Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 11 kwietnia 2024 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego przyznał E. G. rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy od dnia 1 marca 2024 r. - bezterminowo. W punkcie III decyzji stwierdzono, że część uzupełniająca w kwocie 1394,49 zł ulega zawieszeniu z powodu niezaprzestania prowadzenia działalności rolniczej. (decyzja – k. 79-81 załączonych do sprawy akt KRUS)

Decyzją z dnia 25 czerwca 2024 roku wydaną z upoważnienia Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o ponownym ustaleniu wysokości renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy ustalono, że od dnia 1 czerwca 2024 r. E. G. do wypłaty przysługuje świadczenie w wysokości 625,12 zł miesięcznie. W punkcie III decyzji stwierdzono, że część uzupełniająca w kwocie 1394,49 zł ulega zawieszeniu z powodu niezaprzestania prowadzenia działalności rolniczej. (decyzja – k. 24-24 verte załączonych do sprawy akt KRUS)

Decyzją z dnia 12 lipca 2024 roku wydaną z upoważnienia Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego ustalono nadpłatę renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy za okres od 2 grudnia 2021 roku do 29 lutego 2024 roku w kwocie 15.668,66 zł wynikającą z wyłączenia małżonka E. G. z ubezpieczenia społecznego rolników od dnia 1 grudnia 2018 roku na mocy decyzji z dnia 19 marca 2024 r. Decyzją tą zażądano od E. G. zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 marca 2023 roku do 29 lutego 2024 roku w kwocie 8706,20 zł. Na poczet nadpłaty świadczenia zaliczono nadpłacone składki na ubezpieczenie społeczne rolników w kwocie 6996,00 zł. Do zwrotu pozostała kwota 1710,20 zł. (decyzja – k. 105 załączonych do sprawy akt KRUS)

Profesjonalny pełnomocnik ubezpieczonej zakwestionował powyższe decyzje KRUS tj. z dnia 11 kwietnia 2024 roku i z dnia 25 czerwca 2024 roku. w części w jakich dotyczyły zawieszenia części uzupełniającej renty rolniczej i wniósł o ich zmianę poprzez przyznanie prawa do pełnego świadczenia, a tym samym odwieszenie części uzupełniającej. Zakwestionował także decyzję KRUS z dnia 12 lipca 2024 roku i wniósł o jej zmianę poprzez przyznanie E. G. prawa do świadczeń oraz uznanie, że ubezpieczona nie pobrała w sposób nienależyty świadczenia, a tym samym zwolnienie ubezpieczonej z obowiązku zwrotu kwoty podanej w treści decyzji. (odwołania – k. 3-7 verte, k. 3-7 w aktach o sygn. VIII U 1755/24 załączonych do sprawy, k. 3-7 verte w aktach o sygn. VIII U 1771/24 załączonych do sprawy)

W odpowiedzi na odwołania Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wniósł o ich oddalenie. (odpowiedź na odwołanie – k. 10-11 verte, k. 10-13 w aktach o sygn. VIII U 1755/24 załączonych do sprawy, k. 11-12 verte w aktach o sygn. VIII U 1755/24 załączonych do sprawy)

Sąd połączył wszystkie odwołania do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia. (niesporne))

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

E. G. urodziła się w dniu (...) D. G. jest mężem ubezpieczonej. E. G. oraz D. G. są małżeństwem od (...) roku. W ich małżeństwie od 4 stycznia 2023 r. obowiązuje ustrój rozdzielności majątkowej. Mają syna K. G.. Relacje osobiste istniejące między małżonkami nie są najlepsze. (odpis skrócony akt małżeństwa – k. 36-36 verte załączonych do sprawy akt KRUS, akt notarialny – k. 9-9 verte, zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 17.04.2025 r. e-protokół (...):18:22-00:18:49 – płyta CD – k. 35 w związku z rozprawą z dnia 6.02.2025 r. e-protokół (...):01:41-00:13:25- płyta CD – k. 28, zeznania świadka D. G. na rozprawie w dniu 17.04.2025 r. e-protokół (...):04:16-00:10:38 – płyta CD – k. 35)

Wnioskodawczyni była uprawniona do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy od dnia 2 grudnia 2021 r. do 29 lutego 2024 r.

