Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 10 lipca 2017 roku Sąd Rejonowy w Zgierzu stwierdził, że spadek po S. S. (1) z domu B., córce K. i S., zmarłej 13 listopada 2011 roku w Z., ostatnio stale zamieszkałej w Z., na podstawie ustawy nabył wnuczek K. S. (1) w całości.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

S. S. (2), córka K. i S., zmarła w dniu 13 listopada 2011 roku w Z., ostatnio stale zamieszkiwała w Z.. Spadkodawczyni pozostawiła córki B. K. oraz M. W., a także synów J. S. i K. S. (2). B. K. w chwili śmierci matki miała syna R. K.. K. S. (2) miał synów D. oraz małoletniego K.. Spadkodawczyni innych dzieci naturalnych, ani przysposobionych nie miała. Nie sporządziła testamentu. Wszystkie dzieci spadkodawczyni złożyly oświadczenia o odrzuceniu spadku. W skład spadku nie wchodzi gospodarstwo rolne.

D. S., wnuk S. S. (2) odrzucił spadek po spadkodawczyni w dniu 12 kwietnia 2012 roku.

R. K., wnuk S. S. (2) odrzucił spadek po spadkodawczyni w dniu 25 czerwca 2012 roku.

K. S. (1) nie odrzucił spadku w terminie.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z art. 926 § 1 k.c. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Stosownie zaś do § 2 omawianego przepisu dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Kodeks cywilny w sposób jednoznaczny określa krąg spadkobierców ustawowych, którzy kolejno po sobie dochodzą do dziedziczenia po spadkodawcy. Wskazać przy tym należy, iż istnienie w pierwszej grupie spadkobierców choć jednej osoby wyłącza możliwość uwzględnienia przy stwierdzeniu nabycia spadku osób znajdujących się w drugiej czy
też kolejnej grupie spadkobierców ustawowych. Jako pierwsi do spadku na podstawie przepisów kodeksu cywilnego pretendują dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Stosownie bowiem do treści z art. 931 § 1 k.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych, jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice (art. 932 § 1 k.c.). Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych (art. 932 § 4 k.c.). Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy (art. 932 § 5 k.c.).

W niniejszej sprawie spadkodawczyni S. S. (2) pozostawiła po sobie, jako spadkobierców ustawowych dziedziczących w pierwszej kolejności dzieci – B. K., J. S., K. S. (3) i M. W., które odrzuciły spadek. Tym samym w ich miejsce, jako spadkobiercy ustawowi, weszły ich dzieci – R. K. będący synem B. K., a także K. K. (2) i D. K. – synowie K. S. (2). Zarówno R. K., jak również D. K. odrzucili spadek po S. S. (2).

Mając na uwadze powyższe rozważania, w szczególności brzmienie art. 932 § 1 k.c. Sąd Rejonowy stwierdził, iż spadek po S. S. (2) na podstawie ustawy w całości nabył wnuczek spadkodawczyni K. S. (1) w całości, który jako jedyny ze spadkobierców ustawowych nie odrzucił spadku po spadkodawczyni.

W myśl art. 1018 § 3 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku zgodnie z art. 1015 § 1 k.c. wynosi sześć miesięcy i biegnie od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Termin ten zaczął swój bieg od dnia odrzucenia spadku przez ojca wnioskodawcy – K. S. (1) – w dniu 21 marca 2012 roku. Tym samym ostatnim dniem na złożenie przedmiotowego oświadczenia był 21 września 2012 roku.

Termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest terminem zawitym prawa materialnego, do biegu którego mają zastosowanie art. 110 – 116 k.c. Konsekwencją takiego ukształtowania omawianego terminu jest to, że z chwilą jego upływu „wygasa uprawnienie do skorzystania z tego prawa podmiotowego, a oświadczenie złożone po upływie terminu nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Upływ terminu uwzględniany jest z urzędu, nie ma żadnych możliwości jego przedłużenia, a w art. 1015 § 2 k.c. przewidziane zostały konsekwencje biernego zachowania się spadkobiercy, w postaci prostego przyjęcia spadku”. Wskazać w tym miejscu należy ponadto, że wprawdzie w obecnym stanie prawnym, brak oświadczenia spadkodawcy o którym mowa w art. 1015 k.c. skutkuje uznaniem, iż przyjął on spadek z dobrodziejstwem inwentarza, jednak w niniejszej sprawie zastosowanie znajdzie powołany przepis w brzmieniu sprzed 18 października 2015 roku, mając na uwadze datę śmierci spadkodawczyni – 13 listopada 2011 roku. Wynika to z treści art. 6 ustawy z dnia 20 marca 2015 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 17 kwietnia 2015 r.), w myśl którego przepisów w brzmieniu nadanym powołaną ustawą zmieniającą nie stosuje się do spadków otwartych przed dniem jej wejścia w życie.

