Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 3 stycznia 2023 r., wydanym w sprawie z wniosku D. A. i T. A. z udziałem D. W. o wpis prawa własności w dziale II księgi wieczystej Nr (...) oraz o wpis ostrzeżenia o niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, na skutek skarg wnioskodawczyń na postanowienie referendarza sądowego z dnia 15 września 2022 r., Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi oddalił oba wnioski o wpis.

Sąd I instancji ustalił, że księga wieczysta Kw Nr (...) została założona na podstawie wniosku z dnia 10 stycznia 1955 r. dla gospodarstwa rolnego położonego w Ł. przy ul. (...), o obszarze 1,88 ha, jako właściciel nieruchomości został do księgi wpisany J. K. (1), a podstawę nabycia prawa własności stanowił dokument nadania ziemi nr 65/54 z dnia 10 września 1954 r. oraz decyzja w przedmiocie klasyfikacji i szacunku gospodarstwa z dnia 10 stycznia 1955 r.; wpisów dokonano w dniu 12 lutego 1955 r. J. K. (1) zmarł w dniu 10 maja 1959 r. w Ł., a spadek po nim na podstawie ustawy nabyli: jego żona J. K. (2) w 4/16 częściach oraz dzieci: M. A., I. W., S. K. i H. G. po 3/16 części, z tym że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne, położone w Ł., o powierzchni 1,68 ha odziedziczyli z mocy ustawy: jego żona J. K. (2) oraz jego dzieci: M. A., I. W., i H. G. po 1/4 części, co zostało stwierdzone postanowieniem Sądu Rejonowego w Łodzi z dnia 30 listopada 1976 r., wydanym w sprawie VII Ns II 2511/76. Aktem własności ziemi Nr II-RS- (...)/76G z dnia 27 listopada 1976 r. Naczelnik Dzielnicy Ł. w Ł. stwierdził na podstawie art. 1 ust. 1, art. 5 i 12 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27 z 1971 r., poz. 250 ze zm.), że I. W. i J. K. (2) stały się z mocy samego prawa współwłaścicielkami nieruchomości oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki Nr (...) w obrębie G-50, o powierzchni 1,6950 ha, położonej w Ł. przy ul. (...), w udziałach po 1/2 części.

Sąd odnotował dalej, że z nr 1 odłączono i przeniesiono do księgi wieczystej KW (...) (obecnie (...)) działkę nr (...) o powierzchni 561 m ² na podstawie wniosku z dnia 10 stycznia 1980 r., Dz. Kw 128/80. Pozostałą część, pod bieżącym nr 2, wpisano dnia 11 stycznia 1980 r., ujawniając gospodarstwo rolne położone w Ł. przy ul. (...) o obszarze 1,82 ha. W dniu 28 grudnia 1982 r. przed Naczelnikiem Dzielnicy Ł. zawarta została przez J. K. (2) i I. W. jako rolników oraz D. W. jako następcę umowa Nr (...) przekazania udziałów we współwłasności i posiadania gospodarstwa rolnego. J. K. (2) i I. W. oświadczyły, że posiadają i prowadzą osobiście i wspólnie własne gospodarstwo rolne o obszarze 1.6950 ha, położone w Ł. przy ul. (...) i oraz że są jego współwłaścicielkami po połowie. Na podstawie przedłożonych dokumentów w postaci aktu własności ziemi z dnia 24 września 1979 r. oraz wypisu z rejestru ewidencji gruntów z dnia 19 sierpnia 1981 r. ustalono, że gospodarstwo to składa się z działek oznaczonych w rejestrze ewidencji gruntów w obrębie G-50 numerami 334 i 335/2 o łącznym obszarze 1.6950 ha i stanowi współwłasność J. K. (2) w 1/2 części i I. W. w 1/2 części. W umowie J. K. (2) i I. W. przeniosły swoje udziały we współwłasności oraz posiadanie wymienionego gospodarstwa rolnego nieodpłatnie na rzecz D. W., a ona oświadczyła, że je przyjmuje.

