Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 stycznia 2025r.

Sąd Rejonowy w Kaliszu w I Wydziale Cywilnym, w składzie:

Przewodniczący: sędzia Michał Włodarek

Protokolant: Anna Dulas

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 grudnia 2024r. w K.

sprawy z powództwa D. B. (PESEL (...))

przeciwko pozwanemu mał. M. B. (PESEL (...)) reprez. przez przedstawicieli ustawowych J. B. (1) i S. B. (1)

o zachowek

1.  zasądza od pozwanego mał. M. B. na rzecz powoda D. B. kwotę 22.261,99zł (dwadzieścia dwa tysiące dwieście sześćdziesiąt jeden złotych 99/100),

2.  oddala powództwo w pozostałej części,

3.  nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Kaliszu tytułem części nieuiszczonych wydatków:

- od powoda D. B. kwotę 1.635,89zł (jeden tysiąc sześćset trzydzieści pięć złotych 89/100),

- od pozwanego mał. M. B. kwotę 1.313,25zł (jeden tysiąc trzysta trzynaście złotych 25/100),

4.  zasądza od pozwanego mał. M. B. na rzecz powoda D. B. kwotę 1.162,85zł (jeden tysiąc sto sześćdziesiąt dwa złote 85/100) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z odsetkami w wysokości w stosunku rocznym odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

sędzia Michał Włodarek

Sygn. akt I C 1746/23

UZASADNIENIE

W dniu 1 grudnia 2023r. powód D. B. skierował do tut. Sądu w stosunku do pozwanego mał. M. B. repr. przez przedstawicieli ustawowych J. B. (2) i S. B. (1) żądanie zasądzenia kwoty pieniężnej w wysokości 50.000,00zł oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu tego kwalifikowanego pisma procesowego powód wskazał, iż dochodzona kwota stanowi roszczenie o należny mu zachowek. Jednocześnie podniósł, iż jest spadkobiercą ustawowym po spadkodawcy S. B. (2), a w skład majątku spadkodawcy, po którym spadek w całości, na podstawie testamentu z dobrodziejstwem inwentarza nabył wnuk spadkodawcy – pozwany mał. M. B. wchodzi lokal mieszkalny położony w miejscowości Z. (...), dla którego Sąd Rejonowy w Kaliszu prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), a ponadto samochód m – ki V. (...) oraz środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym prowadzonym przez Bank (...). Powód podał, że spadkobiercą ustawowym jest poza nim, także drugi syn spadkodawcy S. B. (1). Wartość majątku spadkowego powód oznaczył na kwotę 200.000,00zł, natomiast wielkość zachowku ustalił na kwotę 50.000,00zł.

W odpowiedzi na pozew pozwany mał. M. B. repr. przez przedstawicieli ustawowych J. B. (1) i S. B. (3) wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu tego kwalifikowanego pisma procesowego pozwany zakwestionował roszczenie powoda co do wysokości, negując oznaczoną przez powoda wartość substratu zachowku, w szczególności zupełne pominięcie przez powoda wartości długów spadkowych.

Pozwany wniósł ponadto, na wypadek ustalenia przez Sąd obowiązku zapłaty, o obniżenie zachowku, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny.

Spadkodawca S. B. (2) był ojcem powoda D. B. oraz dziadkiem pozwanego mał. M. B.. Poza powodem spadkodawca posiadał jeszcze jedno dziecko S. B. (1).

M. P. zmarł w dniu 25 maja 2018r.

Spadkobiercami ustawowymi S. B. (2) są jego dzieci – powód D. i S. B. (1).

Spadkodawca S. B. (2) sporządził testament.

Prawomocnym postanowieniem z dnia 3 grudnia 2018r. Sąd Rejonowy w Kaliszu w sprawie o sygn. akt (...)stwierdził, iż spadek po S. B. (2), z mocy testamentu notarialnego z dnia 20 marca 2015r., nabył w całości z dobrodziejstwem inwentarza jego wnuk – pozwany mał. M. B..

