Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

do całości wyroku

Decyzją z dnia 19.02.2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. zobowiązał J. K. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z tytułu renty rodzinnej i (...) za okres od 1.06.2023 r. do 30.09.2023 r. w łącznej kwocie 9.100,76 zł– z tytułu przerwy w nauce, oraz odsetek ustawowych za opóźnienie, naliczonych za okres od następnego dnia po dniu wypłaty świadczenia tj. od 21.06.2023 r. do dnia wydania decyzji w kwocie 401,03 zł, co łącznie dało kwotę 9.501,79 zł.

/decyzja k. 92 akt ZUS/

Od powyższej decyzji odwołanie złożył J. K., wnosząc o zmianę poprzez stwierdzenie, że nie jest on zobowiązany do zwrotu ww. kwoty, a także w części dotyczącej odsetek, wnosząc o umorzenie odsetek naliczonych za opóźnienie za okres od 21.06.2023 r. do dnia wydania decyzji czyli 19.02.2024 r. w kwocie 401,03 zł oraz o nienaliczanie kolejnych odsetek do dnia wyjaśnienia sprawy. Podał, że w miesiącach: czerwiec, lipiec, sierpień, wrzesień obowiązywał cały czas status ucznia, była zachowana ciągłość nauki i nie było przerwy w nauczaniu.

(odwołanie k. 3-4)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

(odpowiedź na odwołanie k. 13-14)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny

J. K. urodził się (...)

/bezsporne/

Wnioskodawca podjął naukę w Policealnej Szkole Medycznej (...) w Ł. na kierunku terapeuta zajęciowy od 1.09.2022 r. na pierwszym semestrze w roku szkolnym 2022/2023. Przewidywany termin zakończenia nauki określono na sierpień 2024 r.

/zaświadczenie k. 50 akt ZUS/

Decyzją z dnia 17.01.2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał wnioskodawcy prawo do renty rodzinnej po zmarłej babci, która była rodziną zastępczą dla ubezpieczonego, na okres od 1.02.2023 r. do 31.08.2023 r. pod warunkiem nauki.

/decyzja k. 52 akt ZUS, postanowienie k. 9/

Od momentu uzyskania prawa do renty rodzinnej wnioskodawca był regularnie pouczany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych o obowiązku ciążącym na osobach pobierających rentę rodzinną po ukończeniu 16 roku życia, tj. do poinformowania organu rentowego o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły-uczelni, a jeżeli uczy się nadal to do nadesłania zaświadczenia z szkoły-uczelni z podaniem terminu programowego jej ukończenia. Ponadto w doręczanych decyzjach była informacja, iż osoba, która nienależnie pobrała świadczenia zobowiązana jest do ich zwrotu oraz definicja nienależnie pobranego świadczenia.

/okoliczność bezsporna/

W roku szkolnym 2022/2023 ubezpieczony podjął naukę na kierunku terapeuta zajęciowy w Policealnej Szkole Medycznej (...) w Ł. od 1.09.2022 r. i uzyskał zaliczenie I semestru uzyskując promocję na semestr II. W II semestrze uzyskał wymaganą frekwencję 50%, lecz nie podszedł do wszystkich egzaminów końcowych i w związku z tym nie otrzymał promocji na wyższy semestr, w efekcie czego został skreślony z listy słuchaczy kierunku terapeuta zajęciowy w dniu 31.08.2023 r.

Następnie ponownie zapisał się do ww. Szkoły w dniu 1.09.2023 r. na I semestr w Zaocznej Szkole Policealnej Cosinus I w Ł. na kierunek florystyka. W dniu zapisu otrzymał skierowanie na badanie do lekarza medycyny pracy i dostarczył je 16.09.2023 r.

We wrześniu 2023 r. odbywały się zjazdy w dniach 16-17.09.2023 r., 30.09-1.10.2023 r., w których ubezpieczony nie uczestniczył. W październiku 2023 r. wnioskodawca miał frekwencję 11 godzin na 54 godzin zajęć. W listopadzie 2023 r. nie uczestniczył w zajęciach. W dniu 22.11.2023 r. złożył rezygnację z nauki i odebrał dokumenty.

/zaświadczenia k. 5-7, pismo Fundacji (...) k. 30, zaświadczenia k. 75 i 85 akt ZUS/

Decyzją z 19.09.2023 r. ZUS renta rodzinna została przedłużona do 31.01.2024 r. w związku ze zmianą szkoły i kierunku – pod warunkiem nauki.

