Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 20 czerwca 2022 r. Sąd Rejonowy w Brzezinach oddalił powództwo J. K. skierowane przeciwko Miastu B. o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa i orzekł o kosztach postępowania.

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego stanowiły następujące ustalenia:

J. K. zażądała aby Sąd ustalił, że jest właścicielką nieruchomości położonej w B. o powierzchni 3.886 m2, oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka (...).

Na mocy aktu notarialnego, sporządzonego w dniu 14 maja 1969 r. w Państwowym Biurze Notarialnym w B., pod numerem repertorium A nr 1198/69 M. vel M. K. (1) udział wynoszący 5/7 części spadkowej masy odziedziczonej po jej mężu A. K. sprzedała J. K. za cenę 20.000 zł. Z treści aktu notarialnego wynika, że mocą postanowienia Sądu Powiatowego w B. z 1 stycznia 1958 r. sygn. akt Ns 3/58 stwierdzono, że spadek po A. K. nabyła w całości żona jego M. K. (1). W uzupełniającym postanowieniu z dnia 27 grudnia 1968 r., sygn. akt I Ns 457/68 stwierdzono, że uprawnienia do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, pozostałego po zmarłym A. K. zachowała w całości żona M. K. (1). W cytowanym akcie notarialnym nie wskazano na tytuł prawny do nieruchomości, który przysługiwałby A. K.. W akcie tym brak jest opisu nieruchomości.

We wszystkich dokumentach jako władający wpisana jest K. J., córka S., nie wskazano żadnego dokumentu, z którego mogłoby wynikać prawo własności.

W dniu 10 sierpnia 1983 r. Urząd Miejski w B. wysłał do J. K. zawiadomienie o wyłożeniu do publicznego wglądu koncepcji planu zagospodarowania przestrzennego terenów budownictwa jednorodzinnego o nazwie P. (...). które doręczono dorosłemu domownikowi. Według rejestru starego stanu władania, jak zatytułowano dokument na karcie 69, władającym działką nr (...) była K. J. z ulicy (...). Na karcie 71 znajduje się pismo J. K., z którego wynika, że po zapoznaniu się z projektem podziału terenów budowlanych, nie stawia sprzeciwu co do wywłaszczenia działki, pod warunkiem przydziału synowi działki tzw. rzemieślniczej o powierzchni 2.000 m2., wniosek o przydzielenie tej działki ustalono załatwić pozytywnie. Na mocy zarządzenia nr 1/84 naczelnika miasta B. z dnia 5 stycznia 1984 r. zatwierdzono szczegółowy plan zagospodarowania przestrzennego Osiedla (...) PKWN I w B.. O zatwierdzeniu planu szczegółowego zagospodarowania przestrzennego zawiadomiono J. K.. W piśmie z dnia 3 kwietnia 1984 r. Zarząd (...) Terenami w B., będący jednostką ówczesnej Rady Narodowej poprosił J. K. o doręczenie aktu własności terenów objętych podziałem oraz numeru dowodów osobistych. W wezwaniu tym zapisano, że w wypadku niedostarczenia aktu własności, złożony wniosek nie będzie uwzględniony, a odszkodowanie za teren przejęty na rzecz państwa zostanie przekazane do depozytu sądowego. Jak wynika z akt Ns 229/85, postanowieniem z dnia 13 grudnia 1985 r. Sąd Powiatowy w B. zezwolił Urzędowi Miejskiemu w B. na wpłacenie do depozytu sądowego kwoty 641.190 zł należnej spadkobiercom M. K. (1) z zastrzeżeniem, że kwota ta ma być wypłacona spadkobiercom M. K. (1) na wniosek.

Jak wynika z pisma Starostwa Powiatowego w B. znak BG.6620.172.2021 od założenia ewidencji, to jest od 1966 r. widniała w niej działka (...) o powierzchni 0,3886 ha w miejscowości B. w jednostce rejestrowej nr 553 stanowiącej własność K. J. córki S. i B.. Zgodnie z operatem 121.08 - 11/83 działka (...) została podzielona na działki (...) o powierzchni 0,0375 ha, czyli 375 m2 oraz 419/2 o powierzchni 0,3511 ha w oparciu o operat 121.08 - 20/83, z działki (...) to zostały wydzielone działki (...) o powierzchni 0,2534 ha, 419/2 o powierzchni 0,0252 ha i 419/3 o powierzchni 0,11 ha, działka (...) po dokonaniu podziałów i połączeń działek mających na celu przygotowanie nieruchomości na potrzeby projektowanego osiedla stanowiły obszar będący różnicą pozostałą w wyniku wydzielenia z dawnej działki (...) terenu pod osiedle, natomiast dawna działka (...) o powierzchni 0,0375 ha zyskała nową numerację 419/4 i wraz z działką o nr (...) stanowią na dzień dzisiejszy działkę (...). Działka (...) stanowi na dzień dzisiejszy działki (...). Część drogi, czyli działki (...) oraz część działek (...). Nie zmieniono numeru działki (...).

Postanowieniem z dnia 18 czerwca 1984 r., Państwowe Biuro Notarialne w B. w osobie notariusza J. T. postanowiło odłączyć ze zbioru dokumentów nr (...) działki gruntu numer między innymi 419/2, 419/3, 419/4 i założyć księgę wieczystą nr (...). Dla działki nr (...) prowadzona jest obecnie księga wieczysta nr (...), która zawiera wpis o właścicielu w dziale II księgi wieczystej, jest nim Gmina M. B.. Z zaświadczenia wystawianego przez Sąd Rejonowy w Brzezinach IV Wydział Ksiąg Wieczystych znajdującego się na karcie 117 wynika, że M. K. (2) figuruje jako właścicielka nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), a E. W. jako właścicielka nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...). Z wypisu księgi wieczystej (...) wynika, że dla działki (...) właścicielem jest E. W..

Z zeznań J. K. złożonych przed Sądem Rejonowym w Brzezinach w dniu 8 września 2021 r. wynika, że działka nr (...), której dotyczy powództwo, jest tożsama ze składem spadku, udział w którym przekazano na mocy aktu notarialnego z 14 maja 1969 r. nr (...). W zeznaniach tych twierdzi, że kupiła 5 mórg ziemi, a dwie morgi kupił J. M.. Z zeznań powódki wynika, że posiada ona księgę wieczystą urządzoną dla działki, o którą chodzi w sprawie. Oceniając zgromadzony w sprawie materiał dowodowy Sąd Rejonowy wywiódł, że nie da się wywnioskować ze złożonych do sprawy dokumentów, że nieruchomość, o której mowa w akcie notarialnym nr. (...), i działka (...) to ta sama nieruchomość.

Zgodnie z art. 189 k.p.c., powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Dokonując wykładni wskazanego przepisu zacząć należy od tego, że przepis ten ma charakter subsydiarny. Stanowi on o tym, że można żądać ustalenia stosunku istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy jest interes prawny. Oznacza on, że strona musi być zainteresowana ustaleniem stosunku prawnego lub prawa, które wpływa na sferę jej uprawnień np. na prawo własności. Niemniej jednak jak zgodnie się przyjmuje w orzecznictwie i doktrynie, przepis ten może być podstawą żądania pozwu tylko wtedy, kiedy nie da się sformułować takiego żądania w inny sposób. W przedmiotowej sprawie powódka zmierza do ustalenia swojego prawa w sytuacji, kiedy na nieruchomość, o którą chodzi w sprawie prowadzonych jest kilka różnych ksiąg wieczystych. Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie, albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia może żądać usunięcia niezgodności. Powództwa nie da się w ocenie Sądu Rejonowego uwzględnić także i z tej przyczyny, że działka nr (...) dziś w ewidencji gruntów nie istnieje, gdyż została podzielona, a także z tej przyczyny, że w akcie notarialnym nr 1198/69 M. vel M. K. (1) sprzedała J. K. udział w spadku a udział w spadku, a to nie to samo, co nieruchomość. Gdyby nawet uznać, że nieruchomość stanowiła jedyny składnik spadku to wówczas nabywca nabywałby jedynie udział w tej nieruchomości a nie jej fizycznie wydzieloną część.

Apelację od opisanego wyroku wywiodła powódka, zaskarżając orzeczenie w całości, któremu zarzuciła:

1.  naruszenie art. 189 k.p.c. przez błędną wykładnię, że powództwa nie można

oprzeć na tej podstawie, ponieważ ma on charakter wyłącznie subsydiarny oraz dlatego, że oznaczona w pozwie nieruchomość w obecnym stanie prawnym nie istnieje,

2.  sprzeczność ustaleń sądu z treścią zgromadzonego materiału dowodowego

polegającą na przyjęciu, że nie da się ustalić, jakiej nieruchomości dotyczy żądanie pozwu.

W konkluzji skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa oraz przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja nie jest zasadna.

Ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy jako prawidłowe Sąd II instancji podziela, przyjmując za własne.

Zarzut sprzeczności tychże ustaleń z treścią zgromadzonego materiału

dowodowego nie jest trafny w sytuacji, gdy przedstawiona dokumentacja nie potwierdza, że działka o dawnym nr 419 jest tożsama z nieruchomością objętą żądaniem pozwu. Apelacja nie uzasadnia stawianego zarzutu, zatem nie sposób odnieść się do tak lakonicznego stwierdzenia w toku kontroli instancyjnej. Ocena zaś wskazanej kwestii została dokonana przez Sąd Rejonowy w zgodzie z zaoferowanym materiałem dowodowym.

Wbrew wywodom apelacji, rację ma Sąd Rejonowy przyjmując, że powództwo opierające się o art. 189 k.p.c. ma charakter subsydiarny, a więc może mieć zastosowanie wówczas, gdy powodowi nie przysługuje żaden inny środek ochrony. Jeżeli zaś na podstawie przepisów prawa przysługuje mu skuteczniejszy środek ochrony, niemożliwe jest uznanie, ażeby miał on interes prawny z wystąpieniem roszczenia o ustalenie. Roszczenie z art. 189 k.p.c. nie może bowiem zastępować określonych w szczególnych przepisach przesłanek roszczeń skonstruowanych na potrzeby uregulowania danego stosunku prawnego. Ponadto takie rozstrzygnięcie nie zawsze mogłoby skutecznie zapewnić ochronę powodowi. W orzecznictwie wskazuje się, że w sytuacji, w której wyrok ustalający sam z siebie nie zapewni powodowi ochrony, nie zmieni jego sytuacji prawnej, definitywnie nie wyjaśni wątpliwości co do jego sytuacji, to nie ma on interesu prawnego w żądaniu ustalenia istnienia stosunku prawnego lub prawa, powództwo z art. 189 k.p.c. ma bowiem służyć ochronie powoda, nie zaś tworzeniu wiążących inne sądy „prejudycjalnych” dowodów na potrzeby innych postępowań.

W badanej sprawie powódka domagała się ustalenia prawa własności do nieruchomości położonej w B. o powierzchni 3 886 m,kw., oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...), wywodząc, że obecnie nie posiada ona już tej działki z uwagi na prawdopodobne jej przeznaczenie pod tereny budowlane, co musiało być poprzedzone procesem wywłaszczeniowym, w którym powódka, jak twierdzi, nie uczestniczyła.

Natomiast z akt sprawy wynika, że postępowanie wywłaszczeniowe było prowadzone w latach 1983-1984, a powódka brała w nim czynny udział (k.71, 72, 73, 79, 84, 85, 90, 91). W tych latach dokonano podziału działki nr (...) na kilka mniejszych działek. Powódka była wzywana do wykazania przysługującego jej prawa własności do działki (...), z uwagi na należne za wywłaszczenie odszkodowanie. Powódka nie zadośćuczyniła temu wezwaniu, zaś odszkodowanie za wywłaszczenie złożono do depozytu sądowego w związku z nieustaleniem spadkobierców poprzedniej właścicielki M. K. (1), po której nie przeprowadzono postępowania spadkowego.

W świetle zgromadzonego materiału dowodowego nie sposób przyznać racji skarżącej powódce, że możliwe jest uwzględnienie żądania pozwu w sytuacji, gdy brak jest jakichkolwiek podstaw do ustalenia prawa własności działki nr (...) na jej rzecz.

Powódka, jak prawidłowo ustalił Sąd Rejonowy, na mocy aktu notarialnego, sporządzonego w dniu 14 maja 1969 r. w Państwowym Biurze Notarialnym w B., nabyła od M. vel M. K. (1) udział wynoszący 5/7 części spadkowej masy, odziedziczonej po jej mężu A. K.. Akt sprzedaży udziału w masie spadkowej nie stanowi sam w sobie tytułu własności do konkretnej nieruchomości, konieczne byłoby ustalenie składu tej masy spadkowej oraz przedstawienie tytułu własności przysługującego spadkodawcy, a następnie dział spadku bądź zniesienie współwłasności powstałej na skutek dziedziczenia i zbycia części ułamkowej masy spadkowej.

Do merytorycznych przesłanek powództwa o ustalenie należy interes prawny, a zatem jego brak in concreto prowadzi do oddalenia żądania. Interes prawny w żądaniu ustalenia w oparciu o art. 189 k.p.c. należy rozumieć jako potrzebę prawną, wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej znajduje się powód. Jeżeli z prawa przedmiotowego nie wynika, że ma on potrzebę ustalenia, wyrok ustalający jest zbyteczny właśnie z powodu braku interesu prawnego. Jeszcze inaczej rzecz ujmując stwierdzić można, że interes ten rozumieć trzeba jako potrzebę wprowadzenia jasności co do konkretnego stosunku prawnego lub prawa, a to w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień powoda (tak A. Zieliński w: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, pod red. A. Zielińskiego, Warszawa 2006r., tom I, s. 569, 577 wraz z przywoływanym przez autora orzecznictwem).

Powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa może być zatem uwzględnione wtedy, gdy spełnione są łącznie dwie przesłanki merytoryczne: interes prawny w żądaniu udzielenia ochrony prawnej przez wydanie wyroku ustalającego oraz istnienie określonego stosunku prawnego lub prawa. Pierwsza z tych przesłanek warunkuje określony skutek tego powództwa, decydując o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda. Wykazanie zaś istnienia drugiej z tych przesłanek decyduje o kwestii zasadności powództwa (zob. wyr. SN z 27.6.2001 r., II CKN 898/00, L.). Obie te przesłanki musi wykazać powód (zgodnie z zasadą ciężaru dowodu wynikającą z art. 6 KC).

W badanej sprawie nie wykazano istnienia prawa, o którego ustalenie skarżąca wnosi, brak jest bowiem dowodów na okoliczność, ze działka nr (...) odpowiada nabytemu w 1969 r. udziałowi w masie spadkowej po A. K.. Powódka nie wykazała także, w czym upatruje interesu prawnego. Z treści pozwu wynika jedynie, że skarżąca dążyła do uzyskania w Urzędzie Miasta B. informacji, czy toczyło się postępowanie wywłaszczeniowe, a dowiedziawszy się, że w 1985 roku wydano postanowienie zezwalające na złożenie do depozytu sądowego kwoty należnej spadkobiercom poprzedniej właścicielki M. K. (1), stwierdziła, ze zachodzi konieczność ustalenia właściciela nieruchomości. Tymczasem powódka nie wykazała, aby była spadkobiercą M. K. (1), jak też nie wskazała zagrożenia, które dotyczy sfery jej uprawnień.

W związku z powyższymi rozważaniami, niezasadna apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 189 k.p.c. O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie § 2 pkt 4 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (tj. Dz. U. 2023. poz. 1964).