( odpis skrócony aktu zgonu k. 8, kopia postanowienia (...) k. 9, 57, kopia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku k. 10, z akta SR w Kaliszu (...): postanowienie k. 19, z akt SR w Kaliszu I. N. (...): postanowienie k. 54)

W skład spadku po S. B. (2) wchodzi:

- lokal mieszkalny nr (...) położony w budynku nr (...) w miejscowości Z. (...) gm. S., o pow. 30,40m ^{( 2)}, dla którego Sąd Rejonowy w Kaliszu prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...), wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej, którą stanowi prawo własności gruntu oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali wynoszącym (...) części w prawie własności gruntu, dla której Sąd Rejonowy w Kaliszu prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), który został nabyty przez spadkodawcę na podstawie umowy sprzedaży z dnia 20 marca 2015r. Rep. A(...) za cenę 50.000,00zł,

- samochód osobowy m – ki V. (...) o nr rej. (...), rok. prod. 1996 o wartości 400,00zł, stanowiący własność S. B. (1) na podstawie umowy darowizny ze spadkodawcą S. B. (2) z dnia 18 maja 2018r., który został poddany demontażowi na zlecenie S. B. (1), i który otrzymał z tego tytułu kwotę 350,00zł,

- środki pieniężne zdeponowane na rachunku bankowym spadkodawcy S. B. (2) nr (...) 3300 PLN prowadzonym przez (...) Bank (...) S.A. z/s w W. w wysokości 1.596,15zł.

Spadkodawca i S. B. (1) dokonywali nakładów na opisaną wyżej nieruchomość.

Przedmiotowy lokal został sprzedany przez pozwanego na podstawie umowy sprzedaży z dnia 15 maja 2023r. Rep. A (...) za cenę 132.000,00zł.

Długi spadkowe obejmują należności:

- wynikające z niespłaconego przez spadkodawcę S. B. (2) kredytu, na podstawie umowy kredytu gotówkowego oraz o kartę kredytową z dnia 28 sierpnia 2017r. nr (...)- (...) z bankiem (...) S.A. z/s w W. ( obecnie (...) Bank (...) S.A. z/s w W. ) w wysokości 31.724,97zł, przy czym na dzień zgonu spadkodawcy, tj. na dzień 25 maja 2018r. zaległość wynosiła 29.348,22zł,

- z tytułu kosztów pogrzebu spadkodawcy, w tym koszt zorganizowania i urządzenia miejsca pochówku w łącznej wysokości 10.800,00zł, przy czym zostały one pokryte do wysokości 4.000,00zł ze środków pochodzących z zasiłku pogrzebowego na podstawie art. 80 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 2024.1631 – t.j.).

Spadkodawca nie posiadał innych składników majątkowych, zobowiązań czy też wierzytelności.

W skład spadku nie wchodzi kwota 28.000,00zł, którą S. B. (1) otrzymał jako wskazana przez ubezpieczonego osoba uposażona z tytułu grupowego ubezpieczenia w (...) Zakładzie (...) na (...) S.A. z/s w W. na podstawie umowy ubezpieczenia potwierdzonej polisa nr (...) ( nr sprawy (...) ).

(...) Zakład (...) na (...) S.A. z/s w W. nie wypłacał w sprawie (...) świadczenia pieniężnego z tytułu leczenia szpitalnego spowodowanego chorobą ubezpieczonego.

