Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z 17 maja 2023 roku w sprawie II Ns 186/23 z wniosku I. S., D. S., przy udziale (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T., P. K., I. W., D. B., Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta Ł., I. S., G. K., A. K. (1), A. Z., M. Z., K. K., A. K. (2), (...) spółki akcyjnej w P. o ustanowienie służebności przesyłu:

–

w punktach 1 – 5 ustanowiono na szczegółowo oznaczonych tam nieruchomościach w postaci działek ewidencyjnych, stanowiących własność Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta Ł., na rzecz (...) spółki akcyjnej w P. służebności przesyłu, polegające na prawie korzystania z tam opisanych nieruchomości w zakresie niezbędnym do utrzymania, eksploatacji, konserwacji, remontów i modernizacji urządzenia przesyłowego w postaci gazociągu wysokiego ciśnienia DN 300, stanowiącego własność (...) spółki akcyjnej w P., a posadowionego na nieruchomościach obciążonych, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń, wraz z prawem wejścia i wjazdu na teren danej nieruchomości obciążonej, w celu wykonania czynności, objętych zakresem służebności;

–

w punkcie 6 ­­­ zasądzono od (...) spółki akcyjnej w P. na rzecz Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta Ł. 46.900 zł z tytułu wynagrodzenia za ustanowienie służebności opisanych w punktach 1 – 5;

–

w punkcie 7 ustalono, że (...) spółka akcyjna w P. na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. przegrał sprawę w całości w stosunku do I. S. i D. S. oraz Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta Ł., a szczegółowe rozliczenie w tym zakresie kosztów postępowania pozostawiono referendarzowi sądowemu;

–

w punkcie 8 ustalono, że pozostali uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Apelację od omówionego wyżej postanowienia w całości wywiódł uczestnik (...) spółka akcyjna w P., informując jednocześnie o zmianie firmy, działając przez swojego pełnomocnika w osobie radcy prawnego, występującego również w I instancji. W apelacji zarzucono naruszenie zarówno prawa procesowego, jak i materialnego.

W zakresie prawa procesowego zdaniem apelującego doszło do naruszenia:

–

art. 233 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.1, a uchybienie to ma istotny wpływ na wynik sprawy, przez poczynienie ustaleń faktycznych w sposób naruszający zasady wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, wskutek czego wystąpiły sprzeczności istotnych ustaleń z doświadczeniem życiowym i zebranym w sprawie materiałem dowodowym, co doprowadziło do błędnych ustaleń faktycznych - w świetle zebranych dowodów i twierdzeń - polegających na błędnym uznaniu, że:

–

uczestnik (...) spółka akcyjna w P. jest właścicielem przebiegającego przez sporne nieruchomości gazociągu wysokiego ciśnienia (...), podczas gdy pismem z dnia 16 lipca 2018 roku uczestnik poinformował o zbyciu gazociągu przebiegającego między innymi przez nieruchomości wnioskodawczyń na rzecz uczestnika (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T., załączając jako dowód w sprawie wyciąg z umowy sprzedaży tegoż gazociągu (zarzut I);

–

poprzednik prawny (...) spółki akcyjnej w P. wszedł w posiadanie służebności przesyłu w złej wierze i tym samym nie zachodzi podstawa do przyjęcia dwudziestoletniego okresu do zasiedzenia służebności przesyłu, podczas gdy z okoliczności faktycznych i przedstawionych dowodów wynika, że poprzednik prawny (...) spółki akcyjnej w P. był posiadaczem w dobrej wierze, jako że wszedł w posiadanie nieruchomości w zakresie służebności przesyłu na podstawie zgody właściciela nieruchomości, to jest Skarbu Państwa – (...) Zespołu (...), udzielonej 12 września 1991 roku i w związku z tym poprzednik prawny (...) spółki akcyjnej w P. nabył służebność przesyłu już po dwudziestu latach od rozpoczęcia budowy gazociągu wysokiego ciśnienia (...) (zarzut II);