/ decyzja k. 68 akt ZUS/

U wnioskodawcy w maju 2023 r. rozpoczęły się poważne problemy zdrowotne ze stawem skokowym, które uniemożliwiły mu w czerwcu 2023 r. udział w zajęciach w Policealnej Szkole Medycznej (...) w Ł. na kierunku terapeuta zajęciowy. U wnioskodawcy doszło do zapalenia żył i zakrzepicy powierzchniowych kończyn dolnych. O swoich problemach zdrowotnych odwołujący powiadomił szkołę telefonicznie. Powiedziano mu, że nie musi dostarczać zwolnienia ani zaświadczenia o swoim stanie zdrowia.

/historia choroby k. 9-12, dokumentacja medyczna k. 34-35, 38-39, zaświadczenie k. 75 akt ZUS, zeznania wnioskodawcy e-prot. z 25.07.2024 r.: 00:02:06-00:19:10 w zw. z e-prot. z 17.10.2024 r.: 00:15:08, zeznania świadka M. J. e-prot. z 17.10.2024 r.: 00:04:53/

Wnioskodawca rozpoczął naukę na kierunku florysta w Policealnej Szkole (...) w formie zaocznej od 22.11.2023 r. lecz rozwiązał umowę (...).01.2024 r.

/ zaświadczenie k. 8/

Zaskarżoną decyzją z dnia 19.02.2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. zobowiązał J. K. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z tytułu renty rodzinnej i (...) za okres od 1.06.2023 r. do 30.09.2023 r. w łącznej kwocie 9.100,76 zł– z tytułu przerwy w nauce, oraz odsetek ustawowych za opóźnienie, naliczonych za okres od następnego dnia po dniu wypłaty świadczenia tj. od 21.06.2023 r. do dnia wydania decyzji w kwocie 401,03 zł, co łącznie dało kwotę 9.501,79 zł.

/ decyzja k. 92 akt ZUS/

W spornym okresie od 1.06.2023 r. do 30.09.2023 r. wnioskodawca nie był zgłoszony do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego jako pracownik i nie korzystał ze zwolnienia lekarskiego.

/niesporne, pismo ZUS k. 21/

Sąd Okręgowy zważył, co następuje

Odwołanie jest zasadne jedynie częściowo.

Zgodnie z art. 68 ust 1 do ust. 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 grudnia 1998 r. (t.j. Dz. U. 2023 r., poz. 1251 ze zm.) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej: 1) do ukończenia 16 lat; 2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo 3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

Na mocy art. 138 ust. 1 cytowanej ustawy osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu (ust. 3)

Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5 (ust.4).

Organ rentowy może odstąpić od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, zmniejszyć wysokość potrąceń, ustaloną zgodnie z art. 140 ust. 4 pkt 1, lub zawiesić dokonywanie tych potrąceń na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności (ust. 6).

Świadczeniem nienależnym może być tylko świadczenie, wypłacone osobie, która w dniu wydania decyzji spełniała warunki pobierania świadczenia, ale później utraciła uprawnienie do jego pobierania i mimo prawidłowego pouczenia nie powiadomiła o okolicznościach pozbawiających prawa do wypłaty świadczeń, bądź osobie, która nie miała w dniu wydania decyzji prawa do świadczenia i uzyskała wypłatę świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów, albo innego świadomego wprowadzenia organu rentowego w błąd. Istotnym elementem konstrukcyjnym pojęcia nienależnego świadczenia jest świadomość osoby, która pobrała świadczenia, co do faktu, że zostało ono jej wypłacone bez podstawy prawnej na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego.

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego warunkiem uznania świadczenia za nienależnie pobrane jest pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje jego utratę (w całości lub w części). Pouczenie o takich okolicznościach nie może odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z różnorodnych okoliczności wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy. W tym sensie wystarczające jest przytoczenie przepisów określających te okoliczności. Jednakże pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do własnej sytuacji. Ponieważ pouczenie dotyczy zmian w stanie faktycznym i prawnym w stosunku do stanu istniejącego w dacie przyznania świadczenia, pobierający świadczenie musi mieć możność skonfrontowania zmian, jakie zaszły w jego przypadku, z treścią pouczenia / por. Sąd Najwyższy w wyroku z 10 czerwca 2008 r., I UK 394/07, oraz w wyroku z 14 marca 2006 r., I UK 161/05/.

Zgodnie z art. 84 ust 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 963 – j.t. ze zm.) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11.

