Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Wyrokiem częściowym z dnia 14 września 2022 r., wydanym w sprawie z powództwa R. M. przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości z siedzibą w G. o zapłatę, oddalił powództwo w stosunku do M. B..

(wyrok k: 722)

Apelację od tego wyroku wniósł powód, zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu strona powodowa zarzuciła nieważność postępowania z uwagi na fakt, że powód R. M. został pozbawiony możliwości obrony swoich praw w postępowaniu przed Sądem I instancji.

W konsekwencji podniesionych zarzutów powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Skierniewicach do ponownego rozpoznania oraz przyznanie pełnomocnikowi powoda kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu przed Sądem II instancji według norm przepisanych, przy czym złożono oświadczenie, że koszty te nie zostały opłacone w całości ani w części.

W apelacji powód zawarł również wniosek o wydanie zarządzenia zobowiązującego Dyrektora Aresztu Śledczego w B. ul. (...), (...)-(...) B. do umożliwienia R. M. dostępu do danych zgromadzonych na wirtualnym dysku w miejscu osadzenia powoda.

(apelacja k: 755-756)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna i jako taka nie może wywrzeć zamierzonego przez skarżącego skutku w postaci uwzględnienia jego wniosków apelacyjnych, co skutkuje jej oddaleniem z mocy art. 385 kpc.

Zgodnie z art. 379 pkt 5 k.p.c. nieważność postępowania zachodzi, jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw. Przed analizą tak sformułowanego zarzutu należy jednak poczynić kilka uwag wstępnych. Pozbawienie stron możności obrony swych praw, aby mogło stanowić przyczynę nieważności, musi być całkowite i w sposób bezwzględny wyłączyć możność obrony. Znaczy to tyle, że nieważność postępowania występuje wtedy, gdy strona postępowania wbrew swej woli zostanie faktycznie pozbawiona możności działania w postępowaniu lub jego istotnej części. Stwierdzenie, czy taki stan nastąpił, wymaga rozważenia dwóch kwestii, po pierwsze czy w konkretnej sprawie nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, a następnie czy uchybienie to miało wpływ na możność działania strony oraz, czy pomimo zaistnienia tych dwóch przesłanek strona mogła bronić swoich praw. Tylko przy kumulatywnym spełnieniu tych wszystkich przesłanek można mówić o skutkującym nieważnością postępowania pozbawieniu strony możliwości obrony swoich praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Nie każde naruszenie przepisów proceduralnych może być zatem w ten sposób traktowane (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2023 r., I PSK 77/22, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2023 r., (...) 54/22).

Nieważność postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. ma miejsce wyłącznie wtedy, gdy strona faktycznie zostanie pozbawiona możności działania w procesie lub jego istotnej części, czyli strona znalazła się w sytuacji, która wbrew jej woli całkowicie uniemożliwiła, a nie tylko utrudniła jej popieranie przed sądem dochodzonych roszczeń lub obronę przed żądaniami strony przeciwnej (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 10 października 2023 r., I ACa 331/23).

Pod podstawą nieważności postępowania z art. 379 pkt 5 k.p.c. nie może być jednak kwalifikowane każde naruszenie przepisów prawa procesowego, nawet jeśli mogło mieć wpływ na wynik rozstrzygnięcia (zob. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 1 lutego 1961 r., 4 CR 151/60, NP 1962, nr 7-8, str. (...), z dnia 17 października 1969 r., I CR 316/69, OSPiKA 1975/1/5). Pozbawienie możności obrony swoich praw implikujące nieważność postępowania nie może być rozciągane na przypadki nie przeprowadzenia wnioskowanych dowodów i to niezależnie od tego, czy następuje to na skutek ich oddalenia przez sąd, w związku z uznaniem, iż nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia istoty sprawy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2015 r., II CSK 637/14, nie publ.), bądź w wyniku - jak to miało miejsce w tej sprawie - naruszenia przepisów procesowych, normujących zasady przeprowadzania postępowania dowodowego. Zauważyć bowiem trzeba, że dokonując wykładni przepisu art. 379 pkt 5 k.p.c. trzeba ją odnieść do wskazanych w art. 386 § 2 i 4 k.p.c. kasatoryjnych podstaw wzruszenia wyroku sądu pierwszej instancji. Ustawodawca rozróżnił sytuację nieważności postępowania, w tym w postaci pozbawienia strony możności obrony swoich praw (art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c.) oraz przypadki nierozpoznania istoty sprawy (z reguły w razie pominięcia wniosków dowodowych z uwagi na przyjętą przez sąd meriti koncepcję rozstrzygnięcia sprawy) względnie konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (art. 386 § 4 k.p.c.), które to wadliwości nie skutkują nieważnością postępowania (postanowienie Sądu Najwyższego z 20 maja 2016 r., II CZ 29/16, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2017, II PZ 28/16).

