Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 lipca 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Ewa Naze

Sędziowie: SSA Janina Kacprzak (spr.)

SSA Iwona Szybka

Protokolant: st. sekr. sąd. Joanna Sztuka

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 lipca 2015 r. w Ł.

sprawy A. M.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego - Oddziałowi Regionalnemu w Ł. P. Terenowej w T.

o wysokość składki na ubezpieczenie społeczne rolników i podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim

z dnia 24 września 2014 r. sygn. akt V U 972/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego - Oddziału (...) w Ł. P. Terenowej w T. na rzecz A. M. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

Sygn. akt: III AUa 1444/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w punkcie 1 zmienił decyzję Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 10 maja 2013 roku - (...) nr (...) znak DU-400- (...) i ustalił, że A. M. podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresie od 1 kwietnia 2005 roku do 31 grudnia 2012 roku, w punkcie 2 umorzył postępowanie w przedmiocie odwołania od decyzji z 10 maja 2013 roku – (...) nr (...) znak (...)/2013, a w punkcie 3 zasądził od Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego na rzecz A. M. kwotę 60 zł, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego ( wyrok k. 51, postanowienie o sprostowaniu wyroku k. 73 ).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło po ustaleniu przez Sąd Okręgowy następującego stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy: A. M. jest właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni 15,13 ha i z tego tytułu od 15 grudnia 1994 roku podlega ubezpieczeniom społecznym rolników. Wcześniej w okresie od 1 stycznia 1993 roku do 14 grudnia 1994 roku podlegał ubezpieczeniom jako domownik rolnika. Praca w gospodarstwie rolnym stanowi główne źródło dochodu ubezpieczonego, około 5 000 zł miesięcznie. W okresie od 1 stycznia 2003 roku do 31 grudnia 2012 roku oprócz pracy w gospodarstwie rolnym ubezpieczony prowadził dodatkowo pozarolniczą działalność gospodarczą w zakresie transportu, to jest przewozu mleka od rolników do zlewni. Z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej był opodatkowany zryczałtowanym podatkiem dochodowym w formie kart podatkowej. Podatek ten wynosił: za 2003 rok – 470,70 zł, za 2004 rok – 480 zł, za 2005 rok – 492 zł, za lata 2006 – 2008 po 504 zł, za 2009 rok– 516 zł, za 2010 rok – 528 zł, za 2011 rok -540 zł, za 2012 rok – 552 zł. Ubezpieczony nie powiadomił rolniczego organu rentowego o prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej, nie zgłosił się do powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych w ZUS i nie składał rolniczemu organowi rentowemu zaświadczeń Urzędu Skarbowego o wysokości należnego podatku. Nie został pouczony o takim obowiązku.