W pouczeniu zawartym w decyzji z dnia 3 marca 2022 r. dotyczącej przyznania ubezpieczonej renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w punkcie V przedstawiono zasady zawieszania lub zmniejszania wypłaty części uzupełniającej – emerytury rolniczej lub renty rolniczej, wskazując, że:

1) część uzupełniająca emerytury/renty rolniczej podlega zawieszeniu w całości, jeżeli emeryt lub rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, albo gdy małżonek emeryta lub rencisty, z którym prowadzi działalność rolniczą zostanie wyłączony z ubezpieczenia społecznego rolników,

2) część uzupełniająca renty rolniczej ulega zawieszeniu w połowie, jeżeli rencista jest długotrwale niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy rolniczej albo rolniczej choroby zawodowej albo pobiera okresową rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez okres dwóch lat,

3) część uzupełniająca emerytury rolniczej lub renty rolniczej ulega zawieszeniu w jednej czwartej, gdy:

- emeryt lub rencista nie zawarł umowy z następcą i nie ma możliwości sprzedaży nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego co najmniej po cenie odpowiadającej ich oszacowaniu według przepisów o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi skarbu państwa albo,

- trwają czynności zmierzające do wywłaszczenia tych nieruchomości, ich wykupu na cel uzasadniający wywłaszczenie albo do trwałego wyłączenia gruntów z produkcji rolniczej na podstawie odrębnych przepisów lub,

- nieruchomości te są położone w strefie ochronnej, lub na innym obszarze specjalnym, utworzonym na podstawie odrębnych przepisów w związku z wprowadzeniem ograniczeń w użytkowaniu gruntów rolnych albo w celach ochronnych.

4) jeżeli wypłata części uzupełniającej emerytury/renty rolniczej ulega zawieszeniu z powodu prowadzenia działalności rolniczej, zawiesza się w całości wypłatę dodatku pielęgnacyjnego przysługującego z tytułu ukończenia 75 lat,

5) w przypadku zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej polegającego na przekazaniu gospodarstwa rolnego w formie aktu notarialnego osobie niepełnoletniej wypłata części uzupełniającej emerytury/renty ulega zawieszeniu w całości do czasu osiągnięcia przez tę osobę 18 lat,

6) część uzupełniająca emerytury/renty rolniczej podlega zawieszeniu w całości w przypadku osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS. Kwota ta obowiązuje od miesiąca następującego po miesiącu, w którym została ogłoszona. W przypadku osiągania przychodu w kwocie przekraczającej miesięcznie 70% przeciętnego wynagrodzenia (nie wyższej niż 130%) część uzupełniająca ulega zmniejszeniu,

7) w przypadku podjęcia działalności rolniczej na gruntach:

- nabytych w drodze dziedziczenia lub

- uprzednio wydzierżawionych co najmniej na 10 lat, jeżeli dzierżawa ustała wcześniej z przyczyn niezależnych od wydzierżawiającego lub

- odzyskanych w wyniku rozwiązania - z przyczyn niezależnych od uprawnionego - umowy, na podstawie której uprzednio zbył on te grunty, albo w wyniku uchylenia lub stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej

wypłata nie ulega zawieszeniu przez okres jednego roku.

Z kolei w punkcie VI pouczenia wskazano, iż w celu ustalenia, czy nie zachodzą okoliczności powodujące zawieszenie emerytury/renty lub zmniejszenie jej wysokości jest Pan(i) zobowiązany(a) powiadomić jednostkę organizacyjną Kasy o:

1)  podjęciu (zaprzestaniu) zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej albo pozarolniczej działalności gospodarczej i wysokości osiąganego przychodu,

2)  podjęciu (zaprzestaniu) prowadzenia gospodarstwa rolnego lub działu specjalnego,

3)  zamiarze osiągania przychodu w wysokości innej niż uprzednio zadeklarowana,

4)  łącznej kwocie przychodu osiągniętego w roku kalendarzowym w terminie do końca lutego następnego roku,

5)  pobycie w ponadgminnym domu pomocy społecznej na podstawie skierowania wydanego przed 1.01.2004 r.,

6)  w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub pielęgnacyjno-opiekuńczym. Osobie, która przebywa w ponadgminnym domu pomocy społecznej, na podstawie skierowania wydanego przed 1.01.2004 r. w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub pielęgnacyjno-opiekuńczym, dodatek pielęgnacyjny nie przysługuje chyba że przebywa poza tą placówką przez okres dłuższy niż dwa tygodnie w miesiącu.

7)  przyznaniu emerytury lub renty przez inny organ rentowy,

8)  uzyskaniu prawa do emerytury lub renty przez współmałżonka, z którym prowadzi działalność rolniczą.

9)  rozwiązaniu umowy dzierżawy.

