Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

I.  Przedmiot zaskarżenia.

Wyrokiem z 27 stycznia 2016 r. Sąd Rejonowy w Pabianicach w sprawie z powództwa D. K. przeciwko W. K. i Z. K. o zapłatę 60.000 zł tytułem uzyskania prawa własności nieruchomości lokalowej na zasadach wspólności majątkowej małżeńskiej oraz kosztów remontu, jaki wykonał w lokalu pozwanych zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwotę 32.000,00 zł z ustawowymi odsetkami od 28.03.2015 r. do 31.12.2015 r. oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1.01.2016 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałej części i ustalił, że powód winien ponieść koszty procesu w 47%, a pozwani w 53%, pozostawiając szczegółowe ich rozliczenie referendarzowi sądowemu.

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Rejonowego:

D. K. zawarł związek małżeński z Ż. K. w maju 2009 r. Wcześniej, przez około 4 lata zamieszkiwali wspólnie w miejscowości K. w lokalu przy ul. (...). Lokal ten stanowił własność Ż. W. K. i Z. K..

Pozwani nabyli ten lokal 31 maja 2007 r. za około 76.000 zł i poinformowali powoda, że połowę wartości lokalu darują swojej córce, a jak powód zapłaci za połowę mieszkania, przekażą prawo do lokalu. Powód zapłacił z tego tytułu pozwanym łącznie kwotę 32.500 zł – 10.500 zł przelewem na konto W. K. (data przelewu: 10 sierpnia 2010 r.), zaś 22.000 zł wypłacił z konta w L. Banku 10 lutego 2009 r. i wręczył bezpośrednio małżonkom K. w obecności Ż. K..

Powód przed ślubem miał własne oszczędności, prowadził wypożyczalnię sprzętu wodnego. Od 2006 r. do 2008 r. działalność ta ze względów podatkowych zarejestrowana była na Ż. K.. Na rozpoczęcie działalności kredyt w kwocie 12.000 zł wzięła matka powoda.

Lokal przy ul. (...) został wyremontowany po ślubie z córką pozwanych i obejmował: kładzenie paneli, gładź i malowanie, wymianę drzwi i nadproży, wymianę grzejnika w łazience. Powód kupił wyposażenie lokalu w postaci: kina domowego ze stolikiem, łóżka, telewizora, komputera z drukarką, aparatu fotograficznego (...).

Sporny lokal został sprzedany przez pozwanych 7 marca 2012 roku.

Wedle Sądu Rejonowego żądanie pozwu oparte na treści art. 405 k.c. było częściowo uzasadnione. W toku postępowania wykazano, że powód dokonał na rzecz pozwanych wpłaty kwoty 32.500 zł w dwóch ratach, które były przeznaczone na spłatę połowy wartości lokalu mieszkalnego, w którym zamieszkiwali wspólnie powód i córka pozwanych. Nie doszło jednak nigdy do przeniesienia własności spornego lokalu. Z tego powodu pozwani uzyskali korzyść majątkową w wysokości 32.500 zł, choć nie nastąpiła i nie nastąpi realizacja celu, na jaki kwota ta została przekazana - powód nigdy nie stał się i nie stanie w przyszłości właścicielem ani też współwłaścicielem spornego lokalu. Dowodzi to zdaniem Sądu Rejonowego istnienia związku przyczynowego pomiędzy faktem przekazania pieniędzy a zubożeniem powoda. Pozwani z chwilą przekazania im pieniędzy winni liczyć się, że w razie nieprzeniesienia prawa własności lokalu na powoda, po ich stronie powstanie obowiązek zwrotu wpłaconej kwoty.