W myśl ust. 11 powołanego przepisu jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający te świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, kwoty nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych podlegają zwrotowi bez odsetek.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 lutego 2013 r. wyjaśnił, że z art. 68 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach wynika, iż „prawo do renty rodzinnej dla dzieci, które ukończyły 16 lat życia, z zastrzeżeniem „do ukończenia nauki w szkole” (pkt 2), jest wyjątkiem od zasady przysługiwania tego prawa wszystkim dzieciom, które nie skończyły jeszcze 16 roku życia (pkt 1). To zaś oznacza konieczność dokonania wykładni użytego w art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy zwrotu „do ukończenia nauki w szkole” w ten sposób, że przepisem tym nie jest objęty przypadek „nauki w szkole”, sprowadzający się wyłącznie do formalnego legitymowania się statusem ucznia, jeżeli ubezpieczona nie wykonuje faktycznie obowiązków objętych programem nauczania, tym bardziej, gdy podejmuje pracę zarobkową w pełnym wymiarze, dysponując własnym źródłem utrzymania.” ( sprawa I UK 471/12).

Powyższe stanowisko zostało podzielone przez Sąd Apelacyjny w Łodzi, który w wyroku z dnia 20 maja 2013 r. (sygn. akt III AUa 542/13) wyjaśnił, że nie sposób zgodzić się z twierdzeniem, że przesłanki art. 68 § 1 pkt 2 u.e.r.f.u.s., zrealizowane zostają poprzez sam fakt uzyskania formalnego statusu ucznia, mimo oczywistej pozorności procesu kształcenia. Bowiem uprawnienie do renty rodzinnej zależy od określonych starań dziecka, występującego w roli ucznia, skoro już z treści art. 68 ust. 1 pkt 2 u.e.r.f.u.s. wynika, że celem nie jest nauka sama w sobie, ale jej „ukończenie”. Pojęcie „nauki w szkole” nie powinno być rozumiane dowolnie. Nie można mówić o pobieraniu nauki, gdy uczeń nie podejmuje żadnych starań w kierunku przyswajania wiedzy, a status osoby uczącej się uzyskuje tylko przez „zapisanie się” do określonej szkoły. W konsekwencji przepisem tym nie jest objęty przypadek „nauki w szkole”, sprowadzający się wyłącznie do formalnego legitymowania się statusem ucznia, jeżeli ubezpieczony nie wykonuje faktycznie obowiązków objętych programem nauczania, tym bardziej, gdy podejmuje pracę zarobkową w pełnym wymiarze, dysponując własnym źródłem utrzymania.

Jednocześnie przepisy o rencie rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od efektów nauki, jej pozytywnych rezultatów, ewentualnego powtarzania semestrów (podobnie wyrok SA w Warszawie z dnia 17 marca 2005 r., III AUa 702/04, R. 2005, nr 6; SA w L. w wyroku z dnia 14 czerwca 2006 r., III AUa 1467/05 (OSA 2007, z. 9, poz. 16).

Mając na uwadze powyższe stanowisko judykatury, które Sąd Okręgowy orzekający w niniejszej sprawie w całości podziela, stwierdzić należy, iż prawo do renty rodzinnej przysługuje osobie, która ma formalny status ucznia i jednocześnie wykazuje choćby minimalną wolę kontynuowania nauki. Rezultaty nauki w postaci pozytywnych ocen, zaliczeń czy zdania egzaminów nie są w tym wypadku wymagane. Istotne jest natomiast podejmowanie jakichkolwiek starań świadczących o woli kontynuowania nauki. Starania te nie muszą być także szczególnie systematyczne, choć z drugiej strony nie mogą mieć charakteru jednorazowego czy wyjątkowego.

Z materiału dowodowego wynika jednoznacznie, iż wnioskodawca rozpoczął naukę we wrześniu 2022 r. w szkole (...), mając w zamiarze ukończenie kierunku terapeuta zajęciowy i uzyskał zaliczenie I semestru otrzymując promocję na semestr II. W II semestrze odwołujący uzyskał wymaganą frekwencję w zajęciach wynoszącą co najmniej 50%, przy czym w czerwcu 2023 r. nie mógł uczestniczyć w zajęciach ze względu na poważne problemy zdrowotne, lecz jego aktywność w zajęciach była wystarczająca do zaliczenia tego semestru. Ostatecznie semestr II na kierunku terapeuta zajęciowy nie został zaliczony dlatego, że wnioskodawca nie przystąpił do wszystkich egzaminów, jednakże nie można z tego wywodzić, że świadczyło to o braku chęci kontynuowania nauki przez skarżącego do 31.08.2023 r. Ubezpieczony został skreślony z listy słuchaczy na kierunku terapeuta zajęciowy w dniu 31.08.2023 r., ale uzyskał status ucznia I semestru na kierunku florysta od 1.09.2023 r. Do 31.08.2023 r. odwołującemu przysługiwało zatem - z powodu kontynuowania nauki świadczenie rentowe. Przestało mu ono natomiast przysługiwać od września 2023 r., ponieważ nie uczestniczył w zajęciach w I semestrze na kierunku florysta począwszy od 1.09.2023 r. i złożył rezygnację z nauki na tym kierunku w dniu 22.11.2023 r., co świadczy o tym, że wnioskodawca nie wykazał już chęci dalszego uczenia a jedynie formalnie był wpisany na listę słuchaczy od 1.09.2023 r.

