Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 czerwca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Stanisław Pilarczyk

Protokolant: st.sekr.sądowy Anna Sobańska

po rozpoznaniu w dniu 25 czerwca 2024 r. w Kaliszu

odwołania A. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 8 kwietnia 2024 r. Nr (...)

w sprawie A. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o ustalenie podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu

1.  Zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 8 kwietnia 2024 r. znak (...) w ten sposób, że ustala, iż A. S. podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od dnia 1 listopada 2021 oku do dnia 7 stycznia 2024 roku.

2.  Zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O., na rzecz A. S. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sędzia Stanisław Pilarczyk

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 8 kwietnia 2024 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w O., stwierdził, iż A. S., jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, nie podlega od 1 listopada 2021 roku do 7 stycznia 2024 roku dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, gdyż składkę na dobrowolne ubezpieczenie za miesiąc listopad 2021 roku opłacił po terminie.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł A. S. domagają się zmiany zaskarżonej decyzji i ustalenie, iż w spornym okresie podlegał dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, podnosząc, iż przez cały ten okres opłacał składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, a organ rentowy w dniu 31 października 2023 roku potwierdził, iż podlega on dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.

Organ rentowy, w odpowiedzi na odwołanie, wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy poczynił następujące ustalenia:

A. S. od 1 października 2000 roku do 7 stycznia 2024 roku, jako osoba fizyczna, prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą, podlegając z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (emerytalnym, rentowym, wypadkowym) oraz zgłosił się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Od 8 stycznia 2024 roku zawiesił on działalność gospodarczą.

Od dnia 1 stycznia 2020 roku do dnia 31 grudnia 2021 roku obowiązującym terminem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne był 10 dzień każdego miesiąca, a od dnia 1 stycznia 2022 roku – 20 dzień miesiąca.

Składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe odwołujący opłacał w odpowiedniej wysokości, ale po terminie płatności.

O fakcie opłacenia składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za miesiąc listopad 2021 roku A. S. dowiedział się w październiku 2023 roku.

Odwołujący, opłacając składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe między innymi w latach 2020-2024 miał wolę podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.

Organ rentowy nie informował odwołującego o tym, iż składka na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za miesiąc listopad 2021 roku opłacił po terminie, w związku z czym ustało jego dobrowolne ubezpieczenie chorobowe.

W wydruku z dnia 31 październiku 2023 roku z systemu PUE organu rentowego wynika, iż na dzień 31 października 2023 roku A. S. podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.

(okoliczności niespore; zeznania odwołującego z dnia 25 czerwca 2024 roku [00:01:30][00:17:42], wydruk z systemu PUE – k. 6 akt sądowych)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne.

Zgodnie z brzmieniem art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r. (Dz. U. z 2024 r. poz.497 t.j.) osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu.

Na mocy przepisu art. 11 ust. 2 tej ustawy osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie na swój wniosek.

W myśl zaś art. 14 ust. 2 pkt 2 tego aktu, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2021 r., w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie; w uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie, z zastrzeżeniem ust. 2a.

Z przywołanego przepisu wynika, że jedną z przesłanek ustania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego jest nieopłacenie w terminie składki należnej na to ubezpieczenie. Nie budzi przy tym żadnych zastrzeżeń stwierdzenie, że nieopłacenie w ogóle składki na dobrowolne ubezpieczenie albo opłacenie jej w całości po ustawowym terminie rodzi skutek przewidziany w przepisie art. 14 ust. 2 pkt 2. Skutek ten powstaje ex lege, bez względu na wolę stron.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 26 stycznia 2021 r. (sygn. III AUa 861/20, Lex nr 3160150) stwierdzono, że opłacenie składek należy traktować jako chęć kontynuowania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego; ustanie ubezpieczenia chorobowego wiąże się z elementem woli ubezpieczonego co do trwania ubezpieczenia, która jest podstawą ubezpieczenia; skutek określony w przepisie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych należy interpretować z uwzględnieniem zamiaru ubezpieczonego.