Z kolei w pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu jako nieudowodnione. Co do żądania zapłaty za pozostawione przez powoda w lokalu ruchomości powód nie wykazał, iż pozwani są biernie legitymowani oraz nie udowodnił ani wysokości kwot, które zostały wydane na remont lokalu i jego wyposażenie, ani także - czy wydatki na te cele pochodziły z jego majątku odrębnego czy też z majątku córki pozwanych lub z majątku wspólnego obojga małżonków, ewentualnie – w jakiej części.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c., zgodnie z zasadą stosunkowego podziału kosztów procesu, uznając, iż obowiązek ich pokrycia obciąża powoda w 47 %, zaś pozwanych w 53 %.

II.  Apelacja.

Apelację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana, zaskarżając go w części, tj. co do punktu 1. uwzględniającego powództwo w zakresie kwoty 32.000 zł oraz co do punktu 3., w którym rozstrzygnięto o kosztach i zarzucając naruszenie:

I przepisów prawa materialnego, tj.:

1)  art. 43 § 1 k.r. i o. w zw. z art. 45 § 2 k.r. i o. w zw. z art. 46 k.r. i o. poprzez błędne przyjęcie, iż powód jeszcze przed podziałem majątku wspólnego powstałego z małżeństwa z Ż. K. uprawniony jest do żądania od pozwanych zapłaty kwoty 32.000,00 zł tytułem uiszczenia połowy wartości mieszkania położonego w miejscowości K. przy ul. (...) bez uprzedniego przeprowadzenia postępowania o podział majątku wspólnego powstałego z małżeństwa z Ż. K., podczas gdy powyższe roszczenie stanowi wierzytelność z tytułu wydatków dokonanych przez małżonków na nieruchomość należącą do osób trzecich, wchodzącą w skład majątku wspólnego powoda i Ż. K., a zatem skierowanie żądania przez powoda względem pozwanych w wysokości określonej w pozwie o zapłatę jest niedopuszczalne i mogłoby nastąpić dopiero po podziale majątku wspólnego oraz ustaleniu i przyznaniu powodowi całości udziałów do wyżej opisanej wierzytelności,

2)  art. 390 § 1 i 3 k.c. w zw. z art. 389 § 1 k.c. poprzez ich niezastosowanie i błędne przyjęcie, iż w tej sprawie mamy do czynienia z bezpodstawnym wzbogaceniem pozwanych kosztem powoda (art. 405 k.c.), podczas gdy biorąc pod uwagę ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji pomiędzy pozwanymi a powodem i jego byłą małżonką Ż. K. doszło do zawarcia warunkowej przedwstępnej umowy darowizny prawa własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w miejscowości K., a w pozostałym zakresie warunkowej przedwstępnej umowy sprzedaży prawa do wyżej wymienionego mieszkania,

3)  art. 405 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w niniejszej sprawie jako konsekwencja błędnego ustalenia przez Sąd I instancji, iż powód uiścił na rzecz pozwanych kwotę 32.000,00 zł tytułem zapłaty połowy wartości lokalu mieszkalnego stanowiącego własność pozwanych,

4)  art. 30 § 1 k.r. i o. w zw. z art. 369 k.c. poprzez przyjęcie solidarnej odpowiedzialności pozwanych względem powoda, podczas gdy nie wynika ona z ustawy oraz z czynności prawnej, a zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie daje podstaw do uznania, że rzekomo zaciągnięte przez pozwanych zobowiązanie dotyczyło spraw wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny, co skutkowałoby solidarną odpowiedzialnością małżonków na podstawie art. 30 § 1 k.r. i o.;

II. naruszenie przepisów postępowania cywilnego, których uchybienie miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

1)  art. 233 § 1 k.p.c.:

- przez błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego, tj. zeznań powoda, polegającą na przyjęciu, iż: powód zapłacił pozwanym łącznie kwotę 32.500,00 zł tytułem zapłaty połowy wartości mieszkania przy ul. (...), podczas gdy z zeznań pozwanych oraz świadka Ż. K. wynika, iż powód nigdy nie przekazał pozwanym kwoty 22.000,00 zł, natomiast przelew kwoty 10.500,00 zł stanowił zwrot pożyczki udzielonej przez pozwaną W. K. na zapłatę składki ZUS w kwocie 1.500,00 zł, a w zakresie kwoty 9.000,00 zł był to prezent - dowód wdzięczności powoda i jego byłej małżonki za okazaną przez pozwanych pomoc w czasie trwania małżeństwa, powód przed zawarciem małżeństwa z Ż. K. posiadał własne oszczędności, pochodzące z prowadzenia wypożyczalni sprzętu wodnego i miał środki pieniężne pozwalające na spłatę na rzecz pozwanych połowy wartości przedmiotowego mieszkania, podczas gdy w rzeczywistości wypożyczalnia sprzętu wodnego była prowadzona przez Ż. K., a łączny przychód z tej działalności za okres od 2006 r. do 2008 r. wyniósł 14.055,80 zł, powód nie przedstawił jakichkolwiek dowodów świadczących o zgromadzonych przez niego środkach pieniężnych przez zawarciem związku małżeńskiego, w oświadczeniu o stanie rodzinnym i majątkowym wskazał, że nie posiadał żadnych oszczędności, a z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej uzyskiwał średni miesięczny dochód na poziomie 1.150,00 zł, zaś z informacji uzyskanych od Naczelnika Urzędu Skarbowego w K. wynika, iż powód nie złożył zeznań o wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym 2006 i 2007 (co dowodzi, że w tym okresie żadnych dochodów nie osiągnął), natomiast w roku 2008 osiągnął dochód łącznie 2.343,60 zł, powód w sposób przekonywujący wyjaśnił dlaczego w tytule przelewu napisał słowo prezent, a jego zeznania są wiarygodne, podczas gdy wyjaśnienia strony powodowej są sprzeczne, nielogiczne i niejasne, a także niepoparte wiarygodnym materiałem dowodowym,

- przez błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego, tj. zeznań M. O., R. K., Ł. K., M. K. (1), A. S. (1) i B. K., polegającą na przyjęciu, iż zeznania te są wiarygodne, podczas gdy zeznania M. O. i R. K., którzy są kolegami powoda, oparte są wyłącznie o informacje uzyskane od strony powodowej, nie byli oni świadkami rzekomego wręczania pieniędzy pozwanym przez powoda, a ponadto ich zeznania w odniesieniu do kwestii mieszkania przy ul. (...) są całkowicie niezgodne z rzeczywistym stanem faktycznym sprawy, szczególnie co do dat dokonywanych na rzecz pozwanych wpłat,

- poprzez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego polegający na pominięciu w tej ocenie zeznań pozwanych i świadka Ż. K., a także innych dowodów, tj. pisma Naczelnika Urzędu Skarbowego w K., zeznania o wysokości osiągniętego przez powoda dochodu w 2008 r., zeznań za lata 2006-2008 o wysokości uzyskanego przychodu z tytułu prowadzenia wypożyczalni sprzętu wodnego, podczas gdy z wymienionych wyżej dowodów wynikają okoliczności oczywiście sprzeczne z wyjaśnieniami składanymi przez powoda i pozostałych świadków zawnioskowanych przez D. K.;

2)  art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie przez Sąd I instancji faktów i dowodów mających istotne znaczenie dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy, tj. zeznań pozwanych i świadka Ż. K. i zastąpienie ich dowolną oceną dowodów i tym samym błędne przyjęcie, iż mieszkanie przy ul. (...) w miejscowości K. stanowiło własność Ż. K., W. K. i Z. K., podczas gdy w rzeczywistości właścicielami wyżej wymienionego lokalu mieszkalnego byli wyłącznie pozwani, że pozwani poinformowali powoda, iż połowę wartości lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w miejscowości K. darują swojej córce, a jak powód zapłaci za połowę mieszkania, przekażą im prawo do lokalu, podczas gdy z zeznań pozwanych to nie wynika oraz że powód zapłacił pozwanym łącznie kwotę 32.500,00 zł tytułem zapłaty połowy wartości mieszkania przy ul. (...);

3)  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie przyczyn, dlaczego Sąd I instancji dał wiarę zeznaniom powoda oraz świadkom - M. O., R. K., Ł. K., M. K. (1), A. S. (1) i B. K., pomimo wystąpienia szeregu sprzeczności i nieścisłości w tych zeznaniach, a odmówił wiarygodności i mocy dowodowej zeznaniom pozwanych i świadka - Ż. K..

