowienia postępowania administracyjnego w oparciu o powołany przepis, nie zaś podstawę stwierdzenia jej nieważności w oparciu o art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. (por. wyrok NSA z 3 lutego 2017 r., II OSK (...), L.)

Dodatkowo nawiązując do treści art. 83a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, należy przypomnieć, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych ostateczna decyzja organu rentowego staje się prawomocna, po pierwsze, z upływem terminu do jej zaskarżenia do sądu ubezpieczeń społecznych (decyzja niezaskarżona), po drugie wtedy, kiedy sąd ubezpieczeń społecznych prawomocnym wyrokiem oddali odwołanie. W obu tych sytuacjach ustawodawca przewidział odrębny tryb postępowania w art. 83a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W przypadku decyzji niezaskarżonej do sądu, organ rentowy ma uprawnienie do samodzielnego ponownego ustalenia prawa lub zobowiązania, natomiast jeśli sprawa została zakończona prawomocnym wyrokiem sądu, organ rentowy może wydać samodzielnie decyzję tylko na korzyść strony, w przeciwnym razie musi wystąpić do sądu z wnioskiem o wznowienie postępowania.

Z kolei przewidziana w art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych możliwość zmiany, uchylenia lub unieważnienia z urzędu decyzji ostatecznych, od których nie zostało wniesione odwołanie na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego, odnosi się do przepisów:

- art. 154 k.p.a. (decyzja ostateczna, na mocy której żadna ze stron nie nabyła prawa, może być w każdym czasie uchylona lub zmieniona przez organ administracji publicznej, który ją wydał, jeżeli przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony),

- art. 155 k.p.a. (decyzja ostateczna, na mocy której strona nabyła prawo, może być w każdym czasie za zgodą strony uchylona lub zmieniona przez organ administracji publicznej, który ją wydał, jeżeli przepisy szczególne nie sprzeciwiają się uchyleniu lub zmianie takiej decyzji i przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony)

- art. 156 k.p.a. (stwierdzenie nieważności decyzji).

(tak w wyroku SA w Warszawie z dnia 15 lutego 2023 r., III AUa 1174/20, p ostanowieniu SN z dnia 28 września 2021 r., (...) 509/21)

Przepis art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych odnosi się jedynie do decyzji ostatecznych, od których nie zostało wniesione odwołanie i w takim znaczeniu pozostaje w alternatywie do art. 83a ust. 3, czyli do spraw, w których od decyzji wniesiono odwołanie do sądu.

W obu tych sytuacjach organ rentowy może działać w określony sposób. Z brzmienia art. 83a ust. 2 nie wynika jednak, iż "zasady określone w przepisach kodeksu postępowania administracyjnego" wyłączają regułę z art. 83a ust. 1. A zatem z zasad tych nie wynika, że przepisy art. 145 i nast. k.p.a. mają pierwszeństwo w zakresie przesłanek i warunków wznowienia postępowania przed regulacją z art. 83a ust. 1 ustawy. Sprawy nie redukuje się więc do samego wznowienia, lecz chodzi o prawo stwierdzone decyzją ostateczną, czyli o to, czy prawo ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu. (por. wyrok SA we Wrocławiu z dnia 28 czerwca 2018 r., III AUa 1881/17)

Z przytoczonych powyżej rozważań wynika, że przepis 83a ust. 2 ustawy systemowej pozwala na weryfikację w postępowaniu administracyjnym ostatecznych decyzji administracyjnych wyłącznie z urzędu i to pod warunkiem, że od takiej decyzji nie zostało uprzednio wniesione odwołanie do właściwego sądu powszechnego. (zob. wyrok SN z dnia 16 września 2009 r., (...) UK 109/09, LEX nr 794871).