W uzasadnieniu tego orzeczenia wskazano zaś, że z całą pewnością zaprzestanie opłacania składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe należy traktować jako dorozumiane wystąpienie z ubezpieczenia. Z faktu, iż odwołująca opłaciła składki w terminie, lecz w niepełnej wysokości, nie można wyprowadzić wniosku, że wolą osoby ubezpieczonej była rezygnacja z ubezpieczenia; wręcz przeciwnie opłacenie składek należy traktować za chęć kontynuowania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego; ustanie ubezpieczenia chorobowego wiąże się z elementem woli ubezpieczonego co do trwania ubezpieczenia, która jest podstawą ubezpieczenia; tak więc skutek określony w przepisie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej należy interpretować z uwzględnieniem zamiaru ubezpieczonego. W tym zakresie Sąd Apelacyjny w pełni podzielił stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy we wspomnianym wyroku z 8 grudnia 2015 r. ( II UK 443/14 Lex nr 1962525), iż opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w kwocie niższej od należnej nie powoduje ustania tego ubezpieczenia, jeżeli taka jest wola ubezpieczonego; tylko bowiem zaniechanie zapłaty składki w terminie wyraża wolę zaprzestania podleganiu ubezpieczeniu, opłacenie zaś składki wiąże się zawsze z wolą jego kontynuowania, dlatego opłaceniu składki w niższej od należnej wysokości nie należy nadawać znaczenia powodującego ustanie ubezpieczenia, wbrew woli ubezpieczonego; jeżeli taka jest wola ubezpieczonego, to nie może jej być przeciwstawiona decyzja organu ubezpieczeń społecznych o odmowie przyjęcia uzupełnienia składki w późniejszym terminie. (...); nie sposób pominąć okoliczności, iż złożenie korekty deklaracji i uzupełnienie składki nastąpiło niezwłocznie po stwierdzeniu przez odwołującą błędu co do wysokości należnej składki; w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych przyjmuje się, że dany przypadek opłacenia składki po terminie nie musi być wyjątkowy i szczególnie uzasadniony, a wystarczy obiektywne usprawiedliwienie i wytłumaczenie dlaczego składka została opłacona w niepełnej wysokości; przepis art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie powinien być bowiem interpretowany z nadmiernym rygoryzmem, tak aby każde uchybienie terminowi opłacenia składki niejako automatycznie prowadziło do wyłączenia z ubezpieczenia, bez względu na zaistniałe okoliczności. Przez przypadek uzasadniony należy więc rozumieć taki, który obiektywnie usprawiedliwia i tłumaczy, dlaczego składka nie została w terminie opłacona w należnej wysokości (wyrok Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2016 r., I UK 35/15).

Jednocześnie w myśl postanowień zawartych w przepisie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy, w przypadku ustania ubezpieczenia ze względu na nieopłacenie składek, osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą mogła wystąpić do organu rentowego z wnioskiem o dopuszczenie możliwości opłacenia składek po terminie.

Ustawa nie określa przesłanek „wyrażenia zgody” na opłacenie składki po terminie, co jednak nie oznacza przyznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych niczym nieskrępowanego uznania w uwzględnieniu lub nieuwzględnieniu wniosku o wyrażenie zgody. Przyznana kompetencja winna być wykonywana według sprawdzalnych, sprawiedliwych kryteriów. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyposażony w uprawnienie wyrażania zgody na opłacenie składki po terminie winien ujawnić jakimi przesłankami kierował się odmawiając jej, a jego decyzja podlega merytorycznej ocenie sądu. Od decyzji organu rentowego odmawiającej wyrażenie zgody na opłacenie składki po terminie przysługuje zatem odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 14 listopada 2007 r., II UK 65/07, uchwała Sądu Najwyższego z 8 stycznia 2007 r., I UZP 6/06).

Najnowsze orzecznictwo skłania się do stanowiska, że zgoda na uiszczenie składki po terminie na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie wiąże się z koniecznością wystąpienia szczególnie uzasadnionego, wyjątkowego przypadku, czy szczególnie uzasadnionych nadzwyczajnych okoliczności; przepis ten nie uzależnia też udzielenia zgody na opłacenie składek po terminie od braku winy po stronie ubezpieczonego; ustawa wymaga jedynie, aby zaistniał przypadek „uzasadniony”, czyli taki, który obiektywnie uzasadnia opóźnienie i tłumaczy z jakich powodów składka nie została uiszczona w terminie. Przepis ten nie powinien być interpretowany z nadmiernym rygoryzmem, tak aby każde uchybienie terminowi opłacenia składki prowadziło niejako automatycznie do wyłączenia z ubezpieczenia, bez względu na zaistniałe okoliczności. W każdym przypadku wyrażenie zgody na uiszczenie składek po terminie powinno zależeć od oceny indywidualnych okoliczności danej sprawy (tak w wyroku Sąd Apelacyjny w Poznaniu z dnia 22 marca 2023 r., III AUa 313/21).