W konkluzji skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku częściowo poprzez oddalenie powództwa co do kwoty 32.000,00 zł, a także o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych kosztów postępowania przed Sądem I i II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

I.  Stanowisko Sąd u Okręgowego.

Apelacja jest zasadna i skutkowała zmianą zaskarżonego rozstrzygnięcia.

1.  Ustalenia faktyczne.

D. K. zawarł związek małżeński z Ż. K. 23 maja 2009 r. Od maja 2007 roku zamieszkiwali wspólnie w miejscowości K. w lokalu przy ul. (...).

(zeznania powoda – k. 201 w zw. z k. 44, zeznania pozwanej – k. 503 w zw. z k. 44-45, zeznania Ż. K. – k. 94)

Lokal przy ul. (...) w miejscowości K. stanowił własność W. K. i Z. K. – rodziców Ż. K.. Pozwani nabyli go 31.05.2007 r. za ok. 76.000 zł i sprzedali 7.03.2012 r.

(zeznania pozwanej – k. 203 w zw. z. k. 44, zeznania pozwanego – k. 204, zeznania powoda – k. 201 w zw. z k. 44 )

Powód liczył, że w zamian za zapłatę połowy wartości lokalu przy ul. (...) w miejscowości K. na rzecz pozwanych nabędzie prawo własności tego lokalu.

(zeznania powoda – k. 201 w zw. z k. 44, zeznania Ż. K. – k. 94, zeznania M. O. – k. 46-47, zeznania M. K. – k. 48)

Powód przed ślubem uzyskiwał dochód z działalności gospodarczej w postaci wypożyczalni sprzętu wodnego zarejestrowanej ze względów podatkowych w latach 2006-2008 na Ż. K., na rozpoczęcie której kredyt w kwocie 12.000 zł wzięła matka powoda. Powód uzyskiwał przed ślubem także dochód z prac sezonowych w odlewni i na budowie.

(zeznania: powoda – k. 201 w zw. z k. 44, M. K. – k. 49, zeznania A. S. – k. 92)

Od dnia 1 stycznia 2009 r. powód prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...) K. D., zawieszaną okresowo.

(wydruki (...) k. 109-125)

W dniu 15 stycznia 2009 r. pomiędzy (...) Stowarzyszeniem (...) z siedzibą w K. a D. K. (...) K. D. została zawarta umowa pożyczki w kwocie 45.000 zł na zakup towarów handlowych oraz wyposażenie i remont lokalu na okres od dnia zawarcia umowy do dnia 31 grudnia 2013 r.

(umowa pożyczki – k. 140-142)

Pieniądze uzyskane w wyniku zawartej umowy pożyczki D. K. przeznaczył na działalność gospodarczą w postaci sklepu.

(zeznania D. K. – k. 201-202)

Powód 10 lutego 2009 r. wypłacił z konta w L. Banku 22.000 zł. (potwierdzenie operacji – k. 74)

W dniu 10 sierpnia 2010 r. D. K. dokonał przelewu z rachunku w (...) Bank (...) S.A. na rzecz W. K. w wysokości 10.500 zł. W tytule przelewu wpisano słowo „prezent”. Transakcji z tego rachunku bankowego w tym czasie mogła dokonywać także Ż. K..

