Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 listopada 2018 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. odmówił M. Z. prawa do renty rodzinnej. W uzasadnieniu decyzji ZUS wskazał, iż orzeczeniem Komisji Lekarskiej ustalono, że wnioskodawczyni stała się całkowicie niezdolna do pracy od 26 sierpnia 1996 r i w tym czasie nie uczęszczała do szkoły.

(decyzja – k. 20 akt ZUS)

W odwołaniu z dnia 21 grudnia 2018 roku ubezpieczona nie zgodziła się z decyzją, wskazując, że jest niezdolna do pracy od daty wcześniejszej.

(odwołanie - k. 3)

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie wywodząc jak w uzasadnieniu decyzji.
(odpowiedź na odwołanie – k. 4).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. Z. urodziła się w dniu (...) Wnioskodawczyni pobiera rentę socjalną, do której jest uprawniona od 1.12.2003 r. Zgodnie z orzeczeniem Lekarza Orzecznika z dnia 28.01.2004 r stwierdzono, że ubezpieczona jest okresowo od 26.08.1996 r całkowicie niezdolna do pracy, a niezdolność ta pozostaje w związku z naruszeniem sprawności organizmu powstałym w czasie nauki w szkole ponadpodstawowej.

(okoliczność bezsporna, wniosek o rentę – k. 1 akt ZUS, orzeczenie – k. 25 dok. Lek. )

Wnioskodawczyni ukończyła 25 lat w dniu (...).

(okoliczność bezsporna)

W dniu 26 września 2018 r. ubezpieczona złożyła wniosek o ustalenie prawa do renty rodzinnej po zmarłym ojcu J. Z..

(wniosek o rentę - k. 1 akt ZUS)

Orzeczeniem z dnia 24.10.2018 roku lekarz orzecznik ZUS stwierdził, że ubezpieczona jest całkowicie niezdolna do pracy do 21.02.2021 r. Data powstania całkowitej niezdolności do pracy – od 1996 r.

(orzeczenie lekarza orzecznika k. 15 akt ZUS ).

Orzeczeniem z dnia 15.11.2018 roku komisja lekarska ZUS ustaliła, że ubezpieczona jest całkowicie niezdolna do pracy do 28.02.2021 r. Data powstania całkowitej niezdolności do pracy to 26.08.1996 r. Jest niezdolna do samodzielnej egzystencji do 28.02.2021 r, daty powstania niezdolności do samodzielnej egzystencji nie da się ustalić.

(orzeczenie komisji lekarskiej - k.19 akt ZUS)

Wnioskodawczyni:

- ukończyła szkołę podstawową w dniu 9.06.1989 r,

- uczęszczała do LO w okresie 1.09.1989 – 31.08.1993,

- studiowała na UŁ w okresie 1.10.1993 – 1.06.1994

- pobierała zasiłek dla bezrobotnych w okresie 3.10.1995 – 2.10.1996

- uczyła się w Policealnym Studium Zawodowym w okresie 1.09.1997 – 3.07.1999

(okoliczności bezsporne)

Jako uczennica liceum wykazywała pewne oznaki niedostosowania społecznego, izolowała się w klasie, nie utrzymywała bliższych kontaktów z koleżankami, obawiała się egzaminu maturalnego.

/zaświadczenie – k. 12, zeznania świadków H. Z. – 00:05:07 – 00:18:34, M. G. – 00:20:06 – 00:24:52 e – prot. Z dnia 21.08.19 r/

U wnioskodawczyni rozpoznano schizofrenię paranoidalną. Z tego powodu jest całkowicie niezdolna do pracy (od 26.08.1996 – data pierwszej hospitalizacji) oraz stwierdza się naruszenie sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji (daty początkowej nie da się ustalić) - do lutego 2021 r.

(pisemna opinia biegłego lekarza psychiatry – k.20 - 21 )

Sąd Okręgowy dokonał następującej oceny dowodów:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o załączone do akt sprawy akta rentowe ubezpieczonej, jej dokumentację medyczną oraz wydaną w sprawie opinię biegłego psychiatry.

Biegły zapoznał się z przedłożoną w toku postępowania dokumentacją lekarską z przebiegu leczenia ubezpieczonej i na podstawie tej dokumentacji oraz badania bezpośredniego, ocenił i opisał stan jej zdrowia. Opinia biegłego jest jasna i obiektywna, opisuje stan zdrowia ubezpieczonej w zakresie wynikającym z tezy dowodowej oraz sporządzona została zgodnie z wymaganiami fachowości i niezbędną wiedzą w zakresie stanowiącym jej przedmiot.

Biegły wskazał na rozpoznane dolegliwości i ich wpływ na niezdolność do pracy wnioskodawczyni oraz okres jej powstania. Stwierdził całkowitą niezdolność do pracy, co nie było sporne pomiędzy stronami. Ustalił, iż niezdolność ta powstała w sierpniu 1996 r w związku z pierwszą hospitalizacją.

Mając powyższe na względzie Sąd uznał zatem w pełni wartość dowodową opinii biegłego oraz podzielił, jako przekonywujące, wnioski wypływające z jej treści.

