Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

J. M. (1), w pozwie złożonym w dniu 23 października 2017 r., pierwotnie do Sądu Rejonowego dla Łodzi- Śródmieścia w Łodzi, przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Wojewodę (...) początkowo wniosła o zasądzenie na swą rzecz od strony pozwanej kwoty 65.000,00 zł.

Strona powodowa wywodziła swe roszczenie wskazując, iż w wyniku naruszenia prawa przez ówczesny organ Skarbu Państwa przejęto nieruchomość należącą w ramach majątkowej wspólności małżeńskiej do jej dziadka. Niemożność objęcia nabytego spadku
w tym zakresie spowodowała szkodę za którą ponosiła odpowiedzialność strona pozwana. Dlatego strona powodowa wystąpiła z przedmiotowym powództwem domagając się kompensaty szkody powstałej przez niezgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej równowartej udziałom spadkowym należnym jej i jej siostrze.

Dodatkowo z uwagi na uprzednie ustanowienie w sprawie pełnomocnika z urzędu dla powódki strona wniosła przyznanie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu, które nie zostały pokryte w całości ani w części.

(Pozew, k. 2- 9)

J. M. (1) na podstawie uprzedniego postanowienia z dnia 6 września 2017 r. wydanego w postępowaniu pod sygn. akt II Co 178/17 pozostaje reprezentowana z urzędu przez profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnej.

(Postanowienie, k. 23 z załączonych akt o sygn. II Co 178/17)

W odpowiedzi na pozew Skarb Państwa wniósł do Sądu o ustalenie swej właściwej reprezentacji podnosząc, iż Wojewoda (...) nie jest legitymowany biernie w sprawie.

Nadto strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa. Podniosła niewykazanie przez powódkę wymiaru dochodzonego roszczenia. Zakwestionowano przy tym podstawy działania przez powódkę w ramach roszczenia jej siostry oraz zasadność dochodzenia odszkodowania ponad wymiar proporcjonalny należnemu udziałowi w spadku.

(Odpowiedź na pozew, k. 89- 91)

W odpowiedzi na to strona powodowa zasadniczo podtrzymała swoje stanowisko
w zakresie organu właściwego dla reprezentacji Skarbu Państwa.

(Pismo, k. 100- 107)

Postanowieniem z dnia 1 lutego 2018 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi- Śródmieścia
w Ł. ustalił, iż Wojewoda (...) jest organem właściwym do reprezentowania Skarbu Państwa w przedmiotowej sprawie.

(Postanowienie, k. 109)

W związku z tym strona pozwana podtrzymała w dniu 15 lutego 2018 r. swe wcześniejsze wątpliwości, wskazując, iż w jej ocenie właściwym statio fisci byłby Starosta (...) Wschodni.

Nadto zakwestionowano wystąpienie związku przyczynowego między doznaną przez powódkę szkodę a problemową decyzją administracyjną. Kwestionowano także przeprowadzenie działu spadku, zaspokojenie pozostałych spadkobierców poza powódką i jej siostrą, nieuzyskanie przez powódkę niczego z tytułu przysługujących jej praw do spadku oraz dochodzenie odszkodowania należnego powódce i jej siostrze.

(Pismo, k. 111- 116 i 118- 120- verte)

W toku postępowania, w związku z treścią uzupełniającej opinii biegłej sądowej strona powodowa w piśmie datowanym na dzień 27 lutego 2019 r. zmodyfikowała powództwo rozszerzając kwotę dochodzonego odszkodowania do sumy 654.000,00 zł.

(Pismo, k. 206)

W następstwie zwiększenia wartości przedmiotu sporu Sąd Rejonowy dla Łodzi- Śródmieścia w Łodzi postanowieniem z dnia 28 lutego 2019 r. stwierdził swoją niewłaściwość i przekazał sprawę do niniejszego sądu okręgowego jako rzeczowo właściwego.

(Postanowienie, k. 209)

Następnie Sąd postanowieniem z dnia 20 maja 2019 r. zawiadomił o toczącym się postępowaniu Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej.

(Postanowienie, k. 215 i 215- verte)

W następstwie tego strona pozwana reprezentowana przez Prokuratorię Generalną podtrzymała swe stanowisko w przedmiocie oddalenia powództwa. Zakwestionowała wystąpienie wymaganego związku przyczynowego oraz wysokość należnego odszkodowania.

Wniosła o zasądzenie od powódki kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej RP.

(Pismo, k 220- 225)

Na dalszym etapie postępowania strony zasadniczo pozostały przy swoich stanowiskach. Strona powodowa wniosła nadto o nieobciążanie powódki kosztami
w przypadku niekorzystnego dla niej rozstrzygnięcia sprawy.

