Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

pkt. 2 postanowienia z dnia 18 III 2021 roku.

Decyzją z dnia 15 marca 2019 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. w Z., na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r., poz. 1270 ze zm.), po rozpatrzeniu wniosku A. B. z dnia 18-02-2019 r. odmówi wszczęcia postępowania w sprawie ustalenia uprawnień do emerytury dla Pani B. B. (1). W uzasadnieniu wskazał, iż zgodnie z art. 116 ust. 1 ustawy emerytalnej postępowanie w sprawie świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Krąg osób uprawnionych do złożenia wniosku o emeryturę określa wprost ustawa emerytalna oraz rozporządzenie.

W oparciu o art. 61a § 1 kpa, gdy żądanie, o którym mowa w art. 61 kpa, zostało wniesione przez osobę niebędącą stroną lub z innych uzasadnionych przyczyn postępowanie nie może być wszczęte, organ administracji publicznej wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania. W przedmiotowej sprawie wniosek o emeryturę złożony został przez osobę nieuprawnioną (decyzja akta ZUS).

W dniu 29 marca 2019 roku A. B. złożyła odwołanie od powyższej decyzji. Zaskarżonej decyzji zarzuciła naruszenie:

1) art. 61a § 1 k.p.a. poprzez bezzasadną odmowę wszczęcia postępowania,

art. 11 k.p.a. w zw. z art. 107 § 3 k.p.a. przez całkowity brak ustosunkowania się do kwestii legitymacji do złożenia wniosku o emeryturę dla pani B. B. (1) przez panią A. B. jako wierzyciela wykonującego prawa dłużniczki

2) art. 24, art. 100, art. 129 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS w zw. z art. 9102 § 1 k.p.c. poprzez uchylenie się przez organ rentowy od obowiązku merytorycznego rozpoznania złożonego wniosku. W związku z tym wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji w ten sposób, aby zobowiązać organ rentowy do wszczęcia postępowania w sprawie ustalenia uprawnień do emerytury dla pani B. B. (1).

W uzasadnieniu podniosła, iż zaskarżona decyzja jest nieprawidłowa i jako taka nie może ostać się w obrocie prawnym. A. B. jest wierzycielką B. B. (1), a jej należności stwierdzone są tytułem wykonawczym - prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z dnia 18.04.2008 r. (sygn. XIII GC 211/08). Na tej podstawie wierzycielka złożyła do Komornika Sądowego wniosek o wszczęcie egzekucji. Egzekucję tę skierowała m.in. do prawa majątkowego dłużniczki związanego z jej uprawnieniami z ubezpieczenia emerytalnego, które jej przysługują z racji osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Stosownego zajęcia na podstawie art. 910 i nast. k.p.c. (zajęcie innych praw majątkowych) Komornik dokonał pismem z dnia 9.11.2018 r. (data wpływu do organu rentowego 19.11.2018 r.) wskazując, że dokonuje zajęcia prawa dłużniczki do emerytury z ubezpieczenia emerytalnego, obejmującego prawo do złożenia wniosku o emeryturę. Zajęcie jest prawomocne (organ rentowy nie wniósł skargi na czynność komornika). Powyższe zajęcie zostało ponadto udokumentowane zaświadczeniem załączonym do wniosku o emeryturę. Na skutek dokonanego zajęcia prawa doszło do tzw. podstawienia wierzyciela egzekwującego w prawa dłużnika egzekwowanego. Zgodnie z art. 100 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS prawo do świadczenia emerytalnego powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do jego nabycia. Nabycie prawa do emerytury następuje więc z chwilą spełnienia ostatniego z wymaganych warunków i nie ma na to wpływu wola osoby ubezpieczonej. Prawo do emerytury powstaje z mocy prawa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2001 r., li UKN 136/00, OSNP 2002/18/441). Z reguły datą nabycia tego prawa jest dzień osiągnięcia wieku przewidzianego w ustawie wynoszącego dla kobiet 60 lat (art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

Stosownie do art. 910 ² § 1 k.p.c. z mocy zajęcia wierzyciel może wykonywać wszelkie uprawnienia majątkowe dłużnika wynikające z zajętego prawa. które są niezbędne do zaspokojenia wierzyciela w drodze egzekucji, może również podejmować wszelkie działania, które są niezbędne do zachowania prawa. Dokonane zajęcie pozwoliło wierzycielce złożyć wniosek o emeryturę za dłużniczkę, co z kolei powinno prowadzić do powstania po stronie ZUS obowiązku wypłaty comiesięcznego świadczenia. Zaspokojenie wierzycielki powinno zatem nastąpić na skutek realizacji zajętego prawa (art. 9116 § 1 k.p.c.). Zgodnie z art. 9114 k.p.c. zajęcie prawa obejmuje również wszelkie wierzytelności i roszczenia przysługujące dłużnikowi z tytułu zajętego prawa (odwołanie k. 3-5).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, argumentując jak w decyzji. W uzasadnieniu organ podał, że w myśl art. 116 ustawy emerytalnej, § 3 cytowanego rozporządzenia postępowanie w sprawie świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego. Do wniosku w sprawie przyznania świadczeń powinny być dołączone dowody uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości. Zgodnie z art. 61a. § 1. Kpa gdy żądanie, o którym mowa w art. 61, zostało wniesione przez osobę nie będącą stroną lub z innych uzasadnionych przyczyn postępowanie nie może być wszczęte, organ administracji publicznej wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania. Art. 83 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej stanowi, ze Zakład wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. W przedmiotowej sprawie wniosek o przyznanie emerytury został złożony przez osobę nieuprawnioną. Prawo do emerytury, a tym samym prawo do złożenia wniosku o przyznanie emerytury jest prawem podmiotowym, niezbywalnym, którego uprawniony nie może przenieść na inne osoby. Zgodnie z art. 831 § 1 pkt 3 Kpc nie podlegają egzekucji prawa niezbywalne, chyba że możność ich ¬zbycia wyłączono umową, a przedmiot świadczenia nadaje się do egzekucji albo wykonanie prawa może być powierzone komu innemu. Krąg osób uprawnionych do złożenia wniosku o emeryturę został wprost określony w ustawie emerytalnej i powoływanym rozporządzeniu, w związku z czym brak podstaw do podjęcia postępowania w sprawie przyznania Pani B. B. (2) uprawnień do emerytury (odpowiedź na odwołanie k. 6).

Postanowieniem z dnia 18 marca 2021 roku Sąd Okręgowy umorzył postępowanie w sprawie w związku z cofnięciem odwołania na skutek ustalenia, iż decyzją z dnia 11 października 2019 roku ZUS I Oddział w Ł. przyznał B. B. (1) prawo do emerytury, (informacja ZUS k.54 i postanowienie k.64).

Na rozprawie poprzedzającej wydanie orzeczenia pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego na mocy art. 103 kpc wraz z odsetkami w kwocie 420,- zł (oświadczeni e-protokół z 18 III 2021 roku 00:00:39 w zw. z pismem k.58-60).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zgodnie z przepisem art. 103 § 1 kpc niezależnie od wyniku sprawy sąd może włożyć na stronę lub interwenienta obowiązek zwrotu kosztów, wywołanych ich niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem.

§ 2. Przepis § 1 dotyczy zwłaszcza kosztów powstałych wskutek uchylenia się od wyjaśnień lub złożenia wyjaśnień niezgodnych z prawdą, zatajenia lub opóźnionego powołania dowodów, a także oczywiście nieuzasadnionej odmowy poddania się mediacji.

Na ten właśnie przepis powołał się pełnomocnik wnioskodawczyni wnosząc o obciążenie organu rentowego kosztami zastępstwa procesowego, mimo, iż wnioskodawczyni cofnęła odwołanie, z uwagi na to, że wydanie wyroku stało się zbędne. W takiej zaś sytuacji stronę, która złożyła odwołanie traktuje się jak stronę przegrywającą proces czyli to na niej ewentualnie spoczywa konieczność poniesienia zarówno swoich kosztów postępowania, jak i kosztów strony przeciwnej.

Artykuł 103 stanowi kolejny wyjątek od zasady obowiązującej przy orzekaniu o kosztach procesu, tj. zasady odpowiedzialności stron za wynik procesu (art. 98 § 1) – urzeczywistniając zasadę zawinienia. Może on znaleźć zastosowanie tylko w okolicznościach w tym przepisie wskazanych i nie podlega wykładni rozszerzającej. Ocena zachowań stanowiących niesumienne lub oczywiście niewłaściwe postępowanie należy do sądu. Przy czym cechy takiego postępowania muszą wystąpić w toku procesu, a nie przed jego wytoczeniem. Niesumienne lub oczywiście niewłaściwe zachowanie może polegać m.in. na: – uchyleniu się od składania wyjaśnień lub złożenia wyjaśnień niezgodnych z prawdą, – zatajeniu lub opóźnionego powołania dowodów, – nieuzasadnionej odmowie poddania się mediacji.

„Zasada zawinienia z art. 103 skierowana jest przeciwko podmiotowi procesowemu, którego postępowanie w procesie narusza normę procesową zawierającą nakaz lub zakaz.” (M. Kuchnio [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie procesowe. Komentarz aktualizowany, red. O. M. Piaskowska, LEX/el. 2020, art. 103.)

„Użyte w komentowanym przepisie określenie „niesumienne lub oczywiście niewłaściwe” postępowanie odnosi się tylko do tych czynności, które podejmowane są w ramach postępowania sądowego, a nie postępowania pozasądowego lub niedotyczącego konkretnej sprawy (zob. orzeczenie SN z dnia 4 grudnia 1951 r., C 423/51, OSNCK 1953, nr 1, poz. 21; orzeczenie SN z dnia 21 sierpnia 1954 r., 2 CZ 80/54, NP 1955, nr 3, s. 112; wyrok SN z dnia 25 sierpnia 1967 r., II PR 53/67, OSP 1968, z. 6, poz. 120; postanowienie SN z dnia 27 lipca 1971 r., II PZP 29/71, LEX nr 6971).” (T. Demendecki [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do wybranych przepisów nowelizacji 2019, red. A. Jakubecki, LEX/el. 2019, art. 103.)

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż roszczenie zgłoszone przez wnioskodawczynię miało charakter wyjątkowy jeśli nie precedensowy.

Organ rentowy w zaskarżonej decyzji odmówił wydania decyzji o ustaleniu prawa do emerytury dla osoby trzeciej. Jedyną przesłanką odmowy był brak legitymacji do złożenia takiego wniosku. Organ rentowy podkreślał, iż wnioskodawczyni nie mieści się w kręgu podmiotów uprawnionych do złożenia ww wniosku. Umorzenie zaś postępowania było następstwem ustalenia, iż w międzyczasie wydano decyzję ustalającą prawo do emerytury dla tej osoby trzeciej, ale na jej wniosek. Przyczyną wszczęcia postępowania była chęć dokonania egzekucji ze świadczenia emerytalnego osoby trzeciej.

W ocenie sądu orzekającego brak podstaw do zastosowania regulacji z art. 103 kpc bowiem organowi rentowemu nie można przypisać winy, przynajmniej w takim zakresie w jakim wymaga tego cytowany przepis. Ewentualne zaniechanie podania informacji organowi egzekucyjnemu - komornikowi, który zwrócił się do organu rentowego, nie może być oceniane w ramach niniejszej sprawy. Jest to bowiem element poza procesowy.

Istotne jest również, iż w dacie wydania spornej decyzji prawo do emerytury B. B. (1) nie zostało jeszcze ustalone. Nadto nie może umknąć uwagi sądu okoliczność, iż wnioskodawczyni skierowała wniosek do innej jednostki organizacyjnej ZUS niż właściwy do rozpoznania wniosku o emeryturę osoby trzeciej. Zatem organ ten nie wydawał decyzji dotyczącej B. B. i nie miał automatycznej wiedzy o wydaniu takiej decyzji przez inny Oddział ZUS. Czynienie organowi zarzutu, iż nie podjął próby ustalenia czy jakakolwiek jednostka ZUS wydała stosowną decyzję zwłaszcza w toku postępowania, w sytuacji gdy w ocenie organu rentowego wniosek złożyła osoba nieuprawniona a nadto w sytuacji, gdy profesjonalny pełnomocnik wnioskodawczyni skierował wniosek do niewłaściwej jednostki podobnie zresztą jak Komornik, nie daje podstawy do uznania, iż zaistniały przesłanki do obciążenia ZUS kosztami zastępstwa procesowego w oparciu o art. 103 kpc. Na marginesie dodać należy, iż sama kwestia dopuszczalności takiego wniosku nie została ostatecznie przez sąd rozstrzygnięta i nie można wykluczyć sytuacji oddalenia odwołania w przypadku gdyby sąd podzielił argumentację organu rentowego.

Z tych też powodów sąd orzekając o kosztach zastosował zasadę z art. 98 kpc czyli odpowiedzialności za wynik procesu.

„Zasada odpowiedzialności za wynik procesu wyrażona w art. 98 oznacza, że strona, która przegrała sprawę, jest obowiązana zwrócić przeciwnikowi poniesione przez niego koszty procesu. Co do zasady przegrywającym proces jest powód, którego żądanie nie zostało uwzględnione, lub pozwany, którego obrona okazała się nieskuteczna, bez względu na to, czy strona uległa co do istoty, czy też formalnie, np. przez odrzucenie pozwu, i bez względu na to, czy doszło do tego z winy strony przegrywającej (zob. postanowienia SN: z 10.11.2010 r., III PZ 5/10, LEX nr 686071, oraz z 23.02.2012 r., V CZ 146/11, LEX nr 1147818). Za stronę przegrywającą sprawę uważa się także pozwanego, który w toku procesu spełnił dochodzone od niego świadczenie, czym zaspokoił roszczenie powoda wymagalne w chwili wytoczenia powództwa (postanowienie SN z 6.11.1984 r., IV CZ 196/84, LEX nr 8642; jednak w postanowieniu z 24.11.2017 r., III CZP 67/17, LEX nr 2418075, SN przyjął, że powód jest stroną przegrywającą proces także wtedy, gdy jego roszczenie wygasło w toku postępowania na skutek spełnienia świadczenia, a mimo to popierał on nadal powództwo, które zostało oddalone). Także cofnięcie pozwu czy środka zaskarżenia traktowane jest jako przegranie sprawy z wyjątkiem sytuacji, gdy cofnięcie wywołane jest zaspokojeniem roszczenia (postanowienia SN: z 8.02.2001 r., II UKN 14/01, OSNAPiUS 2002/20, poz. 504; z 9.06.2000 r., I PKN 97/00, OSNAPiUS 2002/1, poz. 4; z 14.05.1966 r., I PZ 30/66, LEX nr 5988; z 27.08.1962 r., II CZ 103/62, OSNCP 1963/7–8, poz. 171; z 11.12.2009 r., V CZ 58/09, LEX nr 551159; z 7.03.2013 r., IV CZ 8/13, LEX nr 1318484; z 12.04.2012 r., II CZ 208/11, LEX nr 1214570; uzasadnienia wyroków SN: z 21.02.2002 r., I PKN 932/00, OSNP 2004/4, poz. 63; z 8.02.2012 r., V CZ 109/11, LEX nr 1147814).” (M. Manowska [w:] A. Adamczuk, P. Pruś, M. Radwan, M. Sieńko, E. Stefańska, M. Manowska, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Art. 1-477(16), wyd. IV, Warszawa 2021, art. 98.)

ZARZĄDZENIE

odpis postanowienia wraz uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi wnioskodawczyni.

25 III 2021 roku.