Wnioskodawczyni skutecznie nie zakwestionowała opinii, nie zgłosiła konkretnych zarzutów pod jej adresem. Przedstawiony dowód z zeznań świadków, co do pojawiających się wcześniej symptomów choroby nie stanowi wystarczającego dowodu na to, iż już wówczas wnioskodawczyni pozostawała całkowicie niezdolna do pracy, bowiem do stwierdzenia tej okoliczności konieczne są wiadomości specjalne. Poza tym poza sporem pozostawało, iż całkowita niezdolność do pracy pozostaje w związku z naruszeniem sprawności organizmu powstałym w czasie nauki w szkole ponadpodstawowej, bowiem ubezpieczona pobiera na tej podstawie rentę socjalną.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego odwołanie ubezpieczonej jest zasadne.

Kwestią sporną był okres powstania niezdolności do pracy. Mimo, iż opinia biegłego potwierdziła ustaloną przez organ rentowy datę niezdolności do pracy, odwołanie okazało się zasadne, bowiem w ocenie Sądu organ rentowy dokonał błędnej wykładni obowiązujących przepisów.

Zgodnie z art. 68 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku (Dz.U.2017.1383 t.j.) o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

1) do ukończenia 16 lat;

2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo

3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

Dziecko, które stało się niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji po osiągnięciu wieku (czyli maksymalnie 25 lat) określonego w art. 68 ust. 1 pkt 1 lub 2 u.e.r.f.u.s. nie nabywa prawa do renty rodzinnej na podstawie art. 68 ust. 1 pkt 3 tej ustawy./tak Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 23 maja 2018 r. III AUa 624/17 /.

Prawo do renty rodzinnej przysługuje tylko takiemu dziecku całkowicie niezdolnemu do pracy, a także niezdolnemu do samodzielnej egzystencji, które nie miało możliwości uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, a więc takiemu, które stało się niezdolne do pracy w czasie, gdy nie mogło podlegać ubezpieczeniu społecznemu z powodu wieku lub uczęszczania do szkoły. Ustawodawca nie przyznał prawa do renty rodzinnej dzieciom zmarłego, które przed osiągnięciem wieku 16 lat lub przed ukończeniem szkoły stały się częściowo niezdolne do pracy, gdyż dzieci takie mogą korzystać, co prawda z ograniczonych, lecz istniejących możliwości zarobkowych. Ta sama logika przemawia za wyłączeniem prawa do renty rodzinnej dzieci, które stały się całkowicie niezdolne do pracy, w tym także niezdolne do samodzielnej egzystencji, po osiągnięciu tego wieku i ukończeniu nauki, gdyż w stosunku do nich nie było przeszkód do podjęcia pracy lub innej działalności łączącej się z obowiązkiem ubezpieczenia./tak Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 20 czerwca 2017 r. III AUa 881/16, por. także Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 6 października 2016 r. III AUa 1875/15 LEX nr 2172498/.

Prawo do renty rodzinnej bez względu na wiek przysługuje dziecku, które pomimo całkowitej niezdolności do pracy powstałej przed 25 rokiem życia zmierzało do ukończenia nauki, choćby proces ten nie był nieprzerwany. W orzecznictwie zostało rozstrzygnięte, że prawa do renty rodzinnej nie nabywa osoba dorosła, która:

- stała się całkowicie niezdolna do pracy po ukończeniu 16 roku życia,

- a jeżeli kontynuowała naukę - po 25 roku życia.

Zatem renta rodzinna nie przysługuje w związku z powstaniem całkowitej niezdolności do pracy po upływie okresów wskazanych w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy (por. np. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2006 r., II UZP 10/06, OSNP 2007 nr 5-6, poz. 75 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2006 r., I UK 116/05, OSNP 2007 nr 1-2, poz. 24).

W tym przepisie występują więc trzy grupy dzieci i trzy sytuacje, w których powstaje ich uprawnienie do renty rodzinnej:

1.  dzieci, które w chwili osierocenia nie ukończyły 16 roku życia (art. 68 ust. 1 pkt 1 ustawy),

2.  dzieci osierocone po ukończeniu tego wieku, które nabywają prawo do renty po rodzicu do ukończenia nauki w szkole, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia (art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy),

3.  osoby osierocone jako dorosłe, które nabywają prawo do renty rodzinnej, które stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresach, o których mowa w pkt 1 lub 2 (art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy).

Wbrew twierdzeniom organu rentowego art. 68 nie stawia wymagania, by w czasie powstawania całkowitej niezdolności do pracy ubezpieczony kontynuował naukę, czy uczęszczał do szkoły.