Decyzje ostateczne organu rentowego, od których nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu mogą być z urzędu przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych uchylone, zmienione lub unieważnione, na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego. Z regulacji tej wynika więc, że organ rentowy ma prawo uchylić, zmienić lub unieważnić wydaną przez siebie ostateczną decyzję, której strona nie zaskarżyła do sądu ubezpieczeń społecznych - z wyjątkiem decyzji wydanych w postępowaniu o ustalenie uprawnień do emerytur i rent oraz ich wysokości. (por. postanowienie SN z dnia 17 stycznia 2019 r., II UK 573/17)

Z przepisu cytowanego art. 83a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że wskazane w nim decyzje unieważniające wcześniejsze, ostateczne decyzje Zakładu, podejmowane są z urzędu. Nie oznacza to jednak, że strona zainteresowana unieważnieniem ostatecznej decyzji organu rentowego, nie może składać wniosków o wszczęcie postępowania z urzędu. Wniosek jej w takim przypadku należy potraktować jako wniosek o wszczęcie postępowania z urzędu. (por. wyrok SA w Lublinie z dnia 28 czerwca 2019 r., III AUa 704/18, LEX nr 2697276)

Jednocześnie ostateczne decyzje organu rentowego to takie, od których nie służy odwołanie lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Wskazane decyzje wyrażają określony stan prawny i z tego względu, zgodnie z zasadą domniemania prawidłowości aktów administracyjnych oraz zasadą uwzględniania przez sądy powszechne skutków prawnych orzeczeń organów administracyjnych, która ma swoje źródło w prawnym rozgraniczeniu drogi sądowej i drogi administracyjnej, sąd - także sąd ubezpieczeń społecznych - jest związany ostateczną decyzją, od której nie wniesiono odwołania w trybie art. 477 ⁹ k.p.c., ani nie podważono jej skuteczności w inny prawem przewidziany sposób. (por. postanowienie SN z dnia 14 listopada 2018 r. (...) CSK 292/18, LEX nr 2577439)

Kluczowym dla rozstrzygnięcia jest także to, iż rozpoznając odwołanie od określonej decyzji sąd bierze pod uwagę stan prawny i okoliczności faktyczne mające miejsce na chwile jej wydania, ewentualnie złożenia wniosku . Żadne czynności mające miejsce post factum nie mogą służyć weryfikacji jej prawidłowości.

W ocenie Sądu - na gruncie rozpoznawanej sprawy na chwilę wniesienia wniosku o wznowienie postępowania zakończonego decyzją z dnia 21 września 2023 r. wskazana decyzja w obrocie prawnym była decyzją ostateczną. Uznawano bowiem – do czasu wniesienia skargi o wznowienia postępowania - że decyzja ta została doręczona wnioskodawczyni prawidłowo w trybie awizo i upłynął termin do wniesienia od niej odwołania do sądu. Co prawda, po wniesieniu skargi ubezpieczonej o wznowienie, organ rentowy pozyskał informację o wadach doręczenia, które następnie naprawił, jednak wszystko powyższe miało miejsce już po wydaniu zaskarżonej decyzji i po złożeniu wniosku o wznowienie.

Kwestionowana decyzja została wydana w okolicznościach, w których decyzja z dnia 21 września 2023 r. nadal funkcjonowała w obrocie, pomimo zaistnienia powyższych wad skutkujących niemożliwością obrony swych praw w postępowaniu administracyjnym przez odwołującą i które w świetle przytaczanych przepisów k.p.a powinny stanowić argument za rozważeniem słuszności wznowienia postępowania z urzędu.

Tym samym organ rentowy nie miał prawa tej wady lekceważyć, lecz winien wszcząć i przeprowadzić procedurę w przedmiocie wznowienia postępowania. Organ winien nadto zadbać o to, by przy wydawaniu decyzji nie dochodziło do naruszenia prawa strony do wzięcia udziału w administracyjnym postępowaniu wyjaśniającym. Nie należy przy tym pomijać, iż decyzja z 21 września 2023 r. w żaden sposób nie została uchylona i na jej podstawie jeszcze przed wniesieniem wniosku o wznowienie postępowania organ wydał decyzję z dnia 4 czerwca 2024 r. ustalającą wysokość zadłużenia wnioskodawczyni z tytułu nieopłaconych składek. Powyższe świadczy o tym, iż – na dzień złożenia do ZUS skargi o wznowienie postępowania - niewątpliwie w obrocie wskazana decyzja miała status ostatecznej.

