Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 15 czerwca 2022 roku w sprawie z wniosku J. J. (1) i A. N. Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi stwierdził, że spadek po A. J. z domu R., córce J. i B., zmarłej w dniu 8 marca 2022 roku w miejscowości W., ostatnio stale zamieszkałej w Ł., na podstawie ustawy nabyły jej córki A. N. z domu J. (córka S.) i J. J. (1) z domu J. (córka S.) – po ½ (jednej drugiej) części każda z nich.

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego stanowiły następujące ustalenia i wnioski:

A. J. z domu R., córka J. i B., zmarła w dniu 8 marca 2022 roku w W., jako wdowa. Miała dwie córki - J. J. (1) i A. N..

W dniu 19 lutego 2016 roku A. J. sporządziła testament własnoręczny, w którego treści postanowiła, że na wypadek śmierci mieszkanie, w którym mieszka zapisuje swojej wnuczce J. J. (4).

Żaden ze spadkobierców A. J. nie odrzucał spadku, nie zrzekał się dziedziczenia, ani nie został uznany za niegodnego dziedziczenia.

W oparciu o poczynione ustalenia Sąd Rejonowy stwierdził, że A. J. sporządziła testament własnoręczny, lecz nie zawiera on powołania spadkobiercy. Treść testamentu spadkodawczyni jednoznacznie ogranicza się do ustanowienia zapisu zwykłego na rzecz wnuczki J. J. (4) (art. 968 § 1 k.c.). Wobec niepowołania spadkobiercy w treści testamentu, dziedziczenie po A. J. nastąpiło zatem zgodnie z przepisami ustawy (art.928 k.c., art.1020 k.c. i art.1048 w zw. z rt. (...) § 2 k.c.).

W toku postępowania międzyinstancyjnego swój udział w sprawie zgłosiła J. J. (4), powołana w testamencie spadkodawczyni, w związku z czym odnotowano ja jako uczestniczkę postępowania (k.47).

Apelacje od opisanego postanowienia wywiodły: wnioskodawczyni J. J. (1) i uczestniczka J. J. (4).

W obu apelacjach zaskarżono postanowienie w całości, zarzucając:

a)  naruszenie przepisów postępowania w postaci art. 669 k.p.c. poprzez brak

wezwania J. J. (4) do udziału w sprawie jako osoby wskazanej w testamencie, co doprowadziło do nieważności postępowania opisanej w art. 379 pkt 5 k.p.c.;

b)  naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 65 § 1 k.c. i art. 961 zd.

1 k.c. poprzez dokonanie błędnej wykładni treści testamentu i pominięcie okoliczności, że przeznaczone w testamencie dla J. J. (4) przedmioty majątkowe wyczerpując prawie cały spadek, co powinno skutkować poczytanie jej nie jako zapisobiercę, lecz spadkobiercę powołanego do całego spadku.

W konkluzji skarżące wniosły o uchylenie zaskarżonego postanowienia, zniesienie postępowania w zakresie objętym nieważnością i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Skarżąca J. J. (4) zaś dodatkowo z ostrożności procesowej wniosła o zmianę orzeczenia i stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu z dnia 19.02.2016 r. na rzecz J. J. (4).

W odpowiedzi na apelację, A. N. wniosła o oddalenie obu apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacje są uzasadnione.

Ustalenia Sądu Rejonowego jako prawidłowe Sąd II instancji podziela, przyjmując za własne. Natomiast ich ocena jurydyczna nie zasługuje na aprobatę.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 669 k.p.c., należy przychylić się do stanowiska skarżących, że, jak wynika wprost z treści przywołanego przepisu- na rozprawę poprzedzającą wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku sąd ma obowiązek wezwać osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy testamentowi i jako spadkobiercy ustawowi zgodnie z kolejnością dziedziczenia. Zaniechanie tego obowiązku w stosunku do tych spadkobierców ustawowych wskazanych w przepisie powoduje nieważność postępowania także wtedy, gdy w ostatecznym wyniku stwierdzenie nabycia spadku następuje na rzecz spadkobierców testamentowych, przy czym na nieważność z tej przyczyny może się powołać każda z osób wymienionych w powołanym przepisie (por. post. SN z 20.1.1978 r., III CRN 336/77, L.).

Jednakże, wbrew zapatrywaniu apelacji, niewzięcie przez zainteresowanego udziału w sprawie rozpoznawanej w postępowaniu nieprocesowym nie powoduje nieważności postępowania (patrz uchwała składu 7 s. SN- zasada prawna z 20.4.2010 r. (III CZP 112/09, OSNC 2010, Nr 7–8, poz. 98). Z tego względu nie można mówić o wystąpieniu naruszenia, skutkującego nieważnością postępowania, jak w art. 397 pkt 5 k.p.c.

