Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 2.05.2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł., po rozpoznaniu wniosku z 17.01.2024 r., przyznał P. N. emeryturę od 15.02.2024 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne i kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Zakład wskazał, że emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę

- kwota składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji wynosi 209626,24 zł

- kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wynosi 470412,99 zł,

- średnie dalsze trwanie życia wynosi 210,00 miesięcy,

- obliczona kwota emerytury wynosi 3238,28 zł

Emerytura została obliczona zgodnie z art. 26 ustawy emerytalnej:

( (...),24 + (...),99) : 210 = 3238,28 zł

Emerytura z FUS po waloryzacji przysługuje w kwocie:

od 1.03.2024 r. – 3630,79 zł

(decyzja z 2.05.2024 r. w aktach ZUS)

Odwołanie od ww. decyzji złożył wnioskodawca, uznając ją za krzywdzącą zarzucając: po pierwsze, że jego kapitał początkowy został wadliwie wyliczony, gdyż w okresie zatrudnienia w Spółdzielni Pracy (...) w Ł. od 1.09.1977 r. do 31.08.1992 r. pracując na stanowisku formowacza wyrobów szklanych ręcznie pobierał wynagrodzenie przewyższające średnie krajowe wynagrodzenie, od którego opłacał składki ubezpieczeniowe, natomiast ZUS przyjął z tego okresu zatrudnienia w sposób nieuczciwy najniższe zarobki, a po drugie, nie została mu przyznana rekompensata za pracę w warunkach szczególnych, mimo że wykonywał pracę na stanowisku formowacza wyrobów szklanych ręcznie, która to praca jest uznana za pracę w warunkach szkodliwych, dodając, że w czasie pracy w (...) Wytwórni (...) był także narażony na bardzo szkodliwe dla zdrowia opary rtęci.

(odwołanie k. 3)

W odpowiedzi na odwołanie ZUS II Oddział w Ł. wniósł o oddalenie odwołania. Zakład podniósł, że kapitał początkowy, a następnie emerytura wnioskodawcy zostały wyliczone w prawidłowy sposób. Pozwany wskazał też, że organ rentowy nie uwzględnił żadnego okresu zatrudnienia przypadającego po 31.12.2008 r. w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych ponieważ wnioskodawca nie został zgłoszony do ZUS jako pracownik zatrudniony w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze. Zakład podał, że uwzględnił wnioskodawcy ogólny staż pracy w ilości 38 lat, 7 miesięcy, 5 dni, w tym okresy składkowe w ilości 38 lat, 20 dni, a okresy nieskładkowe w ilości 6 miesięcy, 15 dni. Pozwany wskazał, że ze świadectwa pracy z 5.05.1992 r. wystawionego przez Spółdzielnię Pracy (...) w Ł. wynika, że ubezpieczony był zatrudniony od 1.09.1977 r. do 31.05.1992 r. w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku formowacz wyrobów szklanych oraz fakt odbycia służby wojskowej w okresie od 24.10.1980 r. do 15.10.1982 r., a także, że stosunek pracy został rozwiązany na skutek likwidacji spółdzielni – dodając, że w ww. świadectwie brak odpowiedniego punktu odniesienia do ewentualnego wykonywania w tym okresie pracy w szczególnych warunkach. Zakład podkreślił odnosząc się do zarzutów podnoszonych w odwołaniu, że przy ustalaniu wysokości emerytury uwzględniono zarówno kapitał początkowy wyliczony decyzją z 13.02.2024 r., jak i zgromadzone składki na indywidualnym koncie i subkoncie ubezpieczonego, co szczegółowo wskazano w decyzji z 2.05.2024 r.

( odpowiedź na odwołanie k. 5)

Na rozprawie w dniu 21.01.2025 r. - bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku w n/n sprawie - wnioskodawca poparł odwołanie w zakresie zarzutów dotyczących przyznania mu uprawnień do rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych, a w pozostałej części, będąc pouczonym w trybie art. 5 k.p.c. o treści art. 6 k.c. na przykładach o wnioskach dowodowych i o skutkach ich niezłożenia, oświadczył, że rozumie ww. pouczenie i stwierdził, że nie popiera co do pozostałych zarzutów swojego odwołania, gdyż dopiero postara się dotrzeć do dokumentacji płacowej z okresu jego zatrudnienia w Spółdzielni Pracy (...) w Ł..