( wydruk ekw k. 11-18, 58-63, częściowo operat szacunkowy k. 39-56, kopia umowy sprzedaży Rep. (...) k. 64-67, kopia umowy (...) k. 68-79, kopia dowodu wypłaty k. 80, kopia decyzji nr KM.(...) (...).2018.KB k. 81, kopia zamówienia k. 82, inf. (...) k. 106, płyta Cd. k. 107, zdjęcia k. 112-120, inf. o zadłużeniu k. 130-131, zaświadczenia Naczelnika US k. 132, kopia umowy darowizny k. 147-148, zgłoszenie SD-Z2 k. 151-152, inf. (...) k. 159, 161, deklaracja przystąpienia do grupowego ubezpieczenia, decyzja – dokumenty – płyta Cd k. 163, zeznania świadka W. M. k. 121-121v 00:09:19-00:15:44, zeznania świadka S. Ś. k. 121v 00:15:44-00:25:40, zeznania świadka P. M. k. 191-191v 00:02:10-00:37:14, przesłuchanie powoda D. B. k. 121v 00:25:40-00:58:56, przesłuchanie przedstawiciela ustawowego mał. pozwanego M. S. B. k. 121v 00:58: (...):2:05, przesłuchanie przedstawiciela ustawowego mał. pozwanego M. J. B. k. 121v-122 01:32:05-01:34:17, z akta KW nr (...): umowa sprzedaży Rep. (...) k. 20-21, umowa sprzedaży Rep. (...) k. 44-47)

Wartość lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku nr (...) w miejscowości Z. (...), gm. S. o pow. 30,40m ², dla którego Sąd Rejonowy w Kaliszu prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...), wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej, którą stanowi prawo własności gruntu oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali wynoszącym (...) części w prawie własności gruntu, dla której Sąd Rejonowy w Kaliszu prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) według stanu na dzień otwarcia spadku, tj. na dzień 25 maja 2018r. i cen aktualnych wynosi 116.000,00zł.

Wartość rynkowa nakładów poczynionych na przedmiotowej nieruchomości w okresie od dnia 20 marca 2015r., tj. od daty jego nabycia przez spadkodawcę, do dnia 15 maja 2023r., tj. daty jego sprzedaży przez pozwanego wynosi 16.500,00zł, przy czym nastąpiło ich zużycie na poziomie 53%, co stanowi kwotę 7.800,00zł.

Wartość w/w nieruchomości z nakładami na dzień 15 maja 2023r. wynosi 131.000,00zł. Powyższa wartość pomniejszona o wysokość kwotowego zużycia nakładów w wysokości 7.800,00zł wynosi, co daję kwotę 123.200,00zł.

Wartość przedmiotowego lokalu według stanu na dzień otwarcia spadku, wartości poczynionych nakładów i stopnia ich zużycia oraz cen aktualnych wynosi 123.200,00zł.

( opinia biegłego z zakresu szacowania nieruchomości k. 196-242, 258-259)

W dniu 16 listopada 2023r. powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 50.000,00zł tytułem zachowku w terminie do dnia 30 listopada 2023r.

( wezwanie do zapłaty k. 19)

Sąd uznał za przydatne do ustalenia stanu faktycznego opinią główne i uzupełniającą sporządzone przez biegłego z zakresu szacowania nieruchomości albowiem są one pełne, jasne, zrozumiałe, wyczerpujące i kompleksowe oraz wewnętrznie spójne. Biegły w opinii udzielił odpowiedzi na wszystkie postawione w tezie dowodowej pytania, sformułowania zawarte w treści opinii pozwalają na zrozumienie wyrażonych w nich ocen i poglądów oraz sposobu dochodzenia do nich, a ponadto biegły przedstawił metodę badawczą, materiał badawczy, na którym się oparł. Wnioski końcowe opinii są zwięzłe i precyzyjne, a ponadto wnioski tych opinii są logiczne i znajdują oparcie w przeprowadzonych przez biegłego badaniach i nie budzą zastrzeżeń, co do ich trafności w porównaniu z podanym w opinii materiałem badawczym.

Ponadto biegły w sposób fachowy i rzeczowy ustosunkował się również do wszystkich zarzutów skierowanych w stosunku do opinii wypowiadając się szczegółowo w obszarze każdego zastrzeżenia odwołując się przy tym do dokumentarnego materiału dowodowego oraz reguł postępowania przy sporządzaniu takiego typu operatów.

