Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 15 listopada 2013 roku w sprawie z powództwa E. P. przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z siedzibą w S. o zapłatę Sąd Rejonowy w Skierniewicach zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 4.730 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od tej kwoty od dnia 11 maja 2013 roku do dnia zapłaty (punkt 1) oraz kwotę 237 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt 2).

Od powyższego orzeczenia apelację wniosła pozwana Spółdzielnia, skarżąc je w całości i zarzucając naruszenie:

1. art. 17 ⁷ ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w zw. z art. 535 § 1 k.c. poprzez błędne uznanie, że pomiędzy powódką a pozwaną w 1996 r. doszło do ostatecznego rozliczenia budowy jej mieszkania, co miałoby wynikać z treści dokumentów lustracyjnych sporządzonych w 2000 r., w sytuacji gdy względem zobowiązanego członka spółdzielni mieszkaniowej ostateczne rozliczenie kosztów budowy i wynikający z tego obowiązek wpłaty wkładu budowlanego następuje jedynie poprzez konkretyzację należnych kwot w postaci stosownych oświadczeń woli spółdzielni i członka, co czego w tym czasie pomiędzy powódką i pozwaną Spółdzielnią nie doszło,

2. art. 411 pkt 1 k.c. poprzez uznanie, iż wpłata przez powódkę kwoty 4.730 zł nastąpiła bez podstawy prawnej jak też w wyniku wykonania nieważnej czynności prawnej, w sytuacji gdy podstawą tą był obowiązek wpłaty wkładu budowlanego wynikającego z art. 17 ⁷ ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz prawnie skuteczna, prawomocna uchwała Zarządu Spółdzielni nr (...)/ (...) z dnia 22 września 2003 r. oraz że wpłata nastąpiła pod wpływem przymusu wywieranego przez Spółdzielnię na powódkę,

3. art. 43 ust. 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych poprzez przyjęcie, iż uchwała Zarządu Spółdzielni nr (...)/ (...) z dnia 22 września 2003 r. podjęta w trybie art. 42 i 43 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest bezwzględnie nieważna w części obciążenia powódki oddłużeniem Spółdzielni w (...) S.A. O/Ł. w kwocie 4.300 zł i innych wierzycieli na kwotę 430 zł od chwili jej podjęcia z uwagi na jej sprzeczność z ustawą, w sytuacji gdy przepis art. 43 ust. 5 ustawy wskazuje 30-dniowy termin zawity, w którym można skutecznie zaskarżyć uchwalę sprzeczną z prawem do sądu, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca, a więc po tym terminie wzruszenie takiej uchwały z przywołaniem art. 189 k.p.c. jest prawnie niedopuszczalne,

4. art. 58 § 1 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że stwierdzenie przez Sąd bezwzględnej nieważności każdej uchwały organu spółdzielni mieszkaniowej może nastąpić w oparciu o wskazany przepis w dowolnym czasie, w sytuacji gdy art. 43 ust. 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, jako przepis szczególny po upływie 30 dniowego terminu wyłączył taką możliwość w stosunku do uchwał zarządu spółdzielni mieszkaniowej podjętych w sprawie określenia przedmiotu odrębnej własności lokali,

5. art. 5 k.c. poprzez odmowę ochrony Spółdzielni przed żądaniem powódki zwrotu wpłaconej – jej zdaniem nienależnie kwot – w sytuacji gdy w dacie wprowadzenia obowiązku wpłaty świadomie nie skorzystała z prawa jej zakwestionowania, wpłatę dokonała dobrowolnie, a z okoliczności sprawy związanej z realizacją uprawnienia do uzyskania prawa własności mieszkania i żądania zwrotu wpłaconej kwoty wynika, iż wykorzystuje prawo sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,

6. art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. poprzez przerzucenie na pozwaną Spółdzielnię ciężaru dowodu co do wykazania bezpodstawności żądań pozwu i w tym przedmiocie udowodnienia dokonania rozliczenia budowy mieszkania i podstaw żądania zapłaty z tego tytułu, w sytuacji gdy to powódka żądając zwrotu części wkładu winna udowodnić jego przepłacenie, bądź udowodnić bezpodstawność świadczenia objętego żądaniem zwrotu,

7. art. 231 k.p.c. poprzez nieuzasadnione uznanie za ustalone odnośnie wpłaty przez powódkę w 1996 r. w całości wkładu budowlanego, w sytuacji gdy poprzez zaciągnięty kredyt bankowy wkład ten został zapłacony ze środków kredytowych, zaś po stronie powódki istniało zobowiązanie spłaty tego kredytu, rozłożone w czasie,

8. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie w uzasadnieniu wyroku okoliczności świadczących o rażącym naruszeniu przez pozwaną przepisu prawa przy żądaniu dokonania wpłaty tytułem oddłużenia w (...) S.A. O/Ł., ujętej w uchwale Zarządu Spółdzielni nr (...)/ (...), w sytuacji gdy uchwała rozliczała kredyt bankowy zaciągnięty na budowę zasobu mieszkaniowego i w tym zakresie obowiązkiem obciążała wszystkich członków Spółdzielni, który to obowiązek w dacie podjęcia uchwały był przyjęty bez uwag (brak zaskarżenia uchwały).

W oparciu o powyższe zarzuty pozwana Spółdzielnia wniosła zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie powództwa, zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu za obydwie instancje według norm przepisanych, bądź uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja nie jest zasadna i podlega oddaleniu w całości.

Zaskarżone orzeczenie należało uznać za prawidłowe, stanowiące wynik właściwej oceny zebranego materiału dowodowego. Sąd Okręgowy podziela poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia, a w konsekwencji przyjmuje za swoje.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zgłoszonego przez pozwaną Spółdzielnię zarzutu art. 231 k.p.c. i powiązanego z tym naruszenia art. 17 ⁷ ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 1222) motywowanego błędnym – w ocenie apelującej, ustaleniem, że w 1996 r. doszło do ostatecznego rozliczenia budowy budynku przy ul. (...) w S., a powódka w tym czasie wpłaciła całość wkładu budowlanego. Zarzut ten nie jest zasadny. Należy bowiem zwrócić uwagę, że zadanie inwestycyjne stanowi pewną całość, a jego rozliczenie może nastąpić jedynie kompleksowo, a nie w odniesieniu do poszczególnych mieszkań odrębnie. Z tego względu słusznie Sąd I instancji uznał, że w istocie doszło do takiego rozliczenia całości inwestycji i rozliczenie to obejmuje również mieszkanie powódki. Trafnie także z okoliczności przyznania powódce spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nr (...) Sąd Rejonowy wywiódł wniosek o uiszczeniu przez nią całości wkładu budowlanego. Wniesienie bowiem wkładu budowlanego było warunkiem koniecznym przydzielenia wskazanego lokalu. Nadto, rozlicznie to było objęte lustracją, w wyniku której nie zgłoszono żadnych do niej zastrzeżeń. Skoro zatem do ostatecznego rozliczenia doszło, trudno jest przyjmować, że w istocie rozliczenie nie nastąpiło. Wbrew tezie apelującej, nie można dowodzić, że pozostały jeszcze kwoty do rozliczenia z tytułu wkładu, skoro poinformowała mieszkańców, że ostateczne rozliczenie już nastąpiło. Zatem, trafnie zostało przyjęte przez Sąd Rejonowy w motywach zaskarżonego orzeczenia domniemanie faktyczne, wypływające z istnienia innych dokumentów i dotyczącego ostatecznego rozliczenia inwestycji i pokrycia przez powódkę całości wkładu budowlanego. Twierdzenia przeciwne pozwanej Spółdzielni pozostały jedynie gołosłowną polemiką z rozstrzygnięciem Sądu I instancji i dokonaną tam oceną stanu faktycznego.

Pozwana Spółdzielnia podniosła również zarzut naruszenia art. 6 k.c. i art. 232 wskazując, że powódka powinna udowodnić fakt nadpłaty na poczet wkładu budowlanego, a tym samym okoliczności dotyczące prawidłowości rozliczenia inwestycji, a w związku z tym nadpłatę na poczet wkładu budowlanego. Zarzutu tego nie można podzielić. To strona pozwana dysponuje wszelkimi dokumentami, na podstawie których dokonano rozliczenia inwestycji przy ul. (...). Skoro zaś jak wykazano powyżej inwestycja ta w sposób ostateczny została rozliczona, a powódka kwestionuje jedynie obciążenie jej dodatkową kwotą wynikającą z konieczności spłaty kredytu w (...), który nie został zaciągnięty na realizację inwestycji przy ul. (...), to zarzut apelującej dotyczący rozkładu ciężaru dowodu uznać należy za nietrafny.

Sąd odwoławczy nie podziela także stanowiska apelującej co do naruszenia przepisu art. 328 § 2 k.p.c. motywowanego niewyjaśnieniem w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, w jakim zakresie nałożenie na członka Spółdzielni uchwałą Zarządu obowiązku świadczenia tytułem oddłużenia Spółdzielni w banku świadczy o rażąco sprzecznym przez pozwaną naruszeniu przepisów prawa. Wbrew tym twierdzeniom pisemne motywy zaskarżonego wyroku pozwalają na szczegółowe odtworzenie procesu rozumowania, który ostatecznie doprowadził do konkluzji znajdujących wyraz w kwestionowanym orzeczeniu, co jest konieczne dla dokonania prawidłowej kontroli instancyjnej.

Odnosząc się do zarzutów materialnoprawnych, Sąd Okręgowy pozostaje na wyrażanym już w uzasadnieniu wyroku w sprawie o sygn. akt XIII C 187/08 stanowisku, wedle którego wyliczenie z art. 42 ust. 3 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych ma charakter enumeratywny, dlatego zarząd nie może nałożyć na członka ubiegającego się o ustanowienie odrębnej własności lokalu obowiązku zapłaty zadłużenia z innych tytułów niż wskazane w art. 42 ust. 3 pkt 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Przepisu tego nie można bowiem interpretować w sposób rozszerzający. Sąd Okręgowy we wskazanej sprawie słusznie również zwrócił uwagę, iż ograniczenie czasowe zaskarżania uchwały zarządu określone w art. 43 ust. 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nie mają zastosowania do uchwały bezwzględnie nieważnej na podstawie art. 58 k.c. Stwierdzenie nieważności takiej uchwały zarządu z powodu sprzeczności z przepisami prawa lub zasadami współżycia społecznego możliwe jest zatem w każdym czasie, tak na podstawie art. 189 k.p.c., jak i przesłankowo w toku sprawy o zapłatę. Niezgodność uchwały z prawem może polegać na naruszeniu prawa materialnego lub wynikać z uchybień formalnych dotyczących warunków i trybu jej podejmowania; te ostatnie uchybienia uzasadniają wzruszenie uchwały tylko wtedy, gdy miały lub mogły mieć wpływ na jej treść (por. odpowiednio wyrok Sądu Najwyższego: z dnia 18 marca 2010 r., sygn. akt V CSK 260/09, w sprawie przeciwko spółdzielni mieszkaniowej. Teza orzeczenia brzmi: „Członek spółdzielni może również żądać ustalenia nieważności (art. 58 k.c. i art. 189 k.p.c.) albo nieistnienia (art. 189 k.p.c.) uchwały zarządu albo rady nadzorczej spółdzielni”, wyrok z dnia 7 lipca 2004 r. I CK 78/04, M. (...), nr 15, s. 678; z dnia 8 lipca 2004, IV CK 543/03, OSNC 2005, nr 7-8, poz. 132 i wyrok z dnia 16 października 2002 r. IV CKN 1351/00, OSNC 2004, nr 3, poz. 40). Podobne stanowisko, na gruncie uchwały spółdzielni (...), zajął Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 9 lutego 2005 roku, sygn. akt ACa 1253/04 oddalając apelację pozwanej Spółdzielni od wyroku stwierdzającego nieważność uchwały (...)). W tym względzie pożądana jest zatem jednolitość rozstrzygania kwestii prawnych, dotyczących tych samych członków Spółdzielni, którzy zostali bez podstawy prawnej obciążeni obowiązkiem uiszczenia opłaty nienależnej. Nieprawidłową była bowiem praktyka Spółdzielni łącząca proces oddłużeniowy Spółdzielni z procesem wyodrębniania lokali mieszkalnych. Z tego też względu, Sąd ma prawo, z urzędu i w każdym czasie, dostrzec i stwierdzić nieważność czynności prawnej sprzecznej z obowiązującym prawem – zgodnie z art. 58 k.c.

Dodatkowo podkreślenia wymaga, iż nieważność jest najdalej idącą sankcją wadliwej czynności prawnej, dlatego też sąd uwzględnia nieważność z urzędu, niezależnie od tego, czy ktokolwiek okoliczność tę podnosi, a jej uwzględnienie nie jest uzależnione od spełnienia dalszych przesłanek, w szczególności interesu prawnego, jak chciałaby skarżąca. Kwestia interesu prawnego pozostaje istotna jedynie na gruncie żądania ustalenia opartego na art. 189 k.p.c., które nie jest jednak przedmiotem niniejszego postępowania. Podstawy nieważności przedmiotowej uchwały w zakresie nakładającym na powódkę obowiązek spełnienia świadczenia na rzecz Spółdzielni upatrywać należy w tym, iż ustalała ona obowiązek zapłaty kwoty oddłużeniowej, nie odpowiadającej żadnej kategorii należności wymienionych w art. 17 ¹⁴ ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, jako warunek ustanowienia odrębnej własności lokalu. Powyższe było nieuprawnione, bowiem w świetle przepisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych pozwana Spółdzielnia mogła domagać się od powódki zapłaty jakichkolwiek środków finansowych w związku z ustanowieniem odrębnej własności lokalu jedynie z tytułu inwestycji obejmującej lokal powódki. Pojęcie zadłużenia kredytowego z art. 17 ¹⁴ ust. 1 pkt 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nie dotyczy wszak zadłużeń kredytowych spółdzielni z jakichkolwiek tytułów, lecz tylko tych, które zaciągnięto na potrzeby realizacji inwestycji obejmującej nieruchomość, gdzie znajduje się przedmiotowy lokal. Jeżeli uwzględnić przy tym, iż pozwana dokonała ostatecznego rozliczenia budowy, to nie jest możliwe klasyfikowanie dokonanej podczas wyodrębniania lokalu wpłaty jako uzupełnienia wkładu budowlanego. Stwierdzenie to przemawia za trafnością wcześniejszych uwag, iż nałożenie na powódkę obowiązku świadczenia w drodze rozpatrywanej uchwały nie znajdowało oparcia w obowiązujących normach prawnych. Nadto, podkreślenia wymaga fakt, że strona pozwana nie wykazała, by kredyty zaciągnięte W (...) S.A. posłużyły na spłatę kredytu związanego z realizacją inwestycji przy ul. (...), obejmującej również lokal powódki.

Uwzględniając opisane okoliczności, wbrew stanowisku skarżącej, uznać trzeba, że skoro obowiązek zapłaty dodatkowej kwoty oddłużeniowej wynoszącej 4.730 zł nie odpowiadał żadnej z kategorii należności wymienionych w art. 17 ¹⁴ ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, to uchwała zarządu pozwanej Spółdzielni nr (...)/ (...) z dnia 22 września 2003 roku określająca zadłużenie ciążące na lokalu powódki jest w tym zakresie sprzeczna z ustawą i w konsekwencji narusza także regułę art. 19 ust. 3 ustawy Prawo spółdzielcze w związku z art. 1 ust. 7 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, wedle której członek Spółdzielni nie odpowiada wobec wierzycieli Spółdzielni za jej zobowiązania.

Reasumując, trafna jest konkluzja Sądu I instancji wyrażająca się w stwierdzeniu nieważności przedmiotowej uchwały w analizowanej części, co przesądza o bezzasadności zarzutów apelującej formułowanych w tym kontekście.

W konsekwencji Sąd Rejonowy dostrzegając nieważność podstawy świadczenia powódki prawidłowo zastosował przepisy o nienależnym świadczeniu. Powódka świadczyła, choć nie była zobowiązana, jednak czyniła to w wykonaniu nieważnej czynności prawnej, to jest uchwały organu spółdzielni. Brak świadomości odnośnie tej okoliczności w chwili świadczenia nie jest jednocześnie przesłanką wyłączającą możliwość żądania zwrotu, z tego względu późniejsze przesądzenie, że uchwała była nieważna nie pozbawiało powódki uprawnienia do żądania zwrotu zapłaconej sumy na podstawie art. 410 § 1 i 2 k.c. i art. 411 pkt 1 k.c.

Jednocześnie Sąd odwoławczy nie znalazł podstaw do uwzględnienia zgłoszonego przez pozwaną Spółdzielnię zarzutu naruszenia art. 5 k.c. Zasady współżycia społecznego w rozumieniu tego przepisu są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie. Dlatego do zastosowania tej normy konieczna jest ocena całokształtu szczególnych okoliczności danego rozpatrywanego wypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym. W niniejszej sprawie podane przez pozwanego okoliczności w postaci dokonania wpłaty przez powódkę dobrowolnie oraz niezakwestionowania przez nią przedmiotowej uchwały Spółdzielni nie mogą być potraktowane jako nakazujące ocenić zachowanie powódki jako sprzeczne z obowiązkiem uczciwego postępowania i które przełamują domniemanie jego zgodności z zasadami współżycia społecznego. W powołanych wyżej okolicznościach sprawy roszczenie powódki zasługuje zdaniem Sądu na ochronę, w szczególności w sytuacji gdy to zaniechania po stronie Spółdzielni doprowadziły do niewłaściwego rozliczenia kosztów wzniesienia budynku przy ul. (...) w S..

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.