W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie od decyzji z dnia 10 maja 2013 roku, znak DU-400- (...), którą to decyzją organ rentowy stwierdził, że A. M. nie podlegał ubezpieczeniom społecznym rolników od 1 kwietnia 2005 roku do 31 grudnia 2012 roku, zasługuje na uwzględnienie. Sąd ten wywiódł w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że istota sporu w sprawie sprowadzała się do ustalenia, czy z dniem 1 kwietnia 2005 roku, doszło do ustanie ubezpieczenia rolniczego wnioskodawcy stosownie do treści art. 5a ust. 7 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz. U. z 2008r. Nr 50, poz. 291 ze zm.). Wyjaśnił, że wskazany przepis w ówczesnym brzmieniu stanowił, że niezachowanie terminu, o którym mowa w ust. 5 (tj. niezłożenie w terminie do dnia 14 lutego zaświadczenia właściwego organu podatkowego należnego podatku za miniony rok), o ile nadal prowadzona jest pozarolnicza działalność gospodarcza, jest równoznaczne z zaistnieniem okoliczności powodujących ustanie ubezpieczenia z końcem kwartału, w którym rolnik lub domownik zobowiązany był złożyć zaświadczenie. W ocenie Sądu Okręgowego mimo, że wnioskodawca nie poinformował KRUS o fakcie rozpoczęcia pozarolniczej działalności gospodarczej, ani też nie złożył w terminie do dnia 14 lutego 2005 roku zaświadczenia właściwego organu podatkowego należnego podatku za miniony rok, to w świetle okoliczności faktycznych sprawy nie było podstaw do stwierdzenia, że ubezpieczenie społeczne rolników, któremu podlegał, ustało poczynając od dnia 1 kwietnia 2005 roku. Przypomniał, że ubezpieczony rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej z dniem 1 stycznia 2003 roku. Obowiązujący w tej dacie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznemu rolników nie wprowadzał obowiązku wyboru typu ubezpieczenia poprzez składanie stosownych oświadczeń, tak jak jest to w stanie prawnym istniejącym od dnia 2 maja 2004 roku. Przepis art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 maja 2004 roku stanowił, że rolnik lub domownik, który podlegając ubezpieczeniu rolniczemu w pełnym zakresie z mocy ustawy, nieprzerwanie co najmniej 1 rok, podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą nie będąc pracownikiem i nie pozostając w stosunku służbowym, podlega nadal temu ubezpieczeniu. Rolnik lub domownik może podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu wówczas, gdy złoży Zakładowi lub Kasie oświadczenie, że chce podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej, o ile spełnia w tym zakresie warunki określone w odrębnych przepisach. A zatem ubezpieczony jako rolnik prowadzący gospodarstwo rolne i podlegający w związku z powyższym z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników przez okres dłuższy niż jeden rok (od 1993 roku) przed rozpoczęciem prowadzenia działalności gospodarczej (1 stycznia 2014 roku) był uprawniony do podlegania w dalszym ciągu ubezpieczeniom społecznym rolników z mocy ustawy zgodnie z art. 5a ustawy. Bezspornym bowiem jest, że nie był nigdy pracownikiem ani nie pozostawała w stosunku służbowym. Nie był zatem zobowiązany w dacie rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej do zgłaszania tego faktu Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Zmiana stanu prawnego w kwestii podlegania ubezpieczeniom społecznym rolniczym nastąpiła z dniem 2 maja 2004 roku po nowelizacji art. 