( stanowisko wnioskodawcy - e-prot. z 21.01.2025 r.: 00:00:51, 00:05:19, 00:40:45, pouczenie –e-prot. z 21.01.2025 r.: 00:03:10)

Sąd Okręgowy następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca - P. N. urodził się (...)

(niesporne)

W dniu 17.01.2024 r. ubezpieczony złożył wniosek o emeryturę z wieku powszechnego wraz z wnioskiem o rekompensatę za pracę w warunkach szczególnych.

( wniosek k. 1 akt ZUS)

Zaskarżoną decyzją z dnia 2.05.2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł., po rozpoznaniu ww. wniosku, przyznał ubezpieczonemu emeryturę od 15.02.2024 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne i kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Zakład wskazał, że emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę

- kwota składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji wynosi 209626,24 zł

- kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wynosi 470412,99 zł,

- średnie dalsze trwanie życia wynosi 210,00 miesięcy,

- obliczona kwota emerytury wynosi 3238,28 zł

Emerytura została obliczona zgodnie z art. 26 ustawy emerytalnej:

( (...),24 + (...),99) : 210 = 3238,28 zł

Emerytura z FUS po waloryzacji przysługuje w kwocie:

od 1.03.2024 r. – 3630,79 zł

(decyzja w aktach ZUS)

W świadectwie pracy z dnia 5.05.1992 r., wystawionym przez Spółdzielnię Pracy (...) w Ł. potwierdzono, że ubezpieczony był zatrudniony od 1.09.1977 r. do 31.05.1992 r. w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku formowacz wyrobów szklanych oraz fakt odbycia służby wojskowej przez wnioskodawcę w okresie od 24.10.1980 r. do 15.10.1982 r., a także, że stosunek pracy został rozwiązany na skutek likwidacji spółdzielni. W ww. świadectwie brak odpowiedniego punktu dotyczącego wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

( świadectwo pracy k. 9 akt kapitałowych)

W świadectwie pracy z dnia 1.09.1992 r. wystawionym także przez Spółdzielnię Pracy (...) w Ł. potwierdzono, że ubezpieczony był zatrudniony od 1.06.1992 r. do 31.08.1992 r. w ww. zakładzie pracy na stanowisku formowacza wyrobów szklanych w pełnym wymiarze czasu pracy, a także, że stosunek pracy został rozwiązany na skutek likwidacji spółdzielni. W ww. świadectwie również brak odpowiedniego punktu dotyczącego wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

( świadectwo pracy k. 10 akt kapitałowych)

Ubezpieczony ukończył zasadniczą szkołę przetwórstwa szkła przy Spółdzielni Pracy (...) w Ł., a po jej zakończeniu podjął od dnia 1.09.1977 r. pracę w ww. Spółdzielni Pracy, w której został zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku formowacza ręcznego wyrobów szklanych. Wnioskodawca kontynuował naukę na tym samym kierunku w technikum w W..

W całym badanym okresie zatrudnienia w Spółdzielni Pracy (...) w Ł. od dnia 1.09.1977 r. do dnia 31.08.1992 r. wnioskodawca wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wyłącznie pracę na stanowisku formowacza wyrobów szklanych ręcznie. Ww. zakład pracy produkował termometry rtęciowe. Odwołujący przez cały okres tego zatrudnienia otrzymywał dodatek za pracę w warunkach szczególnych. Praca ubezpieczonego polegała na ręcznym formowaniu szkła poprzez dmuchanie przez rurkę, z której w ten sposób formował tzw. zbiornik lekarski czyli termometr. Pracował przy palniku gazowo - tlenowym, gdzie szkło było rozgrzewane do czerwoności. Z tego szkła ubezpieczony formułował termometry. Wykonywał pracę na hali, gdzie pracowało ok. 30 pracowników. Każdy pracownik miał swój palnik. Na hali było bardzo gorąco, duszno, średnio była tam zawsze temperatura 30 stopni C., panował tam hałas. Nie było klimatyzacji i nie można było otwierać okien – nawet latem - ponieważ powstawał wtedy przeciąg i gasły palniki. Na hali były tylko wentylatory, które nie dawały jednak rady, gdy w okresie letnim na zewnątrz były upały. Ubezpieczony wykonywał tę pracę w narażeniu na opary rtęci i tlenku węgla. Czasami wnioskodawca sam napełniał rtęcią termometry, a czasami było to robione maszynowo. W związku z tym, że praca odbywała się w oparach rtęci w przedmiotowym zakładzie były częste wizytacje z SANEPIDU w wyniku, których pracownicy byli odsuwani od pracy przy napełnianiu termometrów rtęcią z uwagi na stwierdzone duże stężenie rtęci w organizmie. Ze względu na szkodliwe warunki pracy wnioskodawca i inni pracownicy wykonujący pracę formowacza szkła ręcznego otrzymywali mleko, soki. Odwołujący nie wykonywał w badanym okresie zatrudnienia żadnych innych prac. Ani wnioskodawca, ani inni pracownicy, którzy w tym samym okresie pracowali razem z nim w ww. zakładzie pracy, nie odnaleźli swojej dokumentacji pracowniczej i nie mają wiedzy, gdzie może się ona znajdować.