Ustalono następnie, że w dniu 19 marca 2007 r. D. W. wniosła o ujawnienie jej jako wyłącznej właścicielki nieruchomości opisanej w księdze wieczystej KW (...) ( (...)), a do wniosku załączyła: akt własności ziemi Nr II-RS- (...)/76G z dnia 27 listopada 1976 r., umowę Nr (...) przekazania udziałów we współwłasności i posiadania gospodarstwa rolnego z dnia 28 grudnia 1982 r. oraz wypis z rejestru gruntów wg stanu na dzień 13 listopada 2006 r.; wnioskowi nadano numer Dz Kw. 8456/07. Po rozpoznaniu wniosku Sąd w dniu 19 kwietnia 2007 r. wpisał D. W. do przedmiotowej księgi wieczystej jako właścicielkę nieruchomości. Po ujawnieniu w dziale I-O tej księgi, że nieruchomość w niej opisana stanowi działki Nr (...) w obrębie G-50 o powierzchni łącznej 1ha 6950 m ², odłączono z niej działki Nr (...) do księgi wieczystej (...) oraz działkę nr (...) do księgi wieczystej (...). Sąd meriti ustalił ponadto, że M. A. zmarła w dniu 21 stycznia 2016 r. w Ł., a spadek po niej na podstawie ustawy nabyły jej córki: T. A. i D. A. po 1/2 części każda z nich, co zostało stwierdzone postanowieniem Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi z dnia 26 maja 2022 r., wydanym w sprawie I Ns 214/22. Wskazał też, że w chwili obecnej księga wieczysta Nr (...) prowadzona jest dla nieruchomości gruntowej położonej w Ł., przy ul. (...), obejmującej działkę gruntu nr (...) w obrębie G-50, o powierzchni 0,3000 ha, a w jej dziale drugim jako właściciel wpisana jest D. W.. Odnotowano też, że wnioskodawczynie do skargi na orzeczenie referendarza dołączyły odpis aktu własności ziemi Nr II.RS. (...)-G wydanego przez Naczelnika Dzielnicy Ł. w dniu 24 września 1979 r., stwierdzającego że J. K. (2) i I. W. stały się z mocy samego prawa współwłaścicielkami nieruchomości oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki Nr (...) w obrębie G-50, o powierzchni 1,6950 ha, położonych w Ł. przy ul. (...), w udziałach po 1/2 części.

Sąd Rejonowy uznał, że wniosek D. A. i T. A. o wpis w dziale II księgi wieczystej nie zasługuje na uwzględnienie i podlega oddaleniu. Podniósł, że stosownie do art. 626 ⁸ § 1 k.p.c., wpis w księdze wieczystej dokonywany jest jedynie na wniosek i w jego granicach, zaś art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. określa granice kognicji Sądu wieczystoksięgowego, stanowiąc, że Sąd ten, rozpoznając wniosek o wpis, bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Powołał następnie pogląd wyrażony w uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego, wpisanej do księgi zasad prawnych, że sąd przy rozpoznawaniu wniosku o wpis w księdze wieczystej związany jest stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością jego wpływu, podnosząc, że z uzasadnienia tej uchwały wynika jednoznacznie, że art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. określa rolę sądu wieczystoksięgowego w sposób całkowicie odmienny niż sądu orzekającego w postępowaniu procesowym i na jego gruncie sąd wieczystoksięgowy w zakresie postępowania dowodowego powinien ograniczyć się wyłącznie do analizy treści dokumentów załączonych do wniosku oraz treści księgi wieczystej, po czym na tej podstawie, uwzględniając treść norm prawa materialnego, ocenić, czy załączone do wniosku dokumenty stanowią dostateczną podstawę dokonania wnioskowanego wpisu w księdze wieczystej.

Sąd Rejonowy odnotował następnie, że wnioskodawczynie wywodzą swoje prawo własności do nieruchomości objętej księgą od jej pierwotnego właściciela J. K. (1), którego są wnuczkami i domagają się wpisania ich jako właścicielek nieruchomości w udziałach po ½ części, powołując się na postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po J. K. (1), wydane przez były Sąd Rejonowy w Łodzi w dniu 30 listopada 1976 r., w sprawie VII Ns II 2511/76 oraz na postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po M. A., będącej jednym z dzieci J. K. (1), wydane przez Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi w dniu 26 maja 2022 r., w sprawie I Ns 214/22. W przedmiotowej księdze jako wyłączna właścicielka nieruchomości ujawniła się natomiast wcześniej D. W., również będąca wnuczką J. K. (1), która wywiodła swoje prawo od babki J. K. (2) i matki I. W., które nabyły własność nieruchomości (dawnego gospodarstwa rolnego oznaczonego jako działki nr (...) w obrębie G-50 o powierzchni 1,6950 ha, którego częścią jest nieruchomość uregulowana w niniejszej księdze wieczystej) z mocy samego prawa z dniem 4 listopada 1971 r., na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27 z 1971 r., poz. 250 ze zm.). Sąd zwrócił uwagę, że skoro wnioskodawczynie w sprawie niniejszej domagają się od Sądu wieczystoksięgowego, aby wykreślił z działu II księgi wieczystej D. W., dokonując oceny skuteczności przeniesienia na nią własności całego gospodarstwa na podstawie aktu własności ziemi i umowy nr (...) przekazania udziałów we współwłasności i posiadania gospodarstwa rolnego z dnia 28 grudnia 1982 r., to zachodzi tu spór o własność, gdyż T. A. i D. A. jednoznacznie kwestionują prawo własności do przedmiotowej nieruchomości osoby ujawnionej w księdze jako właścicielka i podważają podstawę zasadności tego wpisu. Podkreślono dobitnie, że zadaniem Sądu wieczystoksięgowego nie jest rozstrzyganie sporów o własność i już z tej przyczyny wniosek o wpis podlega oddaleniu.