Sąd Okręgowy w składzie rozpoznającym apelację podziela również ugruntowane stanowisko Sądu Najwyższego, iż samo oddalenie wniosku dowodowego nie stanowi uchybienia, które mogłyby zostać zakwalifikowane jako pozbawienie strony możności obrony praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2013 r., I UK 349/12, LEX nr 1555193; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 2018 r., I UK 362/17, LEX nr 2540121; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 2022 r., I CSK 2935/22, LEX nr 3412184).

Przekładając powyższe uwagi na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, że powód dopatruje się pozbawienia go możliwości obrony swoich praw w trzech sytuacjach: oddaleniu wniosku o wydanie zarządzenia umożliwiającego R. M. dostęp do dowodów w sprawie znajdujących się na jego dysku wirtualnym, pominięciu dowodu z ponownego przesłuchania powoda po zaznajomieniu się z aktami sprawy oraz odrzuceniu wniosku o wyłączenie SSR Aleksandry Kaszy – Grabowskiej od orzekania w sprawie.

Przypomnieć w tym miejscu należy, iż pełnomocnik powoda skierował do Sądu pismo z dnia 5 czerwca 2020 roku, w którym wniósł o to, aby Sąd Rejonowy zwrócił się do dyrektora zakładu karnego o udostępnienie powodowi jego telefonu komórkowego w celu zgrania z wirtualnej chmury plików audio i wideo nagranych podczas spotkań z pozwanym. Na uzasadnienie tego wniosku wskazał, że wnioski kierowane bezpośrednio do dyrektora nie zostały uwzględnione. Sąd I instancji kopię tego pisma przesłał do Dyrektora Zakładu Karnego celem rozpoznania zawartych w nim wniosków. W piśmie z dnia 25 czerwca 2020 roku Dyrektor odpowiedział, że wniosek powoda rozpoznał odmownie, gdyż sprzęt, o którym mowa w tym piśmie jest sprzętem, którego posiadanie przez osobę osadzoną w jednostce penitencjarnej jest niedozwolone, co wyłącza możliwość jego użytkowania przez powoda. Jednocześnie poinformował, że na prośbę R. M. sprzęt ten może być wydany poza teren zakładu karnego do rąk osoby przez niego wskazanej, w tym do rąk pełnomocnika, a ten na potrzeby toczącego się postępowania sądowego może zapoznać się z przechowywanymi danymi, dane te skopiować i wydrukować.

Strona powodowa nie wykazała, by choćby podjęła próbę uzyskania tych danych. Pomimo wyraźnego wskazania, że pozyskanie dowodów za pomocą telefonu powoda z wirtualnej chmury będzie możliwe przez osobę wyznaczoną przez powoda w tym celu lub jego pełnomocnika, strona powodowa zupełnie zignorowała takową możliwość i nie podjęła w tym celu żadnych czynności. W myśl przepisu art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Należy bowiem mieć na względzie, iż Sąd nie ma obowiązku ustalania, czy sprawa jest dostatecznie wyjaśniona do stanowczego rozstrzygnięcia, jak również do pozyskiwania dowodów za strony i uzupełniania ich twierdzeń. Po zmianach ustrojowych i związanych z tym nowelizacjach procedury cywilnej przyjęty został kontradyktoryjny model postępowania, w którym materiał procesowy dostarczają strony i uczestnicy postępowania.