5a ustawy przez art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 roku o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 91, poz. 873). Znowelizowany art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników uzależnił możliwość wyboru rolniczego ubezpieczenia, w razie zbiegu z obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, od spełnienia innych warunków. Przepis ten wykluczył możliwość pozostania w rolniczym ubezpieczeniu społecznym rolników, którzy prowadzili pozarolniczą działalność gospodarczą opodatkowaną na zasadach ogólnych. Natomiast rolnicy, którzy prowadzili pozarolniczą działalność gospodarczą opodatkowaną podatkiem ryczałtowym nie wyższym niż 2.528 złotych, zamierzający nadal podlegać rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu, powinni byli – stosownie do przejściowego przepisu art. 5 ustawy zmieniającej – wykazać spełnianie nowych warunków. Mianowicie do dnia 30 września 2004 roku powinni przedstawić Kasie zaświadczenie właściwego urzędu skarbowego o opodatkowaniu prowadzonej działalności gospodarczej w 2003 roku podatkiem ryczałtowym. Niedostarczenie tego dokumentu powodowało wyłączenie z ubezpieczenia rolniczego z końcem trzeciego kwartału 2004 roku, zgodnie z art. 5 ust. 3 powołanej wyżej ustawy zmieniającej z dnia 2 kwietnia 2004 roku. Przepisy art. 5 ustawy nowelizującej z 2 kwietnia 2004 roku były przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego, a także wykładni Sądu Najwyższego. Trybunał Konstytucyjny zakwestionował konstytucyjność przepisu zawartego w art. 5 ust. 2 ustawy zmieniającej z dnia 2 kwietnia 2004 roku jedynie w zakresie wyłączenia z ubezpieczenia rolniczego ze względu na formę opodatkowania (wyrok TK z dnia 13 marca 2006 r., P 8/05 (OTK 2006-A nr 3, poz. 28, Dz.U. Nr 46, poz. 335 z dnia 21 marca 2006 r.). Forma opodatkowania prowadzonej przez rolnika działalności gospodarczej nie ma zatem znaczenia dla dalszego podlegania ubezpieczeniu rolniczemu. O możliwości kontynuowania ubezpieczenia rolniczego decyduje tylko wysokość należnego podatku dochodowego od prowadzonej działalności. Organ rentowy nigdy nie poinformował wnioskodawcy o zmianie przepisów wprowadzonych ustawą z dnia 2 kwietnia 2004 roku o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw, mimo że taki obowiązek wypływał z treści art. 62 ust. 1 pkt 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. W myśl tego bowiem przepisu na KRUS nałożony został nowy obowiązek „informowania ubezpieczonych w sprawach dotyczących objęcia ubezpieczeniem oraz składek na to ubezpieczenie”. Ustanowienie obowiązku informacyjnego, równoczesne ze zmianą zasad ubezpieczenia polegającą na wprowadzaniu racjonalnego, szczelnego mechanizmu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników przez osoby, dla których działalność rolnicza nie stanowi głównego źródła utrzymania, jasno wskazuje, jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2012 roku w sprawie I UK 269/12, że ubezpieczonym powinna być po dniu 2 maja 2004 roku udzielona informacja o treści art. 5 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 roku o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz uprzedzenie o skutkach uchybienia terminu upływającego z dniem 30 września 2004 roku. Obowiązek informowania ubezpieczonych rolników w tym przedmiocie mieścił się w pojęciu „spraw dotyczących objęcia ubezpieczeniem”.