(decyzja – k. 50-52 załączonych do sprawy akt KRUS)

W dniu 7 lutego 2024 r. ubezpieczona złożyła do KRUS nowy wniosek o rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy na kolejny okres. We wniosku zaznaczyła, że jest współwłaścicielem gospodarstwa rolnego o pow. 11,02 ha fiz. i 11,54 ha przeliczeniowych, położonego w Wilczych (...), że nie zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej. Małżonek wnioskodawczyni, który jest współwłaścicielem gospodarstwa podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu, tj. w ZUS z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. (wniosek o ustalenie dalszego prawa do renty – k. 62-64 załączonych do sprawy akt KRUS)

Prawomocnym orzeczeniem Lekarza Rzeczoznawcy KRUS z dnia 12 marca 2024 roku ubezpieczona została uznana za trwale całkowicie niezdolną do pracy w gospodarstwie rolnym. Na tej podstawie, rolniczy organ rentowy w dniu 11 kwietnia 2024 roku wydał zaskarżoną decyzję, którą przyznał wnioskodawczyni prawo do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy od 1 marca 2024 roku bezterminowo. W pkt III decyzji KRUS podał, że z powodu niezaprzestania prowadzenia działalności rolniczej przez E. G., część uzupełniająca renty uległa zawieszeniu w całości tj. w kwocie 1394,49 zł.

(orzeczenie – k. 71, decyzja – k. 79-81 załączonych do sprawy akt KRUS)

KRUS poddał kontroli zasadność podlegania przez D. G. ubezpieczeniu społecznemu rolników i decyzją z dnia 19 marca 2024 roku stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników w zakresie:

- ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego, macierzyńskiego dla D. G. od 1 grudnia 2018 roku;

- ubezpieczenia emerytalno – rentowego dla D. G. od 1 grudnia 2018 roku oraz ustanie obowiązku opłacania składek za D. G. od wskazanego dnia.

(decyzja – k. 76 -77 verte załączonych do sprawy akt KRUS)

W związku z decyzją z dnia 19 marca 2024 roku KRUS poddał weryfikacji uprawnienia wnioskodawczyni do renty rolniczej w pełnej wysokości i w wyniku postępowania wyjaśniającego wszczętego przez Kasę, ustalono nadpłatę części uzupełniającej świadczenia za okres od 2 grudnia 2021 roku do 29 lutego 2024 roku. Łącznie 15.668,66 zł plus odsetki do dnia decyzji 617,49 zł.; razem 16.286,15 zł. (notatka służbowa o ujawnieniu nadpłaty – k. 88-88 verte załączonych do sprawy akt KRUS)

W dniu 17 maja 2024 roku Prezes KRUS wydał decyzję, którą stwierdzono nadpłatę świadczenia za okres od 2 grudnia 2021 roku do 29 lutego 2024 roku w kwocie 15.668,66 zł z odsetkami naliczonymi do dnia wydania decyzji w kwocie 617,49 zł. Łącznie 16.286,15 zł. Na poczet nadpłaty KRUS zaliczył zwrot nadpłaconych składek na ubezpieczenie społeczne rolników dokonany przez Wydział (...) tj. kwotę 6996,00 zł. Do zwrotu pozostała jak wskazywał KRUS kwota 9290,15 zł. (decyzja – k. 92-92 verte załączonych do sprawy akt KRUS)

Kolejną zaskarżoną decyzją z dnia 25 czerwca 2024 roku o ponownym ustaleniu wysokości renty rolniczej z tytułu niezdolności KRUS ustalił, że od dnia 1.06.2024 r. E. G. do wypłaty przysługuje świadczenie w wysokości 625,12 zł miesięcznie. W punkcie III decyzji stwierdzono, że część uzupełniająca ulega zawieszeniu w kwocie 1394,49 zł z powodu niezaprzestania prowadzenia działalności rolniczej. (decyzja – k. 24-24 verte załączonych do sprawy akt KRUS)

Decyzją z dnia 12 lipca 2024 roku KRUS uchylił decyzję z dnia 17 maja 2024 roku o żądaniu zwrotu nienależnie pobranych świadczeń emerytalno – rentowych. (decyzja – k. 104-104 verte załączonych do sprawy akt KRUS)