Sąd Rejonowy podniósł, iż K. S. (1) już po ogłoszeniu orzeczenia w niniejszej sprawie oświadczył, iż odrzucił spadek po S. S. (2), jak również okazał postanowienie z dnia 21 lutego 2017 roku wydane w sprawie I Ns 1676/16 zatwierdzające uchylenie się przez K. S. (1) od skutków prawnych nie złożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Powyższe postanowienie zaskarżył w całości wnioskodawca K. S. (1).

Zarzucił postanowieniu:

1. obrazę prawa materialnego, tj. przepisu art. 1015 § 2 k.c. (w brzmieniu sprzed 18 października 2015 r.) w zw. z art. 924 k.c. i art. 925 k.c. poprzez jego błędną wykładnię, a w konsekwencji niezasadne przyjęcie, iż niezłożenie oświadczenia o przyjęciu spadku przez K. S. (1) skutkowało przyjęciem przezeń spadku wprost;

2. niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy wskutek naruszenia przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść zaskarżonego postanowienia, tj.:

• przepisu art. 670 k.p.c. w zw. z art. 316 § 1 k.p.c. poprzez niezałączenie w poczet materiału dowodowego akt spraw o sygn. I Ns 1676/16 oraz I Ns 1684/16 prowadzonych i prawomocnie zakończonych przed Sądem Rejonowym w Zgierzu I Wydziałem Cywilnym, wbrew obowiązkowi działania z urzędu, a tym samym pominięcie okoliczności, iż K. S. (1) w chwili orzekania w przedmiotowej sprawie, podobnie jak B. W., w świetle przepisów prawa traktowany był tak jakby nie dożył otwarcia spadku;

• art. 670 k.p.c. poprzez zaniechanie ustalenia dalszych spadkobierców K. S. (4) powołanych do dziedziczenia;

• art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, w tym także oceny złożonego przez K. S. (1) zapewnienia spadkowego, zwłaszcza w świetle dalece nieprecyzyjnego stanowiska wyrażonego przezeń we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku i wniosku z dnia 7 września 2016 r., a także zaniechanie ustalenia materii spraw o sygn. I Ns 1676/16 oraz I Ns 1684/16 wskazanych przez K. S. (1) we wniosku z dnia 5 kwietnia 2017 r. o podjęcie zawieszonego postępowania, a w konsekwencji ww. uchybień zaskarżonemu postanowieniu zarzucił nierozpoznanie istoty sprawy.

Dodatkowo skarżący wniósł o załączenie w poczet materiału dowodowego zgromadzonego w przedmiotowej sprawie:

1. akt spraw o sygn. I Ns 1676/16 oraz I Ns 1684/16 prowadzonych i prawomocnie zakończonych przed Sądem Rejonowym w Zgierzu, na okoliczność odrzucenia przez K. S. (1) oraz B. W. spadku po zmarłej, które to akta wskazywane były przez ww. we wniosku w przedmiocie podjęcia zawieszonego postępowania;

2. postanowienia Sądu Rejonowego w Zgierzu z dnia 21 1utego 2017 r. wydanego w sprawie o sygn. akt I Ns 1676/16 oraz protokołu rozprawy z dnia 21 lutego 2017 r. w sprawie o sygn. akt I Ns 1676/16, wniosku z dnia 18 października 2016 r. - na okoliczność odrzucenia przez K. S. (1) spadku po S. S. (2), uchylenia się przezeń od skutków niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku;

Przy tak sformułowanych zarzutach skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi 1 instancji.

Sąd Okręgowy dodatkowo ustalił :

W dniu 21 lutego 2017 roku, przed Sądem Rejonowym w Zgierzu wnioskodawca K. S. (1) złożył oświadczenie, którym odrzucił spadek po S. S. (2) (dowód - kopia protokołu rozprawy k. 53).

Prawomocnym postanowieniem z dnia 21 lutego 2017 roku, wydanym w sprawie I Ns 1676/16, Sąd Rejonowy w Zgierzu, zatwierdził uchylenie się przez K. S. (1) od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po babce S. S. (2), z domu B., córce K. i S., zmarłej dnia 13 listopada 2011 roku w Z., mającej ostatnie miejsce zwykłego pobytu w Z. (dowód - kopia postanowienia k. 54).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna bowiem w sprawie zachodzą podstawy do uchylenia zaskarżonego postanowienia z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy, oraz z uwagi na konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Zaskarżone postanowienie musi być uznane za wadliwe.

Skoro bowiem wskazany w nim jako jedyny spadkobierca K. S. (1), w sposób skuteczny odrzucił spadek po S. S. (2), to został wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020 k.c.).

Tym samym nie nabył on spadku po S. S. (2).

Nierozpoznanie istoty sprawy odnosi się do roszczenia będącego podstawą powództwa i zachodzi, gdy sąd pierwszej instancji nie orzekł w ogóle merytorycznie o żądaniach stron, zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu albo pominął merytoryczne zarzuty pozwanego. Oceny, czy sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy, dokonuje się na podstawie analizy żądań pozwu i przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę rozstrzygnięcia. Sąd może również uchylić wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania, gdy wydanie orzeczenia wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Niniejsza sprawa dotyczyła kwestii stwierdzenia nabycia spadku po zmarłej S. S. (2).

Z chwilą śmierci osoby fizycznej następuje otwarcie spadku po takiej osobie, i z tą właśnie chwilą spadkobierca nabywa spadek (art. 924 i art. 925 k.c.). Stwierdzenia nabycia spadku dokonuje sąd na wniosek osoby mającej w tym interes, przy czym sąd wydaje postanowienie po przeprowadzeniu rozprawy i stwierdza nabycie spadku przez spadkobierców chociażby były nimi inne osoby, niż te wskazane przez uczestników (art. 677 § 1 k.p.c.). Jak stanowi art. 926 § 2 k.c. dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy, a więc gdy nie sporządził testamentu, jako że majątkiem na wypadek śmierci można rozrządzić jedynie przez testament (art. 941 k.c.). Natomiast o ile spadkodawca sporządził ważny testament, dziedziczenie następuje na podstawie takiego testamentu, który ma prymat przed porządkiem dziedziczenia ustawowego.

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że badanie kto jest spadkobiercą Sąd powinien przeprowadzić z urzędu – jest to jego bezwzględny obowiązek, od którego nie ma wyjątków (art. 670 § 1 k.p.c.). Badanie to dotyczy spadkobierców powołanych do dziedziczenia zarówno z mocy ustawy, jak i na podstawie testamentu. W doktrynie podkreśla się, iż w pierwszym przypadku wystarczające jest ustalenie pokrewieństwa w zakresie wskazanym w przepisach materialnych regulujących ten rodzaj dziedziczenia oraz okoliczności wyłączających poszczególne osoby z dziedziczenia.

Art. 669 k.p.c. stanowi, że sąd spadku wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. Rozpoznanie zatem istoty sprawy następuje wówczas, gdy Sąd prawidłowo ustali przede wszystkim jaki rodzaj dziedziczenia w sprawie wystąpi oraz krąg osób powołanych do dziedziczenia

Tymczasem Sąd Rejonowy obowiązkowi temu nie uczynił zadość, i jakkolwiek z pewnością zwiedziony był spóźnionym podniesieniem przez skarżącego faktu odrzucenia przez niego spadku i istnienia orzeczenia sądowego zatwierdzającego jego uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po babce S. S. (2), to jednak i tak nie tylko winien był ale i mógł podjąć kroki w celu ustalenia finalnie również potencjalnego kręgu spadkobierców, co do których należało wreszcie ustalić ich udziały w spadku, biorąc pod uwagę, że postępowanie w sprawie uchylenia się skarżącego od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po S. S. (2) toczyło się również w Sądzie Rejonowym w Zgierzu.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c..

Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Rejonowy ustali krąg spadkobierców ustawowych S. S. (2) uprawnionych do dziedziczenia po niej, wobec odrzucenia spadku przez dotychczas ustalonych spadkobierców ustawowych.