Oceny tej nie zmienia fakt, iż finalnie decyzja z 21 września 2023 r. została doręczona odwołującej, w konsekwencji czego mogła wnieść ona od niej odwołanie (obecnie rozpoznawane w postępowaniu merytorycznym przed Sądem w sprawie o sygn.. akt VIII U 2002/24), nadto fakt, iż odwołała się ona również od decyzji z dnia 4 czerwca 2024 r. (obecnie kontrolowanej w ramach postępowania w sprawie o sygn.. akt VIII U 1653/24).

Jak już podnoszono - weryfikacja decyzji w trybach nadzwyczajnych - w tym w trybie o wznowienie - zależy od statusu decyzji - od tego czy miała charakter ostateczny.

Decyzja z 21 września 2023 r. w chwili wydania zaskarżonej decyzji była tak traktowana. Sam fakt ponownego doręczenia wnioskodawczyni decyzji z 21 września 2023 r. post factum na adres prawidłowy nie uchyla skutków związanych z jej wydaniem, w szczególności skutku uznania jej za ostateczną, lecz stwarza ubezpieczonej możliwość odwołania którego na skutek błędu organu była pozbawiona.

Wnioskodawczyni bez swojej winy nie brała udziału w całym postępowaniu poprzedzającym wydanie decyzji z dnia 21 września 2023 r. i to, że organ rentowy naprawiając błąd dał jej możliwość rozpoznania jej roszczeń w sensie materialnoprawnym przez sąd, wobec możliwości wniesienia odwołania, nie zmienia faktu, iż w ramach procedury administracyjnej jej prawa naruszono, a wznowienie postępowania ma służyć także usunięciu tych wad, które nie mogą być zniesione przed sądem powszechnym.

Istota cywilnego postępowania sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyklucza bowiem, na co już wskazywano, procedurę administracyjną, a w szczególności weryfikację prawidłowości jej stosowania w postępowaniu przed organem rentowym (sąd powszechny jest sądem prawa, a nie procedury administracyjnej). Nie ma przy tym znaczenia czy owa okoliczność (pozbawienia wnioskodawczyni możliwości obrony jej praw w postępowaniu przed ZUS) miała istotny wpływ czy nie na wynik sprawy. Okoliczność tę ewentualnie będzie musiał ustalić organ w ponownym postępowaniu materialnoprawnym.

Tymczasem organ nieprawidłowo odmówił wszczęcia postępowania w trybie art. 61a § 1 k.p.a pomijając, iż doręczenie wnioskodawczyni decyzji z dnia 21 września 2021 r. i post factum stworzenie jej możliwości wniesienia odwołania nie konwaliduje wadliwości postępowania.

To zaś, że wnioskodawczyni wykorzystuje obecnie wszelkie możliwe środki celem zabezpieczenia swych interesów i wniosła odwołania od decyzji z dnia 21 września 2023 r. i 4 czerwca 2024 r. nie uchyla skutków związanych z ich wydaniem, te bowiem mogłyby zostać ewentualnie zniesione tylko w trybie wznowienia postępowania. Od wszczęcia tej procedury organ rentowy jednak bezzasadnie się uchylił.

Mając wszystko powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania w przedmiocie wznowienia postępowania zakończonego decyzją z dnia 21 września 2023 r.

O kosztach procesu wraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art.98 k.p.c., a wysokość wynagrodzenia pełnomocnika ustalił zgodnie z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2023 r., poz.1964)

Zgodnie z art. 98 § 1 1 k.p.c. od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

SSO Paulina Kuźma