Niezależnie od tego, Sąd I instancji zaznaczył jeszcze, że skoro J. K. (1) nie żył już w dniu 4 listopada 1971 r., to akty własności ziemi dotyczące nieruchomości stwierdzały nabycie praw do niej przez tych tylko spośród jego spadkobierców, którzy w dniu 4 listopada 1971 r. byli posiadaczami samoistnymi nieruchomości, czyli przez J. K. (2) i I. W., a z przedłożonego do sprawy materiału dowodowego nie wynika, aby matka uczestniczek M. A. spełniała warunki nabycia własności (bądź współwłasności) przedmiotowego gospodarstwa rolnego w oparciu o przepisy przywołanej ustawy. Jeśli zatem owej własności (lub współwłasności) nie nabyła, to w skład spadku po niej nie wchodziło przedmiotowe gospodarstwo w jakimkolwiek udziale, a w dalszej konsekwencji także wnioskodawczynie nie nabyły do niego praw, gdyż jako spadkobierczynie swej matki nie mogły odziedziczyć czegoś, co do spadku po niej nie należało. Sąd odnotował, że wnioskodawczynie powołują się na odnalezienie w Archiwum Państwowym w Ł. innego aktu własności ziemi niż ten, który został przedłożony przez D. W. przy jej wniosku z 2007 r. i w związku z tym kwestionują wpis dokonany w uwzględnieniu tego wniosku, jednak podniósł, że wpis ten obecnie jest prawomocny i wobec tego nie może być zakwestionowany w drodze innego wniosku o wpis.

Sąd meriti przypomniał, że przedmiotem ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27 z 1971 r., poz. 250 ze zm.) było uregulowanie własności gospodarstw rolnych objętych w posiadanie na podstawie umów zawartych bez prawem przewidzianej formy, a posiadacze takich nieruchomości stawali się ich właścicielami z mocy samego prawa, co potwierdzały decyzje administracyjne (akty własności ziemi) wydane w oparciu art. 12 tej ustawy. Podał też, że utrwalony jest pogląd, iż w postępowaniu cywilnym, w szczególności zaś w postępowaniu wieczystoksięgowym, sąd nie jest uprawniony do kwestionowania prawidłowości i skutków ostatecznej decyzji administracyjnej, choćby nawet zachodziły w tym zakresie wątpliwości, co oznacza, że nie może również rozstrzygać, który z dwóch wydanych w stosunku do tej samej nieruchomości aktów własności ziemi (z dnia 27 września 1976 r., przedłożony przez D. W. i z dnia 24 września 1979 r., przedłożony przez T. A. i D. A.) jest wiążący, a bez takiego rozstrzygnięcia, wybór jednego z nich – jako tego, który potencjalnie może służyć jako podstawa wpisu do księgi wieczystej – byłby przypadkowy i dowolny. Sąd nie kwestionował tego, że zagadnienie takie może zostać rozstrzygnięte we właściwym trybie, ale wykluczył, by mogło nim być postępowanie przed sądem wieczystoksięgowym.

Następnie Sąd ponownie podkreślił, że jego zadaniem w ramach takiego postępowania nie jest rozstrzyganie sporów o własność, a jedynie badanie treści i formy wniosku, dołączonych do niego dokumentów oraz treść księgi wieczystej oraz dokonanie na tej podstawie oceny, czy przedłożone przez wnioskodawcę dokumenty mogą stanowić podstawę żądanego wpisu, przy uwzględnieniu treści i formy tego dokumentu oraz treści księgi wieczystej. Zaznaczono, że postanowienia spadkowe po J. K. (1) i M. A. należą wprawdzie do kategorii dokumentów, które mogłyby stanowić podstawę wpisu w księdze wieczystej, jednak z uwagi na obecną treść księgi wieczystej, tj. wcześniejsze ujawnienie w niej D. W. jako właściciela oraz podstawę tego wpisu, nie mogą stanowić podstawy takiego wpisu, jakiego domagają się wnioskodawczynie, a więc ujawnienia ich w księdze jako współwłaścicielek nieruchomości. Sąd zauważył też w ramach dalszych dywagacji, że wniosek o treści sformułowanej przez wnioskodawczynie podlegałby oddaleniu nawet wówczas, gdyby w księdze wieczystej nadal figurował jako właściciel ich dziadek J. K. (1), a wpis na rzecz D. W. by nie nastąpił, bowiem z przedłożonych postanowień spadkowych wynika jednoznacznie, że nie są one jedynymi spadkobierczyniami po J. K. (1), a wniosek o ujawnienie w księdze nowego stanu prawnego w zakresie praw własności nieruchomości musi zmierzać do ujawnienia wszystkich aktualnych jej współwłaścicieli, inaczej podlegać będzie oddaleniu. Wreszcie Sąd poddał wnioskodawczyniom pod rozwagę skorzystanie z tych narzędzi prawnych, które potencjalnie mogą im posłużyć do otwarcia przedpola do wykazania swoich praw do nieruchomości i ujawnienia ich w księdze wieczystej.

W rezultacie Sąd meriti na podstawie art. 626 ⁹ k.p.c. oddalił wniosek dotyczący wpisu prawa własności w dziale II przedmiotowej księgi wieczystej. Wywiódł, że oddaleniu podlega też wniosek o dokonanie z urzędu wpisu ostrzeżenia o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, ponieważ stosownie do art. 626 ¹³ § 2 k.p.c., taki wpis może być dokonany, jeżeli Sąd dostrzeże niezgodność stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, natomiast z przedstawionych wyżej wywodów wynika, że nie było podstaw do przyjęcia, że ta przesłanka zaistniała.

