Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Wiesława Kuberska

Protokolant: Karina Frątczak vel Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2023 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa J. P. i W. W.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie nieważności i zapłatę z roszczeniem ewentualnym o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 3 marca 2022 r. sygn. akt I C 559/21

I.  zmienia zaskarżony wyrok na następujący:

„1. ustala nieistnienie stosunku prawnego wynikającego z umowy zawartej pomiędzy J. P. i W. W., a poprzednikiem prawnym strony pozwanej (...) Bank SA z siedzibą w W., w dniu 4 sierpnia 2005 r. o numerze (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...), waloryzowany kursem (...);

2. zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz J. P. i W. W. kwoty po 56.800,57 (pięćdziesiąt sześć tysięcy osiemset 57/100) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie: od 1 kwietnia 2021 r. do dnia zapłaty od kwot po 40.043,20 (czterdzieści tysięcy czterdzieści trzy 20/100) zł i od 24 września 2021 r. do dnia zapłaty od kwot po 16.757,37 (szesnaście tysięcy siedemset pięćdziesiąt siedem 37/100);

3. oddala powództwo w pozostałym zakresie;

4. znosi wzajemnie pomiędzy stronami koszty postępowania.”;

II. oddala apelację w pozostałej części;

III. znosi pomiędzy stronami koszty postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 1146/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 3 marca 2022 r. Sąd Okręgowy w Łodzi,
w sprawie z powództwa J. P. i W. W. przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. o ustalenie nieważności
i zapłatę z roszczeniem ewentualnym o zapłatę, oddalił powództwo w całości
– w zakresie roszczeń głównych i roszczeń ewentualnych (pkt 1), a także nie obciążył powodów obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego (pkt 2).

(wyrok – k. 229)

Powyższe rozstrzygnięcie zostało oparte na ustaleniach, które Sąd Apelacyjny co do zasady podzielił i przyjął za własne.

Z ustaleń tych wynikało, że powodowie w dniu 15 lipca 2005 r. złożyli w pozwanym banku wniosek o udzielenie kredytu. Wnioskowali o udzielenie kredytu w kwocie 95.700 zł, waloryzowanego w (...), na okres 29 lat, na budowę domu jednorodzinnego. W dacie składania wniosku kredytowego powodowie nie prowadzili działalności gospodarczej. W dniu 4 sierpnia 2005 r. W. W. i J. P. zawarli z (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. (obecnie (...) S.A. w W.) umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem franka szwajcarskiego ( (...)). Kwota kredytu wynosiła 95.700 zł. Walutą waloryzacji kredytu był (...). Celem kredytu było sfinansowanie budowy domu jednorodzinnego położonego w S. przy ul. (...). Okres kredytowania wynosił 348 miesięcy, tj. od 4 sierpnia 2005 r. do 15 lipca 2034 r. Kredyt miał być spłacany w równych ratach kapitałowo – odsetkowych do 15 dnia każdego miesiąca. Bank pobrał prowizję za udzielenie kredytu w kwocie 1.914 zł (2% kwoty kredytu). Oprocentowanie kredytu
w stosunku rocznym na dzień zawarcia umowy wynosiło 3,20%, a w okresie ubezpieczenia kredytu, dokonanego zgodnie z § 3 ust. 6 pkt 1, 4,20%.

Sposób wypłaty kredytu został określony w § 5 umowy.

Oprocentowanie kredytu zostało określone w § 11 umowy.

Sposób spłaty kredytu został określony w § 12 i 13 A i B umowy. Harmonogram spłat kredytu był sporządzany w (...). Raty kapitałowo – odsetkowe spłacane były w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50. Zasady wcześniejszej spłaty kredytu zostały określone w § 14 umowy. Kwestie dotyczące nieterminowej spłaty kredytu zostały uregulowane w § 18 umowy.

Zgodnie z § 28 umowy jej integralną część stanowił „Regulamin
udzielania kredytu hipotecznego dla osób fizycznych - (...). Kredytobiorcy oświadczyli, że zapoznali się z tym dokumentem i uznają jego wiążący charakter.

W § 24 ust. 2 i 3 regulaminu wskazano, że wysokość każdej raty kredytu waloryzowanego kursem przyjętej waluty określona jest w tej walucie, natomiast jej spłata dokonywana jest w złotych po uprzednim jej przeliczeniu wg kursu sprzedaży danej waluty, określonym w tabeli kursowej (...) Banku S.A. na dzień spłaty oraz ulega comiesięcznej modyfikacji w zależności od kursu sprzedaży waluty, według tabeli kursowej (...) Banku na dzień spłaty. Ponadto w przepisie dotyczącym możliwości przewalutowania kredytu (§ 36) również znalazło się odniesienie do kursu sprzedaży/zakupu odpowiedniej waluty kredytu w tabeli kursowej (...) Banku S.A.

Powodowie pozostają w związku partnerskim, potrzebowali pieniędzy na dokończenie budowy domu w wysokości około 100.000 zł. Powodowie byli
w jednym lub dwóch bankach, gdzie otrzymali informację, że nie mają zdolności kredytowej na kwotę, której potrzebują. W M. powodowie zostali poinformowani, że nie mają zdolności kredytowej na kwotę, której potrzebują
w przypadku kredytu w PLN, ale zaproponowano im kredyt frankowy. Powodowie wiedzieli, że kredyt będzie spłacany w PLN. Nie wiedzieli, w jaki sposób będzie ustalony kurs franka. Powodowie byli zapewniani, że frank jest stabilną walutą. Otrzymali informację, że warunki umowy nie podlegają negocjacjom. Po zawarciu umowy powodowie wyszli z banku w poczuciu, że wszystko jest w porządku. Wątpliwości co do treści umowy powzięli około 2 lata temu, kiedy sprawa zaczęła być głośna w mediach.

Kredyt został uruchomiony w trzech transzach, zgodnie z wnioskami powodów, następującymi kwotami: w dniu 11 sierpnia 2005 r. - 36.000,01 zł (waluta wypłaty) – 14.104,93 CHF (waluta waloryzacji), w dniu 14 września 2005 r. 34.000 zł (waluta wypłaty) – 13.632,72 CHF (waluta waloryzacji), w dniu 16 grudnia 2005 r. 25.700,01 zł (waluta wypłaty) – 10.470,57 CHF (waluta waloryzacji).

W okresie od 11 sierpnia 2005 r. do 27 grudnia 2020 r. oprocentowanie kredytu kształtowało się zgodnie z zaświadczeniem z dnia 28 grudnia 2020 r.
w granicach od 4,60% do 3%.

Z tytułu ww. kredytu w okresie od 11 sierpnia 2005 r. do 19 stycznia 2021 r. powodowie spłacili w poszczególnych miesiącach kwoty kapitału
i odsetek wskazane w zaświadczeniu z 20 stycznia 2021 r. Powodowie do tej pory spłacają kredyt w PLN. W okresie od 11 sierpnia 2005 r. do 19 stycznia 2021 r. powodowie ponieśli następujące koszty kredytu: prowizja 1.914 zł, prowizja za ubezpieczenie 191,40 zł, zapłacone odsetki 57.654,36 zł.

W dniu 11 grudnia 2020 r. powodowie złożyli reklamację do pozwanego, która została rozpatrzona negatywnie.

Pozwany jest następcą prawnym banku, z którym powodowie zawarli umowę kredytową.

Sąd Okręgowy w tak zilustrowanym stanie sprawy nie znalazł podstaw do uwzględnienia powództwa. Przede wszystkim stwierdził, że nie zostały spełnione przesłanki roszczenia głównego o zapłatę, opartego na nieważności umowy, jak
też roszczenia ewentualnego, wywodzonego z bezskuteczności wobec powodów postanowień umowy dotyczących waloryzacji. Obydwa te roszczenia zostały bowiem oparte o konstrukcję nienależnego świadczenia, podczas gdy nie zaistniały warunki wskazane w art. 410 § 2 k.c. Umowa kredytowa nie jest dotknięta nieważnością, a jej postanowienia nie są abuzywne. Powództwo
o ustalenie było natomiast bezzasadne z uwagi na brak po stronie powodów interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. Podstawą rozstrzygnięcia
o kosztach procesu był w tej sytuacji art. 102 k.p.c.

(uzasadnienie zaskarżonego wyroku – k. 240 – 252)

Powodowie zaskarżyli opisany wyrok w pkt. 1 apelacją, w której zarzucili:

1) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez wybiórczą ocenę materiału dowodowego i brak wszechstronnej jego analizy przejawiające się:

a) uznaniem przez Sąd, że powód przed zawarciem spornej umowy kredytu został zapoznany z warunkami udzielania kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie ryzyka zmiany kursu franka szwajcarskiego i godził się na to, podczas gdy żaden z dokumentów do spornego kredytu hipotecznego, w szczególności wniosek kredytowy czy decyzja kredytowa, jak i zresztą sama umowa kredytu i regulaminu nie zawierały pełnej i rzetelnej treści co do zasad przeliczania wypłaty i spłaty kredytu (mechanizm indeksacji) czy przedstawiającej skutki wzrostu kursu waluty (ryzyko kursowe) przy uwzględnieniu parametrów spornej umowy oraz okresu określonego w niej terminu spłaty kredytu, a z przesłuchania stron wynika, że powód nie wiedział
w dacie zawarcia umowy, w jaki sposób będzie ustalony kurs waluty obcej; stąd treść zgromadzonych w aktach sprawy dowodów winna doprowadzić Sąd do przeciwnego wniosku, a mianowicie, że zakres informacji udzielony powodowi nie był dostosowany do produktu, jakim był kredyt waloryzowany do waluty obcej, co godziło w uzasadniony interes powoda; bank nie zachował szczególnej staranności w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się
z oferowanym kredytem, i unaocznienia konsumentowi, że spłata przez wiele
lat kredytu może nie tylko wykluczać możliwość zmniejszenia jego zadłużenia, ale wręcz powodować systematyczny jego wzrost, zobowiązując konsumenta do spłaty kwoty wielokrotnie większej niż zaciągnięta,

b) uznaniem przez Sąd pierwszej instancji, że fakt, iż treść kwestionowanych postanowień umownych z istoty swojej powoduje, że kredytobiorca jako strona umowy nie ma wpływu na parametry determinujące wysokość należnej raty nie świadczy o tym, że bank automatycznie wpływa na
tę wysokość w sposób dowolny, ponieważ - w ocenie Sądu - kryteria, które ostatecznie decydowały o kursie ogłoszonym w tabeli banku nie pozostawały wyłącznie w gestii pozwanego, podczas gdy Sąd pierwszej instancji nie wskazał na jakim dowodzie oparł się, twierdząc, iż „kryteria, które ostatecznie decydowały o kursie ogłoszonym w tabeli banku nie pozostawały wyłącznie
w gestii pozwanego”, z kolei okoliczność ta nie wynika ze zgromadzonego
w sprawie materiału dowodowego, a opiera się wyłącznie na twierdzeniach pozwanego, którym - wbrew twierdzeniom Sądu I instancji - powód wyraźnie zaprzeczył w replice na odpowiedź na pozew. Niezależnie od powyższego, okoliczność ta jest i tak irrelewantna dla rozstrzygnięcia niniejszego sporu, albowiem oceny abuzywności dokonywać należy według stanu z chwili zawarcia umowy, a więc praktyka jej wykonywania nie ma dla tej oceny żadnego znaczenia,

c) uznaniem, że sporne klauzule waloryzacyjne (mechanizm indeksacji) znajdujące się w umowie kredytu zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, podczas gdy nie zostały one sformułowane w sposób jednoznaczny, co pozwala na ich ocenę pod kątem abuzywności, albowiem ich treść jest nieprecyzyjna, nie wskazuje wedle jakiego kursu ma nastąpić przeliczenie kredytu, a nadto klauzule te nie zawierają jakichkolwiek warunków ustalania przez bank kursów wymiany walut - zarówno odnoszących się do uruchomienia kredytu jak i jego spłaty, co prowadzi do tego, że konsument na podstawie tych postanowień nie jest w stanie zweryfikować jak pozwany kształtował kursy wymiany walut lub jakimi zasadami się przy tym kierował, a także dodatkowo klauzule te zlokalizowane są w wielu jednostkach redakcyjnych umowy kredytu, co utrudnia ich łączne odczytywanie,

d) uznaniem przez Sąd, że kwestionowane postanowienia waloryzacyjne nie kształtują praw i obowiązków powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, podczas gdy sporne postanowienia nie zawierają przejrzystego mechanizmu waloryzacji, są nietransparentne
i nieprzejrzyste, a poprzez możliwość dowolnego kształtowania przez bank
kursu wymiany walut z uwagi na brak obiektywnych kryteriów ich ustalania (umowa kredytu ani regulamin nie wprowadzały reguł ustalania kursów, nie określały ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walut) skutkują rażącą dysproporcją uprawnień kontraktowych na niekorzyść powoda i w ten sposób godzą w dobre obyczaje,

e) uznaniem przez Sąd, że powód nie wykazał, że kurs (...) z tabeli kursowej pozwanego nie podążał za bieżącymi kursami rynkowymi, podczas gdy ustalenie czy kursy walut pozwanego odbiegały od kursów rynkowych jest
w całości irrelewantne dla oceny niedozwolonego charakteru kwestionowanych postanowień, ponieważ stosunek stron należy oceniać na dzień zawarcia umowy i z pominięciem sposobu jej wykonywania; pozwany redagując kwestionowane postanowienia, przyznał sobie prawo do jednostronnego określania wysokości kursów (...), które nie doznawało żadnych ograniczeń, w konsekwencji pozwany mógł swobodnie kształtować wysokość zobowiązania powoda,

f) uznaniem przez Sąd pierwszej instancji, że treść umowy kredytu nie uprawniała banku do wyznaczania kursu waluty waloryzacji według swojego uznania, podczas gdy treść klauzul waloryzacyjnych (mechanizmu indeksacji) daje bankowi pełną swobodę przy ustalaniu kursów waluty waloryzacji, co wynika wprost z brzmienia tychże postanowień umownych - nie wynikają z nich żadne ograniczenia dla banku w tym zakresie,

g) uznaniem przez Sąd pierwszej instancji, że powód w zamian za niższe niż w przypadku kredytów złotowych oprocentowanie, a tym samym niższą ratę miesięczną świadomie zgodził się na ryzyko kursowe, podczas gdy okoliczność atrakcyjności umowy kredytu waloryzowanego kursem (...) wynikająca
z niższych rat w porównaniu do rat kredytu czystozłotówkowego, per se nie pozwala na sformułowanie takiego wniosku, tym bardziej, że z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, że powód został jedynie ogólnie poinformowany o ryzyku kursowym (nie operowano na konkretnych liczbach związanych z umową, nie wskazano o ile wzrośnie pojedyncza rata, jak
również całkowite saldo kredytu pozostałe do spłaty w przypadku wzrostu kursu (...)), tym samym ani decyzja powoda o zaciągnięciu kredytu waloryzowanego do (...), ani treść składanych oświadczeń nie uświadamiały powodowi granic potencjalnego wzrostu zadłużenia. Brak określenia tych granic wyklucza przyjęcie, że powód był świadomy i godził się na kilkukrotny wzrost zadłużenia kredytowego,

h) uznaniem, że powód nie wykazał, że stosowany przez pozwanego spread walutowy był za wysoki, podczas gdy ustalenie tej okoliczności pozostawało irrelewantne dla oceny niedozwolonego charakteru kwestionowanych postanowień, istotą natomiast było to, że brak szczegółowych elementów pozwalających powodowi na określenie i weryfikację wysokości kursu kupna (...) oraz kursu sprzedaży (...) stosowanych przez pozwanego tworzyło niejasność i niepewność co do tego, w jakim stopniu stosowany przez bank spread walutowy spełnia wyłącznie funkcję waloryzacyjną, a w jakim stopniu pozwala bankowi na osiągnięcie dodatkowego wynagrodzenia, obok odsetek kapitałowych i prowizji,

i) uznaniem, że rzeczywisty powód kwestionowania przez powoda spornej umowy kredytu wynika ze wzrostu rynkowego kursu (...) w stosunku do złotego, podczas gdy okoliczność ta po pierwsze nie wynika ze zgromadzonego
w sprawie materiału dowodowego, a nadto jest całkowicie irrelewantna dla rozstrzygnięcia niniejszego sporu, a motywacja konsumenta, dla której zdecydował się na wejście w spór z przedsiębiorcą, który w nieuczciwy sposób ukształtował warunki umowne, nie ma żadnego znaczenia,

j) domniemaniem, że powoda cechował brak należytej rozwagi przy zawieraniu spornej umowy i jest to okoliczność obciążająca powoda, podczas gdy kwestionowane postanowienia umowne nie były skonstruowane w sposób zrozumiały dla konsumenta, nawet właśnie rozważnego; wszak, obciążenie konsumenta niekorzystnymi dla niego skutkami niezachowania odpowiedniej ostrożności, rozwagi może nastąpić dopiero w sytuacji, w której zostanie ustalone, że uprzednio zostały mu przedstawione adekwatne, pełne i zrozumiałe informacje, co nie miało miejsca w przedmiotowej sprawie; powód miał pełne prawo działać w zaufaniu do banku i dokonać wyboru w oparciu o udzielone przez niego informacje,

k) pominięciem w ustaleniu, że klauzula zmiennego oprocentowania jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i narusza rażąco interesy powoda, w rezultacie pominięciem, że umowa nie może istnieć nadal, podczas gdy kwestionowana klauzula zmiennego oprocentowania jest abuzywna, z uwagi na jej bardzo ogólne ujęcie, bez wskazania kierunku, zakresu i czasu, w jakim ewentualna zmiana miałby nastąpić, tym samym powinna zostać wyeliminowana, co z kolei winno skutkować brakiem możliwości utrzymania umowy w mocy,

2. naruszenie art. 230 k.p.c. poprzez uznanie przez Sąd, że powód skutecznie nie zaprzeczył, jakoby kurs (...) z tabeli kursowej pozwanego podążał za bieżącymi kursami rynkowymi, podczas gdy powód zaprzeczał tej okoliczności w swoim stanowisku procesowym - replice na odpowiedź na pozew z 30 sierpnia 2021 r., wskazując jednocześnie, że okoliczność ta jest jednak irrelewantna dla rozstrzygnięcia niniejszego sporu, albowiem oceny abuzywności dokonywać należy według stanu z chwili zawarcia umowy, a więc praktyka jej wykonywania nie ma dla tej oceny żadnego znaczenia,

3) naruszenie art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. poprzez uznanie,
że powód nie udowodnił, aby kwestionowane postanowienia umowne
(dot. mechanizmu indeksacji, ubezpieczenia niskiego wkładu własnego) miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. (rozważania w zakresie charakteru klauzuli zmiennego oprocentowania Sąd pierwszej instancji pominął w ogóle), podczas gdy powód wykazał, iż klauzule te mają charakter abuzywny,
a wynika to wprost z brzmienia umowy kredytu i regulaminu (które to brzmienie świadczy o ukształtowaniu praw i obowiązków powoda w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy),