W okresie zatrudnienia w ww. zakładzie pracy ubezpieczony odbył służbę wojskową w okresie od 24.10.1980 r. do 15.10.1982 r. Ubezpieczony rozpoczął służbę wojskową bez żadnego dnia przerwy w pracy w tym zakładzie pracy, w którym wykonywał pracę do 23.10.1980 r. przed rozpoczęciem tejże służby, a po jej zakończeniu powrócił do pracy w ww. zakładzie pracy na tym stanowisku od razu pierwszego dnia po zakończeniu służby wojskowej, tj. w dniu 16.10.1982 r. bez żadnego dnia przerwy, nie korzystając z żadnego urlopu.

(świadectwa pracy k. 9-10 akt kapitałowych, kserokopia książeczki wojskowej k. 7-8 akt kapitałowych, kserokopia legitymacji ubezpieczeniowej k. 15-19 akt kapitałowych, zeznania wnioskodawcy – e-prot. z 21.01.2025 r.: 00:09:49-00:12:59 w zw. z 00:38:16, zeznania świadka K. Z. e- prot. z 21.01.2025 r.: 00:21:59, zeznania świadka Z. B. e-prot. z 21.01.2025 r.: 00:28:54)

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy odtworzył na podstawie powołanych dokumentów, a także na podstawie korelujących z nimi zeznań świadków i wnioskodawcy, które razem tworzyły spójną, logiczną całość. Sąd uznał zeznania świadków i wnioskodawcy za w pełni wiarygodne, uznając, że są szczere, spontaniczne i nie noszą znamion konfabulacji. Podkreślić należy, że świadkowie mieli pełną wiedzę na temat charakteru pracy odwołującego w badanym okresie zatrudnienia, albowiem pracowali razem z wnioskodawcą w tym samym zakładzie pracy, a przy tym są dla niego osobami obcymi, a zatem nie mieli żadnego interesu w tym, ażeby zeznawać na korzyść wnioskodawcy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie podlega uwzględnieniu.

Wskazać w tym miejscu należy, że wnioskodawca na ostatnim terminie rozprawy oświadczył, iż popiera swoje odwołanie w zakresie w jakim żąda rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych, ograniczając w ten sposób spór pomiędzy stronami wyłącznie do ww. kwestii. Przedmiotem postępowania było zatem rozstrzygnięcie, czy ubezpieczonemu przysługuje prawo do rekompensaty z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze, przy czym jedyna sporna okoliczność dotyczyła posiadania przez ubezpieczonego wymaganego prawem co najmniej 15-letniego stażu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy zważył, że zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2023 r., poz. 164) ustawa określa warunki nabywania prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, zwanych „emeryturami pomostowymi”, o których mowa w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U z 2022 r., poz. 504, 1504 i 2461).

Na mocy art. 21 ust. 1 w zw. z art. 2 pkt 5 ww. ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

W myśl ust. 2 ww. przepisu rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Przesłankami uprawniającymi do rekompensaty są:

1) utrata przez ubezpieczonego możliwości przejścia na emeryturę we wcześniejszym wieku emerytalnym w związku z wygaśnięciem po dniu 31.12.2008 r. - w stosunku do ubezpieczonych urodzonych po dniu 31.12.1948 r., a przed dniem 1.01.1969 r. - podstawy prawnej przewidującej takie uprawnienie;

2) niespełnienie przez ubezpieczonego warunków uprawniających go do emerytury pomostowej na zasadach wynikających z przepisów o emeryturach pomostowych;

3) legitymowanie się przez ubezpieczonego co najmniej 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z FUS;

4) nieuzyskanie przez ubezpieczonego prawa do emerytury według zasad przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.