W związku z ujawnioną nadpłatą KRUS w dniu 12 lipca 2024 r. wydał kolejną zaskarżoną decyzją, którą zobowiązał ubezpieczoną do zwrotu nienależności za okres od 1 marca 2023 roku do 29 lutego 2024 roku w kwocie 8706,20 zł. Na poczet nadpłaty świadczenia KRUS zaliczył nadpłacone składki na u.s.r. w kwocie 6996,00 zł. Do zwrotu pozostała kwota 1710,20 zł. (decyzja – k. 105 załączonych do sprawy akt KRUS)

Wnioskodawczyni jest osobą całkowicie niedolną do pracy w gospodarstwie rolnym. W 2014 roku ubezpieczona złamała nogę i od tego czasu nie zajmuje się gospodarstwem. W spornym okresie oraz nadal nie prowadziła gospodarstwa rolnego, nie pomagała w jego prowadzeniu, nie podejmowała żadnych decyzji w związku gospodarstwem rolnym. Prowadzeniem gospodarstwa zajmuje się jej mąż, ale przede wszystkim syn - K. G., na którego rodzice przepisali część gospodarstwa rolnego. (zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 17.04.2025 r. e-protokół (...):18:22-00:18:49 – płyta CD – k. 35 w związku z rozprawą z dnia 6.02.2025 r. e-protokół (...):01:41-00:13:25- płyta CD – k. 28, zeznania świadka D. G. na rozprawie w dniu 17.04.2025 r. e-protokół (...):04:16-00:10:38 – płyta CD – k. 35, zeznania świadka K. G. na rozprawie w dniu 17.04.2025 r. e-protokół (...):11:45-00:16:57 – płyta CD – k. 35)

K. G. decyduje jakie rośliny mają być posadzone, jak uprawiać, jak organizować zbiory plonów. (zeznania świadka D. G. na rozprawie w dniu 17.04.2025 r. e-protokół (...):10:38-00:11:15 – płyta CD – k. 35, zeznania świadka K. G. na rozprawie w dniu 17.04.2025 r. e-protokół (...):11:45-00:16:57 – płyta CD – k. 35)

Wnioskodawczyni pobiera zasiłek, jest na utrzymaniu synowej. Mąż jej nie pomaga. Wnioskodawczyni nie czerpie żadnych dochodów w związku z gospodarstwem rolnym. (zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 17.04.2025 r. e-protokół (...):18:22-00:18:49 – płyta CD – k. 35 w związku z rozprawą z dnia 6.02.2025 r. e-protokół (...):01:41-00:13:25- płyta CD – k. 28, zeznania świadka D. G. na rozprawie w dniu 17.04.2025 r. e-protokół (...):04:16-00:10:38 – płyta CD – k. 35, zeznania świadka K. G. na rozprawie w dniu 17.04.2025 r. e-protokół (...):11:45-00:16:57 – płyta CD – k. 35)

Dochody z gospodarstwa rolnego przeznaczane są na jego utrzymanie – wymianę nasadzeń, naprawę rusztowań, nawozy. (zeznania świadka K. G. na rozprawie w dniu 17.04.2025 r. e-protokół (...):11:45-00:16:57 – płyta CD – k. 35)

Wniosek o rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy na kolejny okres pomagała ubezpieczonej wypełnić pracownica KRUS. Ubezpieczona ma kłopoty ze wzrokiem. (zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 17.04.2025 r. e-protokół (...):18:22-00:18:49 – płyta CD – k. 35 w związku z rozprawą z dnia 6.02.2025 r. e-protokół (...):01:41-00:13:25- płyta CD – k. 28)

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie okoliczności bezspornych oraz na podstawie dokumentów zgromadzonych w sprawie, w tym w aktach KRUS, których wiarygodność nie budziła wątpliwości Sądu, a które nie były kwestionowane przez żadną ze stron pod względem ich autentyczności, jak i prawdziwości zawartych w nich informacji.

Podstawę ustalenia stanu faktycznego stanowiły również zeznania przesłuchanych w sprawie świadków w osobach: D. G. oraz K. G. oraz zeznania odwołującej złożone na fakt prowadzenia gospodarstwa rolnego przez odwołującą w spornym okresie. Zeznania wskazanych osób korespondowały zarówno ze sobą, jak i z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołania podlegają uwzględnieniu, co skutkuje zmianą zaskarżonych decyzji.

Możliwość dochodzenia zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia emerytalno-rentowego rolników zostały zawarte w przepisie art. 138 ust. 2 – 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2024r., poz.1631) stosowanej do rent rolniczych w oparciu o przepis art. 52 ust. 2 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U.2024 r., poz. 90).

