Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 12 lutego 2014 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi w sprawie z wniosku E. A. z udziałem (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w L. Oddział Ł. Miasto, o sygnaturze akt I Ns 662/11, o ustanowienie służebności przesyłu, postanowił w punkcie 1. (pierwszym) ustanowić na rzecz (...) Spółki Akcyjnej Oddział Ł. Miasto na czas nieokreślony za wynagrodzeniem służebność przesyłu energii elektrycznej polegającą na (a) prawie wstępu, używania i korzystania w celu wykonywania prac związanych z eksploatacją, naprawą i konserwacją urządzeń – z pasa gruntu o łącznej powierzchni 67 (sześćdziesiąt siedem) metrów kwadratowych położonego wzdłuż granicy nieruchomości działki oznaczonej numerem (...) w B. przy ulicy (...) gmina A., dla której w Sądzie Rejonowym dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi prowadzona jest księga wieczysta numer (...) – wykazanym na mapie geodezyjnej dla celów prawnych sporządzonej przez uprawnionego geodetę K. C. w dniu 20 grudnia 2012 roku zarejestrowanej w (...) Ośrodku (...) dla Powiatu (...) Wschodniego w dniu 18 stycznia 2013 roku pod numerem 507- (...); (b) prawie wstępu, używania i korzystania w celu wykonywania prac związanych z eksploatacją, naprawą i konserwacją urządzeń – z pasa gruntu o łącznej powierzchni 256 (dwieście pięćdziesiąt sześć) metrów kwadratowych położonego na działce oznaczonej numerem (...) w B. przy ulicy (...) gmina A., dla której w Sądzie Rejonowym dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi prowadzona jest księga wieczysta numer (...) – wykazanym na mapie geodezyjnej dla celów prawnych sporządzonej przez uprawnionego geodetę K. C. w dniu 20 grudnia 2012 roku zarejestrowanej w (...) Ośrodku (...) dla Powiatu (...) Wschodniego w dniu 18 stycznia 2013 roku pod numerem 507- (...); w punkcie 2. (drugim) zobowiązać właściciela nieruchomości do zaniechania zabudowy i dokonywania nasadzeń na pasach gruntu oznaczonych w punkcie 1a i 1b; w punkcie 3. (trzecim) zasądzić od (...) Spółki Akcyjnej Oddział Ł. Miasto na rzecz E. A. kwotę 62.800 złotych (sześćdziesiąt dwa tysiące osiemset złotych) tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności opisanej w punkcie 1; w punkcie 4. (czwartym) oddalić wniosek w pozostałej części; w punkcie 5. (piątym) nakazuje pobrać od (...) Spółki Akcyjnej Oddział Ł. Miasto na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi kwotę 171,46 złotych tytułem zwrotu nieuiszczonych kosztów postępowania; w punkcie 6. (szóstym) nakazuje pobrać od E. A. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi kwotę 171,46 złotych tytułem zwrotu nieuiszczonych kosztów postępowania; w punkcie 7. (siódmym) zasądza od (...) Spółki Akcyjnej Oddział Ł. Miasto na rzecz E. A. kwotę 1.330 złotych tytułem zwrotu połowy poniesionych kosztów postępowania; w punkcie 8. (ósmym) ustala, iż wnioskodawczyni i uczestnik ponoszą pozostałe koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następującym stanie faktycznym:

Wnioskodawczyni E. A. jest właścicielką nieruchomości - składającej się z działek ewidencyjnych o numerach (...) - położonej w B. przy ul. (...), gmina A., dla której Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi prowadzi odpowiednio księgę wieczystą o numerze (...), oraz o numerze (...). Wnioskodawczyni nabyła prawo własności wskazanej nieruchomości na podstawie umowy sprzedaży z dnia 24 lutego 1999 roku.

Nieruchomość jest ogrodzona. Na nieruchomości znajduje się dom mieszkalny. Na nieruchomości wnioskodawczyni są usytuowane trzy słupy energetyczne. Dwa słupy znajdują się na ogrodzonym terenie i są połączone w kształcie trójkąta. Z tego słupa są podłączone przewody energetyczne do sąsiednich nieruchomości. Przewody przechodzą górą i stwarzają niebezpieczeństwo. W okolicy słupów, z uwagi na biegnące przewody, wnioskodawczyni nie może sadzić drzew, dokonywać innych nasadzeń. Wnioskodawczyni chciała rozbudować dom, ale nie mogła, gdyż jedyna możliwość rozbudowy jest od strony słupów. Trzeci słup znajduje się na drodze wnioskodawczyni, tj. poza ogrodzeniem, i można do niego swobodnie dojechać.

Do czasu wszczęcia niniejszej sprawy wnioskodawczyni umożliwiała pracownikom (...) Spółki Akcyjnej Oddział w Ł. wejście na jej nieruchomość w celu konserwacji i wykonywania niezbędnych prac przy słupach związanych z przebiegiem linii energetycznej oraz w celu usunięcia awarii.

Pismem z dnia 9 sierpnia 2010 roku wnioskodawczyni wystąpiła do uczestnika (...) S.A. z żądaniem usunięcia urządzeń w terminie 3 miesięcy i zapłaty odszkodowania za dotychczasowe bezumowne korzystanie z działki w kwocie 90.000 złotych.

W odpowiedzi, pismem z dnia 12 października 2010 roku, uczestnik wskazał, że nie przewiduje w najbliższej przyszłości możliwości usunięcia urządzeń lub przebudowy linii energetycznej. Stwierdził ponadto, że linia energetyczna została wybudowana w latach 70-tych ubiegłego wieku, następnie zmodernizowana w 1990 roku decyzją Urzędu Gminy A. i proces inwestycyjny został dokonany zgodnie z obowiązującym prawem.

Pismem z dnia 16 stycznia 2011 roku wnioskodawczyni ponownie wezwała uczestnika do usunięcia urządzeń. W piśmie z dnia 18 lutego 2011 roku uczestnik podtrzymał dotychczasowe stanowisko podnosząc jednocześnie, że budynek wnioskodawczyni zasilany jest z przedmiotowej sieci.

W ocenie Sądu Rejonowego ustalenia stanu faktycznego wskazują, iż pomiędzy stronami jest bezsporny fakt istnienia i miejsce położenia słupów energetycznych na nieruchomości wnioskodawczyni. Te okoliczności dokładnie wykazała mapa geodezyjna sporządzona dla celów prawnych złożona przez wnioskodawczynię, której uczestnik nie kwestionował. Kwestią sporną między stronami była początkowo wysokość wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności. Następnie pełnomocnik uczestnika wnosił o oddalenie wniosku inicjującego niniejsze postępowanie, nie podając żadnych konkretnych przyczyn, ani dowodów uzasadniających zmianę stanowiska w sprawie.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne Sąd Rejonowy uwzględnił wniosek w części.

W toku postępowania dowodowego Sąd Rejonowy ustalił, iż przy wyliczaniu przez rzeczoznawców majątkowych wysokości wynagrodzenia z tytułu służebności identyfikuje się składniki wartości służebności przesyłu. Problem polega na tym, czy na wartość służebności przesyłu składają się dwa składniki, a mianowicie — obniżenie wartości nieruchomości na skutek lokalizacji urządzenia oraz wynagrodzenie za dalsze korzystanie z nieruchomości w pasie służebności przesyłu, czy też wartość służebności przesyłu stanowi tylko wynagrodzenie za dalsze korzystanie z nieruchomości. Otwartą sprawą pozostaje dochodzenie roszczenia z tytułu obniżenia wartości nieruchomości na skutek lokalizacji urządzenia powodującego ograniczenie w sposobie wykorzystania nieruchomości.

Od 1 marca 2008 roku obowiązuje Krajowy Standard wyceny podstawowy numer 1, który zobowiązuje rzeczoznawcę majątkowego do ustalenia najkorzystniejszego sposobu użytkowania nieruchomości. Wcześniej rzeczoznawcy przy wyliczaniu należności z tytułu służebności przesyłu sumowali wartość wynagrodzenia z obniżeniem wartości nieruchomości. Obecnie oddzielnie wyliczana jest wartość wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości i wysokość z tytułu obniżenia wartości nieruchomości, pozostawiając dane do uznania Sądu.

Biegły sądowy B. W. dokonał wyliczenia dwóch sposobów ustalenia wysokości wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu. Oszacowana wysokość wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu obciążającej nieruchomość wnioskodawczyni zlokalizowanej w B. wynosi 37.800 złotych, co stanowi 22% wartości gruntu. Łączna wielkość rekompensaty uszczerbku nieruchomości na skutek przebiegu urządzeń przesyłowych według biegłego została wyliczona na kwotę 62.800 złotych i świadczy o wysokim wpływie przebiegu urządzeń energetycznych na wartość rynkową nieruchomości. Niekorzystny wpływ na warunki użytkowania terenu jest tak duży, że właściciel odgrodził część działki nr (...) od pozostałej części nieruchomości, gdyż przydatność zajętego terenu stała się znikoma. Przebieg linii energetycznej uniemożliwia także zabudowę powierzchni trójkąta pomiędzy linią energetyczną, a północno-wschodnim narożnikiem - jest to teren poza pasem technologicznym.

Sąd Rejonowy zważył, iż zgodnie z art. 305 ¹ k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Jeżeli przedsiębiorstwo odmówi zawarcia umowy i ustanowienia służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń o których mowa w art. 49 § 1 k.c. właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu (art. 305 ² § 2 k.c.). Pełnomocnik wnioskodawcy złożył wniosek o ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem. Pełnomocnik uczestnika (...) Spółki Akcyjnej wnosił o oddalenie wniosku, nie podając żadnych konkretnych przyczyn, ani dowodów uzasadniających takie stanowisko. Wcześniej nie kwestionował konieczności ustanowienia służebności przesyłu, a kwestią sporną i negocjowaną była tylko wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu. W związku z powyższym Sąd Rejonowy uznał wniosek E. A. o ustanowienie służebności przesyłu za w pełni zasadny i udowodniony.

Sąd Rejonowy zważył, iż zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, w tym między innymi wyrażonym w postanowieniu z dnia 27 lutego 2013 roku wydanym w sprawie o sygnaturze IV CSK 440/12 – brak w art. 305 ² § 2 k.c. kryteriów określenia rozmiarów wynagrodzenia oznacza, że ustawodawca pozostawił sądowi swobodę polegającą na indywidualizacji ocen w tym zakresie, formułowanych na podstawie określonego stany faktycznego, które mogą wynikać z ogólnych reguł porządku prawnego (lex nr 1294169). W literaturze i orzecznictwie wyrażono zapatrywanie, że przy służebności przesyłu można sięgać, na zasadzie analogii, do wyznaczników wypracowanych w odniesieniu do właścicieli nieruchomości obciążonych służebnościami dróg koniecznych. Powinno to być wynagrodzenie jednorazowe – za ustanowienie służebności – co nie wyłącza możliwości określenia sposobu zapłaty w postaci świadczeń płatnych okresowo. Służebność gruntowa stanowi formę ograniczenia sfery właściciela jednej nieruchomości w celu ułatwienia korzystania z innej nieruchomości. Ograniczenie to znajduje usprawiedliwienie, jeśli zwiększenie użyteczności nieruchomości przewyższa uszczerbek spowodowany zmniejszeniem użyteczności innej nieruchomości. Musi ono czynić zadość interesom każdego właściciela nieruchomości władnącej, a zatem mieć charakter obiektywny i w konsekwencji trwały.

Sąd Rejonowy wskazał, że ustanowienie służebności przesyłu tworzy stabilny tytuł do korzystania z obciążonej nią nieruchomości. Charakter służebności przesyłu sprawia, że wynagrodzenie za jej ustanowienie niezwykle trudno jest wyliczyć na podstawie korzyści, które uprawniony przedsiębiorca czerpie z prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, chociaż wykorzystanie obciążonej służebnością nieruchomości jest czynnikiem pozwalającym na działanie jego przedsiębiorstwa w określonej skali i w określony sposób. Jeśli wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu nie rozważa się z perspektywy korzyści czerpanych z wykorzystania cudzej nieruchomości przez przedsiębiorcę, który sprzedaje energię lub świadczy inne usługi przy jej wykorzystaniu w większym lub mniejszym rozmiarze, to pozostaje ocenić je z perspektywy interesów ekonomicznych właściciela nieruchomości obciążonej. Płatne jednorazowo wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno stanowić ekwiwalent wszystkich korzyści, których właściciel nieruchomości zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem. Powinno ono też pokryć wszystkie niedogodności, jakie w przyszłości dotkną właściciela obciążonej nieruchomości w związku z ustanowieniem służebności.

Sąd Rejonowy wskazał, że przy ustalaniu wysokości tego wynagrodzenia należy brać pod uwagę wszystkie okoliczności danej sprawy, interes stron, społeczno – gospodarczy charakter służebności i rekompensaty należnej właścicielowi nieruchomości obciążonej. Określenie w ustawie tego świadczenia jako wynagrodzenia wskazuje, że powinno odpowiadać wartości świadczenia spełnionego przez właściciela nieruchomości obciążonej na rzecz podmiotu uprawnionego w ramach służebności lub osiągniętej przez niego korzyści. Za odpowiednie wynagrodzenie może być uznane takie, które będzie stanowić ekwiwalent wszystkich korzyści, jakich właściciel nieruchomości zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem.

Sąd pierwszej instancji zważył, że indywidualizowany w konkretnej sprawie sposób obliczenia wynagrodzenia powinien uwzględniać po stronie właściciela: charakter nieruchomości – położenie, rodzaj, rozmiar, kształt, jej społeczno – gospodarcze przeznaczenie ujęte w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, albo w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, a w ich braku właściwości terenu i sposób korzystania z nieruchomości sąsiednich, utratę pożytków, zakres ograniczenia w prawie rozporządzania, swobodnego decydowania o przeznaczeniu nieruchomości, zagospodarowania jej, zakres i sposób ingerencji przedsiębiorcy oraz pozbawienia władztwa nad nią, sposób przebiegu urządzeń, trwałość i nieodwracalność obciążenia w dłuższej perspektywie oraz uciążliwość ustanowionego prawa. Biegły sądowy B. W. dokonał wyliczenia dwóch sposobów ustalenia wysokości wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu. Oszacowana wysokość wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu obciążającej nieruchomość wnioskodawczyni zlokalizowanej B. wynosi 37.800 złotych, co stanowi 22% wartości gruntu. Według szerszego ujęcia wynagrodzenia przez biegłego, uwzględniającego przede wszystkim czynniki wskazane powyżej, w tym wysoki wpływ przebiegu urządzeń energetycznych na wartość rynkową nieruchomości wnioskodawczyni, łączna wielkość rekompensaty uszczerbku nieruchomości na skutek przebiegu urządzeń przesyłowych została wyliczona na kwotę 62.800 złotych. W ocenie Sądu Rejonowego biegły sądowy B. W. w sposób rzetelny i profesjonalny wyliczył należności z tytułu ustanowienia służebności przesyłu w nieruchomości wnioskodawczyni. Biorąc pod uwagę powyższe Sąd Rejonowy ustanowił na rzecz uczestnika służebność przesyłu i orzekł jak punkcie 1a, 1b i 2 sentencji postanowienia.

W dniu 25 marca 2014 roku uczestnik (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w L. Oddział Ł. - Miasto zaskarżył w drodze apelacji postanowienie Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi z dnia 12 lutego 2014 roku (sygnatura akt I Ns 662/11) w części, tj. w zakresie punktu 3. (trzeciego) sentencji postanowienia. Uczestnik zarzucił naruszenie prawa materialnego w postaci (1) art. 305 ² § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię wyrażającą się w przyjęciu, iż przy ustaleniu wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu także uszczerbek związany ze zmniejszeniem wartości nieruchomości na skutek posadowienia na nieruchomości urządzeń przesyłowych, tymczasem nie ma podstaw by ustalając wynagrodzenie za istniejące już media, sięgać do wartości działki bez instalacji (postanowienie SN z dnia 27 lutego 2013 roku, IV CSK 440/12); (2) art. 361 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na zasądzeniu od pozwanej wynagrodzenia za zmniejszenie wartości nieruchomości, podczas gdy pomiędzy szkodą w postaci zmniejszenia wartości nieruchomości, a działaniem pozwanej polegającym na wybudowaniu urządzeń przesyłowych nie zachodzi adekwatny związek przyczynowy, wnioskodawczyni nabyła bowiem nieruchomość już z istniejącymi naniesieniami, zatem jeżeli można mówić o zmniejszeniu wartości nieruchomości, to nastąpiło ono przed nabyciem nieruchomości przez wnioskodawczynię i szkoda ta nie dotyczyła majątku wnioskodawczyni (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi, I Wydział Cywilny, z dnia 25 stycznia 2011 roku, sygnatura akt I ACa 1006/10).

Uczestnik wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia w części, w zakresie punktu 3 sentencji i zasądzenie od (...) Spółki Akcyjnej Oddział Ł. – Miasto kwoty 1.296 złotych tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności opisanej w punkcie 1. (pierwszym) sentencji postanowienia.

Ponadto, uczestnik wniósł o zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obydwie instancje.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawczyni wniosła o oddalenie apelacji uczestnika z uwagi na jej bezzasadność i zasądzenie od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego przed sądem II instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlega oddaleniu.

Sąd Okręgowy przyjmuje ze własne ustalenia stanu faktycznego dokonane przez Sąd pierwszej instancji.

Zważywszy na brzmienie przepisu art. 378 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., zgodnie z którym sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji (…), jak również przepis art. 368 § 1 punkt 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., stanowiącym, iż apelacja powinna zawierać wskazanie, czy postanowienie jest zaskarżone w całości czy w części, w pierwszym rzędzie należy odnieść się do granic zaskarżenia postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi z dnia 12 lutego 2014 roku określonych przez uczestnika w apelacji. Uczestnik postępowania (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w L. Oddział Ł. – Miasto zaskarżył przedmiotowe postanowienie w części, tj. w zakresie punktu 3. (trzeciego), wnosząc o zasądzenie od niego na rzecz wnioskodawczyni tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności opisanej w punkcie 1. (pierwszym) postanowienia kwoty 1.296 złotych w miejsce zasądzonej kwoty 62.800 złotych. Wskazać należy, iż uczestnik błędnie określił granice zaskarżenia.

Postanowienie Sądu polegające na ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego w postaci służebności przesyłu za wynagrodzeniem jest orzeczeniem konstytutywnym, tworzącym stosunek prawny. Podstawą wydania takiego orzeczenia jest przepis art. 305 § 2 k.p.c., który wprost przewiduje wynagrodzenie jako świadczenie ekwiwalentne przedsiębiorcy na rzecz właściciela nieruchomości. Zasada odpłatnego ustanawiania służebności przesyłu oznacza, że określenie wysokości i rodzaju wynagrodzenia jest elementem koniecznym dla orzeczenia kształtującego, a ustanowienie służebności i obciążenie obowiązkiem zapłaty wynagrodzenia musi nastąpić jednocześnie. Konsekwentnie, zdaniem Sądu Najwyższego ze wskazanej zasady integralności postanowienia o ustanowieniu służebności przesyłu wynika niedopuszczalność zaskarżenia orzeczenia w części (postanowienie SN z dnia 18 kwietnia 2012 roku, sygnatura akt V CSK 190/11, lex nr 1212828). Uwzględniając powyższe, apelację uczestnika należało uznać jako skierowaną przeciwko rozstrzygnięciu zawartemu tak w punktach 1a i 1b postanowienia z dnia 12 lutego 2014 roku, tj. ustanowieniu służebności przesyłu, jak i w punkcie 2 postanowienia ustalającym jednorazowe wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu.

Niemniej jednak należy uwypuklić, iż wobec niekwestionowania przez uczestnika zasady ustanowienia służebności przesyłu, przedmiotem oceny Sądu Okręgowego są zarzuty naruszenia prawa materialnego w postaci art. 305 ² § 1 k.p.c. oraz art. art. 361 k.c., tj. zarzuty odnoszące się do zasad ustalenia wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.

Pierwszy z zarzutów podniesionych przez uczestnika dotyczy przepisu art. 305 ² § 1 k.p.c., stanowiącego że jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zwarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem. Zdaniem skarżącego Sąd pierwszej instancji naruszył normy prawa materialnego dokonując błędnej wykładni treści art. 305 ² § 1 k.p.c. w zakresie pojęcia „odpowiedniego wynagrodzenia”, nieprawidłowo przyjmując, że wynagrodzenie to swym zakresem powinno obejmować także odszkodowanie z tytułu zmniejszenia wartości nieruchomości w wyniku wybudowania na niej urządzeń przesyłowych.

Sąd Okręgowy nie podziela stanowiska skarżącego, natomiast popiera pogląd procesowy wyrażony przez Sąd pierwszej instancji, uznając iż w kwocie wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu jest dopuszczalne uwzględnienie obniżenia wartości nieruchomości w związku z lokalizacją na niej urządzeń przesyłowych.

Służebność przesyłu została wprowadzona do porządku prawnego ustawą z dnia 30 maja 2008 roku o zmianie ustawy – kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 116, poz. 731). Jest to ograniczone prawo rzeczowe o charakterze odpłatnym, gdyż ustanowienie służebności przesyłowej na podstawie orzeczenia sądowego ma nastąpić za „odpowiednim wynagrodzeniem”. Żadnych bliższych kryteriów określenia jego wysokości ustawodawca nie oznaczył. Problematyki tej nie reguluje także rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 roku sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (Dz. U. nr 207, po. (...)). W tej sytuacji o sposobie obliczenia wynagrodzenia i czynnikach, które się przy tym uwzględnia, należy wnioskować na podstawie społeczno – gospodarczego charakteru tego świadczenia.

Pewnych wskazówek, jak ustalać wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, udziela orzecznictwo. Brak w art. 305 ² § 2 k.c. kryteriów określenia rozmiarów wynagrodzenia oznacza, że ustawodawca pozostawił sądowi swobodę polegającą na indywidualizacji ocen w tym zakresie, formułowanych na podstawie określonego stanu faktycznego, które mogą też wynikać z ogólnych reguł porządku prawnego (postanowienie SN z dnia 17 lutego 2013 roku, sygnatura akt IV CSK 440/12, lex nr 1294169). Charakter służebności sprawia, że wynagrodzenie za jej ustanowienie niezwykle trudno jest wyliczyć na podstawie korzyści, które uprawniony przedsiębiorca czerpie z prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, chociaż wykorzystanie obciążonej służebnością nieruchomości jest czynnikiem pozwalającym na działanie przedsiębiorstwa w określonej skali i w określony sposób. Jeśli wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu nie rozważa się z perspektywy korzyści czerpanych z wykorzystania cudzej nieruchomości przez przedsiębiorcę, który sprzedaje energię lub świadczy inne usługi przy jej wykorzystaniu w większym lub mniejszym rozmiarze, to pozostaje ocenić je z perspektywy interesów ekonomicznych właściciela nieruchomości obciążonej. Płatne jednorazowo wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno stanowić ekwiwalent wszystkich korzyści, których właściciel nieruchomości zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem. Powinno też pokryć wszystkie niedogodności, jakie w przyszłości dotkną właściciela obciążonej nieruchomości w związku z ustanowieniem służebności (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2013 roku, sygnatura IV CSK 317/12, lex nr 1308150).

Nieruchomość jest rzeczą o określonych właściwościach, której wartość jest determinowana przez położenie, przeznaczenie, kształt, sposób zagospodarowania, walory, estetyczne jej samej i otoczenia. Zmiana w obrębie tych parametrów oczywiście wpływa na wartość nieruchomości, zwiększając ją lub obniżając. Wynagrodzenie właścicielowi nieruchomości obciążonej służebnością przesyłu uszczerbku, który ponosi w związku z tym, że jakaś część jego działki straciła przeznaczenie budowlane oczywiście bazuje na porównaniu pierwotnej wartości nieruchomości i jej wartości z określonym rodzajem ograniczenia. Tak samo jest w sytuacji, gdy przychodzi wyszacować wysokość niedogodności, jakie ma znosić właściciel nieruchomości z tego powodu, że na jego działce postawione zostały nadziemne instalacje o wątpliwej estetyce. Sprzedaż takiej działki, o ile się powiedzie, nie pozwoli właścicielowi uzyskać za nią ceny takiej, jaką by uzyskał bez obciążania. W obu przypadkach ograniczenie ustanowione z korzyścią dla przedsiębiorstwa czerpiącego zyski z działalności, a pośrednio także dla odbiorców dostarczanych przez nie dóbr i usług, może spowodować obniżenie wartości nieruchomości poddanej określonemu ograniczeniu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2013 roku, sygnatura akt IV CSK 317/12, lex nr 1308150).

Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w jednym z judykatów, iż wynagrodzenie za obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu musi być indywidualizowane, stosownie do doniosłych dla jego określenia okoliczności konkretnego przypadku. Brak jest podstaw do twierdzenia, że wynagrodzenie to nie może być obliczone na podstawie różnicy między wartością nieruchomości bez obciążenia oraz wartością tej samej nieruchomości z obciążeniem spowodowanym ustanowieniem określonej służebności. Nie ma żadnych przeszkód, by wynagrodzenie za ustanowioną służebność, zarówno ustalone przez strony umownie, jak i określone orzeczeniem sądu, kompensowało właścicielowi ten uszczerbek w jego majątku, który jest konsekwencją obniżenia się wartości nieruchomości, jako składnika jego majątku w związku z jej obciążeniem służebnością (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2013 roku, sygnatura akt IV CSK 317/12, lex nr 1308150).

W realiach niniejszej sprawy uczestnik podniósł zarzut, iż obniżenie wartości nieruchomości jest niezasadne, gdyż w chwili nabycia przez wnioskodawczynię przedmiotowej nieruchomości, znajdowały się na tejże nieruchomości urządzenia przesyłowe. Innymi słowy, skoro wnioskodawczyni świadomie nabyła nieruchomość, na której znajdowały się urządzenia przesyłowe, to zdaniem uczestnika znalazło to odzwierciedlenie w stosunkowo niskiej cenie nieruchomości. Niemniej jednak okoliczność, że wnioskodawczyni nabyła nieruchomość, na której były usytuowane urządzenia przesyłowe, nie wyklucza możliwości uwzględnienia przy ustalaniu wynagrodzenia za ustanowienie służebności obniżenia wartości nieruchomości.

Otóż, zgodnie z powyżej wskazanym Sąd ustalający wysokość wynagrodzenia uwzględnia wszelkie okoliczności indywidualizujące daną nieruchomość, mogące mieć wpływ na ustalenie „odpowiedniego” wynagrodzenia. Taką okolicznością w realiach niniejszej sprawy jest niezaskarżone rozstrzygnięcie zawarte w punkcie 2. (drugim) postanowienia z dnia 12 lutego 2014 roku ustanawiającego służebność przesyłu. Sąd Rejonowy zobowiązał właściciela nieruchomości do zaniechania zabudowy i dokonywania nasadzeń na pasach gruntu oznaczonych w punktach 1a i 1b sentencji postanowienia. W ocenie Sądu Okręgowego jest to okoliczność wpływająca na obniżenie wartości nieruchomości. Wynagrodzenie z tytułu ustanowienia służebności przesyłu powinno uwzględniać stopień ingerencji w prawo własności nieruchomości. Natomiast zobowiązanie właściciela nieruchomości do zaniechania oznaczonych czynności w stosunku do części nieruchomości stanowiącej przedmiot jego własności z pewnością istotnie ingeruje w prawo własności. Uzasadnione jest domniemane, iż w razie sprzedaży przedmiotowej nieruchomości, jej wartość będzie niższa z uwagi na ograniczenie możliwości jej zabudowy oraz dokonywania nasadzeń. Ubocznie należy zaś wskazać, iż służebność przesyłu obciąża nieruchomość i jest skuteczna względem każdoczesnego jej właściciela, co z kolei oznacza, iż przeniesienie jej własności nie przywróci ewentualnemu nabywcy możliwości zabudowy i dokonywania nasadzeń na wyznaczonej części nieruchomości.

Sąd Okręgowy wziął pod uwagę okoliczność, iż urządzenia przesyłowe znajdujące się na nieruchomości wnioskodawczyni nie zaspokajają wyłącznie jej potrzeb, lecz również użytkowników, z czego w ostatecznym rozrachunku uczestnik postępowania czerpie korzyść ekonomiczną. Ustanowienie służebności przesyłu powoduje z jednej strony znaczące ograniczenie prawa własności właściciela nieruchomości, z drugiej zaś strony ustanawia trwałe uprawnienie dla przedsiębiorstwa przesyłowego do korzystania z nieruchomości obciążonej pozwalające przedsiębiorcy przesyłowemu na prowadzenie działalności w określonej skali i w określony sposób przynoszący zysk. Stąd też wynagrodzenie za ustanowienie służebności powinno stanowić ekwiwalent strat poniesionych i korzyści, których właściciel zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem, w tym uwzględniać obniżenie wartości nieruchomości.

Należy także nadmienić, iż orzeczenie Sądu ma charakter konstytutywny, wywołuje skutki ex nunc. To z kolei prowadzi do wniosku, iż cena, za którą wnioskodawczyni nabyła prawo własności nieruchomości nie uwzględniała wówczas tego rodzaju ograniczenia.

Wobec powyższego, zdaniem Sądu Okręgowego Sąd pierwszej instancji, uwzględniając obniżenie wartości nieruchomości jako jednego ze składników wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, orzekł prawidłowo, nie naruszając przepisu art. 305 ² § 1 k.p.c.

Drugi z zarzutów podniesionych przez uczestnika odnosił się do błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania przepisu art. 361 k.c.

Zdaniem uczestnika roszczenie o wynagrodzenie z tytułu ustanowienia służebności przesyłu oraz roszczenie o odszkodowanie za posadowienie urządzeń przesyłowych stanowią dwa odrębne roszczenia. Wynagrodzenie z tytułu ustanowienia służebności przesyłu stanowi rekompensatę za korzystanie z nieruchomości przez przedsiębiorstwo przesyłowe, podczas gdy wynagrodzenie za zmniejszenie wartości nieruchomości jest w istocie odszkodowaniem za delikt polegający na budowie urządzeń przesyłowych na cudzym gruncie. Konsekwentnie, uczestnik zauważył, iż roszczenia te nie mogą być przedmiotem tego samego postępowania – pierwsze z nich jest objęte postępowaniem nieprocesowym o ustanowienie służebności przesyłu, natomiast drugie mogłoby ewentualnie stanowić przedmiot procesu. Ponadto, zdaniem skarżącego uczestnika Sąd Rejonowy, zasądzając w ramach wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu także wynagrodzenie (odszkodowanie) za zmniejszenie wartości nieruchomości w związku z budową urządzeń przesyłowych, nieprawidłowo zastosował cytowany przepis art. 361 k.c., gdyż nie rozważył, czy zostały spełnione przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej. W ocenie uczestnika należało wyjaśnić, czy pomiędzy budową wspomnianych urządzeń a szkodą rozumianą w danych przypadku jako zmniejszenie wartości nieruchomości istniał normalny związek przyczynowy, wreszcie czy szkoda w postaci zmniejszenia wartości nieruchomości była szkodą w majątku wnioskodawczyni. Z kolei, w dalszej części uzasadnienia apelacji uczestnik zakwestionował zaistnienie szkody w majątku wnioskodawczyni.

Zgodnie z powyżej przedstawionym stanowiskiem Sądu Okręgowego, wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu obejmuje dwa składniki, tj. zarówno wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości w zakresie określonym treścią służebności przesyłu, jak i obniżenie wartości nieruchomości na skutek lokalizacji urządzeń przesyłowych. Tym samym kwestia obniżenia wartości nieruchomości na skutek usytuowania na niej urządzeń przesyłowych stanowi przedmiot oceny Sądu podczas ustalania wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, jako jeden ze składników tegoż wynagrodzenia. Powyższe prowadzi do konstatacji, iż nie można zgodzić się ze stanowiskiem uczestnika, iż na kanwie niniejszej sprawy roszczenie o wynagrodzenie z tytułu ustanowienia służebności przesyłu stanowi odrębne roszczenie od roszczenia o naprawienie szkody poniesionej na skutek posadowienia urządzeń przesyłowych. To z kolei przesądza o bezzasadności zarzutu, iż roszczenia nie mogą być przedmiotem rozpoznania przez Sąd w jednym postępowaniu z uwagi na odmienność trybu ich rozpoznania. Marginalnie należy zauważyć, iż ustawodawca rzeczywiście przewidział w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (przepisy art. 36-37) odrębny tryb rekompensowania właścicielowi nieruchomości obniżenia wartości nieruchomości w związku z lokalizacją planowanych urządzeń, niemniej jednak przywołana regulacja dotyczy nowych inwestycji i z pewnością nie dotyczy niniejszego postępowania.

Na uwzględnienie nie zasługuje także zarzut uczestnika nierozważenia przez Sąd pierwszej instancji, czy zostały spełnione przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej. Jest to zdeterminowane okolicznością, iż obniżenie wartości nieruchomości z uwagi na usytuowanie na niej urządzeń przesyłowych stanowi jeden ze składników wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, a nie odrębne roszczenie oparte na podstawie art. 415 k.c., dla zasadności którego muszą zostać spełnione przesłanki odpowiedzialności, takie jak zaistnienie szkody, zdarzenie wywołujące szkodę oraz związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem a szkodą. Tym samym Sąd Okręgowy nie bada zaistnienia szkody w majątku wnioskodawczyni, której zaistnienie kwestionuje uczestnik, jak również przedmiotem oceny sądu drugiej instancji nie jest zaistnienie przesłanki związku przyczynowego. Jednocześnie należy uwypuklić, iż jakkolwiek orzecznictwo Sądu Najwyższego jednolicie wskazuje, że ustawa nie określa, czy wynagrodzenie ma mieć charakter jednorazowy czy okresowy, co oznacza uprawnienie sądu do wyboru ekwiwalentnego świadczenia na rzecz właściciela, to postuluje, aby odwołać się do kryteriów dotąd stosowanych przy ustanawianiu innych służebności gruntowych – na co zresztą słusznie zwrócił uwagę Sąd pierwszej instancji – a nie stosunków obligacyjnych w postaci najmu czy dzierżawy i nie utożsamiać go ze szkodą, mimo powinności uwzględnienia ewentualnego zmniejszenia wartości i ewentualnych utraconych pożytków (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2012 roku, sygnatura akt V CSK 190/11, lex nr 1212828).

Reasumując, zdaniem Sądu Okręgowego nie doszło do naruszenia przez Sąd pierwszej instancji przepisu art. 361 k.c. Sąd Rejonowy prawidłowo uwzględnił obniżenie wartości nieruchomości z uwagi na usytuowanie na niej urządzeń przesyłowych jako jeden ze składników wynagrodzenia za ustanowienie służebności, a nie jako odrębne roszczenie oparte na reżimie odpowiedzialności deliktowej wymagające rozważenia zaistnienia przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej.

Konkludując, należało uznać, iż w niniejszej sprawie nie doszło do naruszenia przepisów prawa materialnego. W ocenie Sądu Okręgowego Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowej interpretacji wskazanych norm prawnych, a poczynione ustalenia i wysnute wnioski są w pełni poprawne, logiczne i spójne. Z tych też względów brak jest podstaw do zmiany zaskarżonego postanowienia. Sąd drugiej instancji zważył, iż zaskarżone rozstrzygnięcie w świetle zgromadzonego materiału dowodowego było uzasadnione.

Wobec powyższego, z uwagi na bezzasadność apelacji, Sąd Okręgowy w punkcie 1. (pierwszym) postanowienia oddalił apelację.

W punkcie 2. (drugim) Sąd Okręgowy orzekł o zwrocie kosztów procesu.

Zasądzona należność wynika z przepisów §8 punkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 roku, poz. 490) – określającego stawkę minimalną za prowadzenie spraw dotyczących służebności na kwotę 240 złotych, w związku z przepisem §13 punkt 1 ustęp 1, stanowiącym, iż stawki minimalne za prowadzenie sprawy w postępowaniu apelacyjnym przed sądem okręgowym wynoszą 50% stawki minimalnej.