W zakresie interpretacji co do kręgu osób uprawnionych do rekompensaty oraz ram czasowych pracy wykonywanej w warunkach szczególnych rozstrzygnął Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z 25.11.2010 r., K 27/09 (OTK –A 2010, nr 9, poz. 109) przyjął, że rekompensata jest odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze dla osób, które rozpoczęły pracę przed dniem 1.01.1999 r. i nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Celem rekompensaty, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego (tak: M. Z. - Komentarz do art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, LEX, tak też wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 31 marca 2016 r., III AUa 1899/15 – LEX 2044406).

Art. 23 ust. 1 ww. ustawy stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.

Do oceny pracy wykonywanej w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze konieczne jest odwołanie się do przepisów ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504), gdzie wskazano, że rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w art. 32 ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych (ust. 4 art. 32). Przepisy dotychczasowe to rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), dalej jako rozporządzenie.

Z zestawienia § 1 i 2 ww. rozporządzenia wynika, iż pracą w szczególnych warunkach jest praca świadczona stale i w pełnym wymiarze na stanowiskach wskazanych w załączniku do tego aktu. Warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy jest spełniony tylko wówczas, gdy pracownik w ramach obowiązującego go pełnego wymiaru czasu pracy na określonym stanowisku pracy nie wykonuje czynności pracowniczych nie związanych z tym stanowiskiem pracy, ale stale, tj. ciągle wykonuje prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Zgodnie z §2 ust. 2 ww. rozporządzenia, okresy pracy w warunkach szczególnych stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Z powołanego wyżej § 2 rozporządzenia nie wynika jednak, aby stwierdzenie zakładu pracy w przedmiocie wykonywania przez pracownika pracy w warunkach szczególnych miało charakter wiążący i nie podlegało kontroli organów przyznających świadczenia uzależnione od wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Brak takiego świadectwa lub jego zakwestionowanie przez organ rentowy, nie wyklucza dokonania ustalenia zatrudnienia w warunkach szczególnych innymi środkami dowodowymi w toku postępowania sądowego.

Jednocześnie w myśl rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11.10.2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. Nr 237, poz. 1412), jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności: legitymacja ubezpieczeniowa, legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia (§ 22 ust. 1).

Nie oznacza to, że osoba odwołująca się jest pozbawiona możliwości ustalenia, iż w zakładzie pracy pracowała w warunkach szczególnych. Ustalenie rodzaju wykonywanej pracy na podstawie osobowych środków dowodowych nie jest bowiem wyłączone w postępowaniu przed sądem rozpoznającym sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, w których przewiduje się odstępstwa od zasad ogólnych postępowania dowodowego, bowiem zgodnie z treścią przepisu art. 473 § 1 k.p.c., dowód z zeznań świadków jest dopuszczalny w zasadzie co do wszystkich faktów spornych lub niemożliwych do udowodnienia za pomocą dowodu z dokumentu, a nawet ponad i przeciwko osnowie dokumentu (por. wyrok SN z 08.12.1998 r. II UKN 357/98, uchwała SN z 24.09.1984r., III UZP 6/84).

Postępowanie sądowe zainicjowane wniesieniem przez ubezpieczonego odwołania od decyzji organu rentowego toczy się bowiem według zasady swobodnej oceny dowodów, wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie zaś z art. 233 § 1 k.p.c., sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału. W konsekwencji możliwe jest ustalenie okresów pracy w szczególnych warunkach również w oparciu o inne dowody niż zaświadczenia z zakładów pracy (uchwała SN z 21.09.1984 r., sygn. III UZP 48/84 oraz uchwała SN z 10.03.1984 r., sygn. III UZP 6/84).

Powyższe wynika także z uchwały Sądu Najwyższego z 27.05.1985r. (II UZP 5/85), w której SN stwierdził, że jeżeli odwołujący wykaże, że z powodu likwidacji zakładu pracy nie jest możliwe przedstawienie zaświadczenia z zakładu pracy, to może tę okoliczność dowodzić wszelkimi środkami dowodowymi (por. też wyrok SN z dnia 08.04.1999 r. II UKN 619/98).