4) naruszenie art. 479 ⁴³ k.p.c. w zw. z art. 9 ustawy z 5 sierpnia
2015 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw poprzez pominięcie przez Sąd pierwszej instancji
przy dokonywaniu oceny abuzywności spornych klauzul waloryzacyjnych, iż zapadłym przeciwko (...) S.A. prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego
w W. - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 26 stycznia 2011 r., sygn. akt XVII AmC 1531/09 identyczne postanowienie umowne, co znajdujące się w § 12 ust. 5 umowy kredytu stron zostało uznane za niedozwolone
i zakazane zostało jego wykorzystywania w obrocie z konsumentami (postanowienie to wpisane jest do rejestru klauzul niedozwolonych pod numerem (...)), podczas gdy wyrok ten znajduje bezpośrednie zastosowanie
w niniejszej sprawie, ponieważ dotyczy takich samych klauzul umownych oraz został wydany przeciwko temu samemu podmiotowi - wyrok (...) korzysta bowiem z prawomocności materialnej, zgodnie z art. 479 ⁴³ k.p.c., która rozciąga się na inne postępowania, co zostało przesądzone przez Sąd Najwyższy
w uchwale (7) z 20 listopada 2015 r., sygn. akt III CZP 17/15 (dokonywanie oceny spornych klauzul w świetle w/w orzeczenia (...) byłoby niezasadnym, gdyby pozwany wykazał, że miało miejsce indywidulane uzgodnienie z powodem spornych postanowień umownych, czego jednak pozwany nie zdołał uczynić - co zresztą ustalił Sąd pierwszej instancji),

5) naruszenie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że ułożenie praw i obowiązków stron
w spornej umowie kredytu nie jest sprzeczne z właściwością (naturą) tego stosunku, podczas gdy jest ono sprzeczne z właściwością (naturą) stosunku umownego kredytu, albowiem przyznaje jednej stronie (bankowi) prawo do określania wartości zobowiązania drugiej strony (kredytobiorcy) oraz w całości przerzuca ryzyko kursowe (walutowe) na kredytobiorcę, będącego konsumentem i słabszą stroną stosunku umownego, przy jednoczesnym zabezpieczeniu się przez bank przed tym ryzykiem, co prowadzi do bezwzględnej nieważności umowy kredytu jako sprzecznej z ustawą,

6) naruszenie art. 58 § 2 k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że sporna umowa kredytu nie narusza zasad współżycia społecznego, podczas gdy narusza ona zasady szacunku wobec kontrahenta, ekwiwalentności świadczeń, uczciwości, zaufania, rzetelności, fachowości, zasadę dobrych obyczajów handlowych, a także zasadę przyzwoitości, gdyż przyznaje jednej stronie (bankowi) prawo do określania wartości zobowiązania drugiej strony (kredytobiorcy) i zawiera deficyty informacyjne w zakresie pouczenia o ryzyku kursowym, a nadto w całości przerzuca ryzyko kursowe (walutowe) na kredytobiorcę, będącego konsumentem i słabszą stroną stosunku umownego, przy jednoczesnym zabezpieczeniu się przez bank przed tym ryzykiem, co prowadzi do bezwzględnej nieważności umowy kredytu jako sprzecznej z ww. zasadami współżycia społecznego,

7) naruszenie art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c. poprzez uznanie, że sporne klauzule waloryzacyjne (mechanizm indeksacji) znajdujące się w umowie kredytu zostały określone w sposób jednoznaczny, podczas gdy ich treść jest nieprecyzyjna, nie wskazuje wedle jakiego kursu ma nastąpić przeliczenie kredytu, a nadto klauzule te nie zawierają jakichkolwiek warunków ustalania przez bank kursów wymiany walut - zarówno odnoszących się do uruchomienia kredytu, jak i jego spłaty, co prowadzi do tego, że konsument na podstawie tych postanowień nie jest w stanie zweryfikować jak pozwany kształtował kursy wymiany walut lub jakimi zasadami się przy tym kierował, a także dodatkowo klauzule te zlokalizowane są w wielu jednostkach redakcyjnych umowy kredytu, co utrudnia ich łączne odczytywanie,

8) naruszenie art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 3 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że klauzule waloryzacyjne (mechanizm indeksacji) znajdujące się w umowie kredytu stron nie stanowią niedozwolonych postanowień umownych (nieuczciwych warunków umownych w rozumieniu dyrektywy) z tego powodu, że nie kształtują one praw
i obowiązków powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, podczas gdy klauzule te stanowią niedozwolone postanowienia umowne, kształtując prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy dlatego, że: po pierwsze przerzucają na kredytobiorcę będącego konsumentem w całości nieograniczone ryzyko kursowe (walutowe), po drugie przyznają bankowi (przedsiębiorcy) prawo do jednostronnego regulowania wysokości kredytu należnego do wypłaty oraz wysokości rat kredytu powoda poprzez brak obiektywnych i weryfikowalnych mierników i czynników, decydujących
o wysokości kursów oraz niejasność i nieprecyzyjność tychże klauzul, po trzecie zwiększają zobowiązania kredytobiorcy przez stosowanie przy wypłacie kredytu kursu kupna, a przy jego spłacie kursu sprzedaży waluty obcej [spread), po czwarte są nieprecyzyjne i niejednoznaczne oraz zlokalizowane w wielu jednostkach redakcyjnych umowy kredytu, co utrudnia ich łączne odczytywanie;

9) naruszenie art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich poprzez ich błędne zastosowanie, polegające na braku realizacji dyspozycji przywołanych przepisów, podczas gdy klauzule waloryzacyjne znajdujące się
w umowie kredytu stron, będące niedozwolonymi postanowieniami umownymi nie wiążą powoda, a więc są bezskuteczne, co powoduje konieczność wyeliminowania wszystkich skutków (prawnych i ekonomicznych] stosowania tychże postanowień przez bank,

10) naruszenie art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 in fine dyrektywy Rady nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w zw. z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 ustawy - Prawo bankowe w zw. z art. 69 ust. 2 pkt 4 ustawy - Prawo bankowe poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że umowa kredytu jest ważna i nie upadła wskutek wyeliminowania z jej treści bezskutecznych abuzywnych klauzul waloryzacyjnych (indeksacyjnych) oraz klauzuli zmiennego oprocentowania, podczas gdy klauzule waloryzacyjne w umowie stron stanowią klauzule abuzywne i nie wiążą powoda (są bezskuteczne), a zarazem określają one główny cel umowy i bezpośrednio wpływają na essentialia negotii umowy kredytu, a co za tym idzie bez tych klauzul niemożliwe jest ustalenie kursu wymiany waluty mającego zastosowanie do ustalenia salda zadłużenia powoda w (...) oraz wysokości należnych rat kapitałowo-odsetkowych, a tym samym wykonanie przedmiotowej umowy kredytu staje się niemożliwe, a nadto zmieniony zostaje charakter umowy, na co wskazuje (...) w wyroku z 3 października 2019 r.
w sprawie D. (sygn. C-260/18): unieważnienie klauzul zakwestionowanych przez kredytobiorców doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również - pośrednio - do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty (...) w związku z czym obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowej umowy kredytu wydaje się w tych okolicznościach niepewna - co prowadzić powinno do upadku (nieważności) całej umowy kredytu, gdyż po wyłączeniu z treści spornej umowy kredytu abuzywnych klauzul waloryzacyjnych nie jest możliwe jej dalsze obowiązywanie
i jej utrzymanie w mocy, zaś z drugiej strony, w świetle obowiązujących przepisów oraz wiążącego orzecznictwa (...), niedozwolone jest uzupełnianie jej treści wbrew woli konsumenta,

11) naruszenie art. 69 ust. 2 pkt 5 i art. 76 ustawy Prawo bankowe w zw. z art 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 3 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady
nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich poprzez niezastosowanie i nieuznanie, że klauzula zmiennego oprocentowania stanowi niedozwolone postanowienie umowne (nieuczciwe warunki umowne
w rozumieniu dyrektywy), podczas gdy kwestionowane postanowienie stosowane przez pozwanego ma charakter niedozwolony jako, że przyznano bankowi prawo do arbitralnej i niczym nieograniczonej zmiany stopy oprocentowania kredytu
w każdym czasie bez precyzyjnego wskazania czynników usprawiedliwiających taką zmianę, relacji między zmianą czynników a rozmiarem zmiany stopy oprocentowania kredytu, wpływu zmiany czynników na zmianę stopy procentowej, co w konsekwencji skutkowało przyznaniem bankowi możliwości jednostronnego i dowolnego zmieniania świadczenia głównego powoda, godząc
w zasadę równości stron i pewności obrotu,

12) naruszenie art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art 385 ¹
§ 1 i 2 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich poprzez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że świadczenia spełniane przez powoda tytułem spłaty kredytu w zakresie w jakim stanowiły one rezultat stosowania abuzywnych klauzul waloryzacyjnych (indeksacyjnych) nie były świadczeniami nienależnymi, podczas gdy świadczenia te w całości miały charakter świadczeń nienależnych, albowiem następowały bez ważnej podstawy prawnej, gdyż umowa kredytu łącząca strony jest nieważna lub upadła wskutek wyeliminowania z niej abuzywnych klauzul waloryzacyjnych, ewentualnie, przy założeniu, że umowa kredytu została ważnie zawarta i nie upadła, część świadczeń uiszczanych przez Powoda jest nienależna, a to wskutek stosowania przez bank abuzywnych klauzul waloryzacyjnych, niewiążących powoda,

13) naruszenie art 189 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji, że powód nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z nieważnej umowy kredytu (stwierdzenia jej nieważności), a także w żądaniu ustalenia, że konkretne postanowienia umowne składające się na klauzule waloryzacyjne (mechanizm indeksacji) stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą powoda (są bezskuteczne wobec powoda) od chwili zawarcia umowy kredytu, podczas gdy powód legitymuje się interesem prawnym w obydwu wskazanych żądaniach, albowiem:

- jednocześnie sądowe ustalenie nieistnienia stosunku prawnego (stwierdzenie nieważności) wyeliminuje niepewność co do stosunku prawnego wiążącego powoda z pozwanym oraz ich sytuacji prawnej. Istniejąca w tej materii obecnie „niepewność” istotnie zagraża interesom ekonomicznym powoda, który na podstawie przedmiotowej umowy ponosi każdego miesiąca koszty rat kapitałowo- odsetkowych, pod rygorem egzekucji połączonej z zabezpieczeniem hipotecznym,

- ewentualne żądanie ustalenia, że konkretne postanowienia umowne składające się na klauzule waloryzacyjne (mechanizm indeksacji) stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą powoda (są bezskuteczne wobec powoda) od chwili zawarcia umowy kredytu ma na celu zapewnienie, że wyrok Sądu wyeliminuje klauzule abuzywne nie tylko za okres wsteczny (związany z zasądzeniem nadpłaty kredytu), ale również odniesie skutek „na przyszłość”. Powód legitymuje się interesem prawnym w popieraniu tego żądania, gdyż na dzień dzisiejszy powód nie ma możliwości wytoczenia żadnego innego powództwa, które zwalniałoby go z obowiązku dalszego płacenia rat kredytu bez uwzględnienia tzw. klauzul waloryzacyjnych. W końcu może okazać się, że sam wyrok w sprawie o zapłatę nie zakończy definitywnie powstałego między stronami umowy kredytu sporu w zakresie tych rat, których termin zapadalności jeszcze nie nastąpił. Nietrudno bowiem wyobrazić sobie sytuację,
w której nawet pomimo wygrania niniejszej sprawy pozwany będzie argumentował, że moc wiążąca wyroku o świadczenie nie rozciąga się na pozostałe, przyszłe raty kredytowe. Tymczasem jest oczywistym, że powodowi zależy na całościowym i definitywnym uregulowaniu ich relacji z pozwanym,
a zatem podważeniu podstaw umownych zarówno dla wniesionych już rat kredytowych jak i rat których termin wymagalności jeszcze nie nastąpił. Celem uniknięcia dalszych sporów w tym zakresie oraz konieczności mnożenia spraw sądowych, powód dokonuje zatem w zakresie roszczenia ewentualnego kumulacji roszczenia o zasądzenie „za okres wsteczny" oraz o stosowne ustalenie „na przyszłość”. W przypadku braku uwzględnienia tego roszczenia powód mógłby zostać zmuszony płacić raty, które byłyby oparte o klauzule abuzywne, a następnie za każdy okres musiałby wytaczać nowe powództwo
o zwrot nadpłaty,

- w przypadku, gdy sporem o świadczenie nie mogą (ze swej natury) być objęte wszystkie uprawnienia istotne z perspektywy ochrony sfery prawnej powoda, przyjąć należy, że powód ma interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c.

W konkluzji skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku zgodnie
z treścią oddalonego powództwa oraz zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje. W apelacji został zawarty wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości i finansów na okoliczności szczegółowo opisane w skardze.

(apelacja – k. 256 – 276)

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie oraz zwrot kosztów, które poniósł na tym etapie sporu.

(odpowiedź na apelację – k. 289 – 310 verte)

Ponadto pozwany podniósł zarzut zatrzymania kwoty 80.086,41 zł do czasu zaoferowania przez powodów świadczenia wzajemnego w kwocie 95.700 zł uzyskanej z tytułu udzielonego kredytu.

(skan pisma procesowego – k. 325 – 331)

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

I. Apelacja powodów okazała się trafna co do zasady, choć niemożliwe było jej uwzględnienie w całości, co skutkowało częściowo zmianą zaskarżonego wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. oraz oddaleniem apelacji w pozostałym zakresie na podstawie art. 385 k.p.c.

Zaznaczyć przy tym należy, że Sąd Apelacyjny podziela pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale z dnia 31 stycznia 2008 r. w sprawie III CZP 49/07 (OSNC 2008/6/55), że sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. W związku z tym dla postępowania apelacyjnego znaczenie wiążące mają tylko takie uchybienia prawu procesowemu, które zostały przedstawione w apelacji i nie są wyłączone spod kontroli sądu odwoławczego na podstawie przepisu szczególnego.

Sąd Apelacyjny nie zastosował w tej sprawie art. 380 k.p.c. i tym samym pominął wniosek dowodowy w postaci dowodu z opinii biegłego sądowego, gdyż zbędne było dopuszczanie dowodu z opinii biegłego sądowego z dwóch przyczyn.

Po pierwsze, okoliczności sposobu ustalania kursu (...) przez pozwany bank, praktyki innych banków w tym zakresie i wykorzystywania tendencji rynkowych do ustalania kursu (...) przez stronę pozwaną, a w ogólności praktyki wykonywania spornej umowy, pozostają bez znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie. Istota sporu dotyczy bowiem samej treści kontraktu zawartego pomiędzy stronami, zaburzającego równowagę stosunku cywilnoprawnego, którego główną cechą jest równowaga praw i obowiązków obu stron umowy.

Po drugie, w okolicznościach tej sprawy brak było potrzeby przeprowadzania dowodu z opinii biegłego dla potrzeb uzupełnienia powstałej luki po wyeliminowaniu klauzul abuzywnych. Doświadczenie tutejszego Sądu, wynikające z tego rodzaju prób czynionych w innych sprawach, pozwala przyjąć, że nie jest możliwe ustalenie tzw. marży godziwej, rozumianej, jako średnia rynkowa marża banków. Złudne jest jej wyliczenie w oparciu o średnie spready stosowane przez polskie banki w transakcjach z indywidulanymi kredytobiorcami w badanym okresie, podobnie jak ustalenie wysokości zadłużenia w oparciu o kurs średni NBP lub inne tego typu mierniki. Nie są to instrumenty, o których mowa w orzecznictwie (...).

II. Ustalenia faktyczne – zarzuty dotyczące naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.

1. W orzecznictwie powszechnie przyjmuje się, iż ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy, jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego (uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 1980 r., II URN 175/79, OSNC 1980, Nr 10, poz. 200; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/98, OSNAPiUS 2000, Nr 17, poz. 655; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2000 r., III CKN 1049/99, LEX nr 51627; uzasadnienie wyroków Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2000 r., IV CKN 1097/00, LEX nr 52624; z dnia 29 września 2000 r., V CKN 94/00, LEX nr 52589; z dnia 15 listopada 2000 r., IV CKN 1383/00, LEX nr 52544; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2001 r., II UKN 423/00, OSNP 2003, Nr 5, poz. 137; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2002 r., IV CKN 859/00, LEX nr 53923; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2002 r., IV CKN 1050/00, LEX nr 55499; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00, LEX nr 56906; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., IV CKN 1316/00, LEX nr 80273). Skuteczne przedstawienie zarzutu naruszenia przez sąd art. 233 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania, lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu (orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 5 sierpnia 1999 r., II UKN 76/99, publ. OSNAPiUS 2000, Nr 19, poz. 732; z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/2000, publ. OSNC 2000, Nr 10, poz. 189; z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 572/99, publ. Lex nr 53136; z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00, publ. Lex nr 56096).

Ponadto zarzut naruszenia tego przepisu musi odnosić się do skonkretyzowanych faktów, a nie ocen jurydycznych sądu pierwszej instancji. Trzeba wskazać, jakie ustalenia powinny być poczynione i na podstawie jakiego konkretnego, pominiętego przez sąd materiału dowodowego, ewentualnie, jakie ustalenia faktyczne powinny być pominięte i także na podstawie jakich dowodów tak należy uczynić.

W istocie zarzuty powodów sformułowane w pkt. 1 we wszystkich jego dalszych częściach nie kwestionują ustaleń faktycznych a oceny jurydyczne faktów, co zwalnia tutejszy Sąd od ich omówienia. Nastąpi to w dalszej części dotyczącej zarzutów naruszenia prawa materialnego.

2. W tym kontekście nie doszło także do naruszenia art. 233 § 1k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 230 k.p.c. i art. 232 k.p.c.

Zasadnicze okoliczności faktyczne sprawy wynikają z treści samej umowy, dokumentów zgromadzonych w związku z przygotowywaniem umów, korespondencji stron oraz przesłuchania powodów na okoliczności ustaleń w zakresie indywidualnego negocjowania kontraktu i należytego poinformowania konsumenta o skutkach zawarcia spornych umów. Niesporne jest przy tym, że powodowie dobrowolnie złożyli wniosek i podpisali umowę, oraz że sami zdecydowali się na kredyt waloryzowany kursem (...). Jednak te okoliczności nie mogą być utożsamiane z faktem indywidualnego negocjowania warunków umowy kredytu hipotecznego. Na tę okoliczność pozwany bank nie przedstawił żadnych dowodów, mimo obciążania właśnie jego obowiązkiem ewentualnego udowodnienia tej kwestii. Ponadto w ogóle nie zostało wykazane przez pozwany bank to, w jaki sposób powodowie mogli wpływać na ustalanie kursu (...) przez pozwanego.

Podobnie należy odnieść się do zagadnienia zrozumienia spornych elementów umowy. Oczywiste jest, że powodowie zrozumieli treść umowy, ale faktu tego nie można utożsamiać z należytym poinformowaniem powodów, jako konsumentów przez pozwany bank. Dla wyznaczenia miernika należytej staranności po stronie pozwanego w tym zakresie zasadnicze znaczenie odgrywa moment zawarcia danej umowy, z uwzględnieniem ogółu okoliczności, które mogły być znane przedsiębiorcy w owym momencie i mogły mieć wpływ na późniejsze jej wykonanie.