W myśl zawartej regulacji za nienależnie pobrane świadczenia uważa się:

- świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

- świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Zgodnie z dyspozycją art. 28 ust. 11 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w przypadku gdy rencista prowadzi działalność rolniczą z małżonkiem podlegającym ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy, wypłata nie ulega zawieszeniu.

Przepis art. 48 ust 1, 2a, 2b ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników stanowi z kolei, że wysokość świadczenia lub jego określonej części ustala się za pomocą wskaźnika wymiaru, jeżeli przewiduje to ustawa lub jeżeli wysokość ta pozostaje w stałym stosunku do wysokości emerytury podstawowej, a świadczenie nie ma charakteru jednorazowego. Świadczenie, którego wysokość jest ustalona za pomocą wskaźnika wymiaru, wypłaca się w kwocie odpowiadającej iloczynowi tego wskaźnika i aktualnej emerytury podstawowej. Jeżeli wysokość świadczenia ustalonego w sposób określony w ust. 1 jest niższa od kwoty najniższej emerytury określonej w przepisach emerytalnych, wysokość takiego świadczenia podwyższa się z urzędu do tej kwoty.

Przepisu ust. 2a nie stosuje się do:

1) emerytury lub renty rolniczej z ubezpieczenia pobieranej w zbiegu z emeryturą lub rentą z innego ubezpieczenia społecznego, jeżeli suma tych świadczeń przekracza kwotę najniższej emerytury określonej w przepisach emerytalnych;

2) świadczeń, o których mowa w art. 19a i art. 26 wysokość części uzupełniającej ust.3;

3) świadczeń, których wypłata została zawieszona lub zmniejszona zgodnie z art. 28 częściowe zawieszenie wypłaty renty rolniczej lub art. 34 zawieszenie prawa do emerytury lub renty rolniczej (ust.2b).

Nie ulega wątpliwości, że stwierdzenie wyłączenia małżonka wnioskodawczyni D. G. z ubezpieczenia społecznego rolników z dniem od 1 grudnia 2018 roku powodowało, że odpadała przesłanka do stosowania art. 28 ust. 11 ustawy z 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników. Sam fakt ustania ubezpieczenia społecznego rolników wobec D. G. nie oznacza jednak automatycznie, że wypłacona ubezpieczonej w spornym okresie część uzupełniająca renty rolniczej była przez nią pobrana nienależnie.

Powyższy przepis art. 28 ust. 11 ustawy stanowi wyjątek od zasady zawieszenia części uzupełniającej emerytury rolniczej w przypadku, gdy emeryt nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.

W myśl bowiem z art. 28 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wypłata emerytury rolniczej z ubezpieczenia ulega częściowemu zawieszeniu na zasadach określonych w ust. 2-8, jeżeli emeryt prowadzi działalność rolniczą.

Zawieszenie wypłaty dotyczy:

1) części uzupełniającej emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy,

2) renty inwalidzkiej z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin w części równej 95% emerytury podstawowej

– i obejmuje całość lub określony ułamek tej części świadczenia; ilekroć w ust. 3 i 5–7 jest mowa o zawieszeniu wypłaty w całości, w połowie albo w jednej czwartej – rozumie się odpowiednio zawieszenie wypłaty tej części świadczenia, jej połowy albo jednej czwartej (art. 28 ust. 2 powołanej ustawy).

Jak stanowi art. 28 ust. 3 ustawy wypłata części uzupełniającej renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy ulega zawieszeniu w całości, jeżeli rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, z zastrzeżeniem ust. 5-7 i 9-11, przy czym zgodnie z ust. 4 powyższego przepisu uznaje się, że emeryt zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym i nie prowadzi działu specjalnego , nie uwzględniając:

1) gruntów wydzierżawionych, na podstawie umowy pisemnej zawartej – w przypadku renty stałej – co najmniej na 10 lat, a w przypadku renty okresowej – na okres wskazany w decyzji Prezesa Kasy o przyznaniu tej renty, której zawarcie potwierdził wójt, właściwy ze względu na miejsce położenia przedmiotu dzierżawy, osobie niebędącej:

a) małżonkiem rencisty,

b) osobą pozostającą z rencistą we wspólnym gospodarstwie domowym,

c) małżonkiem osoby, o której mowa w lit. b;

2) gruntów trwale wyłączonych z produkcji rolniczej na podstawie odrębnych przepisów, w tym zalesionych gruntów rolnych

3) gruntów i działów specjalnych należących do małżonka, z którym rencista zawarł związek małżeński po ustaleniu prawa do renty rolniczej z ubezpieczenia;

4) własności (udziału we współwłasności) nieustalonej odpowiednimi dokumentami urzędowymi, jeżeli grunty będące przedmiotem tej własności (współwłasności) nie znajdują się w posiadaniu rolnika lub jego małżonka.

