Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20.05.2024 r. ZUS (...) Oddział w Ł. stwierdził, że G. R. jako spadkobierca ustawowy ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy M. P. wyliczone na dzień otwarcia spadku, tj. dzień śmierci spadkodawcy: w kwocie 1428,02 zł z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne za okres 08-09/2019 r., na ubezpieczenie zdrowotne za okres 07-09/2019 r., z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień zgonu 10.11.2019 r. w kwocie 7 zł. ZUS orzekł, że G. R. jako spadkobierca ponosi odpowiedzialność za ww. zobowiązania spadkowe po M. P. do wysokości czynnego stanu spadku. ZUS orzekł, że G. R. ma uiścić rzeczone należności jako spadkobierca ustawowy po M. P., z zastrzeżeniem o ograniczeniu odpowiedzialności tej G. do stanu czynnego spadku po zmarłym spadkodawcy, w terminie 14 dni od dnia doręczenia tej decyzji. W uzasadnieniu ZUS wyjaśnił, że odstąpił od sporządzania inwentarza bowiem w skład spadku po M. P. wchodzi udział w nieruchomości gruntowej, dla której prowadzona jest księga wieczysta o nr (...), którego wartość w sposób oczywisty przewyższa wartość zobowiązań składkowych spadkodawcy, a koszt sporządzenia inwentarza wielokrotnie przewyższałby wysokość tych zobowiązań, akcentując, że na dzień wydania zaskarżonej decyzji nie są znane żadne inne długi spadkodawcy. Konkludował, że tym samym stan czynny spadku przewyższa wartość długów spadkowych po M. P.. /decyzja w aktach ZUS/

W odwołaniu od ww. decyzji G. R. zarzuciła przedwczesność zaskarżonej decyzji i wniosła o ustalenie, że do czasu sporządzenia inwentarza po zmarłym M. G. R. nie ponosi odpowiedzialności za jego zobowiązania spadkowe z uwagi na to, że nie jest znany stan czynny spadku. /odwołanie k. 3/

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie kosztów zastępstwa radcowskiego wg norm przepisanych. /odpowiedź na odwołanie k. 10/

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Postanowieniem z dnia 3.11.2022 r. Sąd Rejonowy w Pabianicach w sprawie I Ns 442/20 stwierdził, że spadek po M. P. zmarłym 10.11.2019 r. dziedziczy na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza G. R.. /postanowienie k. 4/

Postanowieniem z dnia 10.05.2024 r. Sąd Rejonowy w Pabianicach w sprawie I Ns 136/23 postanowił o sporządzeniu spisu inwentarza po zmarłym 10.11.2019 r. M. P.. /postanowienie k. 5/

Zgodnie z wpisem do księgi wieczystej o nr (...) prowadzonej dla nieruchomości płożonej w R. przy ulicy (...) - M. P. był w ½ współwłaścicielem tej nieruchomości. W księdze wieczystej dla tej nieruchomości umieszczono ostrzeżenie o niezgodności stanu prawnego ujawnionego w KW z rzeczywistym stanem prawnym polegającym na nieujawnieniu prawa własności na rzecz M. P. w miejsce M. P. i J. Z. z uwagi na zniesienie współwłasności. W stosunku do udziału M. P. w prawie własności do ww. nieruchomości komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w Pabianicach prowadzi postępowanie egzekucyjne w sprawie KMP 12/18 na wniosek wierzyciela J. P. reprezentowanej przez przedstawiciela ustawowego A. K.. /odpis z księgi wieczystej w aktach ZUS/

M. P. przed śmiercią prowadził działalność gospodarczą. Nie dopełnił jednak ciążących na nim obowiązków w zakresie obliczania, rozliczania i przekazywania co miesiąc składek do ZUS./niesporne/

W związku z tym zaskarżoną decyzją z dnia 20.05.2024 r. ZUS (...) Oddział w Ł. stwierdził, że G. R. jako spadkobierca ustawowy ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy M. P. w kwocie 1428,02 zł z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne za okres 08-09/2019 r., na ubezpieczenie zdrowotne za okres 07-09/2019 r., z tytułu odsetek za zwłokę w kwocie 7 zł. ZUS orzekł, że G. R. jako spadkobierca ponosi odpowiedzialność za ww. zobowiązania spadkowe po M. P. do wysokości czynnego stanu spadku. ZUS orzekł, że G. R. ma uiścić rzeczone należności jako spadkobierca ustawowy po M. P., z zastrzeżeniem o ograniczeniu odpowiedzialności tej G. do stanu czynnego spadku po zmarłym spadkodawcy, w terminie 14 dni od dnia doręczenia tej decyzji. /decyzja w aktach ZUS/

ZUS wydał ww. decyzję zanim został sporządzony spis inwentarza po zmarłym 10.11.2019 r. M. P.. /niesporne/

Powyższy stan faktyczny został odtworzony na podstawie powołanych dokumentów, których nie kwestionowała żadna ze stron a i Sąd z urzędu nie znalazł powodów by to czynić.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie podlega oddaleniu.