Z tych samych co wskazanych powyżej względów Sąd odmówił w części przydatności do ustalenia stanu faktycznego operatu szacunkowego nieruchomości dostarczonej przez stronę pozwaną jako dokument prywatny.

Za wiarygodne należało uznać zaliczone w poczet materiału dowodowego dokumenty zgromadzone w postępowaniu, albowiem zostały one sporządzone przez uprawnione organy w ramach przysługujących im kompetencji, w sposób rzetelny i fachowy. Ich prawdziwość i autentyczność nie wzbudziła w ocenie Sądu wątpliwości.

Ocenę zeznań świadków oraz depozycji strony powodowej i przedstawicieli ustawowych pozwanego Sąd weryfikował pod kątem wiarygodności i przydatności do ustalenia stanu faktycznego przez pryzmat zgromadzonego w sprawie dokumentarnego materiału dowodowego oraz pozyskanych wiadomości specjalnych. Pozostawały one spójne w zakresie rodzaju aktywów i pasywów spadkowych, natomiast prezentowały różnice w obszarze ich składowych oraz wartości, przy czym zostały one skonfrontowane z ofiarowanymi dowodami w postaci dokumentów i przy ich uwzględnieniu stanowiły podstawę poczynionych ustaleń faktycznych.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje.

Powództwo podlegało uwzględnieniu w części.

Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 232 kpc), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 kpc) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne (art. 6 kc).

Zgodnie z zasadami procesu cywilnego ciężar gromadzenia materiału dowodowego spoczywa na stronach (art. 232 kpc, art. 3 kpc, art. 6 kc).

Jego istota sprowadza się do ryzyka poniesienia przez stronę ujemnych konsekwencji braku wywiązania się z powinności przedstawienia dowodów. Skutkiem braku wykazania przez stronę prawdziwości twierdzeń o faktach istotnych dla sprawy jest tylko to, że twierdzenia takie zasadniczo nie będą mogły leżeć u podstaw sądowego rozstrzygnięcia. Strona, która nie udowodni przytoczonych twierdzeń, utraci korzyści, jakie uzyskałaby aktywnym działaniem (por. wyrok s.apel w Białymstoku z dnia 28 sierpnia 2014r. w sprawie o sygn. akt I ACa 286/14, opubl. LEX nr 1511625).

Prawo spadkowe zapewnia członkom najbliższej rodziny spadkodawcy, zaliczonym do kręgu uprawnionych do zachowku, uzyskanie określonej korzyści ze spadku niezależnie od woli spadkodawcy, tj. choćby spadkodawca pozbawił ich tej korzyści przez rozrządzenia testamentowe lub dokonane darowizny.

Zgodnie z art. 991 § 1 kc uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.

Według tego przepisu uprawnionym do zachowku należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś sytuacjach – połowa wartości tego udziału. I to właśnie, co się uprawnionemu w myśl tego przepisu należy, stanowi zachowek, którego nie może on być pozbawiony wolą spadkodawcy, chyba że występują przesłanki do wydziedziczenia (art. 1008 – 1010 kc). W razie wydziedziczenia zstępnego jego zstępni są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę (art.1011 kc).

W celu obliczenia zachowku należy najpierw określić udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wyjść trzeba tutaj od ustalenia udziału, w jakim uprawniony byłby powołany do spadku z ustawy, przy czym przy operacji tej, zgodnie z art. 992 kc, uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Następie udział ten mnoży się, stosownie do art. 991 § 1 kc, przez 2/3, jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, a w pozostałych sytuacjach – przez 1/2. Otrzymany wynik to właśnie udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku.