Zarzuty naruszenia prawa materialnego zaś zasługują na uwzględnienie.

Testament podlega wykładni według reguł zawartych w prawie spadkowym, a także stosownie do wskazań zawartych w art. 65 k.c. Po myśli ogólnej reguły interpretacyjnej, wyrażonej w art. 948 § 1 k.c., testament należy tak tłumaczyć, aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Z kolei § 2 art. 948 k.c. nakazuje przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.

Oświadczenie A. J., zawarte w piśmie z dnia 19 lutego 2016 roku, zatytułowane zostało (...), zawiera podpis spadkodawczyni, zawiera miejsce i datę sporządzenia pisma (...), 19.02.2016”, jak też podpisy świadków. Z treści pisma wynika wprost, że spadkodawczyni na wypadek śmierci sporządza własnoręczny niniejszy testament. Mieszkanie, w którym mieszka zapisuje swojej wnuczce J. J. (4). Analiza pisma nie budzi żadnych wątpliwości Sądu Okręgowego, że jest to testament własnoręczny, ważny w świetle wymogów art. 949 k.c., zaś zamieszczenie w nim słowa „zapisuję” nie wyłącza powołania do spadku. Mają bowiem rację skarżące, że od nie posiadającego wiedzy prawniczej przeciętnego obywatela wyższej staranności w sporządzaniu testamentów holograficznych, ponad normy opisane w art. 949 § 1 k.c. nie sposób wymagać.

Przede wszystkim zaś rzeczą Sądu jest ustalenie rzeczywistej woli spadkodawcy, przy pomocy dyrektyw, określonych w art. 948 k.c., jak i w art. 961 k.c. Do działania sądu z urzędu w celu ustalenia spadkobiercy zaś obliguje art. 670 § 1 k.p.c.

W badanej sprawie zachodzi konieczność zastosowania konkretnych reguł interpretacyjnych, wyrażonych w art. 961 k.c. (por. postanowienie SN I CSK 419/10, legalis).

Zgodnie przepisem art. 961 zd. 1 k.c. jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku.

Jak podkreślił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 23 stycznia 2008 r., sygn. akt V CSK 378/07, opubl. LEX nr 515714 „tylko stan rzeczy z chwili sporządzenia testamentu, który oceniał i uwzględniał sam testator, jest miarodajny dla wykładni jego oświadczenia na podstawie art. 961 k.c. i tylko w ten sposób można zapewnić możliwe najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy (art. 948 k.c.)”. Oznacza to, że oceny tego, czy przedmioty wymienione w testamencie wyczerpują prawie cały spadek dokonywać należy według stanu z daty sporządzenia testamentu.

W związku z zaniechaniem przez Sąd Rejonowy interpretacji testamentu spadkodawczyni zgodnie z przywołanymi regułami zawartymi w art. 961 k.c., koniecznym było uchylenie sprawy do ponownego rozpatrzenia, albowiem nie rozpoznana została istota sprawy. Złożony do akt testament Sąd I instancji potraktował jako testament zawierający wyłącznie zapis zwykły, co skutkowało uchyleniem się od dokonania prawidłowej jego wykładni.

Wobec przedstawionych uchybień, koniecznym jest przeprowadzenie w całości postępowania dowodowego według zawartych w art. 961 k.c. reguł, w celu ustalenia, czy testament własnoręczny spadkodawczyni jest testamentem powołującym do całego spadku wymienioną tam spadkobierczynię, czy testatorka rozdysponowała w nim całym lub prawie całym majątkiem, a co w świetle art. 961 k.c. przesądzać będzie o dziedziczeniu. W związku z powyższym trzeba więc ustalić, czy wskazany w testamencie składnik majątkowy wyczerpuje cały spadek, a jeśli nie, to ustalić pozostałe przedmioty i dokonać wyceny ich wartości dla zinterpretowania pojęcia „prawie cały spadek” i właściwego zastosowania przepisów prawa materialnego obejmujących dziedziczenie. Jeśli mieszkanie, opisane w testamencie będzie wyczerpywać cały spadek albo prawie cały spadek, rozrządzenie to podlegać będzie zakwalifikowaniu jako powołanie wymienionego w testamencie spadkobiercy do całego spadku.

Dodać w tym miejscu trzeba, że w ocenie Sądu Okręgowego, rozpoznanie sprawy wymagałoby czynienia kluczowych ustaleń po raz pierwszy w instancji odwoławczej. Z tego też powodu, zasadnym jest respektowanie uprawnień stron wynikających z zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego, które uzasadnia w takich wypadkach uchylenie orzeczenia.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 w zw. z art.

13 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie, przekazując sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.