Należy mieć na względzie, iż to bierna postawa powoda, uniemożliwiła pozyskanie ewentualnych dowodów, które zdaniem skarżącego były istotne dla wyjaśnienia sprawy i uznania powództwa za udowodnione. Powód nie skorzystał z przysługującego mu uprawnienia do wyznaczenia osoby, której miałby zostać wydany telefon w celu pozyskania z niego dowodów. Jednocześnie nie można zgodzić się z twierdzeniami apelacji, by żadna inna osoba poza powodem nie była w stanie znaleźć odpowiednich materiałów lub takie próby mogłyby naruszyć prawo powoda do zachowania w tajemnicy okoliczności prywatnych czy też dotyczących innych spraw powoda. Po pierwsze powód nie powoływał się na okoliczność, że w chmurze przechowywane są inne dane, których nie chce udostępniać osobom trzecim. Po wtóre, nie można zgodzić się z apelującym, że inna osoba nie mogłaby znaleźć potrzebnych materiałów. Dokumenty w formie cyfrowej opatrzone są bowiem datami ich utworzenia, zatem znając datę zdarzenia, którego dany dokument ma dotyczyć odnalezienie odpowiedniego pliku nie powinno nastręczać trudności i nie wymaga wiadomości specjalnych. Z tej też przyczyny należy uznać, że wyłączną przyczyną braku pozyskania dowodów z wirtualnej chmury powoda była jego bierność i brak podjęcia odpowiednich działań. Ponadto, jak wyżej wskazano, samo oddalenie wniosku dowodowego nie stanowi uchybienia, które mogłyby zostać zakwalifikowane jako pozbawienie strony możności obrony praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. Powód w niniejszej sprawie nie został bowiem całkowicie i w sposób bezwzględny pozbawiony możliwości przedstawienia dowodów na poparcie swoich twierdzeń, a jedynie zaniechał podjęcia stosownych działań umożliwiających ich pozyskanie, na które wskazywał pisemnie Dyrektor Zakładu Karnego. Apelujący nie może obarczać winą Sądu Rejonowego za oddalenie powództwa, skoro to zachowanie samego powoda doprowadziło do niekorzystnego dla niego rozstrzygnięcia sprawy. Przypomnieć również należy, iż powód był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, którego obowiązkiem było działanie w imieniu powoda, jak również kierowanie się przy wykonywaniu swych obowiązków nie tylko etyką zawodową, ale również tajemnicą zawodową. Trudno zatem zakładać a priori, aby pełnomocnik w celu pozyskania określonych środków dowodowych miałby naruszyć jakiekolwiek dane osobowe, czy inne dane wrażliwe znajdujące się (potencjalnie) w pamięci telefonu skarżącego. Jeśli zaś powód sam nie wyraził zgody na działania swojego pełnomocnika z tym związane to musi ponieść negatywne konsekwencje swojego postępowania w relacjach z pełnomocnikiem wyznaczonym do jego reprezentacji.

Nie sposób również przyjąć, by powód został pozbawiony możliwości obrony swych praw poprzez pominięcie przez Sąd Rejonowy dowodu z jego przesłuchania po zaznajomieniu się z aktami sprawy. W pierwszej kolejności wskazać należy, że powód miał możliwość przedstawienia swojego stanowiska w sprawie podczas pierwszego przesłuchania. Poza tym pamiętać należy, że przesłuchanie stron w trybie art. 299 k.p.c. jest dowodem posiłkowym i jego przeprowadzenie należy do uznania sądu, który decyduje, czy istotne dla rozpoznania sprawy fakty zostały już dostatecznie wyjaśnione. Tym samym Sąd mógł nie dopuścić powoda do składania wyjaśnień zwłaszcza ponownie, bowiem w sprawie przedstawiono szereg dowodów, na podstawie których Sąd mógł wyjaśnić fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Nie można zgodzić się z powodem, jakoby odrzucenie wniosku o wyłączenie sędziego Aleksandry Kaszy – Grabowskiej w jakikolwiek sposób naruszyło jego prawo do obrony swoich praw. Wskazać bowiem należy, że instytucja wyłączenia sędziego czy to z mocy prawa czy na wniosek dotyczy wyłącznie sędziego będącego członkiem składu orzekającego. Za takim rozumowaniem przemawia również nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego dokonana ustawą z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego orz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2023 r., poz. 614), na mocy której do art. 53 ¹ k.p.c. dodano pkt 3, zgodnie z którym niedopuszczalny jest wniosek o wyłączenie sędziego niebędącego członkiem składu orzekającego.

W niniejszej sprawie wniosek o wyłączenie sędziego dotyczył SSR Aleksandry Kaszy – Grabowskiej, która przeprowadziła jedynie przesłuchanie powoda w ramach odezwy sądowej. Sędzia nie była członkiem składu orzekającego, nie rozpoznawała istoty sprawy, nie miała żadnego wpływu na rozstrzygnięcie sprawy meriti. Z tych przyczyn odrzucenie wniosku powoda o wyłączenie tego sędziego jako niedopuszczalnego było w pełni uzasadnione i kategorycznie nie mogło doprowadzić do pozbawienia powoda możności obrony swych praw.

W tym stanie rzeczy Sąd odwoławczy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.