(Stanowiska stron; e- protokół Re- Court od 00:17:05 do 00:25:00, k. 243)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W wykonaniu dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej F. M. otrzymał na podstawie dokumentu nadania ziemi nr (...) z dnia 21 stycznia 1950 r. uwidoczniony na sporządzonym planie pod nr 2 i ½ nadział należącej do Skarbu Państwa ziemi o powierzchni 9 ha we wsi B. w ówczesnej gminie D. należącej do ówczesnego powiatu (...) w województwie (...). F. M. otrzymał opisany nadział wraz z zabudowaniami oraz inwentarzem wg sporządzonego protokołu szacunkowego.

(Dokument nadania ziemi, k. 10)

Następnie decyzją Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w B. z dnia 10 lipca 1967 r. F. i K. M. (1) otrzymali na wymianę za działki opisane wówczas jako (...) działkę nr (...) na terenie wsi G. składającą się z gruntów ornych o powierzchni 1,5767 ha oraz pieniężną różnicę wartości za drzewostan i inne części składowe przeznaczonej na wymianę działki nr (...).

(Decyzja, k. 11 i 11- verte oraz notatka służbowa, k. 13)

Mimo skargi K. M. (1) przedmiotowa decyzja została utrzymana w mocy decyzją Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 7 sierpnia 1967 r.

(Decyzja, k. 12 i 12- verte oraz notatka służbowa, k. 14)

Następnie decyzją z dnia 24 października 1976 r. Naczelnik Gminy N. orzekł o przejęciu na własność Skarbu Państwa bez odszkodowania przedmiotowej nieruchomości rolnej oznaczonej jako działka nr (...) na ewidencji gruntów wsi G. o powierzchni wskazanej jako 1,58 ha.

(Decyzja, k. 16)

J. M. (2) z domu M. nabyła spadek po zmarłym w dniu 25 października
1945 r. S. M. synu F. i K. w udziale ½ części. Ponadto J. M. (2) z domu M. nabyła spadek po zmarłym w dniu 16 czerwca 1959 r. F. M. synu F. i K. w udziale 3/48 części z wyłączeniem udziału należnego temu spadkodawcy z majątku wspólnego małżonków F. M. i K. M. (2) z domu B., który J. M. (1) nabyła w udziale 1/12 części. Dodatkowo J. M. (2) z domu M. nabyła spadek po zmarłej w dniu 24 listopada 1973 r. K. M. (2) z domu B. w udziale 1/12 części.

(Załączone do akt postanowienia SR dla Łodzi- Widzewa w Łodzi w sprawie o sygn. akt I Ns 186/08:
z dn. 31 października 2008 r. o stwierdzeniu nabycia spadku oraz z dn. 15 października 2012 r. w przedmiocie sprostowania postanowienia z dn. 31 października 2008 r.)

Decyzją Naczelnika Gminy N. z dnia 31 lipca 1980r. będący spadkobiercą F. M. W. M. wraz z żoną H. z domu Ż. stali się z mocy prawa właścicielami nieruchomości o powierzchni 1,9959 ha we wsi B. oznaczonej na szkicu geodezyjnym jako działka nr (...). Jak ustalił wcześniej Urząd Gminy w N. wymienieni pozostawali posiadaczami przedmiotowego gospodarstwa rolnego, co najmniej, od dnia 4 listopada 1971r.

(Akt własności ziemi, k. 60 oraz protokół, k. 61)

Zarazem decyzją Naczelnika Gminy N. z dnia 8 sierpnia 1980r. M. Ż. wraz z żoną J. z domu M. będącą spadkobierczynią F. M. stali się z mocy prawa właścicielami nieruchomości o powierzchni 0,9517 ha we wsi B. oznaczonej na szkicu geodezyjnym jako działka nr (...). Jak ustalił wcześniej Urząd Gminy w N. wymienieni pozostawali posiadaczami przedmiotowego gospodarstwa rolnego, co najmniej, od dnia 4 listopada 1971r.

(Akt własności ziemi, k. 66 oraz protokół, k. 67)

Jednocześnie decyzją Naczelnika Gminy N. z dnia 8 sierpnia 1980r. będący spadkobiercą F. M. K. M. (3) wraz z żoną Z. z domu F. stali się z mocy prawa właścicielami nieruchomości o powierzchni 3,7924 ha we wsi B. oznaczonej na szkicu geodezyjnym jako działka nr (...). Jak ustalił wcześniej Urząd Gminy w N. wymienieni pozostawali posiadaczami przedmiotowego gospodarstwa rolnego, co najmniej, od dnia 4 listopada 1971r.

(Akt własności ziemi, k. 71 oraz protokół, k. 72)

Ponadto będący spadkobiercą F. M. K. M. (3) objął w dniu 30 sierpnia 1971 r. po swej matce K. w związku ze sprawowaną nad nią opieką użytkowane przez nią uprzednio gospodarstwo.