Podkreślić należy, iż sam fakt stwierdzenia całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym nie powoduje automatycznie uznania, iż ubezpieczony nie prowadzi działalności rolniczej. Przepisy nie wprowadzają takiego skutku nawet przy ustaleniu niezdolności do samodzielnej egzystencji. Wskazać jednak należy, iż o dopuszczalności zawieszenia wypłaty emerytury lub renty rolniczej decyduje jedynie przesłanka faktycznego prowadzenia działalności rolniczej, nie zaś posiadanie gospodarstwa rolnego.

Przepis art. 28 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników uznaje dopuszczalność zawieszania wypłaty świadczenia jedynie w sytuacji prowadzenia przez rencistę działalności rolniczej.

Działalność rolnicza jest pojęciem prawnym, zdefiniowanym w art. 6 pkt 3 ustawy i oznacza działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej.

Ustawodawca w art. 28 ust. 4 ustawy wprowadził domniemanie, że uprawniony do świadczeń nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli on lub jego małżonek są właścicielami gospodarstwa rolnego lub prowadzą dział specjalny produkcji rolnej. Domniemanie to kreuje fikcję prawną wynikającą z władztwa nad gospodarstwem rolnym, ale - jak każde domniemanie - może być obalone.

Umiejscowienie ust. 11 art. 28 wskazanej ustawy, zmusza do spostrzeżenia, że jego wykładnia jest zdeterminowana całością przepisu. Stosowanie tej normy jest bezprzedmiotowe w sytuacji, gdy rolnik (małżonek rolnika) nie spełnia przesłanek określonych w art. 28 ust. 1 i 3 ustawy.

Dyspozycja przepisu art. 28 ust. 11 składa się z dwóch elementów. Po pierwsze, jego adresatem jest rencista lub emeryt, ale tylko taki, który prowadzi działalność rolniczą. Po drugie, ustawodawca wymaga, aby małżonek rolnika podlegał ubezpieczeniu emerytalno- rentowemu z mocy ustawy.

Przesłanki warunkujące powstanie skutku (wypłata nie ulega zawieszeniu) pozostają względem siebie w koniunkcji. Przepis art. 28 ust. 11 koreluje z art. 28 ust. 1-7 tej ustawy. Relacja ta polega na tym, że ziszczenie się warunków określonych w omawianym przepisie niweczy możliwość zawieszenia części uzupełniającej, mimo spełnienia się warunków przewidzianych w ust. 5-7 art. 28 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Znaczy to tyle, że przepis ten nie jest samoistną podstawą do wstrzymania wypłaty części uzupełniającej. Jego rola jest inna, polega na korygowaniu instytucji zawieszenia wypłaty części uzupełniającej. Wspólnym mianownikiem całej konstrukcji zawartej w przepisie art. 28 jest jednak prowadzenie przez świadczeniobiorcę działalności rolniczej. E. verbis wynika to również z treści przepisu art. 28 ust. 11cyt. ustawy.

Funkcją częściowego lub całkowitego zawieszenia wypłaty emerytury lub renty jest prowadzenie przez osobę uprawnioną działalności rolniczej. W tym miejscu należy odwołać się do interpretacji art. 28 stawy dokonanej w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2004 r., II UZP 5/05 (publ. Legalis nr 62932). Sąd Najwyższy w uchwale tej uznał, że wypłata części uzupełniającej świadczenia rolnika, który będąc właścicielem gospodarstwa rolnego faktycznie nie prowadzi w nim działalności rolniczej w rozumieniu art. 6 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, nie ulega zawieszeniu na podstawie art. 28 ust. 1 i 3 w związku z ust. 4.

W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że współcześnie rolnik uzyskuje prawo do świadczeń bez konieczności wyzbycia się gospodarstwa rolnego. Z kolei definicja gospodarstwa rolnego nie zawiera żadnego elementu rzeczowego, a określenie rolnika ogranicza się wyłącznie do opisu wykonywanej działalności. Nadto Sąd Najwyższy wskazał, że skoro rolnik uzyskuje prawo do świadczeń nie dlatego, że wyzbył się własności lub posiadania gospodarstwa, lecz dlatego, że z powodu wieku lub stanu zdrowia utracił zdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, czyli możliwość jego prowadzenia, to wypłata świadczeń rolniczych może kolidować wyłącznie z utrzymywaniem się statusu ubezpieczonego rolnika, wynikającego z prowadzenia przez niego gospodarstwa. Sąd Najwyższy dalej wywiódł, że porównanie ust. 1 i 4 art. 28 nie może polegać na zestawianiu pojęcia ”prowadzenie (kontynuowanie) działalności zarobkowej” z pojęciem ”własności lub posiadania gruntu”, gdyż są to pojęcia nieprzystawalne (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 2001 r., III ZP 11/01, OSNAPiUS 2002, Nr 1, poz. 18).