(potwierdzenie operacji – k. 74, zeznania Ż. K. – k. 94, zeznania powoda – k. 202)

Lokal przy ul. (...) został wyremontowany po ślubie z córką pozwanych. Zakupiono też wyposażenie lokalu w postaci: kina domowego ze stolikiem, łóżka, telewizora, komputera z drukarką, aparatu fotograficznego (...).

(zeznania powoda – k. 201 w zw. z k. 44, zeznania Ż. K. – k. 94-95)

2.  Ocena dowodów.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny sprawy, gdyż błędy Sądu Rejonowego w tym zakresie – wynikające z niewłaściwej oceny zgromadzonego materiału dowodowego – nie pozwalały wyprowadzić trafnych wniosków jurydycznych. Zgodzić należy się ze skarżącymi, że na podstawie dowodów zaoferowanych przez strony nie było możliwe ukształtowanie podstawy faktycznej w sposób, jaki uczynił to Sąd I instancji. Przede wszystkim nie wykazano, że między powodem a pozwanymi zawarto porozumienie co do przeniesienia prawa własności lokalu przy ul. (...) w K. za zapłatę połowy jego wartości. Twierdzenia powoda w tym zakresie nie zostały potwierdzone żadnymi dokumentami, zaprzeczyła im strona pozwana, jak i Ż. K. – rzekomy świadek przekazania kwoty 22.000 zł na rzecz pozwanych. Zarówno pozwani, jak i Ż. K. wskazywali, że liczył na to powód. Jednakże na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego nie jest możliwe wyprowadzenie wniosku, co składało się na treść porozumienia między stronami. Również zeznania pozostałych świadków nie są przydatne dla poczynienia niebudzących wątpliwości ustaleń w tym zakresie. Wypowiedzi świadków M. O. i R. K. nie można uznać za wiarygodne, skoro według ich wiedzy właścicielami spornego lokalu byli powód i Ż. K., co nie znajduje potwierdzenia w pozostałym materiale sprawy i jest sprzeczne z pozostałymi ustaleniami. Również zeznania rodziców powoda nie precyzują treści rzekomo porozumienia. M. K. (1) w zeznaniach twierdził jedynie, że podczas spotkań z przyszłymi teściami „było mówione, że jak syn zwróci połowę kosztów tego mieszkania, to jak minie 5 lat i będą po ślubie to mieszkanie będzie przepisane na syna i jego żonę” (zeznania – k. 48). W istocie zatem nie wiadomo, kto dokładnie formułował takie wypowiedzi. Również B. K. nie przyznała, że deklaracje o darowaniu mieszkania w zamian za zapłatę pochodziły od jego właścicieli. Wskazała on, że „z tym mieszkaniem to było tak, że syn zapłaci połowę kwoty ale nie pamiętam ile” (zeznania– k. 93). Ustalenie, że „pozwani poinformowali powoda, że połowę wartości lokalu darują swojej córce, a jak powód zapłaci za połowę mieszkania, przekażą prawo do lokalu” stanowi o przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów i naruszeniu dyspozycji art. 233 § 1 k.p.c. Taki zarzut jest również trafny w odniesieniu do ustalenia, że powód zapłacił pozwanym łącznie 32.500 zł – z czego 10.500 zł przelewem z dnia 10 sierpnia 2010 r. na konto W. K., zaś kwotę 22.000 zł, wypłaconą z rachunku bankowego w L. Banku, bezpośrednio pozwanym w obecności Ż. K.. W żadnym razie na podstawie zgromadzonych dowodów nie było możliwe takie ustalenie. Zgadza się jedynie, że dokonano przelewu kwoty 10.500 zł na rzecz W. K.. Natomiast powód nie wykazał, jaki był cel wpłaconej kwoty. Odmienne od powoda twierdzenia w tym zakresie przedstawili pozwani oraz Ż. K.. Pozostali świadkowie w ogóle nie znali szczegółów transakcji. D. K. konsekwentnie zaś prezentował stanowisko (w pozwie, w dalszych pismach procesowych i w zeznaniach), że kwotę 10.500 zł w celu przeniesienia prawa własności spornego lokalu przelał przed ślubem. W tym kierunku zmierzały też zeznania zawnioskowanych przez niego świadków. A zatem przedstawiony przelew kwoty takiej wartości już po ślubie nie może stanowić dowodu na wpłatę w celu określonym przez powoda. Rażąca niespójność i sprzeczność w tym zakresie nie może prowadzić do oceny materiału dowodowego jako wartościowego i pozwalającego wyprowadzić logiczne i zgodne z doświadczeniem życiowym wnioski. Jakkolwiek nieścisłości nie deprecjonują od razu zeznań świadków czy stron i to w całości, to w tej sprawie były one tego rodzaju, że nie pozwalały na niewadliwe ustalenia faktyczne. Nie sposób zgodzić się z Sądem Rejonowym, że przedstawione dowody korespondują ze sobą i tworzą spójną, logiczną całość, która pozwoliła na wnioski zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia. Fakt wypłaty przez powoda kwoty 22.000 zł przed ślubem nie świadczy o tym, że pozwani tę kwotę otrzymali, a tym bardziej o jej celu. Bliskość czasowa otrzymania przez powoda pożyczki i rozpoczęcia działalności gospodarczej w postaci sklepu prowadzi raczej do wniosku, że wypłata ta mogła mieć z nią związek. Zupełnie niezrozumiałe jest także ustalenie, że właścicielem spornego lokalu była również Ż. K. – taka okoliczność nie była podnoszona przez żadną ze stron, nie wskazywały na to także ich zeznania oraz zeznania Ż. K.. Strony nie mogły mieszkać w spornym lokalu około 4 lat przed ślubem, skoro jego nabycie nastąpiło w maju 2007 r., a ślub w maju 2009 r.