Przypomnieć należy, że organ rentowy na etapie postępowania administracyjnego odmówił zaliczenia do tego stażu okresu zatrudnienia od 1.09.1977 r. do 31.08.1992 r. tj. okresu zatrudnienia powoda na stanowisku formowacza wyrobów szklanych ręcznie w Spółdzielni Pracy (...) w Ł..

Mając na uwadze argumentację organu rentowego należy wskazać, że jeżeli pracownik nie otrzymał odpowiedniego dokumentu, poświadczającego jego pracę w szczególnych warunkach, może okoliczność tą udowadniać przed Sądem, wykorzystując do tego przewidziane w kodeksie postępowania cywilnego środki dowodowe.

Oczywiście brak odpowiedniego świadectwa pracy w szczególnych warunkach, jak również nieprecyzyjne wskazanie w nim stanowiska zajmowanego przez pracownika, jest uchybieniem formalnym, ale Sąd bada rzeczywisty stan sprawy. Należy przy tym zauważyć, że wnioskodawca nie miał możliwości wystąpienia do Sądu Pracy z pozwem o sprostowanie świadectwa pracy z dnia 5.05.1992 r. i świadectwa pracy z dnia 1.09.1992 r. po zakończeniu zatrudnienia w Spółdzielni Pracy (...) w Ł.. W tym bowiem okresie świadectwo pracy nie zawierało punktu o pracy w warunkach szczególnych i w związku z tym Sądy nie rozpoznawały takich spraw. Przepis dotyczący konieczności wskazywania w świadectwie pracy okresów pracy w szczególnych warunkach wszedł w życie dopiero od dnia 2 czerwca 1996 roku. Również powództwo wytoczone w późniejszym terminie nie spowodowałoby możliwości dokonania takiego ustalenia, gdyż stosownie do treści art. 189 k.p.c. wnioskodawca musiałby wykazać interes prawny w dochodzonym ustaleniu, a orzecznictwo stoi na ugruntowanym stanowisku, że całokształt postępowania dotyczącego ustalenia prawa do świadczeń emerytalno-rentowych z tytułu ubezpieczenia społecznego należy do właściwości organów rentowych. (podobnie uzasadnienie uchwały SN z dnia 17.06.1987 r. III PZP 19/87 OSNC 1988/10/132).

De facto wnioskodawca tylko w niniejszym postępowaniu mógł wykazać, iż faktycznie jego praca była pracą w szczególnych warunkach.

Postępowanie dowodowe wykazało zaś, że w całym spornym okresie zatrudnienia od 1.09.1977 r. do 31.08.1992 r. powód wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wyłącznie pracę formowacza wyrobów szklanych ręcznie w Spółdzielni Pracy (...) w Ł.. Z zebranego materiału dowodowego wynika, że powód żadnych innych prac w tym okresie zatrudnienia poza pracą formowacza wyrobów szklanych ręcznie nie wykonywał. Potwierdzili to świadkowie, którzy w tym samym czasie pracowali razem z wnioskodawcą i mieli wiedzą na czym konkretnie polegała praca odwołującego. Z zeznań świadków i wnioskodawcy wynika, że odwołujący wykonywał pracę formowacza wyrobów szklanych ręcznego, a konkretnie formowanie zbiorników lekarskich czyli termometrów na hali, gdzie było gorąco, duszno, a praca odbywała się w oparach rtęci i tlenku węgla, a zatem w warunkach szkodliwych. Nadto skarżący również niejednokrotnie ręcznie napełniał termometry rtęcią. Świadkowie potwierdzili także, że były wypłacane dodatki za pracę szkodliwą, a pracownicy otrzymywali mleko, soki. W ocenie Sądu na uwagę zasługuje okoliczność, iż pomimo tego, że wnioskodawczyni nie legitymuje się zaświadczeniem o pracy w szczególnych warunkach wydanym przez uprawniony podmiot za okres od 1.09.1977 roku do 31.08.1992 roku, to jednak w świadectwach pracy z dnia 5.05.1992 r. i z dnia 1.09.1992 r. /k. 9 i 10 akt kapitałowych/ ma wpisane, iż zajmował stanowisko formowacza wyrobów szklanych, a świadkowie pracujących w powyższym zakładzie pracy w tym samym okresie co wnioskodawca potwierdzili, iż odwołujący wykonywał wyłącznie prace na stanowisku formowacza wyrobów szklanych ręcznie.