Sąd Okręgowy zauważył, że wnioskodawca nie zgłosił faktu prowadzenia działalności gospodarczej bezpośrednio w KRUS, ale, w ocenie tego Sądu, nie można zapominać, że w dacie rozpoczęcia tej działalności nie miał takiego obowiązku w myśl art. 5a ustawy. Jednocześnie o rozpoczęciu działalności gospodarczej został zawiadomiony Urząd Gminy, gdzie skarżący złożył wniosek o wpis do ewidencji działalności gospodarczej oraz ZUS, do którego Urząd Gminy przesłał taką informację, a także Urząd Skarbowy, gdzie skarżący co roku składał zeznania podatkowe. Mimo że, wnioskodawca nie ukrywał faktu prowadzenia działalności gospodarczej, żaden z tych organów (Urząd Gminy, Urząd Skarbowy ani ZUS), nie pouczył go o obowiązku złożenia zaświadczenia o rozpoczęciu działalności gospodarczej w KRUS i składania zaświadczeń o należnym podatku z tej działalności. Tymczasem organy administracji publicznej oraz rentowe powinny ze sobą współdziałać, a zatem dokonanie zgłoszenia choćby jednemu z nich powinno być wystarczające do możliwości kontynuowania ubezpieczenia rolniczego. Wymaganie przez ustawodawcę wypełniania obowiązków przez dużo słabszą stronę ubezpieczeniowego stosunku prawnego powinno rodzić zwiększone, a co najmniej takie same obowiązki organów rentowych.

Podniósł, że wydając zaskarżoną decyzję organ rentowy pominął w zupełności okoliczność, że wnioskodawca nigdy nie został pouczony przez KRUS nawet o obowiązku informowania jej o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu rolniczemu i o zmianach tych okoliczności. Jak wynika bowiem z materiału dowodowego sprawy w stosunku do wnioskodawcy nie była wydana decyzja obejmująca go rolniczym ubezpieczeniem społecznym z pouczeniem o treści art. 37 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Pouczenia takiego nie zawiera decyzja KRUS z dnia 23 stycznia 1995 roku obejmująca go ubezpieczeniem społecznym rolników od dnia 15 grudnia 1995 roku.

W związku z powyższym, zdaniem Sądu pierwszej instancji, nie powinno budzić wątpliwości, że ubezpieczony, wobec braku stosownego pouczenie, nie ze swej winy nie poinformował KRUS o podjęciu działalności gospodarczej, a tym samym nie powinien ponosić dotkliwych konsekwencji wynikających z obowiązującego w spornym okresie art. 5a ust. 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Odwołał się przy tym do poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w wyroku z dnia 22 stycznia 2008 roku, w sprawie I UK 238/07, LEX nr 448177, w którym stwierdzono, że osiąganie przez ubezpieczonego rolnika dochodów z tytułu wznowionej pozarolniczej działalności gospodarczej, od których podatek dochodowy za poprzedni rok podatkowy nie przekraczał rocznej kwoty granicznej (2.528 złotych w 2005 roku), nie może prowadzić do pozbawienia go rolniczego tytułu ubezpieczenia społecznego, jeżeli nie został wyraźnie pouczony o skutkach prawnych nieterminowego złożenia zaświadczenia o wysokości należnego podatku od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej. Sąd Okręgowy powołał się także na podobne stanowisko Sądu Apelacyjnego w Lublinie wrażone w wyroku z dnia 10 lipca 2013 roku w sprawie III AUa 453/13, LEX nr 1335717.