Zgodnie z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2024 roku, poz. 497 ze zm.) do należności z tytułu składek odpowiednie zastosowanie mają przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa ( t. j. Dz.U. 2017 poz. 201 ze zm.- dalej też Op) w zakresie odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe - art. 97 § 1, art. 98 § 1 i § 2 pkt 1 i 2, art. 100, art. 101 § 1 i 2.

Zgodnie z treścią art. 32 ustawy do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne.

Z art. 97 § 1 i § 4 Op wynika, że spadkobiercy przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy, także te wynikające z decyzji wydanych na podstawie przepisów prawa podatkowego. Na podstawie art. 98 § 1 Op do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Regulacja § 1 art. 98 Op ma zastosowanie także do odpowiedzialności za zaległości podatkowe spadkodawcy oraz za odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy (art. 98 § 2 pkt 1 i 2 Op).

Istotna jest także treść art. 100 § 1 Op, z którego wynika, że organ podatkowy orzeka w jednej decyzji o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji. W takim przypadku, zgodnie z § 3 art. 100 Op, termin płatności przez spadkobiercę zobowiązań wynikających z decyzji o zakresie jego odpowiedzialności wynosi 14 dni od dnia jej doręczenia. Art. 101 § 1 i § 2 Op dotyczy naliczania odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy, do dnia otwarcia spadku, a w razie niedotrzymania przez spadkobierców 14-dniowego terminu do zapłaty (art. 100 § 3 Op) naliczane. są nadal. Dodać w tym miejscu trzeba, że żaden z przepisów dotyczących odpowiedzialności za zaległości (oraz zobowiązania) podatkowe spadkobierców nie przewiduje innego terminu płatności niż ww. 14 dniowy termin.

Zasady przyjęcia i odrzucenia spadku oraz zasady odpowiedzialności za długi spadkowe zawarte są w Kodeksie cywilnym.

Spadkobiercy płatnika składek przejmują zatem prawa i obowiązki spadkodawcy, a jak stanowi art. 98 § 1 powołanej wyżej ustawy Ordynacja podatkowa do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego
o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Przepis § 1 stosuje się również do odpowiedzialności spadkobierców za zaległości podatkowe i odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy.

Na podstawie art. 922 k.c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, zaś spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, co wynika z art. 924 i art. 925 k.c.

Zgodnie z art. 1012 k.c. spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.

Skarb Państwa ani gmina nie mogą odrzucić spadku, który im przypadł z mocy ustawy. Jednocześnie podmioty te nie składają oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1023 § 1 i § 2 k.c.).

Należności z tytułu niezapłaconych przez spadkodawcę składek – według ich stanu na dzień otwarcia spadku – przechodzą, jako obowiązek majątkowy zmarłego w rozumieniu art. 922 § 1 i 3 k.c., a więc jako dług spadku, na spadkobiercę, który przyjął spadek, w granicach jego odpowiedzialności za długi spadku, przy czym spełnienie tego obowiązku majątkowego jako zobowiązania publicznoprawnego następuje na zasadach określonych w ordynacji podatkowej, a więc po wydaniu przez organ rentowy (wierzyciela) decyzji określającej zobowiązanie konkretnego spadkobiercy, podlegającej kontroli właściwego sadu ubezpieczeń społecznych. Pobór tego rodzaju składek i należności z nimi związanych, według stanu na dzień otwarcia spadku dłużnika organu rentowego, pobór w znaczeniu art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jest niemożliwy bez uprzedniego wydania przez organ rentowy decyzji określającej zobowiązanie konkretnego spadkobiercy z powołaniem się na odpowiednie przepisy ordynacji podatkowej, te same, jakie stanowią podstawę dla określenia zobowiązania spadkobiercy dłużnika organu rentowego w zakresie w jakim nie zostały opłacone przez spadkodawcę, a więc niezapłaconych do dnia otwarcia spadku , należności z tytułu składek, do których to przepisów odsyła art. 31 ustawy systemowej, a poprzez ten przepis, także do art. 32 tej ustawy (Uchwała SN z dnia 7 maja 2008 r. (...) UZP 1/08, OSP 2009 nr 5, poz. 60).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. wydał decyzję określającą wysokość zobowiązań składkowych zmarłego M. P. na dzień otwarcia spadku, orzekł, że G. R. ponosi odpowiedzialność za te zobowiązania jako spadkobierca do wysokości stanu czynnego spadku i zobowiązał G. R. do wpłacenia tych zobowiązań w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji z zastrzeżeniem, że G. R. odpowiada do wysokości stanu czynnego spadku.