Kolejnym etapem obliczania zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku (art. 993 – 995 kc). Ustalenie substratu zachowku wymaga przede wszystkim określenia czystej wartość spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – zasadę prawną – z dnia 26 marca 1985r. w sprawie o sygn. akt III CZP 75/84, opubl. OSP 1988, nr 2, poz. 27), a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń. Po określeniu czystej wartości spadku dolicza się do niej, dla ustalenia substratu zachowku, wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, bez względu na to czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób. Wartość przedmiotu darowizny na potrzeby doliczenia oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku (art. 995 kc). Pewne jednak darowizny zostały wyłączone od doliczania, w szczególności drobne, zwyczajowo przyjęte oraz dokonane dawniej niż przed dziesięciu laty, licząc od otwarcia spadku, na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 kc).

Zamyka obliczanie zachowku operacja mnożenia substratu zachowku przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Jej wynik wyraża wysokość należnego zachowku.

Uprawniony należny mu zachowek, obliczony w powyższy sposób, może otrzymać przede wszystkim w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny (art. 991 § 2 kc). Gdy jednak to nie nastąpi, przysługuje mu – w myśl powołanego przepisu – przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (roszczenie o zachowek).

Stąd jednoznaczny wniosek, że o powstaniu na rzecz uprawnionego do zachowku roszczenia przeciwko spadkobiercy o pokrycie lub uzupełnienie w pieniądzu zachowku rozstrzyga tylko to, czy otrzymał on w całości należny mu zachowek w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny. Jeżeli otrzymał, roszczenie o zachowek nie przysługuje mu. Jeżeli natomiast nie otrzymał, roszczenie o zachowek przysługuje mu, choćby został powołany do spadku, nawet z ustawy, i choćby współspadkobierca – adresat jego roszczenia sam też był uprawniony do zachowku. Powyższy wniosek znajduje potwierdzenie w przepisach art. 999 i 1005 § 1 kc, regulujących sytuacje, w których spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawiony do zachowku. Zrozumiałe, że odpowiedzialność spadkobiercy obowiązanego do zapłaty zachowku, który sam jest uprawniony do zachowku, ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

Jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny (art. 1000 kc) – por. wyrok SN z dnia 14 marca 2008r. w sprawie o sygn. akt IV CSK 509/07, opubl. Legalis, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2004r. w sprawie o sygn. akt II CK 444/02, opubl. Legalis.

Konstatując ustalenie wysokości zachowku składa się z kilku etapów. Po pierwsze, należy określić ułamek stanowiący podstawę do obliczania zachowku. Po drugie, ustala się tzw. substrat zachowku, na który składa się stan czysty spadku wraz z doliczonymi darowiznami. Po trzecie, mnoży się substrat zachowku przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wynik mnożenia stanowi zachowek.

Sąd samodzielnie ustala skład i wartość spadku dla potrzeb ustalenia zachowku.

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985r. w sprawie o sygn. akt III CZP 75/84, opubl. OSN 1985, Nr 10, poz. 147 – obliczanie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu. Stanowisko to zostało potwierdzone w licznych orzeczeniach (np. uchwała SN z dnia 7 maja 1985r. w sprawie o sygn. akt III CZP 69/84, opubl. OSN 1986, Nr 3, poz. 24, wyrok SN z dnia 25 maja 2005r. w sprawie o sygn. akt I CK 765/04, opubl. Legalis, wyrok SN z dnia 4 lipca 2012r. w sprawie o sygn. akt I CSK 599/11, opubl. Legalis, wyrok SN z dnia 13 czerwca 2013r. w sprawie o sygn. akt V CSK 385/12, opubl. Legalis, wyrok SN z dnia 6 marca 2014r. w sprawie o sygn. akt V CSK 209/13, opubl. Legalis).

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2008r. w sprawie o sygn. akt IV CSK 509/07, opubl. MoP 2009, Nr 9, s. 510 punktem odniesienia przy obliczaniu stanu czynnego spadku dla potrzeb obliczenia wysokości należnego zachowku może być jedynie chwila otwarcia spadku będąca chwilą śmierci spadkodawcy (art. 922 § 1, art. 924 i 925 kc).