Bezspornym jest, że stanowisko formowacza wyrobów szklanych ręcznie jest zaliczane jest do pracy w szczególnych warunkach. Analiza treści wykazu A do powołanego rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. wskazuje bowiem, że wymieniona w dziale XIV poz. 20 praca przy produkcji drobnych wyrobów ze szkła jest pracą w szczególnych warunkach. Stosownie zaś do działu XIV poz. 20 wykazu A stanowiącego załącznik do uchwały nr 80/83 załącznik do uchwały nr 80/83 Zarządu Centralnego Związku (...) z dnia 30 czerwca 1983 roku stanowisko „formowacz wyrobów szklanych ręcznie” jest pracą w szczególnych warunkach.

Dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 10 kwietnia 2014 r., II UK 395/13, Lex Nr 1455235).

W tym miejscu wskazać należy, że Sąd całkowicie aprobuje utrwalony w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, co do znaczenia wykazów resortowych dla uznania pracy za wykonywanej w szczególnych warunkach. W wyroku z dnia 20 października 2005 r., I UK 41/05, Sąd Najwyższy trafnie stwierdził, że wykonywanie pracy na stanowisku określonym w zarządzeniu resortowym, której nie wymieniono w wykazach A i B, stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), nie uprawnia do uzyskania emerytury na podstawie art. 32 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (por. także: wyrok z dnia 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 392; z dnia 20 października 2005 r., I UK 41/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 306; z dnia 25 lutego 2009 r., II UK 227/08; z dnia 25 lutego 2010 r., II UK 218/09; z dnia 24 listopada 2010 r., I UK 128/10). Jak słusznie wyjaśnił Sąd Najwyższy - wykazy resortowe mają jedynie charakter informacyjny, techniczno-porządkujący i uściślający, w szczególności wówczas, gdy w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia nie wymienia się określonych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym (tak trafnie postanowienie SN z 8.05.2012 r., II UK 25/12, L.).