Reasumując: ocena dowodów dokonana przez Sąd I instancji naruszyła dyrektywy art. 233 § 1 k.p.c., gdyż wnioski Sądu wywiedzione na podstawie zebranego materiału dowodowego nie są logiczne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, przekraczają także granice swobody. Błędy te doprowadziły do niewłaściwego ukształtowania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, tj. naruszenia art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c.

Nie jest jednak tak, jak przedstawiają to skarżący, że uzasadnienie Sądu uchybia art. 328 § 2 k.p.c. Znalazły się w nim obszerne rozważania na temat oceny dowodów, dokument ten spełnia swoją rolę sprawozdawczą. Pozwala odtworzyć tok rozumowania Sądu Rejonowego, a zatem zarzut ten należy uznać za chybiony.

3.  Rozważania prawne.

Naruszenie wskazanych norm prawa procesowego doprowadziło jednak do niewłaściwych wniosków jurydycznych. Sąd Rejonowy dokonał błędnej subsumpcji wadliwie ustalonego stanu faktycznego pod przepisy prawa materialnego. Słusznie skarżący zarzucają naruszenie art. 405 k.c. Przede wszystkim roszczenie powoda należało oceniać w świetle art. 410 § 2 k.c., a dokładniej w kategoriach condictio ob rem. Podział na wypadki nienależnego świadczenia i wzbogacenia w inny sposób ma charakter ścisły i dlatego z jednego zdarzenia między tymi samymi podmiotami może powstać albo roszczenie ogólne z art. 405 k.c., albo kondykcja z art. 410 k.c. - nie ma tu nigdy stosunku zazębiania (tak E. Ł., Bezpodstawne, s. 94).