Powodowie nie prowadzili żadnych negocjacji poprzedzających zawarcie przygotowanej tylko dla nich indywidualnie umowy kredytu z bankiem. Złożyli jedynie wniosek kredytowy i nie zostali dostatecznie uprzedzona o tym, że mimo wieloletniej, starannej i terminowej spłaty rat kredytu, ich zaległości będą jedynie rosnąć. Powodowie nie zostali należycie poinformowani o możliwości wzrostu lub spadku wartości waluty obcej, oraz o potencjalnych konsekwencjach ekonomicznych dla jego zobowiązań. Prawdą jest, że powodowie zawierając umowę oświadczyli, że są świadomi ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptują to ryzyko, ale in casu, była to czysta formalność. Powodowie nie zostali należycie poinformowani o możliwości wzrostu lub spadku wartości waluty obcej, oraz o potencjalnych konsekwencjach ekonomicznych dla ich zobowiązań.

Sporna umowa jest klasyczną umową blankietową typu „mplan”, która była standardowo przedstawiana klientom przez pozwany bank. Podpisana umowa niczym nie różni się od propozycji banku, a zatem trudno tutaj mówić o jakichkolwiek negocjacjach prowadzonych przez strony.

Przy czym dla jasności, Sąd Apelacyjny nie podziela poglądu o możliwości zastosowaniu w tej sprawie w jakiejkolwiek mierze wyników kontroli abstrakcyjnej wzorca umownego, sprawowanej przez UOKiK, ale niewątpliwie ta umowa miała charakter blankietowy, z góry przygotowany i nie zmieniany dla potrzeb konkretnych klientów. Tym samym nietrafny jest zarzut naruszenia art. 479 ⁴³ k.p.c. w zw. z art. 9 ustawy z 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw poprzez pominięcie przez Sąd pierwszej instancji przy dokonywaniu oceny abuzywności spornych klauzul waloryzacyjnych, iż zapadłym przeciwko (...) S.A. prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 26 stycznia 2011 r., sygn. akt XVII AmC 1531/09 identyczne postanowienie umowne, co znajdujące się w § 12 ust. 5 umowy kredytu stron zostało uznane za niedozwolone i zakazane zostało jego wykorzystywania w obrocie z konsumentami (postanowienie to wpisane jest do rejestru klauzul niedozwolonych pod numerem (...)), podczas gdy wyrok ten znajduje bezpośrednie zastosowanie w niniejszej sprawie, ponieważ dotyczy takich samych klauzul umownych oraz został wydany przeciwko temu samemu podmiotowi – wyrok (...) korzysta bowiem z prawomocności materialnej, zgodnie z art. 479 ⁴³ k.p.c., która rozciąga się na inne postępowania. Jednakże nie ma to większego znaczenia w kontekście innych okoliczności tej sprawy.

III. Zastosowania prawa materialnego.

1. Sąd ad quem w pierwszej kolejności przyjmuje, że przedmiotowa umowa jest umową kredytu złotówkowego indeksowanego kursem (...), zgodną z art. 69 ust. 1 Prawa bankowego, jest dopuszczalna oraz ważna.

Jej cechą charakterystyczną jest udostępnienie kredytobiorcy określonej sumy kredytu w złotych, przy czym jej wysokość jest indeksowana według kursu danej waluty obcej w dniu uruchomienia kredytu (tzw. indeksowanie do waluty obcej po cenie kupna). Indeksacja taka następuje też w celu określenia wysokości rat kredytowych, do których kredytobiorca jest zobowiązany w okresie trwania stosunku kredytowego. W dniu płatności konkretnych rat, rata taka jest przeliczana zgodnie z umową z waluty rodzimej – w której została zapłacona przez kredytobiorcę – na walutę indeksacji stosownie do kursu tej waluty. Tak ujęta umowa kredytu indeksowanego mieści się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowi jej możliwy wariant (art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 pr. bank.). Nie ma przy tym podstaw do twierdzenia, że w obrocie prawnym doszło do wykształcenia się jakiegoś odrębnego, oryginalnego typu umowy bankowej, powiązanej w sposób szczególny z kursem złotego do walut obcych w chwili wydania i zwrotu sumy kredytowej i tym samym – zakładającej szczególny sposób określania wysokości zadłużenia kredytobiorcy w stosunku kredytowym. Brak jest również podstaw do przyjęcia, jakoby umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej sprzeciwiała się właściwości (naturze) kredytu w rozumieniu art. 69 ust. 1 pr. bank. W zakresie takiej umowy kredytu także dochodzi do wydania (udostępnienia, wypłaty) sumy kredytu kredytobiorcy i zwrotu wykorzystanej sumy kredytu z reguły w ratach kredytowych w dłuższych odcinku czasowym. Dla kredytobiorcy istotne znaczenie ma zazwyczaj wysokość rat spłacanych w poszczególnych okresach ich spłat. Kredytobiorca zwraca kredytodawcy wykorzystaną sumę kredytu, przy czym w związku z kursem waluty obcej suma ta może być wyższa odpowiednio do relacji do waluty obcej. Suma wykorzystana w dniu wykonywania umowy kredytu hipotecznego może mieć bowiem inną wartość rynkową w wyniku indeksacji walutowej. Innymi słowy, kredytobiorca może być zobowiązany do zwrotu bankowi sumy pierwotnie wykorzystanego kredytu (w chwili wykonania umowy przez bank), ale taka wykorzystana suma (w całości lub części) może mieć inną (wyższą) wartość rynkową w okresie spłaty kredytu. Taka ocena znajduje potwierdzenie w ustalonej judykaturze (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2016 r., sygn. I CSK 1049/14) i nie można było uznać umowy za nieważną z uwagi na nieokreślenie świadczenia. Umowa wskazywała kwotę kredytu oraz zasady i sposób jej indeksacji.

Mechanizm indeksacji polega zasadniczo na przeliczeniu w dniu uruchomienia kredytu kwoty kredytu wyrażonej w złotych polskich na (...), zgodnie z kursem jej kupna ustalonym według tabeli kursów obowiązującej w danym banku, a następnie przeliczaniu każdej raty kapitałowo – odsetkowej w dniu zapłaty z (...) na walutę polską, według obowiązującego w banku kursu sprzedaży. Kredytobiorca otrzymuje kwotę kredytu w złotych polskich i w tej walucie spłaca raty, po przeliczeniu na (...) według wskazanego mechanizmu (zob. np. wyrok SN z 7 listopada 2019 r., IV CSK 13/19; postanowienie SN z 29 lipca 2021 r., I (...) 146/21). Dopuszczalność zawierania umów o takiej konstrukcji nie nasuwa wątpliwości zarówno w świetle zasady swobody umów (art. 353 ¹ k.c.), jak również regulacji wprowadzonych tzw. ustawą antyspreadową, a więc ustawą z dnia 29 lipca 201 1 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 201 1 r. Nr 165, poz. 984), która jedyni potwierdziła dopuszczalność zawierania umów o kredyt indeksowany.

A zatem strony ustaliły wszystkie istotne elementy umowy kredytu przewidziane w tym przepisie, a umowa została wykonana w pierwszej kolejności przez bank poprzez zrealizowanie dyspozycji przekazania środków zgodnie z celem kredytowania, a następnie była realizowana przez powodów poprzez spłatę rat kredytu. W tej sytuacji nie mamy zatem do czynienia z nieważnością bezwzględną umowy z uwagi na zamieszczenie w niej postanowień dotyczących przeliczenia waluty kredytu i to zarówno z powodu sprzeczności z przepisami prawa (art. 58 § 1 k.c.), jak i z powodu sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.), co znajduje oparcie w ugruntowanym orzecznictwie (zob. wyrok SN z 14.07.2017 r., II CSK 803/16, L.; wyrok SA we Wrocławiu z 19.07.2017 r., I ACa 780/17, L.; wyrok SA we Wrocławiu z dnia 07.09.2018 r., I ACa 666/18, L.).

2. Strona powodowa zakwestionowała zawarte w umowach klauzule indeksacyjne, zarzucając im, że kształtują one prawa i obowiązki kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, bowiem pozwany zastrzegł sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego poprzez wyznaczanie w tabeli kursowej kursu sprzedaży franka szwajcarskiego, nie wskazując w umowie kryteriów czy przesłanek ustalania kursu. Tym samym bank miał pełną kontrolę nad wysokością rat spłacanych przez powodów i ustalanie różnicy pomiędzy ceną kupna i sprzedaży (tzw. spread walutowy), która stanowił jego zysk.

Zdaniem Sądu ad quem zakwestionowane przez powodów postanowienia obu umów kredytu wyczerpują dyspozycję art. 385 ¹ §1 k.c. Mają one charakter nieprecyzyjny, niejasny oraz przewidują uprawnienia do kształtowania treści stosunku tylko dla jednej, mocniejszej strony. W tych klauzulach brak jest oparcia zasad ustalania kursów na obiektywnych i przejrzystych kryteriach. Stosowanie mechanizmu przeliczania najpierw kwoty wypłaconych środków według kursu kupna walut, a następnie przeliczanie wysokości zobowiązania według kursu sprzedaży walut, przyznawało stronie pozwanej uprawnienie do ewentualnego uzyskania dodatkowego wynagrodzenia, którego oszacowanie dla konsumenta nie było możliwe. Na konsumenta, poza ryzykiem kursowym, na które godził się, zawierając umowę kredytu waloryzowanego do waluty obcej, zostało przerzucone ryzyko dowolnego kształtowania kursów wymiany przez kredytodawcę. Tym samym strona pozwana – będąca profesjonalistą i silniejszą stroną stosunku prawnego, kształtując treść umowy, wykorzystała swoją uprzywilejowaną pozycję. Od momentu zawarcia przedmiotowej umowy nie było obiektywnego mechanizmu, który pozwoliłby ustalić świadczenie kredytobiorców – powodów w sposób niezależny od decyzji banku. Określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron. Uwzględniając wskazania wypływające z orzecznictwa Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (zob. wyroki z 30.04.2014 r., C-26/13 i z 20.09.2017 r., C-186/16), trzeba przyjąć, że uznanie postanowień tego rodzaju za jednoznaczne wymaga, aby umowa określała w sposób zrozumiały dla konsumenta zasady ustalania przez bank kursów walutowych. Bez znaczenia dla oceny spornej klauzuli pozostaje to w jaki sposób pozwany bank korzystał z przysługujących mu uprawnień do kształtowania kursów, w tym czy były one ustalane na poziomie rynkowym. Chodzi o samą zasadę, a nie jej praktyczną realizację.