Nadto pogląd ten wydaje się także podzielać ustawodawca, który w ostatnim czasie zmienił przepisy. Na skutek zmiany cytowanej ustawy, obowiązującej od 1 stycznia 2022 r. przepis art. 14 ust. 2 stanowi, że ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe, o których mowa w ust. 1, ustają:

1.  od dnia wskazanego w zgłoszeniu wyrejestrowania, o którym mowa w art. 36 ust. 11 albo 14, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym zgłoszenie zostało złożone w Zakładzie;

2.  od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom.

Uchylony został zatem pkt 2, który dotyczył nieopłacenia składki w terminie i stanowił, że ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe, o których mowa w ust. 1, ustają od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie - w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących, duchownych oraz osób wymienionych w art. 7; w uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie, z zastrzeżeniem ust. 2a;

W ocenie Sądu obecnie – po zmianie wskazanego przepisu, sporny przepis nie powinien być interpretowany rozszerzająco i pozwalać na ustalenie ustania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego w sytuacji opłacenia niepełnej wysokości składki.

Celem wprowadzenia nowej regulacji do ustawy systemowej w postaci derogowania przepisu art. 14 ust. 2 pkt 2 tej ustawy było bowiem uproszczenie zasad podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.

Wynika to wprost z uzasadnienia projektu ustawy zmieniającej, w którym wskazano, że „regulacja ta odchodzi od dorozumianego przystąpienia do ubezpieczenia dokonywanego przez opłacenie składki; jednocześnie wiąże się z podleganiem temu ubezpieczeniu nawet w przypadku opłacenia składki po terminie lub nieopłacenia jej wcale; tak przyjęta konstrukcja ubezpieczeń w konsekwencji doprowadzi do możliwości ubiegania się o świadczenia z ubezpieczenia chorobowego również w przypadku opłacenia składek po terminie” i dalej: „zmiana ta doprowadzi do dużego uproszczenia zasad podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, zmniejszy liczbę spraw spornych oraz zmniejszy obowiązki administracyjne osób prowadzących pozarolniczą działalność; nie będą one musiały bowiem składać już wniosków o przywrócenie terminu na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w przypadku jej nieterminowego opłacenia lub opłacenia w zaniżonej wysokości”.

Przyjąć zatem należy, że ustawodawcy wprowadzającego opisaną zmianę przepisu art. 14 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych chodziło li tylko o uproszczenie zasad podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu oraz zdjęcia z osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą dotkliwego skutku w postaci wyłączenia ich z ubezpieczenia chorobowego, także w przypadku konieczności następczego korygowania deklaracji rozliczeniowych, jak to miało miejsce w niniejszej sprawie.

Jednocześnie w uzasadnieniu projektu co do samego przepisu art. 14 ustawy zmieniającej i zakreślenia w nim krótkiego terminu do dnia 30 czerwca 2022 r. (na zgłoszenie ewentualnego żądania przywrócenia terminu do opłacenia składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe) wskazano, że „tak zredagowane przepisy przejściowe zapewniają odpowiednio długi czas na dostosowanie się wszystkich grup do nowego kształtu prawa”.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, że sytuacja odwołującego przemawia za przyznaniem możliwości uznania jego składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za miesiąc listopad 2021 roku jako opłaconej w terminie, innymi słowy - do przywrócenia jej tego terminu, pomimo wydania spornej decyzji w dniu 8 kwietnia 2024 r., a zatem w dacie nieobowiązywania przepisu art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej, nadto po upływie terminu zakreślonego do dnia 30 czerwca 2022 r. na ewentualne złożenie wniosku o przywrócenie terminu do opłaty na nowo rozliczonych przez ZUS składek.

Gdyby bowiem ZUS powiadomił odwołującego jeszcze przed dniem 30 czerwca 2022 r. o konieczności złożenia wniosku o przywrócenie terminu do opłacenia składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za miesiąc listopad 2021 roku, miałaby on możliwość złożenia wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za ten miesiąc po terminie.