Nie można jednak zgodzić się z podejściem organu rentowego, oceniającego odrębnie każdy miesiąc, za który wypłacono rentę rodzinną, w oderwaniu od zamiaru kontynuacji nauki przez wnioskodawcę, co przede wszystkim dotyczy jego nauki na kierunku terapeuta zajęciowy. Jeśli nawet w jednym miesiącu odwołujący nie uczestniczył w żadnych zajęciach co miało miejsce jedynie w czerwcu 2023 r. na kierunku terapeuta zajęciowy (zaświadczenie k. 75 akt ZUS), ale uczynił to w poprzednich miesiącach uzyskując ogólnie w semestrze II wymaganą frekwencję 50% i przystąpił do części egzaminów końcowych w semestrze II na tym kierunku to wystarczająco wykazał, iż kontynuował naukę do 31.08.2023 r., a to, że ostatecznie nie uzyskał promocji na wyższy semestr na tym kierunku nie może w ocenie sądu pozbawić go prawa do renty przed 1.09.2023 r. - tym bardziej, że w trakcie przerwy wakacyjnej między semestrami posiadał status ucznia, także na innym kierunku - florysta, który miał rozpocząć się od 1.09.2023 r. zgodnie z regulaminem szkoły w roku szkolnym 2023/2024.

Ponieważ ubezpieczony nie uczestniczył od 1.09.2023 r. w żadnych zajęciach na kierunku florysta i ostatecznie sam zrezygnował z kontynuowania na tym kierunku nauki w Szkole Cosinus w dniu 22.11.2023 r., a jednocześnie był już skreślony z listy słuchaczy z dniem 31.08.2023 r. na wcześniejszym kierunku terapeuta zajęciowy – przeto dopiero od 1.09.2023 r. w sposób rażący nie wypełniał swoich obowiązków ucznia, co świadczy o braku zamiaru kontynuowania nauki od 1.09.2023 r.

Druga przesłanka dotycząca wykazania, że osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania, która to okoliczność - została przez Sąd zbadana i nie była nawet kwestionowana przez skarżącą w toku n/n postępowania sądowego. Z materiału dowodowego wynika bowiem, że wnioskodawca był pouczony o okolicznościach powodujących brak prawa do świadczeń i miał tym samym świadomość, że renta rodzinna przysługuje mu pod warunkiem kontynuowania nauki. Wskazuje na to nie tylko treść wydawanych w stosunku do niego decyzji, ale także samo zachowanie wnioskodawcy w badanym okresie.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że nie zobowiązał odwołującego do zwrotu świadczeń pobranych za miesiące czerwiec, lipiec i sierpień 2023 r., o czym orzeczono w punkcie 1 sentencji wyroku.

Uwzględniając powyższe, a także fakt, że o kontynuowaniu nauki w szkole w rozumieniu art. 68 § 1 pkt 2 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie przesądza samo tylko formalne posiadanie statusu ucznia, czy słuchacza szkoły (co w przedmiotowym stanie faktycznym w odniesieniu do skarżącego dotyczy okresu, gdy był formalnie jedynie słuchaczem na kierunku florysta od 1.09.2023 r. do 22.11.2023 r., kiedy to został skreślony z listy słuchaczy szkoły po złożonej przez siebie rezygnacji) oraz, że skarżący po zaprzestaniu spełniania swoich obowiązków szkolnych od 1.09.2023 r. pobierał świadczenia rentowe, Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie w pozostałym zakresie, o czym orzeczono w punkcie 2 sentencji wyroku, biorąc pod uwagę fakt, iż wnioskodawca był prawidłowo pouczony o okolicznościach pozbawiających go prawa do renty, czego zresztą w toku postępowania nie kwestionował.

Mając na uwadze, że w odwołaniu od kwestionowanej decyzji z 15.04.2024 r. ubezpieczony zawarł wniosek o umorzenie naliczonych odsetek, co do którego ZUS nie wypowiadał się w zaskarżonej decyzji, Sąd Okręgowy postanowił tę kwestię, na podstawie art. 477 ¹⁰ §2 k.p.c., przekazać organowi rentowemu celem rozpoznania i wydania decyzji, o czym orzeczono, jak w punkcie 3 sentencji orzeczenia.