Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 28 lutego 2024 roku, skierowanym przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W., strona powodowa J. G., N. Ś., P. K. i F. K. wniosła o ustalenie, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) z 8 czerwca 2006 r. zawarta pomiędzy spadkodawcą powodów P. K. a poprzednikiem prawnym pozwanego banku (...) S.A. jest nieważna, oraz o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz solidarnie kwot 312.306,85 zł i 48.690,75 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 29 grudnia 2023 roku do dnia zapłat tytułem zwrotu nienależnego świadczenia. Nadto, strona powodowa domagała się zasądzenia na jej rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, ustalonych według norm przepisanych.

W treści uzasadnienia pozwu powodowie podali, iż ich spadkodawca P. K. zawarł z poprzednikiem prawnym pozwanego banku umowę kredytu hipotecznego powiązanego z frankiem szwajcarskim. W ocenie strony powodowej, umowa jest nieważna, gdyż jest sprzeczna z przepisami prawa, jako że nie wskazuje kwoty kredytu, i zasadami współżycia społecznego, a nadto w umowie, według strony, mają znajdować się niedozwolone postanowienia, których eliminacja prowadzi do upadku umowy.

(pozew k. 4-27)

W odpowiedzi na pozew pozwany bank wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, ustalonych według norm prawem przepisanych.

Pozwany negował żądanie strony powodowej w całości co do zasady i wysokości, podając, że umowa jest ważna i nie zawiera postanowień niedozwolonych. Pozwany ocenił, iż umowa jest umową kredytu walutowego w CHF – strona pozwana wywodziła, iż umowa kredytu, której postanowienia powodowie kwestionują, przewidywała, że kredyt udzielany jest w CHF oraz spłata następować ma w CHF, zaś dokonywanie rozliczeń w walucie polskiej miało jedynie charakter subsydiarny i było zależne od woli kredytobiorcy. Sporna umowa, według pozwanego, nie narusza przepisów prawa ani zasad współżycia społecznego, pozostając w granicach swobody umów.

(odpowiedź na pozew k. 133-162)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

(...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. jest następcą prawnym (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W..

(niesporne, a nadto eKRS)

Strona powodowa J. G., N. Ś., P. K. i F. K. są spadkobiercami P. K., który zmarł w dniu 23 lutego 2022 roku. Każdy z nich nabył spadek w czwartej części.

(kserokopie: odpisu skróconego aktu zgonu k. 32, postanowienia SR dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z 10.01.2023 r. sygn. XVIII Ns 456/22 k. 33)

Dnia 8 czerwca 2006 roku P. K. zawarł z (...) Bank (...) S.A. umowę kredytu hipotecznego nr (...). W sprawach nieuregulowanych w Umowie zastosowanie miały postanowienia Regulaminu (Regulamin produktów kredytowych dla klientów indywidulanych w (...) Bank (...) S.A.), którego znajomość kredytobiorca potwierdził oraz wyraził zgodę na włączenia postanowień regulaminu do treści umowy kredytu stanowiącego do niej załącznik ( § 12 ust. 3 i 4 Umowy).

Kwota udzielonego kredytu została określona na 198.347 CHF. Okres kredytowania oznaczono na 336 miesięcy, licząc od daty uruchomienia kredytu. Przeznaczeniem środków z kredytu było sfinansowanie zakupu nieruchomości gruntowej położonej w Ł. przy ul. (...), remontu tej nieruchomości oraz spłaty innych zobowiązań kredytobiorcy ( § 1 Umowy).

Uruchomienie kredytu nastąpić miało w transzach w łącznej kwocie nie większej niż 480.000 zł, po spełnieniu określonych w umowie warunków, w ten sposób, że:



z kwoty kredytu zostanie pobrana składaka na ubezpieczenie spłaty kredytu w (...) S.A.,



pierwsza transza zostanie uruchomiona w wysokości określonej w akcie notarialnym ostatecznej umowy sprzedaży, stanowiącej różnicę między ceną nabycia nieruchomości a wymaganym wkładem własnym kredytobiorcy, jednak nie więcej niż 300.000 zł, na rachunek bankowy zbywcy wskazany w akcie notarialnym, przy czym w przypadku, gdy kwota określona w tym akcie wyrażona będzie w innej walucie niż waluta kredytu, Bank dokona przewalutowania kredytu zgodnie z obowiązującymi zasadami w Banku,



druga transza zostanie uruchomiona w wysokości określonej w dyspozycji uruchomienia kredytu, jednak nie więcej niż 9.000 zł, na rachunek bankowy kredytobiorcy prowadzony przez Bank tytułem refinansowania wniesionego wkładu własnego,



trzecia transza zostanie uruchomiona w wysokości zadłużenia z tytułu kredytu udzielonego kredytobiorcy przez (...) w kwocie nie większej niż wskazanej w oświadczeniu (...) oraz nie większej niż 49.140 zł, zgodnie z dyspozycją uruchomienia kredytu, przelewem na rachunek wskazany w oświadczeniu (...),



ewentualna pozostała kwota kredytu zostanie uruchomiona przez Bank, zgodnie z dyspozycją uruchomienia kredytu, na rachunek bankowy kredytobiorcy wskazany w dyspozycji uruchomienia kredytu, w wysokości nie mniejszej niż 10% kwoty kredytu i nie większej niż 30% kwoty kredytu oraz nie większej niż 121.860 zł, tytułem remontu kredytowanej nieruchomości.