W ocenie Sądu do stażu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych należy także zaliczyć ubezpieczonemu okres odbywania zasadniczej służby wojskowej od 24.10.1980 r. do 15.10.1982 r. Wynika to bowiem z jednoznacznego i ugruntowanego już stanowiska orzecznictwa sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, które stoi na stanowisku, że okres odbywania zasadniczej służby wojskowej winien zostać zaliczony do pracy w warunkach szczególnych (zob. np. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 23 listopada 2021 r. (...) 251/21; z dnia 29 maja 2019 r., II UK 188/18, LEX nr 2690869; z dnia 5 listopada 2020 r., II UK 407/19, LEX nr 3075150). Podkreślić należy, że odwołujący nie miał żadnego dnia przerwy w pracy przed rozpoczęciem ww. służby wojskowej, gdyż wykonywał pracę w Spółdzielni Pracy (...) w Ł. do 23.10.1980 r. jako formowacz wyrobów szklanych ręcznie, ani też nie miał żadnego dnia przerwy po zakończeniu tejże służby, po której nie korzystał z urlopu, lecz wrócił już następnego dnia do wykonywania pracy na tym samym stanowisku w ww. Spółdzielni czyli od 16.10.1982 r. Wnioskodawca odbywał służbę wojskową w okresie obowiązywania ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ( Dz. U. z 1967 roku, nr 44, poz. 220). Zgodnie z art. 108 ust. 1 powołanej ustawy okres odbytej zasadniczej lub okresowej służby wojskowej zaliczał się do okresu zatrudnienia, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po odbyciu tej służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem do służby albo w tej samej gałęzi pracy. Przepis art. 106 ust. 1 tej ustawy wskazywał, na obowiązek pracodawcy, który zatrudniał pracownika w dniu powołania do zasadniczej służby wojskowej, do zatrudnienia go na poprzednio zajmowanym stanowisku lub na stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju pracy oraz zaszeregowania osobistego, jeżeli w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z tej służby pracownik zgłosił swój powrót do zakładu pracy w celu podjęcia zatrudnienia. Zgodnie z uchwałą 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2013 roku w sprawie II UZP 6/13 czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ( Dz. U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 roku) zalicza się na warunkach wynikających z tego przepisu – do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w zw. z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) ( Biul. SN 2013/10/24, M.P.Pr. (...)-101, zob. też. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2013 roku, II UK 217/13, LEX nr 1408683). Podkreślić należy, że w ocenie Sądu nie ma znaczenia okoliczność, że Sąd Najwyższy w powołanej uchwale odnosił się do stanu prawnego obowiązującego do dnia 31 grudnia 1974 roku, tj. do dnia wejścia w życie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, ponieważ regulacje mające znaczenie dla oceny zasadności zaliczania okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie związanych z nim uprawnień, uległy zmianie dopiero od chwili wejścia w życie rozporządzenia Rady Ministrów z 4 maja 1979 roku w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia ( Dz. U nr 13, poz. 86 ze zm.) tj. od dnia 1 stycznia 1980 roku. Jak słusznie wskazuje Sąd Najwyższy w ww. uchwale nie można mieć wątpliwości, że ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej regulowała zasadniczą służbę wojskową, a jej przepisy gwarancyjne (odpowiednio art. 125 tej pierwszej oraz art. 108 ust. 1 tej drugiej) miały znaczenie dla uprawnień pracowniczych, zaliczając okres służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień uzależnionych od ilości lat pracy albo od ciągłości pracy w danym zawodzie lub służbie bądź w szczególnych warunkach, od których zależy nabycie tych uprawnień oraz w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby pracownik podjął zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby (art. 108 ustawy z 1967 r.), niemniej jednak nie może budzić wątpliwości, że znajdą one zastosowanie także w zakresie kwalifikowania takiej służby do okresów ubezpieczenia społecznego. Orzecznictwo Sądu Najwyższego na przestrzeni lat jednoznacznie przesądziło, że czas zasadniczej służby wojskowej aż do 9 grudnia 1991 r. zalicza się do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, a zatem i emerytury pomostowej, jeżeli pracownik w ciągu 30 dni od zwolnienia z zasadniczej służby wojskowej podjął pracę w szczególnych warunkach. O ile jeszcze do podjęcia przez Sąd Najwyższy powołanej uchwały z dnia 16 października 2013 r. II UZP 6/13 kwestia ta nie była oczywista z racji i pewnych rozbieżności w samym orzecznictwie Sądu Najwyższego (patrz na wyroki SN wskazane w uzasadnieniu uchwały z dnia 16 października 2013 r. II UZP 6/13), o tyle po tej uchwale nie powinna budzić żadnych wątpliwości. Wszakże Sąd Najwyższy w składzie powiększonym, bo 7 sędziów, na skutek przedstawionego zagadnienia prawnego podjął uchwałę, że "czas zasadniczej służby wojskowej, odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej)". Potwierdzeniem tego stanowiska jest uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2016 r. III UZP 9/16. W uchwale tej Sąd Najwyższy powołał się na swoją uchwałę z dnia 16 października 2013 r. II UZP 6/13, wskazując że obecnie obowiązujące (odmienne) przepisy w tym względzie nie mają znaczenia, gdyż zaliczenie okresu służby wojskowej następuje w dacie podjęcia ponownie pracy. W uchwale tej Sąd Najwyższy także wskazał, że nie ma jakichkolwiek powodów do odmowy traktowania zaliczenia służby wojskowej do takiego, a nie innego okresu czasu, gdyż zgodnie z art. 125 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony, czas odbywania zasadniczej służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień wynikających, zarówno z Kodeksu pracy, jak i przepisów szczególnych.