Postanowienia umowne analogiczne do ocenianych w tej sprawie były już wielokrotnie przedmiotem badania Sądu Najwyższego (wyroki z dnia: 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz. 134; 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; 7 listopada 2019 r., IV CSK 13/19; 2 czerwca 2021 r., I (...) 55/21; 21 lipca 2021 r., (...) 49/21, 28 lipca 2022 r., I CSK 2536/22, 28 października 2022 r., (...) 894/22 oraz postanowienie z dnia 25 stycznia 2023 r., I CSK 5173/22). Wyjaśniono, że postanowienia umowy (regulaminy), określające zarówno zasady przeliczania udzielonego kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, jak i spłacanych rat na walutę obcą, pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, mają charakter niedozwolonych postanowień umownych.

Tym samym zasadne są zarzuty apelacji naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c., art. 385 ² k.c. oraz art. 58 § 3 k.c. w zw. z art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z postanowieniami dotyczącymi waloryzacji kredytu złotówkowego indeksowanego kursem (...), poprzez dokonanie dowolnej i nieuprawnionej wykładni tych postanowień, prowadzącej do rezultatów sprzecznych z ich obiektywnym brzmieniem oraz intencjami stron, tj. że pozwany miał jednostronną i nieuzależnioną od żadnego obiektywnego kryterium możliwość zmiennego w czasie wykonywania umowy.

Nienależnie od tego nie można przyjąć, że powodom, jako konsumentom znany mógł być sposób ustalania kursów walutowych w tabelach pozwanego banku. Nie jest to fakt powszechnie znany. Jak słusznie podnosi się w judykaturze, za fakty powszechnie znane uważa się bowiem wydarzenia historyczne, polityczne, zjawiska przyrodnicze, procesy ekonomiczne lub zdarzenia normalnie i zwyczajnie zachodzące w określonym miejscu i czasie, znane każdemu rozsądnemu i mającemu życiowe doświadczenie mieszkańcowi miejscowości będącej siedzibą danego sądu. Nie są już faktami powszechnie znanymi informacje o fakcie zamieszczone w prasie i internecie ani wpisy w księgach wieczystych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2016 r., II CSK 122/15, LEX nr 2041112). Fakt, który ze względu na swój charakter może być ustalony jedynie przy wykorzystaniu wiadomości specjalnych (opinii biegłego), nie może być jednocześnie uznany za fakt notoryjny (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2013 r., III CSK 66/13, Lex nr 1463871). W umowie zresztą brakuje jakichkolwiek mechanizmów pozwalających konsumentom mieć wpływ na wysokość kursu (...) w tabelach pozwanego banku, który nawet nie próbował takie wpływu wskazać.

3. Zakwestionowane przez powodów postanowienia umowne dotyczą świadczeń głównych, ale w najnowszym wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2022 r., (...) 975/22 i (...) 459/22, potwierdzono, że mimo tego nie można podzielić poglądu, że takie klauzule nie podlegają badaniu pod kątem ich abuzywności. Postanowienia określające główne świadczenia stron nie podlegają bowiem takiej kontroli jedynie pod warunkiem, że zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.). Takie rozwiązanie, wywodzące się z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, opiera się na założeniu, zgodnie z którym postanowienia określające główne świadczenia stron zazwyczaj odzwierciedlają rzeczywistą wolę konsumenta, gdyż do ich treści strony przywiązują z reguły największą wagę. W związku z tym, zasada ochrony konsumenta musi ustąpić ogólnej zasadzie autonomii woli obowiązującej w prawie cywilnym. Wyłączenie spod kontroli nie może jednak obejmować postanowień nietransparentnych, gdyż w ich przypadku konsument nie ma możliwości łatwej oceny rozmiarów swojego świadczenia i jego relacji do rozmiarów świadczenia drugiej strony.

Stanowisko takie znalazło potwierdzenie również w wyroku z 20 maja 2022 r., II CSK 403/22 (niepubl) oraz 21 czerwca 2021 r., I (...) 55/21 (niepubl).

4. Konsekwencją powyższej oceny jest wyeliminowanie klauzul abuzywnych z kontraktu łączącego strony ex lege, połączone z przewidzianą w art. 358 ¹ § 2 k.c. zasadą związania stron umową w pozostałym zakresie, chyba że następczo konsumenci udzielili świadomej i wolnej zgody na te klauzule i w ten sposób przywrócili skuteczność z mocą wsteczną (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC, nr 9, poz. 56). Inaczej rzecz ujmując, należy ocenić, czy po wyeliminowaniu klauzul indeksacyjnych z przedmiotowej umowy, może ona dalej funkcjonować w obrocie.

W tym zakresie konieczne jest odwołanie się do stanowiska zaprezentowanego w treści wyroku (...) z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 (K. D. i J. D. przeciwko (...) Bank (...), prowadzącej działalność w Polsce w formie oddziału pod nazwą (...) Bank (...) Oddział w Polsce, dawniej (...) Bank (...) SA), oraz w wyroku (...) z dnia 14 marca 2019 r. w sprawie C-118/17 (D.), które mają fundamentalne znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy. Przy czym wnioski wypływające z wyroku w sprawie małż. D. mają bezpośrednie zastosowanie w przedmiotowym stanie faktycznym, gdyż postępowanie przed (...) także dotyczyło kredytu udzielonego w złotówce, waloryzowanego kursem waluty obcej, który to kurs był wyznaczany dowolnie przez kredytodawcę, a więc stan faktyczny był w swej istocie tożsamy.

Trybunał wydał orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczącym wykładni art. 1 ust. 2, art. 4, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29) w przedmiocie utrzymywanego nieuczciwego charakteru warunków umowy dotyczących mechanizmu indeksacji stosowanego w umowie kredytu hipotecznego indeksowanego do waluty obcej. Dla udzielenia odpowiedzi na postawione pytania przywołał treść obowiązującej dyrektywy.

Motyw trzynasty dyrektywy 93/13 stanowi: „Zakłada się, iż obowiązujące w państwach członkowskich przepisy ustawowe i wykonawcze, które bezpośrednio lub pośrednio ustalają warunki umów konsumenckich, nie zawierają nieuczciwych warunków; w związku z tym nie wydaje się konieczne rozpatrywanie warunków umowy, które są zgodne z obowiązującymi przepisami ustawowymi lub wykonawczymi oraz zgodne z zasadami lub postanowieniami konwencji międzynarodowych, których stronami są państwa członkowskie lub Wspólnota; użyte w art. 1 ust. 2 sformułowanie »obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze« obejmuje również zasady, które zgodnie z prawem będą stosowane między umawiającymi się stronami z zastrzeżeniem, że nie dokonano żadnych innych uzgodnień.”

Artykuł 1 ust. 2 owej dyrektywy przewiduje: „Warunki umowy odzwierciedlające obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze oraz postanowienia lub zasady konwencji międzynarodowych, których stroną są państwa członkowskie lub Wspólnota, zwłaszcza w dziedzinie transportu, nie będą podlegały przepisom niniejszej dyrektywy.” Artykuł 4 wspomnianej dyrektywy stanowi: „1. Nie naruszając przepisów art. 7, nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy i z odniesieniem, w momencie zawarcia umowy, do wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna. 2. Ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.” Zgodnie z brzmieniem art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13: „Państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.” Artykuł 7 ust. 1 tej dyrektywy brzmi następująco: „Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu [dalszemu] stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami.”

Ostatecznie (...) ocenił, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy. Dalej, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że z jednej strony skutki dla sytuacji konsumenta wynikające z unieważnienia umowy w całości, takie jak te, o których mowa w wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., K. i K. R. (C-26/13, EU: C:2014:282), należy oceniać w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a z drugiej strony, do celów tej oceny decydująca jest wola wyrażona przez konsumenta w tym względzie. Ponadto art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, w przypadku, gdy strony umowy wyrażą na to zgodę.

I na koniec, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie utrzymywaniu w umowie nieuczciwych warunków, jeżeli ich usunięcie prowadziłoby do unieważnienia tej umowy, a sąd stoi na stanowisku, że takie unieważnienie wywołałoby niekorzystne skutki dla konsumenta, gdyby ten nie wyraził zgody na takie utrzymanie w mocy.

Reasumując, Trybunał Sprawiedliwości UE potwierdził dotychczasową linię orzeczniczą, że uzupełnienie umowy o postanowienia wywodzone z ogólnych reguł prawa cywilnego, jest niedopuszczalne. Luka powstała w umowie wskutek eliminacji nieuczciwych postanowień umownych, może być uzupełniona jedynie, tylko i wyłącznie, gdy zostaną kumulatywnie spełnione wszystkie warunki:

a.  brak uzupełnienia umowy prowadziłby do upadku całej umowy;

b.  upadek umowy byłby niekorzystny dla konsumenta, co czyniłoby mechanizm ochronny przewidziany dyrektywą iluzoryczny;

c.  istnieją przepisy dyspozytywne, które określają, jaki sposób ustawodawca uznał za modelowe ukształtowanie praw i obowiązków stron danego typu stosunku prawnego, a uregulowanie takie korzysta z domniemania uczciwości.