Z tych też względów, Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., orzekł jak w punkcie „1” sentencji zaskarżonego wyroku.

Sąd Okręgowy umorzył postępowanie w odniesieniu do decyzji organu z 10 maja 2013 roku, znak DU- (...)- (...) z powołaniem się na art. 355 § 1 k.p. ( zapewne chodziło tutaj o art. 355 § 1 k.p.c. – sprostowanie SA ), wobec cofnięcia odwołania od tej decyzji. Jednocześnie Sąd Okręgowy oceniał oświadczenie pełnomocnika wnioskodawcy w przedmiocie cofnięcia odwołania według kryteriów zgodności z prawem, zasadami współżycia społecznego oraz tego czy nie zmierza ono do obejścia prawa ( art. 203 § 4 k.p.c.) i nie narusza słusznego interesu ubezpieczonego (art. 469 k.p.c.). Zdaniem Sądu dokonana przez pełnomocnika wnioskodawcy czynność procesowa w postaci cofnięcia odwołania jest prawnie dopuszczalna i nie narusza wskazanych wyżej przepisów.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. oraz przepisach oraz przepisach § 2 w zw. z § 12 ust. 2 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013r., poz. 461).

Apelacja organu rentowego zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi: 1. naruszenie prawa procesowego – art. 233k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, który miał istotny wpływ na wynik postepowania oraz art. 98 k.p.c. przez błędne wskazanie organu zobowiązanego do zwrotu kosztów zastępstwa procesowego; 2. Naruszenie prawa materialnego – art. 5a ustawy z 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez jego błędną interpretację oraz art. 37 ust. 2 tej ustawy poprzez jego niezastosowanie.

Powołując się na powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę kwestionowanego orzeczenia i oddalenie odwołania złożonego przez A. M. od decyzji z dnia 10 maja 2013 roku, nr DU -400- (...).

Ubezpieczony wniósł o oddalenia apelacji i zasądzenie od organu rentowego na jego rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja nie zawiera uzasadnionych podstaw. Na wstępie zauważyć należy, że chybiony i nieuzasadniony jest zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. Przepis ten dotyczy oceny materiału zgromadzonego w sprawie i zazwyczaj łączy się z zarzutem błędnych ustaleń faktycznych poczynionych przez sąd, bądź to na skutek niewłaściwej oceny poszczególnych dowodów, bądź też ich pominięcia, a przez to nierozważenia całości materiału. Tymczasem stan faktyczny rozpoznawanej sprawy jest bezsporny, a organ rentowy nie wskazuje jaki to materiał zgromadzony w sprawie nie został wszechstronnie rozważony, a w szczególności jakie dowody zostały pominięte przez Sąd Okręgowy przy ustalaniu stanu faktycznego sprawy. Co więcej z treści uzasadnienia apelacji wynika, że spór w sprawie dotyczy wyłącznie zastosowania prawa materialnego.