Apelację od tego orzeczenia złożyły obie wnioskodawczynie, wnosząc o wykreślenie z działu II księgi wieczystej (...) wpisanej tam bez podstawy prawnej D. W. jako jedynej właścicielki gospodarstwa rolnego oraz dokumentów, na podstawie których została ona ujawniona, w postaci decyzji Naczelnika Dzielnicy Ł. Nr II-Rs- (...)-G z dnia 27 listopada 1976 r. (wobec jej nieistnienia i wyeliminowania z obrotu prawnego) oraz umowy przekazania udziałów we współwłasności i posiadania gospodarstwa rolnego Nr (...)/82 z dnia 28 grudnia 1982 r. (wobec jej nieważności ze względu na sprzeczność z ustawą), a także o ujawnienie w dziale II tej księgi postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi z dnia 30 listopada 1976 r., wydanego w sprawie VII.II.Ns 2511/76 i stwierdzającego nabycie spadku oraz dziedziczenie gospodarstwa rolnego oraz postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi z dnia 26 maja 2016 r., wydanego w sprawie I Ns 214/22 i stwierdzającego nabycie spadku po M. A., ewentualnie domagając się uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucono naruszenie:

⚫

art. 34 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1984) w związku z art. 626 ³ § 2 k.p.c. poprzez niezbadanie, czy dokumenty załączone przez D. W. do wniosku o wpis, tj. akt własności zmieni z dnia 27 listopada 1976 r. oraz umowa Nr (...) z dnia 28 grudnia 1982 r. pod względem prawnym mogły stanowić podstawę wpisu na rzecz D. W. jako wyłącznej właścicielki gospodarstwa rolnego, czy też stanowiły prawną przeszkodę do dokonania wpisu, czego konsekwencją jest sanowanie wpisów pozbawionych podstaw prawnych, pomimo ich skutecznego kwestionowania przez wnioskodawczynie, zarówno w skardze na postanowienie referendarza, jak i odnośnie zaskarżonego postanowienia „(…) już ponad 16 lat (…);

⚫

art. 365 § 1 k.p.c. w związku z art. 244 § 1 k.p.c. i w związku z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez oczywiste i rażące naruszenie przepisów „(…) nie budzących żadnych wątpliwości, że podstawą ujawnienia D. W. jako wyłącznej właścicielki mógł stanowić (…)” akt własności ziemi Nr II-Rs- (...)/76 G z dnia 27 listopada 1976 r., w okolicznościach gdy na pierwszy rzut oka z akt księgi wieczystej Nr (...) wynika, że wpis został dokonany pomimo braku klauzuli ostateczności, czego konsekwencją jest dokonanie wpisu na rzecz D. W. w oparciu o akt nieistniejący wobec jego uchylenia w całości decyzją Nr II.RS. (...)-G z dnia 4 września 1979 r.;

⚫

art. 626 ⁸ § 1 k.p.c. w związku z art. 52 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32 z 1977 r., poz. 140) poprzez dokonanie wpisu prawa własności na rzecz D. W. na skutek braku uprawnień do emerytury lub renty przez osoby przekazujące gospodarstwo rolne, tj. J. K. (2) i I. W. oraz brak jakiejkolwiek zgody, tym bardziej pisemnej, M. A., a być może także H. G., na przejęcie udziałów w gospodarstwie rolnym, czego konsewkencją jest dokonanie wpisu własności w oparciu o umowę dotkniętą bezwzględną nieważnością (art. 58 § 1 k.c.);

⚫

art. 626 ⁸ k.p.c. i art. 626 ⁹ k.p.c. przez ich niezastosowanie na skutek nieprawidłowego zinterpretowania ich brzmienia, co w konsekwencji doprowadziło do stanu niezgodności treści księgi wieczystej Nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym wobec błędnego wpisania D. W. jako jedynej właścicielki gospodarstwa rolnego;

⚫

art. 626 ⁸ k.p.c. w związku z art. 34 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1984) poprzez niedokonanie weryfikacji przedłożonych przez wnioskodawczynie dokumentów w konfrontacji z treścią postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi z dnia 30 listopada 1976 r., wydanego w sprawie VII.II.Ns 2511/76 oraz rzetelnej analizy aktów własności ziemi, w tym w szczególności umowy o przekazaniu udziału we współwłasności i przekazania gospodarstwa rolnego, czego konsekwencją jest niezrealizowanie w pełni funkcji sądu wieczystoksięgowego wyznaczonej przez art. 626 ² k.p.c. oraz oddalenie przedwcześnie wniosków złożonych przez wnioskodawczynie o wpisy do księgi wieczystej (...) na skutek udaremnienia przez sąd wieczystoksięgowy udostępnienia księgi wieczystej, w której zapewne są wpisy następców prawnych po J. K. (1) w oparciu o postanowienie Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi z dnia 30 listopada 1976 r., wydane w sprawie VII.II.Ns 2511/76;

⚫

art. 626 ⁸ k.p.c. w związku z art. 244 § 1 k.p.c. poprzez nieujawnienie w księdze wieczystej Nr (...) postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi z dnia 30 listopada 1976 r., wydanego w sprawie VII.II.Ns 2511/76 oraz prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi z dnia 26 maja 2016 r., wydanego w sprawie I Ns 214/22, stanowiących podstawę prawną do ujawnienia praw przysługujących wnioskodawczyniom;

⚫

art. 365 § 1 k.p.c. i art. 360 k.p.c. poprzez niedokonanie wpisu prawa do współwłasności w ½ części odziedziczonego po matce ¼ gospodarstwa rolnego na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi z dnia 30 listopada 1976 r., wydanego w sprawie VII.II.Ns 2511/76, opatrzonego klauzulą prawomocności i skuteczności z dniem 23 grudnia 1976 r. oraz postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi z dnia 26 maja 2016 r., wydanego w sprawie I Ns 214/22 z oznaczoną prawomocnością, pomimo że sąd uznał, że dokumenty te spełniają wymogi dla dokonania wpisu;

⚫

art. 626 ¹³ k.p.c. poprzez niewpisanie z urzędu ostrzeżenia o niezgodności treści księgi wieczystej Nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym w okolicznościach, gdy ta niezgodność wynikała z dokumentów załączonych przez wnioskodawczynie do wniosku o wpis;

⚫

art. 922 k.c. poprzez błędne przyjęcie, że sąd wieczystoksięgowy może zniweczyć skutki prawomocnego i skutecznego postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi z dnia 30 listopada 1976 r., wydanego w sprawie VII.II.Ns 2511/76, nadając większą moc aktom własności ziemi, jednemu nieistniejącemu, bo wyeliminowanemu z obrotu prawnemu, a drugiemu ukrywanemu, co wyszło na jaw po analizie dokumentacji w Archiwum Państwowym w Ł. oraz przez błędną wykładnię przepisów regulujących przekazywanie udziałów we współwłasności i posiadania gospodarstw rolnych, co w konsekwencji doprowadziło do nieważnej z mocy prawa umowy Nr (...) z dnia 28 grudnia 1982 r.

Ponadto skarżące wniosły o dopuszczenie dowodów z dokumentów:

⚫

decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 stycznia 1982 r. Nr SR. (...) na okoliczność tego, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił J. K. (2) i I. W. prawa do emerytury i renty z uwagi na niespełnienie warunków;

⚫

decyzji (...) z dnia 4 września 1979 r. o uchyleniu w całości decyzji (...)-RS. (...)-G z dnia 27 listopada 1976 r. na okoliczność tego, że wpis prawa własności gospodarstwa rolnego na rzecz D. W. został dokonany przy braku podstaw prawnych i na podstawie decyzji nieistniejącej;

⚫

decyzji (...) z dnia 4 listopada 1981 r. Nr 3261s/ (...) wymierzającej podatek od nabycia praw majątkowych po zmarłym J. K. (1) w oparciu o postanowienie Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi z dnia 30 listopada 1976 r., wydane w sprawie VII.II.Ns 2511/76, na okoliczność uznania tego postanowienia z prawnie skuteczne;

⚫

dowodu uiszczenia opłaty od spadku przez M. A. na okoliczność przyjęcia opłaty od spadku,

podnosząc, że nie mogły tych dowodów powołać wcześniej, gdyż dokumenty te nie były im znane i dopiero później zostały odszukane w domu i w archiwum.

W pismach procesowych z dnia 25 lipca 2023 r. skarżące sprecyzowały wniosek apelacyjny, wskazując, że domagają się uchylenia w całości zaskarżonego orzeczenia. Z kolei w pismach procesowych z dnia 8 grudnia 2023 r. (a także z dnia 20 marca 2024 r.) apelujące żądały rozpoznania sprawy w postępowaniu apelacyjnym na rozprawie z uwagi na konieczność ochrony ich konstytucyjnego prawa do sądu oraz prawa własności, jak również interesu publicznego. Domagały się także zobowiązania sędziego Sądu I instancji, który wydał zaskarżone postanowienie, oraz przewodniczącej Wydziału Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi do podjęcia bardzo wielu czynności i złożenia licznych wyjaśnień – szczegółowo wymienionych w treści pism – a także żądały od Sądu odwoławczego ustalenia, że referendarz sądowy i sędzia referent, którzy rozpoznawali sprawę w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, a także uczestniczka postępowania, popełnili przestępstwa przewidziane Kodeksem karnym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacje są oczywiście bezzasadne.

W pierwszej kolejności zaznaczyć trzeba, że wniosek o rozpoznanie apelacji na rozprawie nie zasługuje na uwzględnienie. Sąd Okręgowy w Łodzi wyjaśniał już jednej z wnioskodawczyń w uzasadnieniu orzeczenia wydanego w sprawie III Ca 882/16 – a z wyrażonym tam poglądem należy zgodzić się w całej rozciągłości – że wprawdzie art. 608 k.p.c. stanowi, iż sprawy z zakresu prawa rzeczowego rozpoznawane są na rozprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej, jednak takim przepisem szczególnym jest właśnie art. 626 ¹ § 1 k.p.c., w myśl którego sprawy w postępowaniu wieczystoksięgowym rozpoznawane są na posiedzeniu niejawnym. Przepis ten ma zastosowanie także w postępowaniu apelacyjnym, co potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 lutego 2002 r., wydanej w sprawie III CZP 3/02, OSNC Nr 12 z 2002 r., poz. 108, wskazując, że w postępowaniu nieprocesowym uznać trzeba za niedopuszczalne stosowanie przepisów normujących postępowanie odwoławcze w trybie procesowym, jeżeli z treści, funkcji lub celu przepisu dotyczącego postępowania nieprocesowego nie wynika, że jego stosowanie powinno być ograniczone tylko do postępowania przed sądem pierwszej instancji. Skoro zatem nie sposób uznać, by art. 514 § 1 k.p.c. i art. 626 ¹ § 1 k.p.c., ze względu już na ich literalne brzmienie, dotyczyły tylko postępowania przed sądem pierwszej instancji, to nie ma też żadnych podstaw, aby za pośrednictwem art. 13 § 2 k.p.c. sięgać w tym wypadku do przepisów postępowania odwoławczego o procesie. Zgodnie z wyprowadzoną wyżej regułą, zarówno art. 514 § 1 k.p.c. jako lex generalis, jak i art. 626 ¹ § 1 k.p.c. jako lex specialis, mają pierwszeństwo przed przepisami dotyczącymi procesu i nakazującymi wyznaczenie rozprawy, stanowiącymi w tym układzie lex subsidiaria. Słusznie stwierdzono też, oceniając tę kwestię z punktu widzenia funkcji i celu omawianych przepisów, że skoro istnieją argumenty skłaniające ustawodawcę do rezygnacji z obowiązkowej rozprawy przed sądem pierwszej instancji, to nie tracą one aktualności ani znaczenia w postępowaniu odwoławczym, a dotyczy to zwłaszcza rozpoznawania spraw wieczystoksięgowych, w których zakres kognicji został ograniczony jedynie do badania treści wniosku, treści i formy dołączonych do wniosku dokumentów oraz treści księgi wieczystej (art. 626 ⁸ § 2 k.p.c.).

Z poglądem tym zgodził się także Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 3 lipca 2007 r., SK 1/06, OTK-A Nr 7 z 2007 r., poz. 73, dodając, że za stanowiskiem o zgodności z normami konstytucyjnymi przewidzianego przez art. 626 ¹ § 1 k.p.c. ograniczenia uprawnienia uczestnika postępowania wieczystoksięgowego do rozpoznania jego sprawy na rozprawie przemawia to, iż postępowanie w sprawach o wpis oparte jest wyłącznie na dokumentach odzwierciedlających stan prawny nieruchomości, a sąd wieczystoksięgowy nie bada, czy określony w nich stan prawny jest zgodny ze stanem rzeczywistym, ani stanu takiego nie ustala, jak również nie rozstrzyga sporów o prawo. Charakter sprawy o wpis, którego celem jest ujawnienie prawa, pozwala na uznanie, że rozpatrywanie spraw na posiedzeniu niejawnym, również w postępowaniu apelacyjnym, służy szybkości i sprawności postępowania wieczystoksięgowego, mającego na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu i ochrony praw osób trzecich. Odwołując się do tego niekwestionowanego stanowiska, stwierdzić trzeba, że w rozpoznawanej przez Sąd odwoławczy sprawie niniejszej nie występują żadne istotne zagadnienia prawne, a stan faktyczny w istocie wynika z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, przez co brak jest jakiegokolwiek uzasadnienia dla przeprowadzenia rozprawy. Rozpoznanie apelacji na posiedzeniu niejawnym nie ma także żadnego znaczenia dla ewentualnego udziału w tym postepowaniu prokuratora, który zresztą takiego udziału w sprawie nie zgłosił. Dodać można jeszcze – w odniesieniu do licznych innych żądań formułowanych w pismach składanych przez wnioskodawczynie – że Sąd dokonujący kontroli instancyjnej zaskarżonego orzeczenia nie posiada żadnych kompetencji do wiążącego rozstrzygania o popełnieniu przestępstwa przez kogokolwiek, jak również do wydawania takich wiążących dyspozycji dla sędziów i innych osób biorących udział w procesie orzeczniczym czy też sprawujących funkcje w sądownictwie, które wykraczałyby poza zakres sprawowanego nadzoru judykacyjnego.

Osią zdecydowanej większości merytorycznych zarzutów apelacyjnych jest kwestia prawidłowości dokonanego w roku 2007 wpisu prawa własności nieruchomości na rzecz D. W., a skarżące w swych apelacjach powołują rozliczne argumenty mające przekonać Sądy obu instancji, że osoba ujawniona obecnie w dziale II księgi wieczystej Nr (...) w rzeczywistości nie nabyła prawa własności do nieruchomości objętej tą księgą, zaś przedłożone przez nią wraz z wnioskiem dokumenty nie stanowiły wystarczającej podstawy do dokonania żądanego przez nią wpisu. W odpowiedzi na te zarzuty podkreślić należy przede wszystkim, nie jest możliwe ponowne badanie w niniejszym postępowaniu – jako przesłanki ewentualnej zasadności zgłoszonego wniosku – czy Sąd wieczystoksięgowy, dokonując w 2007 r. wpisu do księgi wieczystej na rzecz D. W., prawidłowo rozstrzygnął tę sprawę i czy załączone do wniosku dokumenty w istocie uzasadniały dokonanie wpisu. Zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., taki prawomocny wpis, stanowiący orzeczenie (art. 626 ⁸ § 6 zd. I k.p.c.), wiąże nie tylko uczestników postępowania i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej – co oznacza, że także Sąd rozpoznający sprawę niniejszą musi brać pod uwagę fakt istnienia i treść prawomocnego orzeczenia sądu. Dalej zwrócić należy uwagę wnioskodawczyń, że skoro ów wpis został dokonany z jednoczesnym wykreśleniem wpisu praw poprzedniego właściciela, to z art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1984) wynika domniemanie, że prawo jawne z księgi wieczystej zostało wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym, zaś prawo wykreślone nie istnieje.

Nie ulega żadnych wątpliwości, że w żadnym razie nie jest możliwe obalenie domniemania zgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym w toku postępowania wieczystoksięgowego (tak np. w postanowieniu SN z dnia 14 lutego 2003 r., IV CK 108/02, niepubl. lub w postanowieniu SN z dnia 9 lipca 2015 r., I CSK 509/14, niepubl.). Żaden zainteresowany nie może też wnosić o dokonanie wpisu (wykreślenia), bazując jedynie na swym zarzucie niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości i tą drogą usiłując obalić przedmiotowe domniemanie. Sąd prowadzący księgi wieczyste nie może nawet badać tak postawionego zarzutu, w szczególności analizując powtórnie, czy w chwili ujawnienia wpisu figurującego już w księdze zachodziły podstawy do jego dokonania, bądź czy nie było wówczas ku temu przeszkód, ponieważ analiza taka wykracza poza wyznaczone ustawą granice jego kognicji. Dopiero dokonanie nowego wpisu – o ile zachodzą ku temu podstawy i nie istnieją wykluczające to przeszkody – skutkuje wygaśnięciem domniemania związanego z wpisem dotychczasowym i powstanie innego domniemania, związanego z nowo dokonanym wpisem, jednak do tego czasu domniemanie wynikające z wpisu dotychczasowego istnieje i wiąże Sąd wieczystoksięgowy (tak E. Gniewek i A. J. Szereda, „Księgi wieczyste. Art. 1–58 ² KWU. Art. 626 ¹-626 ¹³ KPC. Komentarz”, Warszawa 2024, tezy 46-47 do art. 3 KWU). Oznacza to, że przy rozpoznawaniu wniosku D. A. i T. A. o wpis ich prawa własności do przedmiotowej księgi wieczystej Sąd wieczystoksięgowy pozostaje związany powyższymi domniemaniami i z mocy przepisów ustawy zmuszony jest uznać, badając sprawę w granicach swojej kognicji, że ujawnione w księdze prawo własności D. W. zostało wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym, zaś wykreślone z księgi wskutek tego wpisu prawo J. K. (1) po jego wykreśleniu już nie istniało.

Granicami kognicji Sądu wieczystoksięgowego objęte jest bowiem jedynie to – jak wynika z treści art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. i jak trafnie odnotował Sąd Rejonowy – czy zbadanie treści i formy złożonego wniosku oraz dołączonych do niego dokumentów i treści księgi wieczystej daje wystarczające podstawy do uwzględnienia zawartych we wniosku żądań w przedmiocie dokonania określonych wpisów w księdze wieczystej i czy nie zachodzą ku temu przeszkody. Sąd nie może badać natomiast przy rozstrzyganiu o zasadności żądania innych dokumentów, które uprzednio zostały złożone do akt księgi wieczystej (chyba że wnioskodawca powołał je w swoim wniosku), ani dokumentów składanych przez wnioskodawcę na późniejszych etapach postępowania. Oznacza to, że w sprawie niniejszej wyznaczonym ustawą zakresem analizy Sądu w kontekście żądań wniosku były wyłącznie dokumenty dołączone do wniosku – tj. postanowienie Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi z dnia 30 listopada 1976 r., wydane w sprawie VII.II.Ns 2511/76 i postanowienie Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi z dnia 26 maja 2016 r., wydane w sprawie I Ns 214/22 – oraz treść księgi, w której jako właścicielka nieruchomości ujawniona była uczestniczka postępowania, natomiast ustawa nie zezwalała Sądowi na badanie innych dokumentów, w szczególności dołączonych do wniosku D. W. z 2007 r., czy też dołączanych przez same wnioskodawczynie do skargi na postanowienie referendarza sądowego lub do apelacji. Te przyczyny spowodowały, że także Sąd II instancji postanowił dowody te pominąć na podstawie art. 235 ² § 1 pkt. 1 k.p.c. w związku z art. 391 zd. I k.p.c. i w związku z art. 13 § 2 k.p.c. W odpowiedzi na skonkretyzowane zarzuty apelacyjne należy zaznaczyć, że zapadłe rozstrzygnięcie nie oznacza, że Sąd wieczystoksięgowy w ramach dokonywanej oceny zignorował moc wiążącą lub ważność powoływanych orzeczeń czy dokumentów, ewentualnie że dokonał tej oceny w sposób błędny, ale znaczy to jedynie tyle, że kwestii tych w ogóle nie badał i badać nie mógł z uwagi na to, że przepisy ustawowe, w szczególności art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., nie zezwalają mu na to w niniejszym postępowaniu – co oczywiście nie oznacza, że zagadnienia te nie mogą być przedmiotem analizy w innych postępowaniach, w których kognicja Sądu orzekającego nie została w taki sposób zawężona.