W świetle cytowanych przepisów nie ulega wątpliwości, że skoro G. R. na podstawie ustawy nabyła w całości spadek po zmarłym M. P. z dobrodziejstwem inwentarza, ponosi odpowiedzialność za jego długi spadkowe z ograniczeniem do wartości stanu czynnego spadku. Odpowiedzialność ta obejmuje także zobowiązania spadkodawcy z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne.

Wskazać należy, że w sytuacji, gdy spadkobierca nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a ustalenie kwoty stanowiącej wartość czynną spadku jest niemożliwe lub wątpliwe, organ rentowy powinien poprzestać na orzeczeniu o zakresie odpowiedzialności spadkobiercy za zobowiązania spadkodawcy. Ustalenie, czy istnieje majątek pozwalający na zaspokojenie przypadającej od dłużnika należności, należy natomiast do postępowania egzekucyjnego ( por. wyroki SO w Legnicy z dnia 29 kwietnia 2016 roku, sygn. akt V U 207/16 i z dnia 8 czerwca 2016 roku, sygn. akt V U 335/15).

Jednocześnie w decyzji o przeniesieniu odpowiedzialności za zobowiązania z tytułu składek, koniecznie trzeba zawrzeć zastrzeżenie o ograniczeniu odpowiedzialności spadkobiercy, który spadek nabył z dobrodziejstwem inwentarza. Nie jest wystarczające powołanie się na to ograniczenie w jej uzasadnieniu. Organ egzekucyjny jest związany treścią takiej decyzji. Zgodnie z art. 33 pkt 3 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji ( t. j. z 2017 roku, poz. 1201), podstawą zarzutu w sprawie prowadzenia egzekucji może być m.in. określenie egzekwowanego obowiązku niezgodnie z treścią obowiązku wynikającego z decyzji organu administracyjnego.

W realiach badanej sprawy Sąd oceniając jedyną kwestię sporną między stronami, podzielił stanowisko organu rentowego, że brak było konieczności dokonania spisu inwentarza jako warunku orzekania o odpowiedzialności składkowej G. R. jako spadkobiercy ustawowego po zmarłym M. P.. Z przytoczonych wyżej przepisów Ordynacji podatkowej nie wynika taka konieczność. Gdyby spis inwentarza został sporządzony na dzień wydania decyzji, postępowanie wobec spadkobierców byłoby prostsze do przeprowadzenia. Spis inwentarza jest bowiem dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 194 Ordynacji podatkowej, wobec czego nie byłoby konieczności prowadzenia postępowania dowodowego w zakresie wynikającym z tego dokumentu. W razie braku spisu inwentarza organ prowadzi postępowanie dowodowe na ogólnych zasadach. Co do kwestii ujawnienia długów i ciężarów to wskazać należy, że ich ustalenie także nie jest warunkiem orzekania o odpowiedzialności spadkobierców. Jeżeli spis inwentarza zostanie dokonany, to spadkobiercy na jego podstawie będą mogli ustalić granice ponoszonej odpowiedzialności podatkowej; dopóki tego nie uczynią, obowiązują ustalenia dokonane na podstawie zgłoszeń nabycia spadku, czyli takich dowodów, jakimi dysponował organ, wydając decyzję. Tożsame do powyższego stanowisko zajął także WSA w Olsztynie w wyroku z 11.06.2019 r., I SA/O. 316/19/ LEX nr 2696251/. Również NSA w wyroku z 22.06.2022 r. (...) /LEX nr 3443324/ stwierdził, że „z art. 98 § 1-2 oraz art. 100 § 3 O.p. nie wynika, aby sporządzenie spisu inwentarza warunkowało możliwość wydania decyzji o odpowiedzialności podatkowej spadkobierców.” Sąd Okręgowy w Łodzi w n/n składzie w całości podziela powołany pogląd traktując go jako własny.