(Zaświadczenie, k. 63)

W związku z majątkiem wchodzącym do masy spadkowej po F. M. nie przeprowadzono innego postępowania. W szczególności nie dokonano działu spadku po w/w.

Jako jedna ze spadkobierczyń po F. M. J. M. (1) podjęła czynności celem wykazania bezprawności decyzji Naczelnika Gminy N. z dnia 24 października 1976 r.

(Przesłuchanie powódki e- protokół Re- Court od 00:05:06 do 00:05:59; k. 242- verte)

W konsekwencji całokształtu postępowania przeprowadzonego w tym przedmiocie,
na skutek orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 lipca 2016 r. wydanego
w sprawie prowadzonej pod sygn. akt I OSK 2838/15 Wojewoda (...) decyzją z dnia
18 kwietnia 2017 r. o sygn. (...)stwierdził wydanie z naruszeniem prawa przez Naczelnika Gminy N. decyzji z dnia 24 października 1976 r. Jednocześnie Wojewoda (...) z uwagi na wypełnienie normatywnych przesłanek negatywnych w postaci upływu przeszło 10 lat od doręczenia problemowej decyzji oraz wywołanie przez nią nieodwracalnych skutków prawnych- dalszych podziałów problemowej nieruchomości stwierdził niemożność stwierdzenia jej nieważności.

(Wyrok NSA, k. 17 wraz z uzasadnieniem, k. 18- 26- verte oraz decyzja Wojewody (...), k. 27 wraz z uzasadnieniem, k. 27- 32)

F. K., będąca także spadkobierczynią F. M., udzieliła
w dniu 13 czerwca 2017 r. swej siostrze – J. M. (1) pełnomocnictwa do wystąpienia w jej imieniu o odszkodowanie za niezgodne z prawem wydanie decyzji z dnia 24 października 1976 r.

(Pełnomocnictwo załączone do akt)

Następnie pismem datowanym na dzień 27 czerwca 2017 r. J. M. (1) przez swą pełnomocniczkę wezwała Wojewodę (...) do przyznania jej nieokreślonego kwotowo odszkodowania z tytułu wadliwie wydanej decyzji z dnia 24 października 1976 r. sygnalizując preferencje kompensaty szkody przez przyznanie prawa własności innej nieruchomości.

(Pismo, k. 77- 80)

W odpowiedzi na to Wojewoda (...) w piśmie datowanym na dzień 20 lipca 2017 r. zajął stanowisko, zajął stanowisko, iż złożoność owej sprawy odszkodowawczej przemawia za jej rozstrzygnięciem przez sąd powszechny. Zarazem wskazano, iż roszczenie J. M. (1) nie zostało udowodnione ani co do zasady ani co do wysokości.

(Pismo, k. 81)

W dniu 23 października 2017 r. J. M. (1) wniosła rozpatrywany pozew.

(Pozew, k. 2- 9)

Wartość rynkowa części nieruchomości rolnej oznaczonej dawniej jako działka nr (...) o powierzchni 1,58 ha wg jej stanu i przeznaczenia rolnego na dzień 24 października 1976 r. oraz wg cen aktualnych wynosi 68.000,00 zł.

(Opinia główna biegłej sądowej J. G., k. 128- 144)

Z kolei wartość rynkowa przedmiotowej niezabudowanej nieruchomości gruntowej przy przyjęciu aktualnego przeznaczenia pod jednorodzinną zabudowę mieszkaniową wynosi 654.000,00 zł.

(Pisemna opinia uzupełniająca biegłej sądowej J. G., k.167- 179)

Nieruchomość nie jest typową działką budowlaną, ponieważ ma bardzo dużą powierzchnię. Podobnych jej jest niewiele w obrocie. Tym niemniej biegła sądowa znalazła wystarczającą liczbę nieruchomości porównawczych w obrębie Gminy N.. Nie było potrzeby rozszerzania wyceny na szerszy teren. Rozszerzenie porównania poza granice obręb Gminy N. wiązałoby się z błędami w oszacowaniu.

Lokalny rynek nieruchomości pozostaje stabilny. W dacie utraty nieruchomości był to teren rolny z oddaloną infrastrukturą.

(Ustna opinia uzupełniająca biegłej sądowej J. G. wraz z wyjaśnieniami, e- protokół Re- Court od 00:01:11 do 00:15:00; k. 207 i 208)

Powyższy stan faktyczny został ustalony w oparciu o przywołany materiał dowodowy, którego wiarygodność w zakresie koniecznym do rozstrzygnięcia sprawy nie budziła wątpliwości.

Dokonując ustaleń, Sąd odnotował odmienne oznaczenie przejętej nieruchomości w pkt (3) lit. (a) decyzji z dnia 10 lipca 1967 jako działkę nr (...) (k. 11). Niemniej jednak mając na uwadze całokształt materiału dowodowego, w szczególności zapis pkt (3) lit. (c) przedmiotowej decyzji, jak i treść sporządzonej w związku z owymi czynnościami wewnętrznej notatki urzędowej (k. 14), Sąd przyjął, iż działka, którą otrzymali wówczas F. i K., małżonkowie M. miała nr (...)

Nadto z uwagi na specyfikę badanego roszczenia koniecznym było przeprowadzenie dowodu z opinii bieglej sądowej. Biegła wykonała powierzone jej zadani rzetelnie i profesjonalnie. Jej obiektywizm nie budził wątpliwości. Po złożeniu opinii uzupełniającej i wyjaśnień, żadna ze stron nie zgłaszała wątpliwości.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo jest ogólnie zasadne co do zasady i w niewielkim stopniu zasadne co do wysokości, dlatego podlega proporcjonalnemu uwzględnieniu. Rozstrzygając w sprawie Sąd oparł się na normach art. 417 k.c. mając przy tym na uwadze przywołane dalej przepisy postępowania administracyjnego.

W rozpatrywanej sprawie J. M. (1) dochodziła zapłaty odszkodowania za szkodę doznaną w następstwie wydania przez Naczelnika Gminy N. w dniu 24 października 1976 r. decyzji o przejęciu na własność Skarbu Państwa bez odszkodowania należącej do jej poprzednika prawnego nieruchomości.

Legitymacja czynna powódki wynikała z jej statusu spadkobierczyni a zatem, na podstawie art. 922 § 1 k.c., następczyni prawnej pod tytułem ogólnym F. M., co zostało stwierdzone w przywołanym wyżej postanowieniu z dnia 31 października 2008 r.
Z kolei legitymacja bierna Wojewody (...) jako reprezentanta Skarbu Państwa została ustalona na wcześniejszym etapie niniejszego postępowania postanowieniem z dnia 1 lutego 2018 r. (k. 109). Natomiast reprezentacja strony pozwanej przez Prokuratorię Generalną RP wynikała z normy art. 7 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U.2019.1265)

Art. 417 § 1 k.c. przewiduje zasadniczo odpowiedzialność Skarbu Państwa lub innego podmiotu będącego wykonawcą władzy publicznej za szkodę wyrządzoną przez niezgodne
z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu owej władzy. Co więcej, art. 417 ¹ § 2 zd. 1 k.c. normuje iż, zasadniczo, jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem. W rozpatrywanej sprawie nie znalazł przy tym zastosowania wyjątek przewidziany in fine przywołanego przepisu. Zgodnie bowiem ze znajdującym tu zastosowanie na podstawie art. 5 w zw. z art. 6 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2004.162.1692) art. 160 § 1 in principio w zw. z art. 156 § 1 pkt 2 in fine k.p.a. w stanie prawnym poprzedzającym wejście życie przywołanej wyżej ustawy nowelizującej
(t.j Dz.U.2000.98.1071 ) stronie, która poniosła szkodę na skutek m.in. decyzji wydanej z rażącym naruszeniem prawa służy roszczenie o odszkodowanie za rzeczywistą poniesioną szkodę. Z kolei Wojewoda (...) w w/w. decyzji z dnia 18 kwietnia 2017 r. przyjął iż w decyzji z dnia 24 października 1976 r. Naczelnik Gminy N. rażąco naruszył prawo (k. 30) Nie było przy tym sporne między stronami, iż po stronie powódki nie wystąpiła przewidziana in fine art. 160 § 1 k.p.a. negatywna przesłanka odpowiedzialności w postaci winy strony poszkodowanej za wydanie owej decyzji.

Mając też na uwadze art. 160 § 6 k.p.a. należało przyjąć, iż, zgodnie z ustalonymi datami decyzji stwierdzającej naruszenie prawa oraz wniesienia niniejszego powództwa rozpatrywane roszczenie nie było przedawnione.

Bezspornym pozostaje, iż legitymowany do tego w myśl art. 160 § 4 k.p.a. Wojewoda (...) mimo stwierdzenia wydania decyzji z naruszeniem prawa i późniejszego skierowania przez J. M. (1) wniosku o odszkodowanie (k. 77 i n.) ostatecznie nie przyznał jej świadczenia z tego tytułu, wskazując jako właściwą ścieżkę sądową (k. 81). To legitymowało J. M. (1) do wystąpienia z powództwem przewidzianym w art. 160§ 5 k.p.c. Zgodnie natomiast z art. 160§ 2 k.p.c. do odszkodowania należało zastosować przepisy kodeksu cywilnego. Jak trafnie wskazuje przy tym G. Karaszewski odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę opiera się tu na zasadzie bezprawności (vide: G. Karaszewski [w:] K.c. Komentarz pod red. J. Ciszewskiego i P. Nazaruka; źródło: LEX Omega)

Zgodnie z nadmienioną wyżej normą art. 160 § 1 k.c. zakres odpowiedzialności podmiotów władzy publicznej jest limitowany do skali szkody rzeczywistej, czyli damnum emergens stanowiącej wyłącznie wymiar zmniejszenia się aktywów lub zwiększenia pasywów (vide: M. Jaśkowska [w:] K.p.a. Komentarz pod red. M. Wilbrandt-Gotowicz oraz
A. Wróbla a także G. Karaszewski… jw.; źródło: LEX Omega). Przywołana konkluzja pozostaje w zgodzie ze stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego (vide wyrok TK z dn. 23 września 2003 r. w sprawie o sygn. akt K 20/02; źródło: IPO TK, https://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/Sprawa?cid=1&dokument=146&sprawa=3530) z uwagi okoliczność wydania problemowej decyzji z naruszeniem prawa w dniu 24 października 1976 r. a zatem przed dniem wejścia w życie obowiązującej ustawy zasadniczej –17 października 1997 r.

W wyniku wydania problemowej decyzji z dnia 24 października 1976 r. wystąpiła szkoda. Była ona równowarta wartości rzeczy wyłączonej z masy majątkowej należnej następcom prawnym F. M.. Jak bowiem wskazano w obowiązującym stanie prawnym, zgodnie z art. 922§ 1 w zw. z 924 i 925 k.c. spadkobranie polega na sukcesji uprawnionych z tego tytułu w ogóle praw i obowiązków majątkowych zmarłego, które przysługiwały mu w dacie śmierci. Jak natomiast ustalono, zgodnie z pkt (3) lit. (a) decyzji Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w B. z dnia 10 lipca 1967 r. spadkodawca wraz z małżonką otrzymali działkę nr (...) (k. 11). Zatem należne z tego tytułu prawo majątkowe weszło w zakresie stosownego udziału w skład majątku, który podlegałby późniejszemu spadkobraniu, gdyby nie wydana z naruszeniem prawa decyzja z dnia 24 października 1976 r. Zatem owa wartość utraconego majątku stanowiła damnum emergens- podlegającą kompensacji szkodę.

W tym miejscu, Sąd poddał pod rozwagę wątpliwości strony pozwanej w przedmiocie wykazania związku przyczynowego między szkodą a zakresem odpowiedzialności władzy publicznej. Po przeanalizowaniu przywołanego w tym celu bogatego orzecznictwa, Sąd przyjął, iż zasadniczo zapadło ono w stanach faktycznych bardziej złożonych od badanego w niniejszej sprawie. W niniejszej sprawie wykazano bowiem niespornie wydanie partykularnej decyzji z naruszeniem prawa. Jej następstwem było przejęcie przez Skarb P. mienia w okolicznościach, które, co ostatecznie ustalono, nie znajdowały oparcia w obowiązującym stanie prawnym. Przejęcie owego aktywu w postaci nieruchomości stanowiło wprost szkodę o wymiarze równowartym jej wartości majątkowej, którą wyłączono z władztwa uprawnionych. Zatem normalnym, w myśl art. 361 § 1 k.c., następstwem wydania danej decyzji z naruszeniem prawa było zaistnienie szkody w niniejszym wymiarze.

Następnie należało podkreślić, iż J. M. (1) nie była wyłącznym następcą prawnym swego dziadka. Nie przysługiwało jej prawo do całości spadku. Wręcz przeciwnie. Jak ustalono po uwzględnieniu liczby uprawnionych i zakresu przysługujących im części spadku J. M. (1) nabyła1/12 część spadku w zakresie wspólnego majątku małżeńskiego swego dziadka i jego małżonki. W tej masie majątkowej zawarłoby się prawo własności do działki nr (...).

Sąd nie podzielił przy tym stanowiska powódki o zasadności przyznania
jej świadczenia w wysokości pełnej wartości działki nr (...). Biorąc bowiem pod uwagę twierdzenie, iż miałoby ono kompensować szkodę wynikającą z całkowitego dotychczasowego pominięcia powódki przy podziale spadku w obliczu rozdysponowania pozostałych składników spadku, należy wskazać merytoryczny brak podstaw do zasądzenia świadczenia tej wysokości jak i niewykazanie zasadności tego roszczenia.

Otóż w pierwszej kolejności należy wskazać, iż przedmiotem niniejszego postępowania było roszczenie odszkodowawcze z tytułu szkody spowodowanej wydaniem z naruszeniem prawa partykularnej decyzji administracyjnej obejmującej w zakresie dotyczącym majątku F. M. konkretną nieruchomość. Powódka nie żądała odszkodowania za swe ogólne pominięcie w spadkobraniu po dziadku. Wynika to jednoznacznie już z pkt 1 petitum pozwu (k. 2). To stanowisko pozostało konsekwentnie podtrzymywane przez pozostałą cześć postępowania, aż do zamknięcia rozprawy (k. 243). Modyfikacja powództwa (k. 206) nie objęła przedmiotowego zakresu roszczenia. Brak zatem podstaw do przyjęcia za punkt wyjścia przy wymiarze odszkodowania majątkowej wartości całego udziału powódki w spadku. Przedmiotowe postępowanie tego nie dotyczyło. Powódce, co wskazano w części historycznej jeszcze przed wniesieniem niniejszego pozwu przyznano pomoc prawną z urzędu. Dlatego Sąd nie miał powodu wątpić, iż ramy spornego roszczenia precyzyjnie zakreślono w petitum pozwu.

Abstrahując jednak od tego należy odrębnie podkreślić, iż strona powodowa w żaden sposób nie wykazała – nie zgłosiła stosownych wniosków dowodowych mających wykazać finansową wartość należnego jej udziału w spadku. Twierdzenie, iż byłby on równowarty wartości przedmiotowej nieruchomości przejętej z naruszeniem prawa pozostaje tu gołosłowną spekulacją.

Co zarazem ustalono na podstawie przesłuchania strony, nie przeprowadzono dotychczas sądowego działu spadku po F. M., co pozwoliłoby w pierwszej kolejności ustalić finansową wartość pozostałej po nim masy majątkowej a także formę zaspokojenia powódki w granicach należnej jej części.

Zgodnie z art. 1037 § 1 k.c. dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. W tym miejscu należy podkreślić, iż nie wykazano także dokonania działu spadku w drodze umowy, której powódka jako spadkobierczyni byłaby stroną. Nawet, gdyby przyjąć gołosłowne twierdzenia powódki w toku jej przesłuchania o konsensie z pozostałymi spadkobiercami w zakresie dochodzenia przez nią równowartości całości wartości przejętej
z naruszeniem prawa nieruchomości, należy wskazać, iż umowa o dział niniejszego spadku, zgodnie z art. 1037 § 2 k.c. winna zostać dokonana w formie aktu notarialnego. A nawet, gdyby taka umowa została zawarta między spadkobiercami F. M. nie mogłaby zmieniać wielkości udziałów przysługujących spadkobiercom, gdyż taki zapis jako mający na celu obejście prawa byłby nieważny na podstawie art. 58§ 1 k.c. Byłoby oczywiście dopuszczalne zbycie na rzecz innych współspadkobierców udziałów w spadku lub udziałów w poszczególnych przedmiotach spadkowych (vide: J. Wierciński oraz E. Skowrońska-Bocian [w:] K.c. Komentarz pod red. J. Gudowskiego; źródło: LEX Omega).Niemniej na co trafnie wskazuje praktyka w takiej umowie winna zostać zachowana, co najmniej wzajemność ustępstw, jeśli dysproporcje między świadczeniami wykluczałyby ich ekwiwalentność. (vide: postanowienie SN z dn. 7 lutego 2014 r. w sprawie o sygn. akt III CSK 74/13; źródło: LEX Omega) W niniejszej sprawie nic takiego nie wykazano.

W szczególności nie sposób stwierdzić aby pozostali spadkobiercy F. M. w inny sposób zaspokoili swe uprawnienia do należnych im udziałów w spadku. Twierdzenia powódki pozostały tu całkowicie gołosłowne. Przedstawiona dokumentacja nie pozwala przyjąć aby nieruchomości, których własność nabyli: W. M. (k. 60) J. Ż. (k. 66 i 67), oraz K. M. (3) (k. 71) zostały przekazane celem zaspokojenia ich praw jako spadkobierców F. M.. Przywołana w decyzjach podstawa prawna w zakresie art. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U.1971.27.250) wskazuje raczej na cel legalizacji uprzedniego władztwa faktycznego posiadaczy nad nieruchomościami niż bezpośredni zamiar kompensaty z tytułu przejętych nieruchomości. Sąd odnotował wprawdzie, iż przywołany także w podstawie prawnej art. 5 owej ustawy obejmuje w hipotezie swego pkt (3) m.in. sytuację działu spadku, jednakże, jak wywiedziono wyżej ta jeszcze w ogóle nie nastąpiła, zaś w roku 1980, gdy wydano przedmiotowe decyzje wobec J. Ż. oraz W. i K. M. (3) wraz z ich małżonkami nie przeprowadzono jeszcze postępowania
o stwierdzenie nabycia spadku po F. M., co dodatkowo wyklucza systemowo prowadzenie postępowania działowego. Co więcej, w ocenie Sądu brak uprzednio ustalonego kręgu spadkobierców zasadniczo przemawiał przeciwko tezie podjęcia przez władze publiczne jakichkolwiek działań zmierzających do zaspokojenia z tego tytułu następców prawnych zmarłego. Na marginesie nie wykazano przy tym, aby jakiekolwiek nieruchomości otrzymali legitymowani także do spadku w zakresie udziału w majątku wspólnym spadkodawcy i jego żony Z. M. oraz C. Ż. z domu M.. A zatem, Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia twierdzeń powódki, iż pozostali poza nią i jej siostrą spadkobiercy F. M. zostali zaspokojeni w zakresie roszczeń wynikających ze spadkobrania. Ustalone zmiany właścicielskie nieruchomości na korzyść trojga wymienionych spadkobierców odbyły się bez związku z przedmiotowym problemem.

Tak więc, powyższy wywód przemawia przeciw przyjęciu zasadności dochodzenia przez powódkę odszkodowania przewyższającego należny jej udział w wysokości 1/12 w tym składniku spadku – nieruchomości przejętej z naruszeniem prawa.

Sąd rozważył tu także zasadność dochodzenia przez stronę powodową świadczenia
w ramach udziału przynależnego jej siostrze – F. K.. Nie było jednakże podstaw dla jego uwzględnienia. Jak bowiem trafnie wywiodła strona pozwana norma art. 209 k.c. na której oparła się strona powodowa dotyczy wspólnego prawa własności. Legitymizuje rzeczowe czynności zachowawcze Nie można na jego podstawie dochodzić z natury podzielnego odszkodowania za utraconą własność przez jednego z poszkodowanych współwłaścicieli w zakresie przekraczającym należny mu udział. Owa konkluzja opiera się na wieloletnim dorobku orzecznictwa. Poza przywołanym przez stronę pozwaną wyrokiem Sądu Najwyższego (vide: wyrok SN z dn. 27 października 1971 r. w sprawie o sygn. akt I CR 427/71; źródło: LEX Omega) tożsama teza została współcześnie ugruntowana
w orzecznictwie tak sądów powszechnych (vide: wyrok SR w Świnoujściu z dn. 22 stycznia 2016 r. w sprawie o sygn. akt I C 623/14, wyrok SA w Warszawie z dn. 1 lutego 2019 r. w sprawie o sygn. akt V ACa 1/18) jak i administracyjnych (vide: wyrok WSA w Krakowie z dn. 3 lutego 2014 r. w sprawie o sygn. akt II SA/Kr 1455/13; wyrok WSA w Warszawie z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie o sygn. akt I SA/Wa 53/11). Sąd także ją podziela.

F. K. zamierzając dochodzić należnego także jej odszkodowania z tytułu przejęcia z naruszeniem prawa nieruchomości wchodzącej w skład masy majątkowej
po jej poprzedniku prawnym winna sama wystąpić ze stosownym powództwem, ewentualnie uczynić to przez swego legalnego przedstawiciela. W tym miejscu należy podkreślić, iż Sąd odnotował udzielenie przez F. K. J. M. (1) szczególnego pełnomocnictwa w tym zakresie. Niemniej jednak w petitum pozwu nie wskazano aby po stronie powodowej występowały zarówno J. M. (1), jak i F. K., choćby reprezentowana przez siostrę. Powództwo zostało w tym zakresie jednoznacznie sformułowane przez profesjonalną pełnomocniczkę. Z kolei samo udzielenie pełnomocnictwa nie determinuje ex lege domniemania, iż każde działanie zawierające się w zakresie umocowania zostało poczynione w imieniu udzielającego pełnomocnictwa. Kwestia konsekwencji ewentualnego zaniechania umówionego działania nie leży w zakresie rozpoznania przez Sąd w niniejszym postępowaniu, lecz pozostaje wyłącznie w sferze relacji między pełnomocniczką a mocodawczynią.

Podsumowując powyższy wywód, powództwo w zakreślonych wyżej granicach było zasadne co do zasady.

Rozstrzygając je następnie, co do wysokości, Sąd, mając na uwadze powyższe rozważania, co do istoty odszkodowania skalkulował jego wysokość jako proporcjonalną do udziału należnego w tej grupie składników spadku, czyli 1/12 wartości nieruchomości utraconej przez wydanie decyzji z naruszeniem prawa.

Osobną płaszczyzną sporu było przy tym ustalenie z którego okresu wartość nieruchomości miałaby być punktem wyjścia dla wyliczenia wartości należnego odszkodowania. Niewątpliwie na przestrzeni lat uległa ona zmianie, w szczególności w następstwie przekwalifikowania gruntów nieruchomości z rolnych na budowlane. Strona powodowa wywodziła słusznościowo, iż szkoda powódki winna zostać skompensowana w oparciu o aktualną ustaloną przez biegłą wartość nieruchomości. Nie sposób jednak się z tym zgodzić.

Jak bowiem wykazano wcześniej granice odpowiedzialności strony pozwanej limituje rzeczywista szkoda stanowiąca normalne następstwo wydania z naruszeniem prawa partykularnej decyzji. W ocenie Sądu nie ma natomiast normalnego związku przyczynowego przewidzianego w art. 361 § 1 k.c. między ustalonym decyzją z dnia 24 października 1976 r. a zmianą wartości nieruchomości w wyniku zmiany przeznaczenia gruntu. To odrębne zdarzenia, które nie powinny rodzić między sobą interakcji. W tym owa zmiana przeznaczenia działki nie powinna wpłynąć na należne w związku z decyzją o przejęciu odszkodowanie. Ta konkluzja koresponduje z utrwalonym stanowiskiem judykatury, wskazującej, iż punktem wyjścia dla ewentualnego odszkodowania winien być stan nieruchomości z chwili wydania naruszającej prawo decyzji (vide: wyrok SN z dn. 14 czerwca 2013 r. w sprawie o sygn. akt V CSK 388/12) Jak przy tym trafnie wskazuje orzecznictwo należy przyjąć, iż ów „stan” poza parametrami fizycznymi, czy geodezyjnymi obejmuje także funkcjonalne społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości. (vide: wyroki SN: z dnia 12 grudnia 2013 r. w sprawie o sygn. akt V CSK 81/13 oraz z dnia 9 października 2014 r. w sprawie o sygn. akt I CSK 695/13) Sąd w pełni podziela niniejszy pogląd. Przemawia on za kalkulacją należnego odszkodowania w oparciu o wartość przejętej z naruszeniem prawa nieruchomości jako gruntów rolnych.

Co tu znamienne, odmienne rozumowanie mogłoby implikować także konsekwencje niekorzystne dla poszkodowanych. Idąc bowiem za rozumowaniem m.in. Sądu Apelacyjnego w Katowicach (vide: wyrok SA w Katowicach z dnia 18 grudnia 2015 r. w sprawie o sygn. akt I ACa 709/15) należałoby wskazać, iż w sytuacji odwrotnej – spadku wartości nieruchomości od momentu wydania naruszającej prawo decyzji do chwili wyrokowania, przyjmowanie tej ostatniej za punkt wyjścia przy ustaleniu odszkodowania nie kompensowałoby całej niewątpliwie doznanej szkody majątkowej. Nie ma zaś podstaw dla praktyki kalkulacji wymiaru odszkodowania w oparciu o każdorazowo najkorzystniejszą wartość utraconej nieruchomości.

Powyższy wywód przemawia za przyjęciem do kalkulacji wartości nieruchomości na dzień 24 października 1976 r. która wg cen aktualnych wynosiła 68.000,00 zł. Zatem odszkodowanie należne J. M. (1) wynosiło 5.666,67 zł [1/12 x 68.000,00 zł= 5666,(6)= 5.666,67 zł]. W pozostałym zakresie- roszczenia zapłaty kwoty 648.333,33 zł (654.000,00 zł- 5.666,67 zł) powództwo podlegało oddaleniu jako niezasadne.

Zatem powództwo zostało uwzględnione w mniej niż 1%.

(5.666,67 zł: 654.000,00 zł x 100%= 0,8664633027522936= 0,9%)

Rozstrzygając następnie o kosztach postępowania, Sąd na wstępie zważył, iż zgodnie z art. 100 zd. 2 k.p.c. powódka jako przegrywająca postępowanie w ponad 99% winna zostać obciążona obowiązkiem zwrotu wszystkich kosztów procesu stronie pozwanej. Mając jednakże na uwadze złożoność sprawy wskazywaną także przez stronę pozwaną jako przesłankę negatywną dla rozstrzygnięcia sprawy na drodze postępowania administracyjnego (k. 81) a także sytuację majątkową powódki skutkującą jej zwolnieniem w całości od kosztów sądowych na etapie postępowania rozpoznawczego, Sąd zdecydował się skorzystać ze swego wyjątkowego uprawnienia i na podstawie art. 102 k.p.c. nie obciążać J. M. (1) kosztami sądowymi i zastępstwa procesowego strony pozwanej.

W toku postępowania strona powodowa korzystała z pomocy ustanowionej z urzędu profesjonalnej pełnomocniczki, która wnosząc o zwrot kosztów udzielonej pomocy prawnej oświadczyła, iż nie została ona pokryta w całości ani w części. Sąd mając to na uwadze przyznał ze środków Skarbu Państwa kwotę należną zgodnie z § 8 pkt (6) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu w jego kształcie obowiązującym na dzień wniesienia pozwu (Dz.U.2016.1715) poszerzoną, zgodnie z § 4 ust. 3 przywołanego Rozporządzenia o wymiar należnego podatku VAT.

SSO Ewa Steckiewicz- Ochocka

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć stronie powodowej przez jej pełnomocnika.

Dnia 10 grudnia 2019 r.

……………………………………………..

SSO Ewa Steckiewicz- Ochocka