Wartość spadku w celu określenia zachowku ustala się według cen z chwili orzekania o zachowku – por. wyrok SN z dnia 25 maja 2005r. w sprawie o sygn. akt I CK 765/04, opubl. Legalis, uchwała SN z dnia 26 marca 1985r. w sprawie o sygn. akt III CZP 75/84, opubl. Legalis.

Dla ustalenia wartości spadku miarodajne są ceny rynkowe (tak np. wyrok SN z dnia 23 maja 2013r. w sprawie o sygn. akt I CSK 701/12, opubl. Legalis).

Na zachowek uprawnionego należy zaliczyć wartość otrzymanych przez niego oraz – jeśli jest dalszym zstępnym spadkodawcy – jego wstępnych darowizn, a także przeznaczonych zapisów i czystą wartość odziedziczonego spadku.

Istotną dla określenia stanu przedmiotu darowizny, według art. 995 § 1 kc jest jedynie chwila dokonania darowizny – por. wyrok SN z dnia 13 czerwca 2013r. w sprawie o sygn. akt V CK 385/12, opubl. Legalis.

Jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 kc – por. wyrok SN z dnia 30 stycznia 2008r. w sprawie o sygn. akt III CSK 255/07, opubl. Legalis.

Roszczenie o zachowek jest dziedziczne według szczególnych reguł (art. 1002 kc).

W razie nadużycia roszczenia o zachowek, jego wysokość może być wyjątkowo obniżona na podstawie art. 5 kc (por. orz. SN z dnia 11 listopada 1954r. w sprawie o sygn. akt I CR 1573/54, opubl. OSN 1955, Nr 3, poz. 63; uchwała SN z dniac19 majac1981r. w sprawie o sygn. akt III CZP 18/81, opubl. OSN 1981, Nr 12, poz. 228, wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2004r. w sprawie o sygn. akt IV CK 215/03, opubl. Biul. SN 2004, Nr 11, wyrok SA w Białymstoku z dnia 31 marca 2011r. w sprawie o sygn. akt I ACa 99/11, opubl. OSAB 2011, Nr 1, s. 21).

W orzecznictwie powszechnie przyjmuje się, że ocena sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa podmiotowego nie powinna pomijać, iż prawo do zachowku przysługujące uprawnionemu ze względu na bardzo bliski stosunek rodzinny między nim a spadkodawcą służy urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych oraz realizacji zasady, iż nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dowolnie, z pominięciem swoich najbliższych (por. wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2004r. w sprawie o sygn. akt IV CK 215/03, opubl. Legalis).

Przy podejmowaniu oceny o nadużyciu prawa żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku należy zachować szczególną ostrożność, która nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia. Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego zachodzi tylko wówczas, gdy w świetle reguł lub wartości moralnych powszechnie społecznie akceptowanych żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku musi być ocenione negatywnie. Z uwagi na charakter zachowku obniżenie go na podstawie art. 5 kc musi sankcjonować wyłącznie rażące przypadki nadużycia tego prawa – por. wyrok SN z dnia 14 marca 2018r. w sprawie o sygn. akt II CSK 276/17, opubl. Legalis.

Należy przy tym podkreślić, że korzystanie przez określoną osobę z przysługującego jej prawa podmiotowego objęte jest domniemaniem zgodności z zasadami współżycia społecznego, które zatem musi zostać obalone poprzez wykazanie szczególnych okoliczności przemawiających za sprzecznością postępowania tej osoby z dobrymi obyczajami (por. wyroki Sądów Apelacyjnych: w Łodzi z 16 kwietnia 2014 r., I ACa 1363/13, LEX nr 1458943 i w Warszawie z 21 listopada 2012 r., I ACa 467/12, LEX nr 1289808 oraz wyroki Sądu Najwyższego: z 26 lutego 2002 r., I CKN 305/01, LEX nr 53924 i z 22 listopada 2000 r., II CKN 1354/00, LEX nr 51966).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy należy stwierdzić, iż podstawę do obliczenia zachowku należnego powodowi od pozwanego stanowi udział spadkowy uprawnionego powoda w rozmiarze 1/2 części – por. 931 § 1 kc.