Sąd rozpoznający przedmiotową sprawę oczywiście zauważa, że w postępowaniu dotyczącym prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych nie można posługiwać się zasadami współżycia społecznego, jednak wykładnia celowościowa ustawy i podejście do indywidualnej sytuacji odwołującej przez pryzmat dotychczasowego wypełniania przez nią obowiązków wobec organu rentowego ma jak najbardziej zastosowanie.

Przy wprowadzaniu regulacji z art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawodawca uznał, że skoro dane ubezpieczenie jest dobrowolne, to opłacenie składki po terminie, czy w niepełnej wysokości zawiera domniemaną rezygnację ubezpieczonego z tego ubezpieczenia, a jego powrót jest obwarowany koniecznością złożenia ponownego wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, bądź też wniosku o przywrócenie terminu na opłacenie składek, który to wniosek ma z kolei stanowić wyrażenie jego woli ponownego przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia.

W przypadku odwołującego nie miał ona jednak jakiejkolwiek woli rezygnacji z ubezpieczenia chorobowego, cały czas bowiem opłacała terminowo i w jej mniemaniu – w prawidłowej wysokości – składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Nie sposób w tym miejscu pominąć faktu, że ZUS przyjmował te wpłaty, nie informując odwołującego o jakichkolwiek nieprawidłowościach,.

W świetle ustalonych faktów Sąd nie ma żadnych wątpliwości, że odwołujący działał w usprawiedliwionym przekonaniu, że nie doszło do opóźnienia opłacenia składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za listopad 2021 roku. Warto w tym miejscu podkreślić, że ZUS jako organ administracji publicznej ma określone obowiązki informacyjne wynikające z art. 8 i 9 k.p.a., których nie można pominąć.

Na konieczność odpowiedniego pouczenia przez ZUS zwracał uwagę Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach dotyczących podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Analogicznie należałoby zwrócić uwagę na obowiązki informacyjne organu rentowego w sytuacji zmiany przepisów ustawowych, które zakreślają krótki termin na ewentualne złożenie wniosku o przywrócenie terminu do opłacenia składki, co może skutkować tak jak u odwołującego sytuacją patową.

Transponując powyższy pogląd na grunt niniejszej sprawy należy uznać, że w sytuacji, gdy ustawodawca przewidział ustanie dobrowolnego ubezpieczenia z mocy prawa, a tak właśnie jest na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej w jego brzmieniu sprzed dnia 1 stycznia 2022 r., to obowiązkiem ZUS powinno być powiadomienie ubezpieczonych, co do których ZUS ma wiedzę systemową, że istnieją pewne nieprawidłowości, które skutkują ich wyłączeniem z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, a jednocześnie nadal opłacają oni składki na to ubezpieczenie i zgłosili się do tego ubezpieczenia, o zaistniałej sytuacji i konieczności złożenia korekt deklaracji ZUS, czy też wniosku o przywrócenie terminu na opłacenie składek.

ZUS jako organ administracji publicznej ma bowiem wiedzę w jakiej wysokości opłacane są składki, ma dostęp do informacji, kto ma jaki tytuł podlegania ubezpieczeniom, kto powinien być zgłoszony z mocy ustawy do obowiązkowych ubezpieczeń i w jakim zakresie. Zachowanie organu w niniejszej sprawie przemawia za uznaniem, że – pomimo swojej wiedzy o nieprawidłowościach na koncie odwołującego, zwlekał z podzieleniem się tą informacją, przekazując jej ją dopiero w momencie, gdy ta nie mógł już złożyć wniosku o przywrócenie terminu do opłacenia składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, co skutkowało w efekcie wyłączeniem go z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Doszło zatem do zaniedbań po stronie organu administracji publicznej, a sam odwołujący działała zaś w dobrej wierze, że składkę za listopad 2021 roku opłacił w terminie.

Uznać zatem należy, że dobrowolne ubezpieczenie chorobowe A. S. nie ustało na mocy art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej i nadal podlega ona temu ubezpieczeniu od 1 listopada 2021 roku do 7 stycznia 2024 roku, podlegał mu również w spornych okresach.

Dlatego też Sąd, na podstawie art. 47714 § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w punkcie 1 wyroku

Stosownie do wyników postępowania, zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c., Sąd Okręgowy obciążył organ rentowy kosztami zastępstwa procesowego kwotą 180 złotych na podstawie § 9 ustęp 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Sędzia Stanisław Pilarczyk