Na etapie postępowania dotyczącego przeniesienia odpowiedzialności za długi spadkowe nie bada się więc czy istnieje majątek, z którego zaspokoić się może wierzyciel/ wierzyciele. Istotne natomiast z punktu widzenia decyzji organu rentowego w tym przedmiocie pozostaje jedynie to, kto jest spadkobiercą (lub spadkobiercami) dłużnika oraz jaki jest jego zakres odpowiedzialności za długi spadkowe.

Decyzja organu rentowego ma charakter konstytutywny i jest pierwszym krokiem, zmierzającym do egzekucji należności, albowiem jest konieczna, aby żądać od spadkobiercy ich zapłaty. Oznacza to zarazem, że pozostałe okoliczności faktyczne, które mogą w jakikolwiek sposób wpływać na możliwość uiszczenia zaległych składek (jak np. brak wystarczającego majątku) nie mają dla wydania przedmiotowej decyzji znaczenia, gdyż mogą wpłynąć jedynie na możliwość rzeczywistego pokrycia zaległości.

W związku z tym - w sprawie uznać należało, że sam fakt potwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu spadkobrania przez odwołującą się G. R. po zmarłym płatniku, uzasadniał po stronie ZUS wydanie stosownej decyzji, stwierdzającej, że ponosi ona odpowiedzialność za nieopłacone składki jako spadkobierca ustawowy jedynie do wysokości stanu czynnego spadku po zmarłym spadkodawcy. Przy czym niekwestionowanym było, iż zadłużenie zmarłego z tytułu składek istocie było takie jak określone w zaskarżonej decyzji.

Możliwość przeniesienia odpowiedzialności na spadkobierców znajduje przy tym jednoznaczne potwierdzenie w orzecznictwie. W uchwale z dnia 7 maja 2008 r. (...) UZP 1/08 OSNP 2008, nr 23-24, poz. 352, Sąd Najwyższy wprost stwierdził, że niezapłacone w terminie składki na Fundusz Pracy i ubezpieczenie zdrowotne (oraz należności z nimi związane) mogą być pobrane przez organ rentowy od spadkobiercy osoby zobowiązanej do zapłaty takich składek w granicach odpowiedzialności danego spadkobiercy za długi spadku (art. 922 § 1 i § 3 k.c. oraz art. 1030 i następne tego Kodeksu w związku z art. 97 § 1 oraz art. 98 § 1 i § 2 pkt 1, 2, 5 i 7 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 32 tej ustawy). (por. wyrok Sądu Najwyższego z 24 listopada 2009 r., (...) UK 118/09, LEX nr 564787)

Sąd Okręgowy zwraca uwagę, że ZUS jest jednostką wykonującą zadania administracji publicznej, toteż obowiązany jest działać na podstawie i w granicach prawa. Organ rentowy w świetle przepisów Ordynacji podatkowej miał nie tylko prawo, ale i obowiązek wydania decyzji, o której mowa w art. 97 § 1 Ordynacji, a elementem koniecznym decyzji w myśl art. 100 § 1 Ordynacji było określenie zobowiązań zmarłego spadkodawcy.

Wymaga też zaznaczenia, że w toczącym się procesie ciężar dowodu spoczywał na odwołującej się G. R., która miały obowiązek wykazania zasadności podnoszonych przez siebie argumentów /por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 8 września 2015 r., III AUa 472/15, LEX nr 1820450; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 13 marca 2012 r., III AUa 789/11, LEX nr 1298252/. Tymczasem z wyżej omówionych względów, jedyna podnoszona przez stronę skarżącą kwestia konieczności istnienia spisu inwentarza przed wydaniem zaskarżonej decyzji okazała się w całości chybiona.

Mając na uwadze powyższe Sąd oddalił odwołanie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

O kosztach postępowania, na które złożyły się wyłącznie koszty zastępstwa radcowskiego organu rentowego jako strony w całości wygrywającej niniejszy proces, Sąd orzekł w punkcie 2 sentencji wyroku na podstawie art. 98 § 1, § 1 [1] i § 3 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1935 z późn. zm.) zasądzając w efekcie na rzecz ZUS (...) Oddział w Ł. od odwołującej się G. R. kwotę 270 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.