Kredytobiorca zobowiązał się w terminie 6 miesięcy od daty podpisania Umowy dokonać dyspozycji mającej na celu wypłatę kredytu ( § 3 Umowy). Wypłata kredytu w walucie obcej następuje przy zastosowaniu kursu zakupu walut w Banku z dnia wypłaty kredytu ( § 19 ust. 4 Regulaminu).

Oprocentowanie kredytu w skali roku ustalone było według zmiennej stopy procentowej, odpowiadającej stopie bazowej Libor 6M depozytów w CHF, wynoszącej w dniu sporządzenia umowy 1,60583, powiększonej o stałą marże w wysokości 1,55% w okresie karencji w spłacie kredytu i 1,30% w okresie spłaty kredytu ( § 4 Umowy i § 12 Regulaminu).

Docelowymi zabezpieczeniami spłaty kredytu były hipoteka zwykła w kwocie 198.347 CHF i hipoteka kaucyjna w kwocie 17.290,88 CHF, ustanowione na kredytowanej nieruchomości, oraz cesja na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia kredytowanej nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych na kwotę ubezpieczenia nie niższą niż kwota udzielonego kredytu ( § 5 Umowy).

Spłata kredytu miała następować w 335 rosnących ratach miesięcznych na rachunek bankowy wskazany w Umowie ( § 6 Umowy). W przypadku kredytów w walutach obcych, raty kredytu przeliczane były na złote wg ostatniej tabeli kursów ogłaszanej przez bank w dniu jej wymagalności, przy zastosowaniu kursu sprzedaży walut ( § 21 ust. 3 Regulaminu). Kredytobiorca zobowiązany był do otwarcia rachunku oraz do zasilania tego rachunku wpływami zabezpieczającymi miesięczną spłatę raty i innych należności, a w przypadku kredytu w walucie obcej kredytobiorca otwiera rachunek walutowy w walucie udzielonego kredytu i wskazuje go w umowie kredytu ( § 23 Regulaminu).

Na wypadek nadzwyczajnej zmiany sytuacji społeczno-politycznej, względnie ekonomicznej Szwajcarii, mającej istotny wpływ na ocenę ryzyka związanego z walutą CHF, Bank zastrzegał możliwość zmiany waluty kredytu na PLN lub inną walutę wymienialną dostępną w aktualnej ofercie. W terminie 14 dni od daty otrzymania zawiadomienia o zmianie waluty kredytu, kredytobiorca miał możliwość wskazania wybranej waluty lub dokonania wypowiedzenia umowy z zachowaniem trzydziestodniowego okresu wypowiedzenia. W przypadku braku złożenia oświadczenia Bank dokonywał przewalutowania na PLN. W przypadku zmiany waluty kredytu, na wniosek banku, z CHF na inną walutę wymienialną, kredytobiorca zobowiązany był przedłożyć w banku w terminie 30 dni dokumenty wymienione w umowie ( § 11 Umowy).

Zgodnie z § 11 Regulaminu kredyt przyznawany był w złotych lub w walucie obcej, kredytobiorca zaś miał możliwość wielokrotnego wnioskowania o zmianę waluty kredytu w każdym momencie okresu kredytowania. W przypadku zmiany waluty kredytu na walutę obcą, kapitał pozostały do spłaty przeliczany był po kursie kupna waluty w banku z dnia zmiany waluty kredytu, zaś w przypadku zmiany waluty kredytu na złote, kapitał pozostały do spłaty przeliczany był po kursie sprzedaży waluty w banku z dnia zmiany waluty. Zmiana waluty kredytu odbywa się na pisemny wniosek kredytobiorcy i wymaga sporządzenia aneksu do umowy.

(umowa kredytu k. 34-39, regulamin k. 40-47)

Wraz z zawarciem umowy kredytu kredytobiorca zawarł umowę rachunku bankowego, na mocy której Bank zobowiązał się otworzyć i prowadzić na rzecz kredytobiorców rachunki oszczędnościowo- rozliczeniowy w walucie polskiej i rachunek walutowy w walucie CHF. Ten drugi rachunek został wskazany w treści umowy jako rachunek do spłaty kredytu.