Wykładnia ta odnosi się również do przepisu art. 28 ust. 6 tej ustawy. Wskazano w nim wyraźnie, że dotyczy on wyłącznie rencistów, którzy prowadzą działalność rolniczą. Przesłanka ta jest punktem wyjścia do zawieszeniu wypłaty części uzupełniającej. Dopiero wtórnie znaczenie ma, czy małżonek rolnika podlega ubezpieczeniu społecznemu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 25.03.2014 r. III AUa 1476/13, publ. Legalis nr 993682).

Zgodnie zatem z ugruntowaną linią orzeczniczą sam fakt bycia właścicielem nieruchomości rolnej (czy jak w niniejszej sprawie współwłaścicielem gospodarstwa rolnego) nie jest tożsamy z prowadzeniem działalności rolniczej.

Wobec czego za błędne należy uznać stanowisko organu rentowego wyrażone w zaskarżonych decyzjach, a identyfikujące istnienie praw właścicielskich z prowadzeniem działalności rolniczej. Nie można bowiem założyć, że dla nabycia prawa do części uzupełniającej emerytury rolniczej własność gospodarstwa rolnego znaczy to samo, co jego prowadzenie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2009 roku, sygn. akt I UK 202/08, wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 31 października 2017 roku, sygn. akt III AUa 254/17).

Przepis art. 28 ust. 4 nie modyfikuje pojęcia prowadzenia działalności rolniczej, ani też nie definiuje wyczerpująco pojęcia nieprowadzenia działalności rolniczej. Prowadzenie bądź nieprowadzenie działalności rolniczej należy bowiem do sfery faktu. Ułatwienie dowodowe, o którym mowa wyżej polega na tym, że rolnicy będący właścicielami gospodarstw wymienionych w tym przepisie nie muszą wykazywać, że nie prowadzą działalności rolniczej - fakt ten uznaje sam ustawodawca. Ciężar dowodu obciąża natomiast nie wymienionych w tym przepisie (art. 28 ust. 4) rolników posiadających grunty rolne lub władających nimi, jeżeli chcą wykazać, iż nie powadzą działalności rolniczej. Zastosowana zatem w wypadku art. 28 ust. 4 ustawy technika legislacyjna sugeruje przyjęcie, że wyliczenia w nim zawarte służą wyłącznie ułatwieniom dowodowym.

Konkludując, właściciele gruntów innych niż wymienione w art. 28 ust. 4 pkt 1-4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników mogą dowodzić, że nie są już rolnikami, gdyż nie prowadzą na nich działalności rolniczej (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2004 roku, sygn. akt II UZP 5/04).

Transponując powyższe na grunt przedmiotowej sprawy należy podkreślić, iż wszystkie powyższe uwagi dotyczące ugruntowanego stanowiska judykatury na temat art. 28 ust. 4 ustawy znajdują zastosowanie w niniejszej sprawie.

Zarówno w uzasadnieniach zaskarżonych decyzji, jak i odpowiedziach na odwołanie organ rentowy podnosił, że nieprzyznanie wnioskodawczyni prawa do wypłaty części uzupełniającej renty rolniczej (decyzja KRUS z dnia 11.04.2024 roku, z dnia 25.06.2024 roku) oraz żądanie zwrotu świadczeń wypłaconych w okresie od dnia 01.03.2023 r. do 29.02.2024 r. było spowodowane okolicznością, że ubezpieczona była współwłaścicielem gospodarstwa rolnego o pow. 11,02 ha fiz. i 11,54 ha przel. położonego w Wilczych (...). Powyższe stanowisko KRUS rzutowało na uprawnienia ubezpieczonej ze względu na brzmienie przepisu art. 28 ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Jednakże, jak już była mowa wyżej, przepis art. 28 ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników zawiera jedynie domniemanie dowodowe w postaci zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej. Wnioskodawczyni mogła więc w przedmiotowym postępowaniu wykazać za pomocą środków dowodowych, że faktycznie zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej. Skarżąca podźwignęła ciężar dowodu w tym zakresie.