Należy też wskazać na jednoznaczne stanowisko Sądu Najwyższego zaprezentowane w postanowieniu z dnia 18 sierpnia 2021 r. (...) 210/21. Wskazał mianowicie w nim Sąd Najwyższy, że z art. 125 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony w brzmieniu ustalonym od dnia 11 lutego 1984 r. (t.j. Dz. U. z 1984 r. Nr, poz. 31) wynika, że pracownikowi, który w ciągu trzydziestu dni od zwolnienia z zasadniczej lub okresowej służby wojskowej podjął pracę, czas odbywania służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął pracę, w zakresie wszelkich uprawnień wynikających z Kodeksu pracy oraz przepisów szczególnych. Oznacza to, że wliczenie okresu służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym pracownik podjął pracę w ciągu trzydziestu dni od zwolnienia ze służby, dotyczy nie tylko uprawnień prawno-pracowniczych, wynikających z przepisów Kodeksu pracy, ale także wszelkich innych uprawnień prawno-pracowniczych, wynikających z przepisów Kodeksu pracy, ale także wszelkich innych uprawnień prawno-pracowniczych, wynikających z przepisów szczególnych. Nie ma przy tym żadnego powodu, aby twierdzić, że powołana regulacja odnosi się tylko do wybranych przepisów szczególnych, a nie odnosi się do emerytur w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Okres służby wojskowej traktuje się jako okres równorzędny z rzeczywistym wykonywaniem zatrudnienia w ramach stosunku pracy (art. 301 k.p.). Okres takiej służby jest zatem okresem zaliczanym do pracowniczego stażu zatrudnienia. Sąd Okręgowy w pełni podziela to stanowisko Sądu Najwyższego i uważa, że odnosi się ono również do okresu sprzed 11 lutego 1984 r. Artykuł mianowicie 125 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony do 10.02.1984 brzmiał analogicznie jak po 11 lutego 1984 r. "Pracownikowi, który w ciągu trzydziestu dni od zwolnienia z zasadniczej lub okresowej służby wojskowej podjął pracę, czas odbywania służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął pracę, w zakresie wszelkich uprawnień wynikających z Kodeksu pracy oraz przepisów szczególnych. Nie ma tymczasem żadnych powodów aby uważać, że przed datą 11 lutego 1984 r. inaczej traktować w tym względzie pracownika jak od tej daty, skoro regulacja prawna jest tożsama. Mając zatem to wszystko na względzie należało zaliczyć odwołującemu się okres odbywania zasadniczej służby wojskowej do okresu czasu umożliwiającego przejście na emeryturę w obniżonym wieku, jaką jest emerytura pomostowa.

Przytoczone wyżej orzecznictwo ma również zastosowanie w przypadku wliczania zasadniczej służby wojskowej do wymaganego stażu pracy w szczególnych warunkach w związku z ubieganiem się o rekompensatę z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach na podstawie art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 23 listopada 2021 r. (...) 251/21; z dnia 29 maja 2019 r., II UK 188/18, LEX nr 2690869; z dnia 5 listopada 2020 r., II UK 407/19, LEX nr 3075150).

W świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego Sąd przyjął, że ubezpieczony wykazał, że posiada wymagany prawem 15 -letni okres wykonywania pracy o szczególnym charakterze, gdyż przeprowadzone w n/n sprawie postępowanie dowodowe wykazało jednoznacznie, że ubezpieczony w całym spornym okresie zatrudnienia od 1.09.1977 r. do 31.08.1992 r. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wyłącznie prace formowacza wyrobów szklanych ręcznie, co odpowiada pracy wymienionej w Wykazie A dziale XIV poz. 20 stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a także w dziale XIV poz. 20 wykazu A stanowiącego załącznik do uchwały nr 80/83 Zarządu Centralnego Związku (...) z dnia 30 czerwca 1983 r. Jak już wyżej wyjaśniono Sąd stoi przy tym na stanowisku, że cały ww. okres zatrudnienia w Spółdzielni Pracy (...) w Ł. razem z okresem odbywania służby wojskowej przez ubezpieczonego od dnia 24.10.1980 r. do dnia 15.10.1982 r. należy zaliczyć do stażu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych - to zaś oznacza, że powód wykazał, iż legitymuje się wymaganym prawem stażem takiej pracy w ilości 15 lat.

Końcowo zaznaczyć należy, że nie ma żadnych podstaw, by okres pracy w warunkach szczególnych niezbędny do prawa do rekompensaty ustalać w inny sposób, niż miało to miało miejsce przy określaniu prawa ubezpieczonych do emerytur z tytułu pracy w szczególnych warunkach na podstawie ustawy emerytalnej (tak samo SA w B. w wyroku z dnia 18.12.2019 r., III AUa 563/19, L.).

W efekcie Sąd Okręgowy uznał, że odwołujący legitymuje się stażem pracy o szczególnym charakterze w wymaganej prawem ilości 15 lat. Zdaniem Sądu przeprowadzone postępowanie wykazało w sposób jednoznaczny, że powód spełnił tym samym wszystkie niezbędne przesłanki warunkujące przyznanie mu prawa do rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do rekompensaty.