(umowa rachunku bankowego k. 164, umowa kredytu k. 34-39)

Kredyt został uruchomiony w dniu 27 czerwca 2006 roku w kwocie 188.645,59 CHF, która to stanowiła równowartość 480.000 zł.

(zaświadczenie Banku k. 48-55)

W okresie od 8 czerwca 2006 roku do 27 listopada 2023 roku kredytobiorca dokonał spłat na kwoty 312.306,85 zł i 48.690,75 CHF.

(zaświadczenie Banku k. 48-55)

Pismem datowanym na dzień 14 grudnia 2023 roku, doręczonym w dniu 21 grudnia 2023 roku, strona powodowa wezwała pozwany bank do zapłaty kwot 312.306,85 zł i 48.690,75 CHF w terminie 7 dni w związku z nieważnością spornej umowy kredytu.

Pismem z dnia 3 stycznia 2024 roku pozwany bank wskazał, że w jego ocenie umowa kredytu jest ważna, a sam kredyt jest kredytem walutowym.

(wezwanie do zapłaty k. 62-65, potwierdzenie nadania k. 66, wydruk śledzenia przesyłki k. 67, odpowiedź na wezwanie k. 68-70)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o załączone do akt sprawy dokumenty, których wiarygodności żadna ze stron nie zakwestionowała. Sąd ostatecznie pominął treść przesłuchania powódki J. G., jako że nie wniosła ona nic do sprawy, w szczególności nie miała ona bezpośredniej wiedzy co do okoliczności towarzyszących zawarciu przedmiotowej umowy przez spadkodawcę z Bankiem; okoliczności, które przedstawiała, były jej przekazane przez spadkodawcę w 2021 roku. Mając na uwadze stanowiska stron, a także motywy leżące u podstaw rozstrzygnięcia, na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. Sąd pominął wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego jako niemające istotnego znaczenia dla sprawy i prowadzący jedynie do niczym nieuzasadnionego przedłużenia postępowania. Teza dowodowa wskazana w pkt. 6. odpowiedzi na pozew nie miała wpływu na rozstrzygnięcie, gdyż strona powodowa w ogóle nie formułowała ani żadnych roszczeń i twierdzeń, które uzasadniałby utrzymanie umowy w mocy, ani stwierdzenia, aby kursy bankowe były nierynkowe. Wysokość sum pieniężnych zapłaconych przez kredytobiorcę na rzecz pozwanego wynika z dokumentu, którego wystawcą jest pozwany bank, zaś proste działania matematyczne, jak zsumowanie kwot, nie wymagają wiedzy specjalnej, a pozwany nie wskazał na uchybienia w wyliczeniach.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo, jako niezasadne, nie zasługiwało na uwzględnienie.

W niniejszej sprawie strona powodowa wniosła o ustalenie, że sporna umowa kredytu jest nieważna, oraz o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz solidarnie kwot 312.306,85 zł i 48.690,75 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 29 grudnia 2023 roku do dnia zapłat tytułem zwrotu nienależnego świadczenia w związku z nieważnością umowy kredytu.

Już na wstępie wskazać należy, że brak jest podstaw do oceny spornej umowy o wyżej wskazanej treści za sprzeczną z przepisami prawa czy zasadami współżycia społecznego. Brak jest również podstaw do uznania, że zawarta przez spadkodawcę powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego banku umowa miałaby być nieważna w całości z innych przyczyn.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Zgodnie zaś z § 2 wskazanego artykułu nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Z kolei, w myśl at. 58 § 3 k.c., jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Uznanie zatem umowy kredytu za nieważną w całości wymagałoby ustalenia, że umowa taka jest sprzeczna z ustawą, ma na celu obejście ustawy albo jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Tylko takie ustalenie umożliwi uznanie całej umowy kredytu za nieważną.

Umowę kredytu reguluje art. 69 ustawy Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r., t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2357, zgodnie z którym bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej i zwrotu wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty. Umowa kredytu zawarta między stronami zawiera wszystkie obligatoryjne elementy wymagane przez art. 69 ust. 1 i 2 ustawy Prawo bankowe, w tym określenie kwoty kredytu oraz okresu i sposobu spłaty rat kredytu, jak również wysokości oprocentowania i zasad zmiany tej wysokości.

W tym miejscu należy wskazać, że w przedmiotowej umowie kredytu, wbrew twierdzeniom strony powodowej, kwota kredytu została wprost wskazana w CHF. Jednocześnie wypłata kredytu co do zasady miała nastąpić w CHF, a spłata kredytu co do zasady miała następować z rachunku prowadzonego w walucie kredytu (rachunek walutowy został wskazany w samej Umowie). Wypłata kredytu w walucie polskiej była uprawnieniem kredytobiorcy, który poprzez określenie właściwego celu kredytowania oraz sposobu wypłaty dokonywał wyboru, decydując się na wydanie Bankowi stosownych dyspozycji uruchomienia. Również spłata kredytu w walucie polskiej była poddana swobodnemu uznaniu kredytobiorcy, któremu mimo zobowiązaniu do spłaty kredytu w jego walucie (w CHF) przyznano uprawnienie do spłaty w walucie polskiej. To wszystko wskazuje, że sporny kredyt był kredytem walutowym, a tego rodzaju kredyt nie jest sprzeczny z przepisami prawa, zasadami współżycia społecznego i mieści się w swobodzie umów, statuowanej art. 353 ¹ k.c.

Gdyby jednak ocenić odmiennie, że sporna umowa kredytu stanowi kredyt denominowany, to również w tym przypadku Sąd nie znajduje podstaw do podważenia samej dopuszczalności denominacji kredytu. W przeciwieństwie do kredytów indeksowanych (waloryzowanych) do walut obcych, przy kredycie denominowanym w walucie obcej kwota kredytu jest wyrażona w walucie obcej od początku. Waluta obca w takiej konstrukcji kredytu nie jest miernikiem waloryzacji, lecz wyraża wartość zobowiązania pieniężnego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 marca 2019 r., sygn. I ACa 681/18). W wyroku z dnia 22 stycznia 2016 r. w sprawie o sygn. akt I CSK 1049/14 Sąd Najwyższy wprost stwierdził, że taka umowa kredytu (Sąd Najwyższy wypowiadał się w odniesieniu do umowy kredytu indeksowanego) mieści się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowi jej możliwy wariant (art. 353 ¹ k.c. w związku z art. 69 Prawa bankowego). W zakresie umowy kredytu indeksowanego (denominowanego) także dochodzi bowiem do wydania sumy kredytu kredytobiorcy i zwrotu wykorzystanej sumy kredytu z reguły w ratach kredytowych. Kredytobiorca zwraca kredytodawcy wykorzystaną sumę kredytu, przy czym w związku z kursem waluty obcej suma ta może być wyższa odpowiednio do relacji do waluty obcej, gdyż suma wykorzystana w dniu wykonywania umowy kredytu hipotecznego może mieć inną wartość rynkową w wyniku denominacji walutowej. Sąd Najwyższy dostrzegł również, iż regulacja zawarta w art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 165, poz. 984), która weszła w życie 26 sierpnia 2011 r. (tzw. ustawa antyspreadowa), potwierdziła taką interpretację przepisów – stanowi wyraz woli ustawodawcy w tym przedmiocie. Przepis ten stanowi, że w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4a oraz art. 75b prawa bankowego, w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone – do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki. W wyroku z dnia 19 marca 2015 r., sygn. akt IV CSK 362/14 Sąd Najwyższy wywiódł, iż przepis ten reguluje kwestie intertemporalne związane z jej stosowaniem i potwierdza, że ustawodawca zdecydował się na wyróżnienie pewnych cech umowy kredytu indeksowanego (a więc i denominowanego), a ideą dokonania nowelizacji było utrzymanie funkcjonujących na rynku kredytów denominowanych według nowych zasad.

Wskazać również należy, że w orzecznictwie wskazano, że poddanie waloryzacji świadczeń z umowy kredytowej trudno potratować jako sprzeczne z funkcją tej umowy, która sprowadza się do odpłatnego sfinansowania przez bank określanego celu, jaki chce osiągnąć kredytobiorca. Zapisy umowy wykorzystują art. 358 ¹ § 2 k.c., zgodnie z którym strony mogły zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według miernika wartości innego niż pieniądz, a miernikiem tym mogła być także inna waluta. Przepisy prawa bankowego nie ograniczały w tym zakresie swobody kontraktowania.

Tym samym, ani kredyt walutowy ani zastosowanie mechanizmu denominacji w umowach kredytu bankowego nie może być uznane za sprzeczne z prawem czy zasadami współżycia społecznego. Wprowadzenie do umowy kredytu postanowień dotyczących przeliczania kwoty kredytu lub jego rat mieści się co do zasady w granicach swobody umów i samo w sobie nie stanowi naruszenia żadnego przepisu prawa.

Strona powodowa uzasadniała sformułowane roszczenia również tym, że sporna umowa kredytu zawiera postanowienia niedozwolone, których eliminacja miałaby powodować upadek całej umowy wobec niemożności jej utrzymania w mocy w części. Tymi niedozwolonymi postanowieniami umownymi mają być postanowienia odwołujące się do kursów walut obcych stosowanych do przeliczeń kredytowych, a których wysokość była ustalana przez Bank.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Stosownie do treści art. 385 ¹ § 3 k.c., nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Zgodnie zaś z art. 385 ¹ § 4 k.c., ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Podkreślić należy, że art. 385 ¹ k.c. stanowi implementację art. 3 dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. WE L Nr 95, s. 29 z późn. zm.). Stosownie do niego warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę, wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

Ugruntowany jest przy tym pogląd, że kwalifikacja według przesłanek z art. 385 ¹ § 1 k.c. dokonywana powinna być według stanu na dzień kontraktowania, bez względu na późniejszy rzeczywisty sposób wykonywania umowy (por. uchwala z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019/1/2). Również na tle dyrektywy nr 93/13 EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. L95, s.29-34, polskie wydanie specjalne: Rozdział 15, Tom 002, s. 288-293) przyjęto, że celem art. 4 ust.1 tej dyrektywy jest ochrona konsumenta, toteż ocena nieuczciwego charakteru warunków umowy powinna uwzględniać okoliczności, o których konsument wiedział lub które mógł przewidzieć w chwili zawierania umowy. Ocena ta nie powinna zależeć od zdarzeń, które wystąpią po zawarciu umowy i są niezależne od woli stron.

Proces kontroli niedozwolonych (abuzywnych) postanowień umownych (w prawie Unii określanych jako nieuczciwe warunki umowne) przez sąd krajowy składa się z dwóch odmiennych, następujących po sobie etapów. Pierwszy etap dotyczy kwalifikacji przez sąd krajowy postanowienia umownego jako niedozwolonej klauzuli, natomiast drugi, odnosi się do określenia przez ten sąd konsekwencji, jakie należy wyciągnąć z uznania jej abuzywności (opinia rzecznika generalnego M. S. z 13 września 2018 r., (...), C-70/17 i C-179/17, pkt 65).

W przedmiotowej sprawie nie może budzić wątpliwości okoliczność, że zawierając ze stroną pozwaną umowę kredytową, spadkodawca posiadał status konsumenta w rozumieniu art. 22 ¹ k.c., który stanowi, że za konsumenta uważa osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Środki pozyskane z kredytu miały służyć sfinansowaniu nabycia lokalu mieszkalnego. Brak było podstaw do wykazania bezpośredniego związku z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Następnie, zauważyć należy, że w art. 385 ¹ § 4 k.c., ustawodawca wprowadził domniemanie braku indywidualnych uzgodnień postanowień umowy w przypadku, gdy postanowienie umowy zostało zaczerpnięte z wzorca umowy. W niniejszej sprawie domniemanie to nie zostało obalone przez stronę pozwaną. Powodowie w pozwie kwestionowali postanowienia odwołującą się do przeliczeń kursowych opartych na kursach banku. W tym zakresie zatem strona pozwana nie wykazała, aby spadkodawca miał wpływ na treść zakwestionowanych postanowień umowy. Nie budzi wątpliwości, że za nieuzgodnione indywidualnie trzeba uznać także postanowienie, które konsument wybrał spośród kilku zaproponowanych przez przedsiębiorcę, nawet choćby mógł skorzystać dowolnie z pozostałych postanowień.

Brak jest zatem podstaw, aby uznać, że treść zamieszczonych w umowie kredytowej zawartej ze spadkodawcą powodów postanowień dotyczących sposobu przeliczania waluty została z nim indywidualnie uzgodniona.

Kwestionowane postanowienia w tej części niewątpliwie mają charakter blankietowy, nie spełniają warunku przejrzystości postanowień umowy, odwołują się do miernika wartości nie mającego charakteru obiektywnego i zewnętrznego, gdyż odwołanie następuje do kursów waluty CHF, obowiązujących u kredytodawcy, a więc ustalanych przez niego jednostronnie i samodzielnie, powodując, że kredytobiorca nie jest w stanie ustalić zasad, wedle których następuje ustalenie kursów walut, a w konsekwencji wysokości swojego zobowiązania, a co za tym idzie i rat kapitałowo-odsetkowych. W orzecznictwie wielokrotnie podnoszono, że określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16, z dnia 19 września 2018 r., I CNP 39/17, z dnia 24 października 2018 r., II CSK 632/17, z dnia 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17, z dnia 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18). Zasady ustalania wysokości kursu nie wynikają z umowy ani regulaminu, a zatem są nieweryfikowalne. O abuzywności analizowanych postanowień umownych przesądza też fakt, że klauzule te nie odwoływały się do obiektywnych wskaźników, na które żadna ze stron nie miała wpływu, lecz pozwalały wyłącznie bankowi na określenie miernika wartości wedle swojej woli i uprawnienie banku do określania wysokości kursu CHF formalnie nie doznawało uregulowanych ograniczeń. W szczególności postanowienia przedmiotowej umowy nie przewidują wymogu, aby wysokość kursu ustalanego przez bank pozostawała w określonej relacji do aktualnego kursu CHF ukształtowanego przez rynek walutowy lub na przykład kursu średniego publikowanego przez Narodowy Bank Polski.

Bez znaczenia jest przy tym to w jaki sposób Bank wykonywał te postanowienia i w jakim stopniu z nich korzystał, a więc, jak ustalał kursy przyjęte do obliczenia kwoty kredytu udostępnionej powodowi w złotych oraz wysokości poszczególnych rat kapitałowo-odsetkowych, gdy umowa ich nie przewidywała, jakie czynniki decydowały o wyznaczeniu kursów walut i czy odbiegały one w praktyce od kursów rynkowych.

Oceny abuzywności postanowień umowy, jak już wcześniej wskazano dokonuje się z uwzględnieniem stanu rzeczy istniejącego w chwili jej zawarcia (art. 4 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r.), co oznacza, że okoliczności wykonania umowy nie mają dla tej oceny żadnego znaczenia.

Przy tym, nawet mimo to, że kredytobiorca co do zasady był zobowiązany do spłaty rat kredytu w CHF od początku zawarcia umowy, to nadal jednak przyznano mu uprawnienie, według jego własnego uznania, do spłaty kredytu w walucie polskiej. W tych okolicznościach mechanizmy stosowane do przeliczenia wpłat w walucie polskiej nie mogą być ustalane dowolnie, nawet w przypadku gdy konsument uzyskał miał spłacać kredyt w walucie CHF. Nawet w takiej sytuacji, przy zastrzeżeniu zastosowania kursu ustalanego przez bank, w postanowieniach umowy powinien zostać oznaczony mechanizm jego określenia, w sposób umożliwiający co najmniej poznanie, jakimi parametrami kieruje się bank dokonując takiej czynności.

Biorąc powyższe pod uwagę, w ocenie Sądu, postanowienia umowne przedmiotowej umowy kredytowej, w zakresie, w jakim przewidują przeliczanie należności kredytowych według kursów ustalonych przez bank, mogą mieć charakter abuzywny.

Stwierdzenie niedozwolonego charakteru postanowień nie prowadzi wprost do nieważności umowy w całości. Przepis art. 385 ¹ k.c. przewiduje w takim wypadku szczególną sankcję – niezwiązania konsumenta wadliwymi postanowieniami – strony pozostają natomiast związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Usunięcie ze stosunku prawnego klauzuli abuzywnej prowadzić może jednak do powstania luki, która może mieć wpływ na dalszy byt umowy. Zgodnie z dominującym poglądem przepis ten wyłącza stosowanie art. 58 § 3 k.c., który przewiduje, że w razie nieważności części czynności prawnej pozostała jej część pozostaje w mocy, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Nie ulega jednak wątpliwości, że jeżeli eliminacja niedozwolonego postanowienia umownego doprowadzi do takiej deformacji regulacji umownej, że na podstawie pozostałej jej treści nie da się odtworzyć treści praw i obowiązków stron, to nie można przyjąć, iż strony pozostają związane pozostałą częścią umowy. Ten ostatni wniosek wynika wyraźnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, który przewiduje, że nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków (wyrok Sądu Najwyższego z 2 czerwca 2021 r., I CSKP 55/21).

Rozstrzygnięcia wymagała zatem kwestia, czy kwestionowane klauzule zawarte w treści umowy, a uznane za abuzywne, prowadzą do upadku całej umowy kredytu.

W orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości przyjmuje się, że art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. nakazuje uznać warunek nieuczciwy za nieistniejący, zaś utrzymanie całej umowy powinno być weryfikowane w sposób obiektywny. Trybunał sprzeciwia się przy tym modyfikacji przez sąd treści umowy przez zastąpienie klauzul niedozwolonych innymi przepisami dyspozytywnymi z krajowego porządku prawnego, poza przypadkami gdy brak takiego zastąpienia prowadziłby do skutków niekorzystnych dla konsumenta, czyniąc ze stwierdzenia abuzywności sankcję dla niego dotkliwą (por. np. wyroki Trybunału Sprawiedliwości: z 15 marca 2012 r., C - 453/10, z dnia 30 kwietnia 2014 r., C -26/13, z dnia 26 marca 2019 r., C - 70/17 i C 179/17, z 3 marca 2020 r, C 125/18).

Sąd podziela przy tym stanowisko, zgodnie z którym bezskutecznością objęte są wyłącznie te treści umowy, postanowienia lub ich fragmenty, które mają charakter niedozwolony. Także część postanowienia umownego rozumiana, jako jednostka normatywna, a nie jednostka redakcyjna, może być odrębnym przedmiotem kontroli i sankcji, jeżeli po jej usunięciu reszta jest zrozumiała językowo i sensowna normatywnie. Zastosowanie częściowej tylko nieskuteczności danego postanowienia umowy, rozumianego jako jednostka redakcyjna, umożliwia częściowe utrzymanie wyrażonej w postanowieniu intencji (tak też SN w sprawie II CSK 768/14 oraz R.Trzaskowski w „Skutki sprzeczności umów obligacyjnych z prawem – w poszukiwaniu skutecznych i proporcjonalnych sankcji sprzeczności umowy obligacyjnej z prawem” s. 613 Lexis Nexis Warszawa 2013r.). Chodzi wszak o rugowanie z umowy tego, co jest niedozwolone w znaczeniu nieuczciwego normowania pozycji stron, a nie całych jednostek redakcyjnych tworzących konstrukcje umowy, co zgodne jest z priorytetem utrzymania umów w mocy.

W tym miejscu wskazać trzeba, że w wyroku z 29 kwietnia 2021 r. (I.W., R.W. przeciwko Bankowi (...) S.A., C-19/20) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej dokonał analizy pojęcia nieuczciwych warunków w umowach z konsumentami oraz ich skutków. W szczególności Trybunał rozważał, czy wykładni art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że sprzeciwiają się one temu, aby sąd krajowy usunął wyłącznie mający nieuczciwy charakter element warunku umownego umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem. Podkreślił zwłaszcza, że dyrektywa 93/13 nie wymaga, aby sąd krajowy wyłączył, oprócz warunku uznanego za nieuczciwy, warunki, które nie zostały za takie uznane, ponieważ celem zamierzonym przez tę dyrektywę jest ochrona konsumenta i przywrócenie równowagi pomiędzy stronami poprzez wyłączenie zastosowania warunków uznanych za nieuczciwe, przy jednoczesnym zachowaniu, co do zasady, ważności pozostałych warunków danej umowy (tak też wyrok TSUE z 7 sierpnia 2018 r. w sprawie (...) SA przeciwko M. D. i M. (...) (C-96/16) oraz R. C. przeciwko Banco de (...) SA (C-94/17), pkt 75 oraz powołane tam orzecznictwo). Wiąże się to ze stanowiskiem, że cel realizowany przez prawodawcę unijnego w ramach dyrektywy 93/13 nie polega na wyeliminowaniu z obrotu wszystkich zawierających nieuczciwe warunki umów.

W konkluzji w wyroku z 29 kwietnia 2021 r. (I.W., R.W. przeciwko Bankowi (...) S.A., C-19/20, pkt 80) Trybunał Sprawiedliwości uznał, że brak przeszkód, by sąd krajowy usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, w wypadku gdy odstraszający cel tej dyrektywy jest realizowany przez krajowe przepisy ustawowe regulujące korzystanie z niego, o ile element ten stanowi odrębne zobowiązanie umowne, które może być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru. Przepisy dyrektywy stoją jednak na przeszkodzie temu, by sąd odsyłający usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku poprzez zmianę jego istoty, czego zbadanie należy do tego sądu.

W rozpoznawanej sprawie należy stwierdzić, że niezwiązanie powodów jako kredytobiorców klauzulami przeliczeniowymi, a więc ich usunięcie ze skutkiem ex tunc z umowy, nie sprawia, że nie może ona nadal być wykonywana. W umowie wprost określono kwotę kredytu w CHF – kwota został określona nominalnie. Waluta obca w przedmiotowej umowie kredytu nie jest miernikiem waloryzacji, lecz wyraża wartość zobowiązania pieniężnego. Znane i niezmienione pozostają kwota i waluta kredytu, ustalone są one w innych postanowieniach umownych niż te abuzywne. Zmianie nie podlegają warunki uruchomienia kredytu, które przewiduje wprost umowa. Zmianie nie podlega postanowienie zobowiązujące do spłaty kredytu w walucie kredytu. W ocenie Sądu, wypłata kredytu w złotych polskich – jako możliwość uruchomienia kredytu – w żaden sposób nie wpływa na kompletność postanowień umownych. Kwota kredytu została wyrażona we frankach szwajcarskich, a pozwany wykonał swoje zobowiązanie i oddał do dyspozycji kredytobiorcy kwotę kredytu – spadkodawca powodów otrzymał, zgodnie ze złożoną przez niego dyspozycją, kwotę stanowiącą równowartość kwoty kredytu, w całości finansującą cel, na jaki został zaciągnięty kredyt. Kwotę tę powiększoną o odsetki zobowiązany był zwrócić pozwanemu bankowi. Co więcej, po wyrugowaniu z treści stosunku prawnego łączącego strony omawianej klauzuli (jako treści normatywnej) odwołującej się do ustalania kursu przez bank, jako niewiążącej konsumenta, umowa nadal zawiera w swej treści możliwość dokonywania spłaty zobowiązania przez kredytobiorcę bezpośrednio w walucie kredytu, tj. w CHF, co było od początku przewidziane. Co się z tym wiąże, trudno uznać, aby wskazany zapis stanowił podstawę do stwierdzenia nieważności umowy – nie ma żadnych przeszkód, aby przedmiotowa umowa pozostała w obrocie. Eliminacja kwestionowanych klauzul nie powoduje wypaczenia stosunku prawnego, że – uwzględniając interesy każdej ze stron – naruszona zostaje wszelka równowaga stron w sposób uniemożliwiający jej przywrócenie na gruncie obowiązujących przepisów. Jak najbardziej jest możliwe osiągnięcie celu określonego przez TSUE w wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., sygn. akt C 26/13 i osiągnięcie „ustanowionej w umowie równowagi formalnej między prawami i obowiązkami stron równowagą rzeczywistą, pozwalającą na przywrócenie równości tych stron bez konieczności unieważnienia wszystkich umów”.

Nadmienić należy również, iż w sprawie nie wykazano, by pozwany Bank przewidywaniami takimi, czy analizami odnośnie spodziewanego, konkretnego co do wartości, istotnego wzrostu kursu CHF w przyszłości, dysponował i by na ich podstawie, świadomie wprowadzał w błąd swoich klientów.

Powyższe prowadzi do wniosku, że umowa łącząca strony, pomimo zawarcia w treści umowy spornych klauzul, ale która przewiduje wypłatę kwoty kredytu i jego spłaty w walucie kredytu od samego początku zawarcia umowy, może dalej być doniosłą w obrocie prawnym. Nie powoduje to bowiem wypaczenia stosunku prawnego, że – uwzględniając interesy każdej ze stron – naruszona zostaje wszelka równowaga stron w sposób uniemożliwiający jej przywrócenie na gruncie obowiązujących przepisów. Jak najbardziej jest możliwe osiągnięcie celu określonego przez TSUE w wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., sygn. akt C 26/13 i osiągnięcie „ustanowionej w umowie równowagi formalnej między prawami i obowiązkami stron równowagą rzeczywistą, pozwalającą na przywrócenie równości tych stron bez konieczności unieważnienia wszystkich umów”. Należy wskazać, że, w ocenie Sądu, przewidziana w umowie możliwość żądania wypłaty kredytu w jego walucie, czyli w CHF, wyłącza jednakowoż ewentualną abuzywność klauzuli przeliczeniowej. Gdyby kredytobiorcy zażądali wypłaty kredytu w CHF, klauzula ta nie miałaby zastosowania a kredytobiorcy uzyskaną kwotę w CHF mogliby wymienić na PLN na wolnym rynku.

Reasumując powyższe, w ocenie Sądu, analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie dawała podstaw do uznania, że zawarta przez spadkodawcę z poprzednikiem prawnym pozwanego banku umowa kredytu jest nieważna. Żądania powodów ustalenia nieważności umowy oraz zapłaty, jako oparte na nieważności umowy, nie zasługiwały na uwzględnienie. Skutkowało to oddaleniem powództwa.

Wskazać należy, że niedopuszczalnym było samodzielne ustalanie przez Sąd ewentualnej nadpłaty w wysokości uiszczanych przez kredytobiorców rat kredytu w związku ze stosowaniem postanowień niedozwolonych, wobec tego, że powyższe nie było objęte żądaniami pozwu (art. 321 § 1 k.p.c.). W wypadku gdy między tym, czego żądał powód, a tym, co mogłoby mu zostać przyznane, istnieje różnica rodzajowa, orzekanie o czymś mniej nie jest możliwe i stanowiłoby to naruszenie zakazu orzekania ponad żądanie.

Podstawę orzeczenia o kosztach procesu stanowił art. 100 k.p.c. Pozwany wygrał postepowanie główne, zaś strona powodowa – postępowanie uboczne w przedmiocie zabezpieczenia. Na koszty procesu poniesione przez pozwanego w postępowaniu głównym składały się wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 10.800 zł i opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł. Na koszty procesu poniesione przez stronę powodową w postępowaniu zażaleniowym składały się wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 5.400 zł i opłata sądowa od zażalenia w kwocie 200 zł. Wynagrodzenie pełnomocników zostało określone na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1935) – co do postępowania głównego stosownie do § 2 pkt 7 oraz co do postępowania zażaleniowego stosownie do § 10 ust. 2 pkt 2. Tym samym, Sąd zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanego kwotę 5.217 zł, a więc pomniejszając koszty procesu pozwanego w postępowaniu głównym o koszty procesu strony powodowej w postępowaniu zażaleniowym. O odsetkach od kosztów procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.