5. Powyższej oceny nie zmienia stanowisko zajęte przez (...) w wyroku z dnia 29 kwietnia 2021 r. w sprawie C-19/20. Orzeczenie to, w zakresie odnoszącym się do kwestii uznania umowy za nieważną, jedynie po raz kolejny podkreśla potrzebę takiego stosowania prawa krajowego, aby w maksymalny sposób ochronić konsumenta, jednocześnie bez stosowania automatyzmu w unieważnianiu umów kredytowych indeksowanych kursem franka szwajcarskiego. (...) w tym orzeczeniu jasno wskazał, iż w wypadku umowy kredytu indeksowanego do (...) nie jest możliwe usunięcie nieuczciwej marży banku i pozostawienie kredytu przeliczanego w oparciu o uczciwy kurs średni NBP (pkt 71. wyroku z dnia 29 kwietnia 2021, C-19/20).

Kontynuacją tego zapatrywania był także wyrok (...) z 10 czerwca 2021 r., C-198/20, w którym dodatkowo wskazano, że ochrona przysługuje każdemu konsumentowi, a nie tylko takiemu, którego można uznać za właściwie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego.

Tożsame stanowisko (...) zajął również w najnowszym wyroku z dnia 8 września 2022 r. w sprawach połączonych C-80/21, C-81/21 i C82/21. Trybunał wskazał, że sąd krajowy nie może usunąć samej konieczności uzyskania zgody banku i umożliwić kredytobiorcy wypłaty lub spłaty kredytu z pominięciem tabel kursowych banku. Po pierwsze, powodowałoby to brak jakiejkolwiek sankcji dla przedsiębiorcy i brak realizacji zniechęcającego celu Dyrektywy 93/13 (art 7). Po drugie, byłaby to znaczna ingerencja w treść warunku, a tej jego części nie można badać w sposób odrębny od pozostałych postanowień umownych.

Trybunał zaznaczał także, że usunięcie może mieć miejsce jedynie w sytuacji, gdyby część takiego warunku stanowiła odrębne od innych postanowień umownych, co nie ma miejsc w tej sprawie. (...) podobnie jak we wcześniejszych sprawach (np. w „polskiej sprawie" C-260/18) stwierdził, że nie można w miejsce nieuczciwego postanowienia umownego wprowadzać przepisów dyspozytywnych prawa krajowego o charakterze ogólnym, w tym możliwości uznania, że jeśli każde świadczenie wyrażone w walucie obcej może być spłacane po kursie średnim NBP, można w miejsce nieuczciwego postanowienia umownego wprowadzić ten właśnie kurs i pozostawić umowę kredytu w mocy. (...) uznał, że takiej możliwości nie ma. Jeżeli ustawodawca wprowadzając ten przepis nie myślał konkretnie o kredytach waloryzowanych kursem waluty obcej, to nie można go stosować do zastępowania luk wywołanych usunięciem nieuczciwego postanowienia. Co się zaś tyczy możliwości zastąpienia nieważnego warunku umownego wykładnią sądową, to należy ją kategorycznie wykluczyć. Dokonanie takiej wykładni sprowadzałoby się w rezultacie do zmiany treści klauzuli indeksacyjnej, ponieważ prowadziłoby do zmiany jej rozumienia przez wprowadzenie odesłania do „wartości rynkowej” waluty obcej. Jednak postanowienie uznane przez sąd za abuzywne nie powinno na podstawie art. 6 ust.1 dyrektywy 93/13 być stosowane, a jego treść zmieniona (jest to stanowisko identyczne z wyrażonym przez (...) w wyroku z18 listopada 2021 r., C-212/20).

Trybunał również opowiedział się za szeroką ochroną konsumencką i stwierdził, że dopiero wiedza kredytobiorcy o nieuczciwości powoduje rozpoczęcie biegu przedawnienia. Nie ma więc przy pozywaniu banków znaczenia, czy umowa została zawarta 5 czy 15 lat temu, a jedynie, kiedy klient dowiedział się o tym, że może bank pozwać, bo ten zaproponował mu do podpisu prawnie wadliwą umowę.

Z tych przyczyn zdaniem Sądu ad quem zbędne było dopuszczanie dowodu z opinii biegłego sądowego dla potrzeb uzupełnienia powstałej luki po wyeliminowaniu klauzuli abuzywnej. Stanowisko to zostało w pełni zaakceptowane w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok z dnia 3 lutego 2022 r., (...) 975/22 i (...) 459/22, wyrok z dnia 13 maja 2022 r., (...) 405/22 niepubl; wyrok z 20 maja 2022 r., (...) 403/22, niepubl.; 27 lipca 2021 r., (...) 49/21; 2 czerwca 2021 r., I (...) 55/21; oraz w postanowieniu z dnia 28 lipca 2022 r., I CSK 2536/22).

Z powyższych przyczyn trafne są zarzuty naruszenia art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c., art. 358 § 2 k.c. oraz art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 3 k.c. w zw. z art. 69 ust. 3 Prawa Bankowego w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG.

6. Należy zatem w tym kontekście w całości zaaprobować ocenę apelujących, że in casu przedmiotowa umowa kredytowa pozbawiona indeksacji jest umową, która nie może dalej skutecznie funkcjonować w obrocie. Wyeliminowanie mechanizmu indeksacji powoduje, że umowa staje się sprzeczna z naturą stosunku zobowiązaniowego zawartego przez strony. Taki stosunek prawny musi zostać uznany za nieważny z racji sprzeczności z ustawą, polegającą na naruszeniu granic swobody umów (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c.). Nie ulega wątpliwości, że właściwość (natura) stosunku prawnego jest samoistnym czynnikiem delimitującym swobodę umów. Chodzi w nim o główne cechy charakterystyczne zobowiązaniowego stosunku prawnego jako pewnego modelu relacji między podmiotami, i to cechy określone przepisami prawa, ale też ukształtowanymi na rynku zwyczajami. Przy określaniu takich cech charakterystycznych dla umowy kredytu, należy mieć na uwadze nie tylko treść art. 69 Prawa bankowego, ale też treść art. 2 powyższej ustawy, zgodnie z którym, bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Eliminacja z umowy postanowień niedozwolonych powinna być korzystna dla konsumenta, równocześnie wywierając skutek odstraszający dla przedsiębiorcy. Jednakże pamiętać należy, że zadaniem przepisów chroniących konsumenta jest przywrócenie równowagi kontraktowej stron, nie zaś nadmierne i nieusprawiedliwione uprzywilejowanie konkretnego konsumenta wobec przedsiębiorcy, czy też innych konsumentów zawierających podobne umowy. Stosowanie regulacji wynikających z dyrektywy 93/13 nie może również zachwiać konkurencją na rynku, zmuszając część przedsiębiorców do wykonywania umów na zasadach tak znacząco odbiegających od tych, jakie analogiczne umowy wykonują inni przedsiębiorcy – nawet jeśli jest konsekwencją zastosowania w umowie niedozwolonych postanowień (zob. wyrok SA w Białymstoku z 14.12.2017 r, I ACa 447/17, wyrok SA w Katowicach z 19.01.2018r, I ACa 632/17, opubl portale OSA).

Ponadto nie istnieją przepisy dyspozytywne, które określają, jaki sposób ustawodawca uznał za modelowe ukształtowanie praw i obowiązków stron danego typu stosunku prawnego, przy czym uregulowanie takie korzysta z domniemania uczciwości. Wejście w życie Ustawy antyspreadowej w żaden sposób nie podważa abuzywności spornych klauzul i nieważności przedmiotowej umowy kredytu. Również zawarcie aneksu do umowy nie usunęłoby pierwotnej przyczyny uznania całej umowy za nieważną, tj. niedozwolonego charakteru zawartych w niej postanowień dotyczących waloryzacji kredytu. Przede wszystkim umożliwienie kredytobiorcy spłacania należności, od pewnego momentu wykonywania umowy, bezpośrednio we frankach szwajcarskich, nie usuwa źródła abuzywności jakim jest nierównomierne rozłożenie ryzyka.

Stwierdzenie sankcji nieważności mieści się w zakresie sankcji, jaką dyrektywa 93/13 przewiduje w związku z wykorzystaniem przez przedsiębiorcę nieuczciwych postanowień umownych (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 17 marca 2022 r., (...) 474/22 i 19 maja 2022 r., (...) 797/22). W świetle orzecznictwa (...) w razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego utrzymanie umowy „nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia”, co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy (wyroki (...) z dnia: 14 marca 2019 r., C-118/17, pkt. 52; 5 czerwca 2019 r., C-38/17, HS, pkt. 43). Warunek umieszczony w umowie zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem jest wyłączony z zakresu stosowania tej dyrektywy wyłącznie wtedy, gdy warunek ten odzwierciedla treść bezwzględnie obowiązującego przepisu ustawowego lub wykonawczego w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 (wyrok (...) z dnia 10 września 2014 r., C-34/13, pkt. 80). Z tych względów sankcję nieważności umów należy uznać za proporcjonalną i tym samym za zgodną z art. 31 ust. 2 i 3 w zw. z art. 2 Konstytucji RP.

7. Nie może także budzić wątpliwości, że powodowie zostali należycie uprzedzeni o skutkach stwierdzenia nieważności umowy i uznali, że jest on lepszy od kontynuowania tego stosunku obligacyjnego . Powodowie są reprezentowany od początku przez zawodowego pełnomocnika i żądanie unieważnienia umowy wyrazili wprost już na etapie wnoszenia pozwu.