Oceniając stan faktyczny sprawy na gruncie przepisów prawa materialnego wyjaśnić trzeba, że osoby prowadzące działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu z mocy prawa zgodnie z art. 6 pkt 5 i art. 12 w zw. z art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2015 r., poz. 121 -jedn. tekst). Po myśli przepisu art. 13 tej ustawy obowiązek ubezpieczenia istnieje od dnia rozpoczęcia działalności do dnia jej zaprzestania, z wyłączeniem okresu, na który prowadzenie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Co do zasady obowiązek ubezpieczeń społecznych wynikający z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych, uregulowanego powyższą ustawą, wyłącza obowiązek ubezpieczenia uregulowany w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2015 r. poz. 704 -, jedn. tekst). Wynika to z art. 16 ust. 3, tej ostatnio powołanej ustawy, zwanej dalej ustawą o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przepis ten reguluje pierwszeństwo powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych w stosunku do ubezpieczeń społecznych rolników. Wyjątek od tej zasady został uregulowany w art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zgodnie z tym przepisem rolnik podejmujący działalność gospodarczą, w warunkach tam określonych, może wybrać tytuł ubezpieczenia. Przepis art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników był wielokrotnie nowelizowany. W stanie prawnym obowiązującym od dnia 1 stycznia 1997 r. do dnia 2 maja 2004 r., stosownie do art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników rolnik lub domownik, który - podlegając ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy, nieprzerwanie co najmniej 1 rok - podejmował pozarolniczą działalność gospodarczą, pozostawał w tym ubezpieczeniu, chyba że złożył Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych lub Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oświadczenie, że chce podlegać ubezpieczeniu z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej. Zatem w stanie prawnym obowiązującym do 2 maja 2004 roku rolnik podejmujący pozarolniczą działalność gospodarczą mógł nadal podlegać ubezpieczeniom społecznym rolników bez składania jakichkolwiek oświadczeń woli. Sytuacja zmieniła się po nowelizacji art. 5a ustawy przez art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz. 873). Od dnia 2 maja 2004 roku znowelizowany art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników uzależnił możliwość wyboru rolniczego ubezpieczenia, w razie zbiegu z obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tytlu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, od spełnienia innych warunków. Przepis ten wykluczył możliwość pozostania w rolniczym ubezpieczeniu społecznym rolników, którzy prowadzili pozarolniczą działalność gospodarczą opodatkowaną na zasadach ogólnych. Natomiast rolnicy, którzy prowadzili pozarolniczą działalność gospodarczą opodatkowaną podatkiem ryczałtowym nie wyższym niż 2.528 zł, zamierzający nadal podlegać rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu, powinni byli - stosownie do przejściowego przepisu art. 5 ustawy zmieniającej - wykazać spełnianie nowych warunków. Mianowicie do dnia 30 września 2004 roku powinni przedstawić Kasie zaświadczenie właściwego urzędu skarbowego o opodatkowaniu prowadzonej działalności gospodarczej w 2003 roku podatkiem ryczałtowym. Niedostarczenie tego dokumentu powodowało wyłączenie z ubezpieczenia rolniczego z końcem trzeciego kwartału 2004 roku, a to zgodnie z art. 5 ust. 3 powołanej wyżej ustawy zmieniającej z dnia 2 kwietnia 2004 roku. Przepisy art. 5 ustawy nowelizującej z 2 kwietnia 2004 roku były przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego. Przepis art. 5 ust. 3 ustawy zmieniającej został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za zgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji i za niesprzeczny z art. 20 Konstytucji, natomiast Trybunał zakwestionował konstytucyjność przepisu zawartego w art. 5 ust. 2 ustawy zmieniającej z dnia 2 kwietnia 2004 roku, wyłączający z ubezpieczenia rolniczego ze względu na formę opodatkowania (wyrok TK z dnia 13 marca 2006 r., P 8/05 (OTK 2006-A nr 3, poz. 28, Dz.U. Nr 46, poz. 335 z dnia 21 marca 2006 r.). Zaznaczyć tutaj wypada, że jeszcze przed wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego ustawodawca znowelizował ustawę zmieniającą ustawę o ubezpieczeniu społecznym rolników z dnia 2 kwietnia 2004 roku poprzez dodanie po art. 5 tej ustawy art. 5a ( art. 3 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz innych ustaw – Dz.U. 150, poz. 1248 ) przewidujący możliwość przywrócenia rolnikom prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą ubezpieczenia rolniczego, a wyłączonych z tego ubezpieczenia przed lipcem 2005 roku, ze względu na formę opodatkowania działalności pozarolniczej. Zmiana ta jednak nie dotyczy ubezpieczonego w przedmiotowej sprawie, gdyż w stosunku do niego nie została wydana decyzja wyłączająca z ubezpieczenia rolniczego z uwagi na formę opodatkowania. Dlatego też, zgodnie z literalną treścią art. 5 ust.1 i ust. 3 wyżej wymienionej ustawy zmieniającej z dnia 2 kwietnia 2004 roku, rolnik podlegający ubezpieczeniu społecznemu rolników w dniu wejścia w życie ustawy, to jest w dniu 2 maja 2004 roku, zobowiązany był, w terminie do dnia 30 września 2004 roku do udokumentowania Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, w jakiej formie jest opodatkowana prowadzona przez niego pozarolnicza działalność gospodarcza a w przypadku prowadzenia działalności w 2003 roku, udokumentowania także wysokość należnego podatku za ten rok ( ust. 1 ). Niedostarczenie tych dokumentów powodowało ustanie ubezpieczenia z końcem trzeciego kwartału 2004 roku ( ust. 3 ). Początkowo w orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmowano, że termin przewidziany w art. 5 ust. 1 i 3 ustawy zmieniającej, upływający w dniu 30 września 2004 roku, jest zawitym terminem prawa materialnego, wyznaczonym do realizacji konkretnego uprawnienia, po upływie którego uprawnienie to nie może być skutecznie zrealizowane (por. np.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2007 roku w sprawie I UK 246/06 OSNP z 2008/5-6/76, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2006 r., I UK 7/06, niepublikowany, wyrok SN z 4 lutego 2008 r. I UK 237/07 OSNP 2009/9-10/122 ). W późniejszym jednak orzeczeniach Sądu Najwyższego odstępuje się od restrykcyjnej wykładni art. 5 ust. 1 i ust.3 powoływanej ustawy nowelizującej art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez wskazanie na konieczność badania przyczyn, z powodu których rolnik uchybił terminowi do złożenia stosownego zaświadczenia urzędu skarbowego ( por. np.: wyrok SN z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 238/07 - OSNP 2009 nr 5-6, poz. 76; z 29 maja 2013 r., I UK 641/12 -LEX nr 1335919, G. Prawna (...); z 27 listopada 2012 I UK 269/12 - OSNP 2013/19-20/240 ).