Powyższa wielkość ułamka stanowiącego podstawę do obliczania zachowku wynika z tego, iż S. B. (2) w dacie śmierci, tj. w dniu 25 maja 2018r., nie był żonaty, a ponadto posiadał 2 dzieci – synów D. B. oraz S. B. (1) (1/1 : 2 = 1/2).

Zatem udział spadkowy uprawnionego do zachowku powoda, który jest spadkobiercą ustawowym S. B. (2) wynosi 1/2 wartości tego udziału, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, czyli 1/4 (1/2 x 1/2).

Następnie trzeba wskazać, iż na wartość zachowku składa się stan czysty spadku, który stanowi wartość 125.196,15zł oraz długi spadkowe, które stanowią wartość 36.148,22zł i obejmują:

- aktywa stanowiące wartość lokalu mieszkalnego, dla którego Sąd Rejonowy w Kaliszu prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) w wysokości 123.200,00zł, wartość samochodu osobowego m – ki V. (...) o nr rej. (...), rok. prod. 1996 w wysokości 400,00zł, wartość środków pieniężnych zdeponowanych na rachunku bankowym prowadzonym przez (...) Bank (...) S.A. z/s w W. w wysokości 1.596,15zł,

- pasywa stanowiące wartość niespłaconego kredytu, na podstawie umowy kredytu gotówkowego oraz o kartę kredytową z dnia 28 sierpnia 2017r. nr (...)- (...) w wysokości na dzień 25 maja 2018r. 29.348,22zł, przy uwzględnieniu, iż aktualna wartość tego zobowiązania wynika z zaniechania pozwanego w jego spłacie i ponad wartość z daty otwarcia spadku nie powiększa wysokości długu spadkowego, z tytułu kosztów pogrzebu, w tym koszt zorganizowania i urządzenia miejsca pochówku w wysokości 6.800,00zł ( koszty pogrzebu do wysokości 4.000,00zł zostały pokryte ze środków pochodzących z zasiłku pogrzebowego na podstawie art. 80 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 2024.1631 – t.j., natomiast ich poniesienie ponad kwotę 6.800,00zł nie zostały wykazane przez pozwanego – por. art. 6 kc i art. 232 kpc ).

Do spadku oczywiście nie wchodzą kwoty otrzymane przez uposażonego z umowy ubezpieczenia.

Substrat zachowku stanowi wartość 89.047,93zł, jako różnica aktywów w wysokości 125.196,15zł i pasywów w wysokości 36.148,22zł.

Zachowek należny powodowi wynosi więc 22.261,99zł, co stanowi wynik iloczynu substratu zachowku i ułamku udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku, tj. 89.047,93zł x 1/4.

W przedmiotowej sprawie nie ujawniły się przy tym okoliczności, a pozwany ich nie przedstawił oraz nie udowodnił, wynikające z zasad współżycia społecznego, bądź inne skutkujące nieprzyznaniem zachowku, czy to w całości lub w części, bądź też do jego obniżenia, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku.

O kosztach procesu, w tym kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 108 § 1 kpc w zw. z art. 98 § 1 – 1 ¹ i 3 kpc i art. 100 kpc i w zw. z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. 2023.1964 – t.j. ze zm.) oraz w oparciu o treść art. 13 ust. 2 i art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2024.959 – j.t. ze zm.) i art. 1 ust. 1 pkt 2 i art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 16 listopada 2006r. o opłacie skarbowej (Dz. U. 2023.2111 – t.j. ze zm.).

Z tych wszystkich względów orzeczono jak w sentencji wyroku.

sędzia Michał Włodarek