Powód twierdził, że dokonywał wpłat na poczet uzyskania prawa własności spornego lokalu, do czego jednak nie doszło. Jego roszczenie dotyczyło zatem zwrotu świadczenia, które spełnił w celu zawarcia z nim w przyszłości umowy przenoszącej własność nieruchomości lokalowej. Wyczerpuje to condictio ob rem, w ramach której dochodzi się zwrotu nienależnego świadczenia, gdy w chwili jego dokonania podstawa prawna nie istniała, jednak miała się w przyszłości zrealizować. Powstanie podstawy prawnej ma przy tym wynikać z osiągnięcia zamierzonego celu świadczenia. Jak wskazał Sąd Najwyższy (wyrok z 13.10.2011 r., V CSK 483/10, L.), roszczenie to należy dopuścić wszędzie tam, gdzie świadczenie zostało spełnione w celu osiągnięcia określonego skutku prawnego lub gospodarczego, a skutek ten wbrew oczekiwaniom świadczącego nie nastąpił.

Konstrukcja tej kondykcji opiera się ponadto na założeniu, że strony łączy jakieś porozumienie odnoszące się do celu, którego osiągnięcie ma stać się podstawą już spełnionego świadczenia. Porozumienie to nie jest jednak umową, bo jeśli nią będzie problem przesunie się na płaszczyznę kontraktową (por. wyroki SN: z 17.1.2002 r., III CKN 1500/00, OSN 2002/11/140, z 21.6.2011 r., I CSK 533/10, Biul. SN 2011, Nr 9). Sąd Rejonowy nie dostrzegł, że gdyby przyjąć, że strony wiąże jakaś umowa (sprzedaży, darowizny), to w razie jej niedotrzymania należałoby dochodzić roszczeń jej dotyczących, względnie roszczeń związanych z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania. Stosunek obligacyjny istniałby bowiem nadal, przekształcając się co najwyżej w roszczenie odszkodowawcze (art. 471 k.c.). Materiał dowodowy tej sprawy nie pozwalał stwierdzić, że strony łączyła jakakolwiek umowa. Powód jasno określił cel rzekomego przysporzenia na rzecz pozwanych. Ci z kolei na niego nie wskazywali. Można jednak rozpatrywać istnienie wskazanej kondykcji także w wypadku, gdy accipiens nie znał w ogóle zamierzonego celu (zob. szerzej W. Serda, Nienależne, s. 96, P. Księżak, Glosa do wyroku SN z 12.1.2006 r., II CK 342/05, OSN 2006/10/170, MoP 2007, Nr 10, s. 574–575).

Celowość i świadomość działania solvensa zmierzającego do przysporzenia czegoś accipiensowi należy oceniać z obiektywnie ujmowanego punktu widzenia odbiorcy. Trzeba zatem badać, jak w świetle obiektywnych okoliczności odbiorca mógł zinterpretować zachowanie solvensa (tak też SN w wyrokach z 11.9.1997 r., III CKN 162/97, OSN 1998/2/31 i z 13.10.2011 r., V CSK 483/10, L.). Należy dodać, iż nie ma znaczenia rzeczywista świadomość odbiorcy, lecz ocena obiektywna, choć dokonana przy przyjęciu jego punktu widzenia.

W procesie o zwrot nienależnego świadczenia ciężar dowodu został ukształtowany w ten sposób, że solvens musi najpierw wykazać, że dokonał jakiegoś przysporzenia. W wypadku układów dwustronnych, przysporzenie to dokonane będzie na rzecz accipiensa – pozwanego w procesie. Powód musi także wykazać, że cel świadczenia nie został osiągnięty. W tej sprawie powód próbował udowodnić, że dokonał przysporzenia na rzecz pozwanych w kwocie 32.000 zł, co wynikać miało z przekazania pozwanym osobiście w gotówce kwoty 22.000 zł oraz dokonania przelewu kwoty 10.500 zł z rachunku bankowego powoda. Miało to nastąpić przed zawarciem związku małżeńskiego z córką pozwanych, a zatem przed powstaniem wspólności ustawowej małżeńskiej. Twierdzenia te, w świetle zgromadzonego materiału dowodowego nie zostały zweryfikowane pozytywnie dla powoda. Nie wynika z akt sprawy, aby powód dokonał przysporzenia na rzecz pozwanych kwoty 22.000 zł. Należałoby raczej przyjąć, na co wskazano wcześniej, że wypłaty w lutym 2009 r. dokonano na poczet działalności gospodarczej, którą w tamtym okresie rozpoczynał powód w związku z otrzymanymi na podstawie umowy pożyczki środkami finansowymi. Powód utrzymywał także, że w celu uzyskania prawa własności spornego lokalu dokonał przysporzenia na rzecz pozwanych w wysokości 10,5 tys. zł i że nastąpiło to przed zawarciem związku małżeńskiego z Ż. K.. Z kolei z jej zeznań, jak i wypowiedzi strony pozwanej wynika, że kwota wskazana w przelewie takiej wartości była przeznaczona na spłatę zaciągniętego uprzednio zobowiązania i stanowiła darowiznę na rzecz pozwanych. Postępowanie dowodowe nie wykazało prawdziwości żadnych z tych przeciwstawnych twierdzeń. Trzeba mieć jednak na uwadze, że przedstawione potwierdzenie operacji przelewu kwoty 10,5 tys. zł dotyczy okresu już po zawarciu związku małżeńskiego i z rachunku bankowego, do którego dostęp miała też Ż. K.. Powód nie wykazał przy tym, czy na tym rachunku były zgromadzone środki jedynie z jego majątku osobistego i w jakiej wysokości, czy też z majątku wspólnego. Ż. K. twierdziła zaś, że kwota ta została przelana wspólnie. Dokonanie przelewu kwoty we wskazanej wysokości nie może zatem świadczyć o przysporzeniu dokonanym rzekomo przed ślubem i z majątku osobistego powoda.

Należy w tym miejscu dodać, że roszczenia z tytułu wydatków i nakładów poczynionych na cudzą rzecz muszą być rozliczone w ramach podziału majątku. Jakkolwiek roszczenia takie są również uregulowane w przepisach k.c. (m.in. o bezpodstawnym wzbogaceniu), to art. 45 k.r. i o. stanowi w stosunku do nich lex specialis. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego (uchwała SN z 3.04.1970 r., III CZP 18/70, OSNC 1971/2/18) wierzytelność z tytułu nakładów dokonanych przez małżonków na rzecz należącą do osoby trzeciej jest objęta, jako składnik majątku wspólnego, postępowaniem o podział tego majątku. Także roszczenia z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów są rozpoznawane w postępowaniu podziałowym.

Powództwo podlegało zatem oddaleniu, gdyż powód nie udowodnił za pomocą przedłożonych dokumentów ani innych zgłoszonych środków dowodowych, że dokonał przysporzenia na rzecz pozwanych w celu uzyskania prawa własności nieruchomości w łącznej kwocie 32.000 zł. Jeżeli zaś kwota 10,5 tysiąca złotych, która została przelana na rzecz pozwanej (osoby trzeciej) była wydatkowana z majątku wspólnego oraz pozostawała do rozliczenia – to właściwą do tego drogę stanowi postępowanie o podział majątku wspólnego, w ramach którego dokonuje się jego kompleksowego podziału. Pozwani nie są zaś legitymowani biernie, gdyż nie mogą być stroną w postępowaniu o podział majątku wspólnego.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone rozstrzygnięcie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zakresie żądanym przez skarżących: oddalając powództwo.

Powyższa zmiana implikowała także modyfikację rozstrzygnięcia o kosztach postępowania. Orzeczono o nich zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Tytułem zwrotu kosztów należnych stronie pozwanej za postępowanie przed Sądem I instancji zasądzono od powoda solidarnie na rzecz pozwanych kwotę 3.600 zł. Obejmuje ona wynagrodzenie adwokata pozwanych ustalone na podstawie § 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r., poz. 461).

Na koszty postępowania apelacyjnego złożyło się wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika pozwanych (3.600 zł), które ustalono na podstawie § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804) i opłata od apelacji (1.100 zł).