W rezultacie należy w całej rozciągłości przyznać rację Sądowi I instancji, który uznał, że tak zakreślone granice jego kognicji nie dają podstaw do uwzględnienia żądań wnioskodawczyń zawartych w przedmiotowym wniosku. Podkreślić trzeba, że z art. 34 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1984) wynika, iż wpis może nastąpić, gdy osoba, której prawo ma być wpisem dotknięte, jest lub zostaje jednocześnie wpisana do księgi wieczystej jako uprawniona, z tym, że do ujawnienia właściciela wystarcza, aby następstwo prawne po osobie wpisanej jako właściciel zostało wykazane odpowiednimi dokumentami. Z dokumentów załączonych do wniosku wynika, że T. A. i D. A. wywodzą swoje prawa do nieruchomości ze spadkobrania po J. K. (1) i M. A., jednak żadna z tych osób nie jest wpisana w dziale II przedmiotowej księgi, a wykreślenie z niego praw J. K. (1) stwarza wręcz wiążące Sąd wieczystoksięgowy domniemanie, że jego prawa do nieruchomości i osób od niego swe prawa wywodzących przestały istnieć. Wnioskodawczynie nie wykazały też dołączonymi do wniosku dokumentami swego ewentualnego następstwa po wpisanej do księgi wieczystej uczestniczce postępowania. Powyższe oznacza, że analiza treści księgi i dołączonych do wniosku dokumentów nie zezwala na gruncie art. 34 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1984) na uwzględnienie żądania wniosku. Przepis ten nie ma wprawdzie zastosowania do wpisu prawa własności uzyskanego w drodze nabycia w sposób pierwotny – jak to miało miejsce choćby w przypadku D. W. powołującej się na nabycie przez jej poprzedniczki prawa własności z mocy unormowań ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27 z 1971 r., poz. 250 ze zm.) – jednak wnioskodawczynie ewidentnie wywodzą swoje prawa do rzeczy ze spadkobrania, a więc z nabycia jej w sposób pochodny. Badane przez Sąd dokumenty dołączone do wniosku pozwalają jedynie stwierdzić, że T. A. i D. A. nabyły spadek po swojej matce, ona zaś była jednym ze spadkobierców J. K. (1), jednak z treści tych dokumentów nie wynikają żadne ich prawa do objętej księgą nieruchomości. W tak wąskich granicach kognicji, jaką posiada Sąd wieczystoksięgowy, nie sposób stwierdzić w oparciu o załączone do wniosku dokumenty ewentualnej niezgodności stanu ujawnionego w treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, a tym samym nie zachodzą przesłanki do tego, by – pomimo niedokonania żądanego przez wnioskodawczynie wpisu prawa własności – Sąd wieczystoksięgowy na podstawie art. 626 ¹³ § 1 k.p.c. ujawnił w księdze z urzędu ostrzeżenie w tym przedmiocie.

Z powyższych przyczyn wniesione apelacje muszą zostać uznane za bezzasadne i podlegające oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. W ślad za Sądem Rejonowym można powtórzyć, że z niezbyt zrozumiałych przyczyn wnioskodawczynie wybrały dla dochodzenia swych ewentualnych praw drogę takiego akurat postępowania, w ramach którego powoływane przez nich dokumenty i argumentacja nie może podlegać badaniu przez Sąd, zamiast skorzystać ze środków prawnych i przedstawić je pod ocenę Sądu, którego kognicja nie byłaby zawężona szczególnymi przepisami ustawowymi, w postępowaniu, w ramach którego Sąd ten mógłby w oparciu o te dokumenty (a także inne ewentualne dowody) skutecznie zbadać rzeczywisty stan prawny przedmiotowej nieruchomości. Ewentualne orzeczenie uzyskane w takim postępowaniu – o ile Sąd podzieliłby argumentację i stanowisko wnioskodawczyń – będzie mogło dopiero stanowić ewentualną podstawę ujawnienia nowego stanu prawnego w księdze wieczystej.