8. Z tych wszystkich względów należało uznać przedmiotową umowę za nieważną z mocy prawa od początku na podstawie art. 189 k.p.c.

Zgodnie z tym przepisem strona powodowa może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1995 r., sygn. akt III CZP 118/95). Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w przytoczonej wyżej uchwale, interes – w ogólności – rozumieć należy jako "potrzebę", zaś interes prawny jako potrzebę prawną, wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej znajduje się powód. Stroną powodową w procesie o ustalenie może być zarówno podmiot ustalanego prawa lub stosunku prawnego, jak i podmiot nieobjęty tym prawem lub stosunkiem prawnym, jeżeli na jego prawa lub obowiązki rozumiane szeroko wpłynąć może istnienie prawa przysługującego innym podmiotom lub stosunku prawnego łączącego inne podmioty.

O interesie prawnym w rozumieniu art. 189 k.p.c. można mówić wówczas, gdy występuje stan niepewności, co do istnienia prawa lub stosunku prawnego, a wynik postępowania doprowadzi do usunięcia tej niejasności i zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, definitywnie kończąc trwający spór albo prewencyjnie zapobiegając powstaniu takiego sporu w przyszłości. W grę wchodzi przy tym sytuacja, gdy podwód może uczynić zadość potrzebie ochrony swej sfery prawnej przez samo ustalenie istnienia bądź nieistnienia prawa lub stosunku prawnego. W konsekwencji interes ten nie występuje, jeśli osoba zainteresowana może na innej drodze, np. w procesie o świadczenie, o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego, a nawet w drodze orzeczenia o charakterze deklaratywnym osiągnąć swój cel (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2011 r., II PK 295/10).

Powodowie mają interes prawny w zgłoszeniu wprost takiego roszczenia, gdyż przesłankowe badanie ważności umowy w sposób niewystarczający chroni ich interes prawny. Wyrok wydany w wyniku rozpoznania jedynie roszczenia o zapłatę nie wskazuje wprost na podstawę uwzględnienia powództwa, co może rodzić niepewność prawną. Przepis art. 189 k.p.c. jest właściwym narzędziem prawnym do ustalenia nieistnienia nieważnej umowy, co następuje z mocy prawa, ale wymaga potwierdzenia orzeczeniem sądowym.

9. Skutkiem uznania spornej umowy za nieważną jest obowiązek zwrotu przez obie strony tego, co sobie wzajemnie świadczyły wobec odpadnięcia podstawy prawnej świadczenia (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c.). Roszczenie powodów o zapłatę od początku było oparte o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Poza sporem jest to, jaka kwota kredytu została udzielona powodom i jakie kwoty zostały przez nich zapłacone pozwanemu bankowi. Jednakże Sąd ad quem podziela stanowisko wyrażone w uchwale SN III CZP 11/20 z dnia 16.02.2021 r. (OSNC 2021 nr 6, poz. 40), w której Sąd Najwyższy uznał teorię dwóch kondycji za prawidłowy sposób, w który sąd może rozstrzygnąć o roszczeniu „frankowicza” lub innej osoby pokrzywdzonej kredytem walutowym. W wypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytowej frankowej lub innej walutowej roszczenia obu stron – kredytobiorcy (pokrzywdzonego konsumenta) oraz banku należy traktować oddzielnie, co oznacza, że kredytobiorca ma prawo domagać się od banku zwrotu spełnionych świadczeń, nawet jeśli nie spłacił kredytu. Nie jest bowiem istotne, ile kapitału kredytobiorca pożyczył od banku, ale ile mu oddał. Wzajemne świadczenia obu stron – kredytobiorcy oraz banku nie są automatycznie potrącane. Zatem bank może przedstawić swoje własne roszczenia, aby móc dochodzić zwrotu pożyczonego pokrzywdzonemu konsumentowi kapitału. W związku z tym pozwany bank, chcąc doprowadzić do wzajemnych rozliczeń z konsumentem, powinien wytoczyć powództwo wzajemne, ponieść zarzut potrącenia lub ewentualnie zarzut zatrzymania. W tej sprawie bank takiej aktywności procesowej nie wykazał.

Z tej przyczyny podstawą uwzględnienia powództwa wobec banku nie powinny być jakiekolwiek wyliczenia dokonywane na podstawie opinii biegłego poprzez przeliczanie kursu (...) na walutę polską, ale fakt, że powodowie dokonali spłaty dochodzonej kwoty.

10. Jednakże powództwo nie mogło być uwzględnione w całości w formie nadanej przez stronę powodową.

Powodowie nie pozostają w związku małżeńskim i we wspólności ustawowej majątkowej, co oznacza, że nie istnieje pomiędzy nimi współwłasność łączna. Brak jest także możliwości uznania, że powodowie pozostają w węźle solidarności. Solidarność w tym wypadku nie wynika ani z przepisów prawa, ani z umowy stron (art. 369 k.c.).

Jak należy uznać powodowie nabyli za kredyt własność nieruchomości w częściach równych, a zatem prawidłowo kwota należności głównej, jak i koszty procesu powinny być zasądzone na rzecz powodów w częściach ułamkowych.

IV. Zgłoszenie zarzutu zatrzymania.

1. Zgodnie z treścią art. 496 k.c. – jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot – prawo zatrzymania przysługuje przy odstąpieniu od umowy. Jednakże na mocy art. 497 k.c., stanowiącego, że przepis artykułu poprzedzającego stosuje się odpowiednio w razie rozwiązania lub nieważności umowy wzajemnej, znajduje on zastosowanie w realiach przedmiotowej sprawy. Skorzystanie z prawa zatrzymania jest uzależnione od łącznego spełnienia dwóch przesłanek – mianowicie strony muszą być zobowiązane do wzajemnych świadczeń, a nadto skorzystanie z prawa zatrzymania wynikającego z art. 496 k.c. jest możliwe nie wcześniej, niż w sytuacji, w której druga strona wezwie do zwrotu spełnionego świadczenia. Aby skorzystać z prawa zatrzymania, roszczenie o zwrot przez drugą stronę przedmiotu świadczenia nie musi być ani stwierdzone wyrokiem sądu, sądu polubownego lub innego odpowiedniego organu, ani nie musi być uznane przez drugą stronę. Prawo zatrzymania jest zarzutem o charakterze dylatoryjnym powodującym, iż świadczenie nie staje się wymagalne, zaś roszczenie drugiej strony o spełnienie tego świadczenia staje się bezskuteczne. Powoduje to, że druga strona nie będzie mogła domagać się ani spełnienia świadczenia, ani realizować jakichkolwiek innych uprawnień, które wynikają z niewykonania zobowiązania przez stronę powstrzymującą się ze spełnieniem świadczenia. Z tego powodu skorzystanie z prawa zatrzymania przekształca tymczasowo treść stosunku prawnego między stronami, co pozwala zakwalifikować to uprawnienie jako prawokształtujące. (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia8.10.2013 r, I ACa 889/13, LEX nr 1451890).

W ocenie tutejszego Sądu umowa o kredyt bankowy jest umową nazwaną uregulowaną poza Kodeksem cywilnym (art. 69 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe), która polega na tym, że bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy, na czas oznaczony w umowie, określoną kwotę środków pieniężnych a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami, w umownym terminie spłaty oraz do zapłaty prowizji od przyznanego kredytu. Jest to więc umowa kauzalna, dwustronnie zobowiązująca i wzajemna, ponieważ zobowiązanie kredytodawcy do udostępnienia środków pieniężnych jest odpowiednikiem zobowiązania kredytobiorcy do zapłacenia oprocentowania i prowizji. Pogląd taki został w pełni zaakceptowany między innymi w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7.03.2014 r., IV CSK 440/13, LEX nr 1444460). Nie sposób przyjąć, że jest to umowa jednostronnie zobowiązująca, w sytuacji, kiedy z mocy prawa kreuje obowiązki obu stron. Spełnia zatem pierwszą z przesłanek zastosowania art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c.

Podzielając w całości zapatrywanie wyrażone w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja (...)., III CZP 6/21 (OSNC 2021, nr 9, poz. 56), że kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna, o czym była już mowa wcześniej, w przedmiotowym sporze powodowie wnosząc o ustalenie nieważności umowy kredytowej spowodowali że roszczenie banku stało się wymagalne, co spełnia drugą przesłankę skuteczności zarzutu zatrzymania. Stanowisko takie zostało w pełni zaakceptowane w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2022 r., (...) 975/22.

I na koniec należy przyjąć, że zatrzymanie zgłoszone w tej sprawie nie miało charakteru warunkowego, zostało skutecznie dokonane, mimo obrony merytorycznej strony pozwanej przed roszczeniem co do zasady. Zostało dokonane bezpośrednio powodom przez osobę upoważnioną do składnia takich oświadczeń w imieniu banku.

2. A zatem dopuszczając teoretyczną możliwość zgłoszenia przez bank zarzutu zatrzymania w realiach tej sprawy, Sąd drugiej instancji nie uwzględnił go zważywszy na cel, dla jakiego instytucja zatrzymania została ustanowiona. Zgodzić należy się z Sądem Apelacyjnym w Katowicach, że prawo zatrzymania zostało pomyślane, jako środek zabezpieczenia służący do uzyskania pewności, że druga strona również dokona zwrotu świadczenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12 lipca 2022r., I ACa 143/21, LEX nr 3392170.

In casu bank otrzymał w wyniku realizacji umowy kredytowej przez konsumentów kwotę łączną przewyższającą udział każdego z powodów w żądanej wierzytelności, a więc interes banku nie jest zagrożony.

V. Koszty procesu.

O kosztach postępowania w obu instancjach rozstrzygnięto zgodnie z art.100 k.p.c. wobec uwzględnienia powództwa i apelacji jedynie w części.