Sąd uwzględnił zeznania wnioskodawczyni i jej małżonka D. G. oraz syna K. G. zeznających w charakterze świadków, albowiem nie były one sprzeczne ze zgromadzonym materiałem dowodowym, który uznać należało za wiarygodny i przekonujący w świetle dyrektywy art. 233 § 1 k.p.c., ze względu na spontaniczność, logikę i konsekwencję zeznań świadków i wnioskodawczyni.

Z zeznań tychże wynikało, że odwołująca od kiedy w 2014 r. złamała nogę - z uwagi na stan zdrowia - nie zajmuje się przedmiotowym gospodarstwem rolnym. Przesłuchani w sprawie w/w świadkowie jednoznacznie potwierdzili, że wnioskodawczyni nie pomaga, nie prowadzi, nie podejmuje żadnych decyzji w związku gospodarstwem rolnym. Jest osobą całkowicie niedolną do pracy w gospodarstwie rolnym. Prowadzeniem gospodarstwa zajmuje się mąż ubezpieczonej, ale przede wszystkim syn K. G., na którego to wnioskodawczyni wraz z mężem przepisali około 2017 r.- 2018 r. część wskazanego gospodarstwa rolnego. Potwierdzili też, że E. G. nie czerpie żadnych dochodów w związku z gospodarstwem rolnym.

Dodatkowo Sąd ustalił, że pomiędzy skarżącą, a jej mężem od 4 stycznia 2023 roku obowiązuje ustrój rozdzielności majątkowej, a to z kolei oznacza, że dochody jej oraz męża są oddzielnymi dochodami w rozumieniu przepisów prawa. Sąd w całości podzielił wnioski wypływające z tegoż dokumentu. Jego autentyczność oraz wiarygodność nie była kwestionowane przez żadną ze stron. Brak więc było jakichkolwiek podstaw – także takich, które należałoby uwzględnić z urzędu – by dokumentowi tym odmówić właściwego mu znaczenia dowodowego. Stąd stosownie do treści art. 244 § 1 k.p.c. uznał, że dokument urzędowy stanowił dowód tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone, a dokument prywatny, że osoba która go podpisała złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie (art. 245 k.p.c.).

W rozpoznawanej sprawie dowiedzione zatem zostało, że odwołująca z całą pewnością faktycznie nie prowadzi działalności rolniczej na posiadanych gruntach, również w rozumieniu zarządu i organizacji (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 2011 r., III UK 81/10).

Konkludując, w świetle przedstawionych okoliczności, wykazano że w spornym okresie ubezpieczona nie prowadziła działalności rolniczej. Prawidłowa zaś wykładnia pojęcia zaprzestania działalności rolniczej użytego w art. 28 ust. 1 i 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oznacza, że działalności rolniczej nie prowadzi ten, kto jej faktycznie nie wykonuje, niezależnie od tego, czy jest współwłaścicielem lub współposiadaczem gospodarstwa rolnego (por. wyroki Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 6 czerwca 2013 roku, sygn. akt III AUa 696/12, Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 25 września 2013 roku, sygn. akt III AUa 41/13).

Konkludując, brak było podstaw do wydania przez decyzji dot. zawieszenia części uzupełniającej renty rolniczej, jak i wbrew stanowisku organu rentowego, nie było podstaw do stwierdzenia nadpłaty części uzupełniającej emerytury rolniczej za okres wskazany w zaskarżonej decyzji z dnia 12 lipca 2024 r., która to została wypłacona ubezpieczonej należnie.

Wobec tego ubezpieczona nie jest zobowiązana do zwrotu części uzupełniającej emerytury rolniczej wypłaconej jej w okresie od dnia 2 grudnia 2021 roku do dnia 29 lutego 2024 roku. Stosownie bowiem do treści art. 138 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z art. 52 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników do zwrotu świadczeń jest obowiązana taka osoba, która pobrała świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części.

Mając powyższe na uwadze, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone decyzje Prezesa KRUS i stwierdził, że część uzupełniająca renty przyznanej E. G. od dnia 1 marca 2024 r. i od dnia 1 czerwca 2024 r. nie ulega zawieszeniu oraz stwierdził brak nadpłaty części uzupełniającej renty rolniczej w okresie od 2 grudnia 2021 roku do 29 lutego 2024 roku, w tym brak obowiązku zwrotu przez E. G. kwoty 1710,20 zł.

SSO Paulina Kuźma