W wyroku z 27 listopada 2012 roku ( powołanym w uzasadnieniu skarżonego wyroku ), wydanym w sprawie I UK 269/12 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że niezłożenie przez rolnika prowadzącego w dniu 2 maja 2004 roku działalność pozarolniczą oświadczenia wyrażającego wolę pozostania w ubezpieczeniu rolniczym nie powodowało ustania obowiązkowego ubezpieczenia rolniczego, jeżeli Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie skierowała do niego informacji o znaczeniu prawnym terminu wyznaczonego na dzień 30 września 2004 roku i o koniecznych czynnościach wymaganych do pozostania w ubezpieczeniu rolniczym po dniu 1 października 2004 r. (art. 5 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 91, poz. 873 ze zm. w związku z art. 5a ust. 1 i 3 oraz art. 62 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.). Przytoczona teza wyroku Sądu Najwyższego wyrażona została na tle stanu faktycznego podobnego do stanu przedmiotowej sprawy. W obu sprawach rolnik prowadzący pozarolnicza działalność gospodarczą pozostawał w ubezpieczeniu społecznym rolników na podstawie pierwotnej treści art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, a w związku z tym podejmując decyzję o podleganiu ubezpieczeniom społecznym rolników, do czasu wyżej wskazanej zmiany przepisów, nie musiał składać w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego żadnych oświadczeń woli. W obu też sprawach podnoszono brak wiedzy ubezpieczonego o obowiązku złożenia wymaganego zaświadczenia o wysokości podatku dochodowego z prowadzonej pozarolniczej działalności i terminie do jego złożenia, wobec niepoinformowania go o tym obowiązku przez KRUS. Sąd Najwyższy w powoływanej sprawie zwrócił uwagę na doniosłość obowiązku organu rentowego przewidzianego w art. 62 ust. 1 pkt 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, ze względu na istotną zmianę regulacji prawnych dotyczących możliwości pozostawania rolników prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą w rolniczym ubezpieczeniu społecznym i konieczną aktywność ubezpieczonych zamierzających pozostać w tym ubezpieczeniu. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na to, że ustawie nowelizującej art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników jednocześnie od 2 maja 2004 roku zmieniono art. 62 ust. 1tej ustawy poprzez dodanie, po punkcie 3, punktu 4 (Dz.U.2004 nr.91 poz..873 ). W myśl tego przepisu nałożono na (...) Rolniczego (...) obowiązek informowania ubezpieczonych w sprawach dotyczących objęcia ubezpieczeniem oraz składek na to ubezpieczenie. Sąd Apelacyjny w Łodzi, w składzie rozpoznającym przedmiotową sprawę, podziela stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu cytowanego wyroku Sądu Najwyższego, że „ustanowienie obowiązku informacyjnego, równoczesne ze zmianą zasad ubezpieczenia polegającą na wprowadzaniu racjonalnego, szczelnego mechanizmu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników przez osoby, dla których działalność rolnicza nie stanowi głównego źródła utrzymania, jasno wskazuje, że ubezpieczonym powinna być po dniu 2 maja 2004 roku udzielona informacja o treści art. 5 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 roku o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz uprzedzenie o skutkach uchybienia terminu upływającego z dniem 30 września 2004 roku.” Sąd Najwyższy zauważył, że obowiązek informacyjny wprowadzony do istniejącego między Kasą a rolnikami stosunku ubezpieczenia społecznego, zapewnia standard traktowania pozostających w ubezpieczeniu rolników zgodnie z zasadą zaufania obywateli do Państwa i stanowionego przez nie prawa, wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP. Brak wiedzy rolnika o wprowadzeniu do ustawodawstwa przepisów nakładających na niego obowiązków, z których niewywiązanie się powoduje ustanie rolniczego ubezpieczenia, spowodowanej zaniechaniem przez Kasę poinformowania rolnikach o zmianie prawa nie może powodować negatywnych skutków dla ubezpieczonego rolnika. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy spełnia on wszystkie materialnoprawne przesłanki do pozostawania w ubezpieczeniu rolniczym, a jedynie na skutek niewiedzy nie złożył w określonym terminie dokumentu potwierdzającego jego prawo. Co prawda art. 62 ust. 1 pkt 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie precyzuje w jaki sposób powinna być prowadzona działalność informacyjna, o której mowa w tym przepisie, to jednak mając na uwadze doniosłość zmian wprowadzonych ustawą z 2 kwietnia 2004 roku zmieniającej ustawę o ubezpieczeniu społecznym rolników, a także skutki prawne niezachowania terminu z art. 5 ust. 3 ustawy nowelizującej – ciężar dowodu właściwego poinformowania rolnika spoczywa na Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Z powyższych względów Sąd Apelacyjny w Łodzi, w składzie rozpoznającym przedmiotową sprawę, odstępuje od poglądu wyrażonego w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 27 lutego 2013 roku w sprawie III AUa 968/12, że powoływanie się przez ubezpieczonego na nieznajomość prawa materialnego nie może stanowić podstawy dla sądu do odmowy zastosowania przepisu art. 5 ust. 3 ustawy wprowadzającej zmiany do art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Taki pogląd jest uzasadniony tylko wówczas, gdy ubezpieczony, poinformowany przez Kasę o zmianie obowiązującego prawa, na skutek własnego niedbalstwa nie zapoznał się z informacją lub ją zlekceważył.