–

bieg zasiedzenia służebności przesyłu na rzecz poprzednika prawnego (...) spółki akcyjnej w P. na nieruchomościach wskazanych we wniosku rozpoczął się dopiero 31 grudnia 1993 roku, podczas gdy z okoliczności faktycznych i przedstawionych dowodów wynika, że początek biegu zasiedzenia nastąpił już z faktem rozpoczęcia budowy gazociągu DN 300 na nieruchomościach oznaczonych we wniosku, to jest rozpoczął się najpóźniej 30 listopada 1991 roku, a upłynął z końcem 30 listopada 2011 roku, przy założeniu dobrej wiary po stronie poprzednika prawnego (...) spółki akcyjnej w P., a w przypadku przyjęcia złej wiary, z końcem 30 listopada 2021 roku (zarzut III);

–

złożenie wniosku przez poprzednika prawnego wnioskodawczyń, a więc użytkownika wieczystego nieruchomości oznaczonych w orzeczeniu, 3 lutego 2012 roku przerwało bieg zasiedzenia służebności przesyłu, podczas gdy do przerwy biegu zasiedzenia może doprowadzić czynność, o której stanowi art. 123 § 1 pkt 1 k.c., pod warunkiem podjęcia jej przez legitymowaną do tego osobę, którą jest właściciel, jako zagrożony skutkami zasiedzenia, bowiem w okolicznościach niniejszej sprawy służebność przesyłu mogła być ustanowiona wyłącznie na prawie własności nieruchomości, a nie na prawie użytkowania wieczystego, a w niniejszej sprawie wniosek o ustanowienie służebności przesyłu został złożony przez użytkownika wieczystego nieruchomości i dotyczył prawa użytkowania wieczystego nieruchomości wskazanych we wniosku, zatem wniosek taki nie mógł przerwać biegu zasiedzenia służebności przesyłu (zarzut IV);

–

art. 234 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., a uchybienie to ma istotny wpływ na wynik sprawy, poprzez jego niezastosowanie polegające na nieuwzględnieniu obowiązku związania Sądu orzekającego domniemaniem prawnym.

W zakresie prawa materialnego zarzucono naruszenie:

–

art. 305 ¹ k.c.2 poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na ustanowieniu służebności przesyłu na nieruchomościach wskazanych we wniosku, na rzecz (...) spółki akcyjnej w P. w sytuacji, gdy nie jest on właścicielem gazociągu wysokiego ciśnienia DN 300 i tym samym nie może korzystać z nieruchomości obciążonych, oznaczonych we wniosku, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń, podczas gdy zgodnie z art. 305 ¹ k.c. nieruchomość można obciążyć tylko na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 k.c. (zarzut V);

–

art. 7 w związku z art. 6 w związku z art. 172 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie złej wiary poprzednika prawnego (...) spółki akcyjnej w P. pomimo przewidzianego ustawowo domniemania dobrej wiary i jednocześnie nieudowodnienia przez wnioskodawczynie i pozostałych uczestników postępowania okoliczności wzruszających dobrą wiarę poprzednika prawnego (...) spółki akcyjnej w P. (zarzut VI);

–

art. 172 w związku z art. 292 w związku z art. 352 k.c. poprzez ich niezastosowanie i w konsekwencji nieuwzględnienie zarzutu zasiedzenia służebności przesyłu, podczas gdy spełnione zostały wszystkie wymagane prawem przesłanki, w tym w szczególności upłynął wymagany okres do stwierdzenia nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu najpóźniej z końcem 30 listopada 2021 roku (zarzut VII);

–

art. 123 ust. 1 pkt 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że w okolicznościach niniejszej sprawy złożenie wniosku z 2 lutego 2012 roku przez użytkownika wieczystego nieruchomości o ustanowienie służebności przesyłu przerwało bieg zasiedzenia służebności przesyłu na nieruchomościach oznaczonych we wniosku, w stosunku do ich właściciela, to jest Skarbu Państwa (zarzut VIII).

Z tych względów wniesiono o zmianę zaskarżonego postanowienia w zakresie punktów 1 – 5 przez oddalenie wniosku w stosunku do (...) spółki akcyjnej w P. o ustanowienie służebności przesyłu na oznaczonych w postanowieniu nieruchomościach, zaś w zakresie punktów 6 – 8 przez zasądzenie od wnioskodawczyń, na rzecz (...) spółki akcyjnej w P. kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Wniesiono nadto o zasądzenie od wnioskodawczyń na rzecz (...) spółki akcyjnej w P. kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Na rozprawie apelacyjnej uczestnik (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w T. rozstrzygnięcie pozostawiła uznaniu Sądu Okręgowego podnosząc jedynie, że konieczność zmiany podmiotu, na którego rzecz miałaby zostać ustanowiona służebność, winna skutkować uchyleniem zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, a to celem uniknięcia sytuacji, w której uczestnik zostanie pozbawiony instancji odwoławczej. Uczestnik Skarb Państwa pozostawił zasadniczy wniosek apelacyjny również do uznania Sądu Okręgowego wskazując jedynie na niesłuszność zarzutu o zasiedzeniu służebności przez poprzednika prawnego apelującego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja okazała się zasadną o tyle, że doprowadzić musiała do zmiany rozstrzygnięcia.

W pierwszej kolejności rozważyć należy zarzuty w zakresie prawa procesowego, jako determinujące prawidłowość ustaleń faktycznych, przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia.

Trafność zarzutu I nie budzi wątpliwości uczestników postępowania ani Sądu Okręgowego. Pismem datowanym na 16 lipca 2018 roku, które wpłynęło do Sądu I instancji 24 lipca 2028 roku, ówcześnie uczestniczący w postępowaniu poprzednik apelującego – (...) spółka akcyjna w W. zawiadomiła o zbyciu przedmiotowego gazociągu na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, mającą ówcześnie siedzibę w W., a obecnie w T., co dowodowo potwierdza również wyciąg z umowy, załączony do pisma (k. 734 – 738). W tym zakresie zachodziła zatem konieczność zmiany ustaleń faktycznych w ten sposób, że na chwilę zamknięcia rozprawy, przedmiotowy gazociąg stanowił część przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T.. Zarzut I jest zasadny.

Zasadność owego zarzutu determinuje w sposób całkowity rozstrzygnięcie apelacyjne. Dzieje się tak, ponieważ w aktach sprawy brak jest żądania ustanowienia służebności przesyłu na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T.. Wnioskodawczynie po doręczeniu ich pełnomocnikowi odpisu stanowiska (...) spółki akcyjnej w W., ograniczyły się jedynie do żądania zawnioskowania o wezwanie nowego podmiotu do udziału w sprawie oraz podtrzymały stanowisko jak dotychczas. (...) spółka akcyjna w W., a następnie (...) spółka akcyjna w P., domagali się oddalenia wniosku, podnosząc w obecnie rozważanym zakresie jedynie to, że żaden z tych podmiotów nie jest przedsiębiorcą, który mógłby obecnie zostać beneficjentem służebności przesyłu. Z kolei Skarb Państwa – Prezydent Miasta Ł. podnosił jedynie, że służebność należy ustanowić na prawie własności, a nie na użytkowaniu wieczystym me wypowiadając się w przedmiocie przedsiębiorstwa, na rzecz którego winno nastąpić ustanowienie służebności.

Powyższe co do zasady zwalnia z oceny dalszych zarzutów apelacyjnych, ponieważ uwagi poczynione przy ich badaniu nie mają obecnie znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Niemniej zauważyć należy, że zarzut II jest wadliwie postawiony jako zarzut naruszenia prawa procesowego. Ocena, czy w chwili rozpoczęcia biegu terminu do zasiedzenia posiadacz samoistny działał w dobrej czy złej wierze, nie jest ustaleniem faktycznym, lecz oceną prawną dokonaną w wyniku subsumpcji do prawidłowych ustaleń faktycznych art. 172 § 1 i art. 7 w związku z art. 292 zd. II w związku z art. 305 ⁴ k.c. Ustaleniami są okoliczności świata rzeczywistego, których wystąpienie stanowi podstawę faktyczną świadczącą o dobrej albo złej woli. Zarzut II nie wskazuje ani jednego przykładu wadliwie ustalonego stanu świata rzeczywistego, ani takiegoż stanu równie wadliwie nie ustalonego. Z tych względów zarzut II jest bezprzedmiotowy.

Zarzut III również nie jest zarzutem dotyczącym naruszenia prawa proceduralnego. Określenie momentu rozpoczęcia biegu terminu do zasiedzenia służebności przesyłu nie zawsze jest kwestią faktyczną, i z taka właśnie sytuacja wystąpiła obecnie. Badany zarzut nie odnosi się do tego, że Sąd I instancji miałby wadliwie ustalić datę oddania do użytku gazociągu, albo rozpoczęcia budowy. Skarżący wywodzi jedynie, że moment rozpoczęcia biegu terminu do zasiedzenia prawa winien być powiązany z innym ustalonym zdarzeniem aniżeli to, z którym rozpoczęcie biegu tego terminu powiązał Sąd Rejonowy. Nie ma natomiast zarzutu, że wadliwie ustalono umiejscowienie w czasie któregokolwiek z tych zdarzeń. Tymczasem podobnie jak przy zarzucie II, określenie z jakim wydarzeniem należy powiązać skutek normatywny w postaci rozpoczęcia biegu terminu do zasiedzenia służebności, jest kwestią stosowania prawa materialnego, a nie proceduralnego. Zarzut proceduralny w tym aspekcie musiałby polegać na tym, że Sąd I instancji wadliwie ustalił datę wystąpienia zmiany w świecie rzeczywistym, z którą Sąd Rejonowy powiązał następnie rozpoczęcie biegu terminu do zasiedzenia. Z tych względów zarzut III jest również bezprzedmiotowy.

Zarzut IV już z racji samych przepisów, wskazanych jako naruszone, jawi się jako kolejny, typowy zarzut naruszenia prawa materialnego. Ocena, czy doszło do przerwania biegu terminu do zasiedzenia, czy też taka przerwa nie nastąpiła, jest typową oceną prawną, wynikiem stosowania subsumpcji. Zarzut IV, jako zarzut naruszenia prawa proceduralnego, jest bezprzedmiotowy.

W świetle powyższych uwag ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji wymagają modyfikacji przez ustalenie, że gazociąg stanowi część przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T.. W pozostałym zakresie poczynione ustalenia faktyczne są prawidłowe, ponieważ mieszczą się w granicach swobodnej – w przeciwieństwie do dowolnej – oceny przeprowadzonych dowodów jako spójne, logicznie powiązane z materiałem dowodowym, niebudzące wątpliwości w świetle życiowego doświadczenia oraz zupełne z punktu widzenia zakresu ustaleń niezbędnego do prawidłowego rozstrzygnięcia. Jako takie nie mogą być skutecznie zwalczane polemicznymi twierdzeniami apelującego. W konsekwencji Sąd Okręgowy przyjmuje owe ustalenia Sądu Rejonowego w całości za własne.

Przystępując do oceny zarzutu naruszenia prawa materialnego, należało zauważyć, że zmiana ustalenia faktycznego odmienia całkowicie ocenę prawną w sprawie.

Sąd Okręgowy w obecnym składzie podziela stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone uchwałą podjętą w sprawie III CZP 112/143, zgodnie z którym stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości może nastąpić tylko na rzecz osoby wskazanej przez wnioskodawcę lub innego uczestnika postępowania. Stanowisko to zostało wyrażone w związku z zawartym w art. 610 § 1 k.p.c. odesłaniem do przepisów regulujących stwierdzenie nabycia spadku, a więc również do art. 677 § 1 k.p.c. Już jednak na gruncie analizy spraw o zasiedzenie Sąd Najwyższy w przywołanej uchwale wskazał, że sprawy te w istocie dotyczą interesów partykularnych, a nie interesu publicznego, tym silniejsze zatem przywiązanie w tych sprawach do idei fundamentalnej dla całego sytemu postępowania cywilnego, iż to zasadniczo do stron, względnie uczestników – z wnioskodawcą na czele, należy zakreślenie granic tego, co pod osąd zostaje oddane, a w konsekwencji również granic podmiotowych i przedmiotowych jurysdykcji z punktu widzenia danej, jednostkowej sprawy.

Nie sposób nie dostrzec, że powiązanie ustalenia zasiedzenia służebności przesyłu z obowiązkiem działania Sądu z urzędu, jest jeszcze słabsze. Żaden z paragrafów art. 626 k.p.c. nie przewiduje jakiegokolwiek odniesienia, choćby pośredniego, do art. 677 § 1 k.p.c. Parlament w przypadku ustanowienia służebności drogi koniecznej nie przewidział w ogóle odstępstwa od art. 321 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Nie ma podstaw do nakładania na sądy któregokolwiek szczebla obowiązku działania w tej mierze z urzędu. Co więcej, w uchwale III CZP 112/14 wprost wskazano, że modyfikacja wniosku co do podmiotu, na rzecz którego doszło do zasiedzenia, może zostać dokonana wyłącznie przez podmiot mający interes prawny w takim stwierdzeniu. Interesu takiego nie posiada (...) spółka akcyjna w P. – prawidłowo ten uczestnik podnosi przeze wszystkim, że wniosek w zakresie jego dotyczącym winien zostać oddalony.

Powyższe oznacza, jak już wskazano, zbędność zajmowania stanowiska co do dalszych zarzutów apelacyjnych. Zarzut V jest – w świetle prawidłowych ustaleń faktycznych – skuteczny, skoro sądy, w tym Sąd Okręgowy obecnie rozpoznający sprawę, obowiązane są uwzględnić stan na chwilę zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Przeciwko stosowaniu art. 192 pkt 3 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. w postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu przemawiają analogiczne argumenty, jak za koniecznością uwzględnienia aktualnych stosunków własnościowych przy zniesieniu współwłasności albo przy dziale spadku. Zbycie prawa co do zasady powoduje utratę statusu zainteresowanego w sprawie i w konsekwencji rodzi konieczność wezwania do udziału w postępowaniu nieprocesowym nabywcy, o ile nie jest już uczestnikiem postępowania (art. 510 § 2 zd. I i II k.p.c.)4. Jak wskazał wprost Sąd Najwyższy w sprawie V CSK 110/16, wyjątek od wyrażonej w art. 316 § 1 k.p.c. zasady, który przewiduje art. 192 pkt 3 k.p.c., nie obejmuje postępowania o ustanowienie służebności drogi (...).

W tej sytuacji jedynie na marginesie należy zauważyć, że stanowisko Sądu Rejonowego co do złej wiary w chwili rozpoczęcia biegu terminu do zasiedzenia, jawi się jako prawidłowe. Wbrew wywodom uczestnika (...) spółki akcyjnej w P., oświadczenie na które powołuje się ten uczestnik nie sposób uznać za zgodę na wykonywanie działań odpowiadających treści służebności przesyłu.

Nie jest również przekonujące stanowisko apelującego uczestnika co do tego, że nie doszło do przerwania biegu terminu do zasiedzenia. Stanowisko Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta Ł. w tej mierze jawi się jako trafne.

W konsekwencji trafności zarzutów I i V, zaszła konieczność zmiany zaskarżonego orzeczenia przez oddalenie wniosku oraz orzeczenie na nowo o kosztach postępowania.

Z tych wszystkich względów, a nadto wobec braku okoliczności skutkujących nieważnością postępowania, które winny być brane pod uwagę z urzędu, uznając konieczność częściowego uwzględnienia apelacji, wskutek częściowej modyfikacji ustaleń faktycznych, zaskarżone orzeczenie zmieniono, orzekając co do istoty przez oddalenie wniosku (art. 386 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).

Sąd Okręgowy uznał w okolicznościach przedmiotowej sprawy, że brak jest podstaw do odstąpienia od ogólnych zasad ponoszenia kosztów postępowania nieprocesowego, wyrażonych w art. 520 § 1 k.p.c., w szczególności z racji tego, że przesłanką oddalenia wniosku była okoliczność zbycia części przedsiębiorstwa w toku postępowania, jak również zważywszy na porównanie możliwości finansowych uczestników postępowania, w świetle życiowego doświadczenia.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na analogicznej zasadzie.

1 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (j.t. – Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.).

2 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (j.t. – Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.).

3 Uchwała Sądu Najwyższego w składzie 7 sędziów z dnia 11 czerwca 2015 r., III CZP 112/14, OSNC z 2015 r., nr 11, poz. 127.

4 Por. np.: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2004 r., IV CK 91/04, OSNC z 2005 r., nr 10, poz. 177.

5 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2016 r., V CSK 110/16, LEX nr 2203532.