Takiego wymagania nie stawia się w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy, w którym warunek uprawniający do renty rodzinnej dzieci, które przekroczyły 16 lat życia, jest formułowany nie jako "uczęszczanie do szkoły", lecz jako okres trwający "do ukończenia nauki w szkole", nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia. W konsekwencji wobec osób dorosłych, o których mowa w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy, okres powstania całkowitej niezdolności do pracy ma przypadać na czas do ukończenia nauki w szkole, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia. Okresem, w którym ma powstać całkowita niezdolność do pracy jako przesłanka prawa do renty rodzinnej u osoby, która ukończyła 25 lat życia, jest czas do ukończenia nauki, przy czym proces ten, trwający nie dłużej niż do ukończenia 25 roku życia, nie musi polegać na nieprzerwanym uczestnictwie w jej pobieraniu. Na przyjęcie takiej koncepcji wskazuje wprost brzmienie art. 68 ust. 1 pkt 3 mówiące o okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

W związku z tym należy określić jaki charakter ma mieć ten proces i jakiego etapu nauki dotyczy zwrot "ukończenie nauki", a w związku z tym zważyć, że przepisy o rencie rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów oraz niepowtarzania semestrów, gdyż jedyny warunek to kontynuowanie nauki i ograniczenie wiekowe. Renta rodzinna przysługuje dziecku uczącemu się w szkole, także w okresach przerw w nauce, niezależnie od tego, czy formalnie zachowało ono status ucznia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2004 r., I UK 3/04, OSNP 2005 Nr 8, poz. 116). Za kontynuowanie nauki uznaje się trafnie niektóre przerwy w faktycznym jej pobieraniu. Prawo do renty rodzinnej przysługuje dziecku uczącemu się w szkole także w okresach przerw w nauce, jeżeli nauka jest następnie kontynuowana, niezależnie od tego, czy dziecko formalnie zachowało status ucznia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2004 r., I UK 3/04, OSNP 2005 Nr 8, poz. 116).

Kontynuowanie nauki musi więc być rzeczywiste, ale nie w znaczeniu uczestnictwa, lecz w tym sensie, że ma prowadzić do jej ukończenia, co nie znaczy jednak, że musi być nieprzerwane, nawet w związku ze skreśleniem z listy uczniów; nauki nie zamyka się ono w okresie objętym obowiązkiem szkolnym, obejmuje bowiem podjęcie studiów wyższych, nawet niezależnie od wcześniejszego ukończenia studiów magisterskich na innym kierunku (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2006 r., III UK 49/06, OSNP 2007 nr 13-14, poz. 205 i z dnia 13 grudnia 2010 r., III UK 50/10, OSNP 2012 nr 3-4, poz. 49).

Gdy ukończenie szkoły średniej wiąże się z uzyskaniem kwalifikacji w zakresie zawodu, którego ze względu na stan zdrowia dziecko nie może wykonywać, kwalifikacje takie mają jednie formalny charakter, gdyż w rzeczywistości nie stwarzają absolwentowi możliwości wejścia na rynek pracy i pozyskania samodzielnego źródła utrzymania. Jeśli zatem dziecko podejmuje dalszą naukę w celu zdobycia zawodu adekwatnego do jego stanu zdrowia, należy ten okres traktować jako okres pobierania nauki w rozumieniu art. 68 ust. 1 pkt 3 w związku z pkt 1 i 2 ustawy, a więc za okres, w jakim powinna powstać całkowita niezdolność do pracy osoby ubiegającej się o rentę rodzinną, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 25 roku życia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 2013 r., II UK 389/12, OSNP 2014 Nr 3, poz. 48 i z dnia 10 października 2006 r., I UK 85/06 (niepublikowany).

W konsekwencji więc przewidziany w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy warunek prawa dziecka do renty rodzinnej bez względu na wiek jest spełniony, jeżeli - mimo całkowitej niezdolności do pracy powstałej przed 25 rokiem życia - dziecko zmierzało do ukończenia nauki. Jego całkowita niezdolność do pracy ma powstać w okresie trwającym do ukończenia nauki, który biegnie do czasu ukończenia studiów wyższych, nie dłużej niż do ukończenia 25 roku życia, przy czym proces kontynuowania nauczania nie musi być nieprzerwany.

/tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30.11.2016, III UK 25/16, OSNP 2018/2/21, wraz z uzasadnieniem/

Ze względu na stan faktyczny niniejszej sprawy trzeba wskazać, iż M. Z. urodziła się w dniu (...), zatem 25 lat ukończyła (...), przed tą datą – od 26 sierpnia 1996 r stała się całkowicie niezdolna do pracy. W istocie w tej dacie była osobą bezrobotną i pobierała zasiłek dla bezrobotnych, jednakże do 1.06.1994 r studiowała, a następnie po przerwie kontynuowała naukę, bowiem uczyła się w Policealnym Studium Zawodowym w okresie 1.09.1997 – 3.07.1999, czego organ rentowy nie kwestionował. Zatem stała się niezdolna do pracy w okresie przed ukończeniem 25 roku życia, nadto zmierzała, po przerwie, w okresie do ukończenia 25 lat do ukończenia szkoły i zdobycia zawodu adekwatnego do stanu zdrowia.

Mając powyższe na uwadze Sąd, na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonej prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu, od dnia 1.09.2018 r, na podstawie art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Sąd nie orzekał o dacie końcowej prawa do świadczenia z uwagi na to, iż powyższe nie było dotychczas przedmiotem decyzji, zatem pozostawiono tę okoliczność do ustalenia organowi rentowemu przy wydawaniu decyzji wykonującej prawomocne orzeczenie Sądu I Instancji.