Okoliczność, że organ rentowy w spornej decyzji w przedmiotowej sprawie nie zastosował wprost przepisu art. 5 ust. 3 powoływanej wyżej ustawy nowelizującej z 2 kwietnia 2004 roku, gdyż stwierdził w stosunku do ubezpieczonego ustanie ubezpieczenia społecznego rolników od 1 kwietnia 2005 roku, nie wpływa na ocenę zgodności z prawem tej decyzji. Uwagi poczynione wyżej, a dotyczące obowiązku informacyjnego organu rentowego dotyczą również zmian wprowadzonych do art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, a w szczególności ustanowionego tam obowiązku corocznego składania przez rolników zaświadczeń o wysokości opłacanego podatku dochodowego z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej. W myśl ustępu 5 znowelizowanego art. 5a ( w brzmieniu obowiązującym w dniu 1 kwietnia 2005 roku ) rolnik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą, podlegający ubezpieczeniu rolniczemu, zobowiązany był, po rozliczeniu roku podatkowego, do złożenia Kasie zaświadczenia właściwego organu podatkowego o wysokości podatku za miniony rok. Niezachowanie tego terminu traktowane było, zgodnie z art. 5a ust. 7 ( w brzmieniu tego przepisu wówczas obowiązującego ) jako równoznaczne z zaistnieniem okoliczności powodujących ustanie ubezpieczenia z końcem kwartału, w którym rolnik zobowiązany był złożyć zaświadczenie. W tym miejscu zaznaczyć wypada, że organ rentowy, co wynika z uzasadnienia apelacji, zarzut naruszenia przepisu prawa materialnego – art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników – opiera na naruszeniu tego przepisu w brzmieniu obowiązującym w stanie prawnym obowiązującym do 24 sierpnia 2005 roku. Wówczas termin z cytowanego wyżej art. 5a ust. 5 był terminem niepodlegający przywracaniu. Po kolejnej nowelizacji art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, dokonanej w art. 2 ustawy z dnia 1 lipca 2005 roku ( Dz.U. 2005, nr 150, poz. 1248 ), z dniem 24 sierpnia 2005 roku termin i obowiązek corocznego składania zaświadczeń o wysokości opłacanego podatku dochodowego z pozarolniczej działalności określono w ustępie 4 art. 5a, a w ustępie 7 ustanowiono możliwość, na wniosek zainteresowanego rolnika, przywrócenia terminu do składania zaświadczeń, o których mowa w ustępie 4, jeżeli rolnik udowodni, że niezachowanie terminu nastąpiło wskutek zdarzeń losowych. Redakcja ustępu 7 art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników ( po nowelizacji ustawą z 1 lipca 2005 ) ograniczająca możliwość przywracania terminów do składania wymaganych zaświadczeń o wysokości podatku do zdarzeń losowych, nie załatwiła spraw rolników, których głównym źródłem utrzymania stanowi praca w gospodarstwie rolnym i wysokość opłacanych podatków od prowadzonej działalności gospodarczej nie uzasadnia wyłączenia ich z ubezpieczeń społecznych rolników. Stąd też w judykaturze pojawiła się tendencja do stosowania omawianych przepisów według wykładni celowościowej oraz zgodnie z konstytucyjnymi zasadami państwa prawa, a w szczególności zasady zaufania obywateli do państwa ( art. 2 Konstytucji ). Taki kierunek wykładni tych przepisów zapoczątkowany wyżej wymienionym wyroku Sądu Najwyższego z 27 listopada 2012 roku kontynuowany jest w kolejnych orzeczeniach tego Sądu ( por. wyroki SN z 13 listopada 2014 r. I UK 117/14 – LEX 1646019, z 29 maja 2013 r. I UK 641/12 – LEX nr 1335919, z 20 marca 2013 r. I UK 556/12 ). Podzielając taki pogląd Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że niepoinformowanie ubezpieczonego w przedmiotowej sprawie o jego obowiązkach wynikających z powołanych wyżej przepisów nie może stanowić podstawy do wyłączenia go z ubezpieczeń społecznych w spornym okresie, skoro, poza tym, że nie złożył wymaganego zaświadczenia, spełniał wszystkie warunki do pozostania w ubezpieczeniu społecznym rolników. Brak poinformowania ubezpieczonego o jego obowiązkach wynikających z ustawy czyni bezzasadnym zarzut naruszenia art. 37 ust. 1 ( w apelacji zapewne omyłkowo wskazano art. 37 ust. 2 dotyczącego prawa do świadczeń ) ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. W myśl art. 37 ust. 1 tej ustawy rolnik jest zobowiązany w ciągu 14 dni zgłaszać Kasie osoby podlegające ubezpieczeniu w jego gospodarstwie oraz informować Kasę o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o zmianach tych okoliczności. Oczywistym jest, że rolnik powinien informować Kasę o okolicznościach mających wpływ na jego podleganie ubezpieczeniom, to jednak w przypadku zmiany przepisów, z których wynika dla rolnika nowy obowiązek, nieistniejący w chwili objęcia go ubezpieczeniami społecznymi, rolnik może się wywiązać z tego obowiązku tylko wówczas gdy wcześniej był poinformowany o zmianie obowiązującego prawa mającego wpływ na te obowiązki.

Mając na uwadze powyższe wyrok Sądu Okręgowego odpowiada prawu, a apelacja jako pozbawiona uzasadnionych podstaw podlega oddaleniu z mocy art. 385 k.p.c. Podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 98 k.p.c. okazał się bezskuteczny wobec sprostowania orzeczenia Sądy pierwszej instancji w tym zakresie.

O kosztach postępowania za druga za drugą instancje Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy.