Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 11 marca 2015 r.

Sąd Okręgowy w Tarnowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Edward Panek (spr.)
Sędziowie: Protokolant:	SSO Ewa Gut SSO Mariusz Musiał st. sekretarz sądowy Paweł Chrabąszcz

po rozpoznaniu w dniu 3 marca 2015 r. w Tarnowie

na rozprawie

sprawy z wniosku M. M. (1)

przy uczestnictwie A. K. (1), A. K. (2), P. K., K. M. (1), K. P. i K. Ś.

o zmianę postanowienia Sądu Rejonowego w Bochni z dnia 6 czerwca 2005 r. (I Ns 696/04) o stwierdzenie nabycia spadku po E. M.

na skutek apelacji wnioskodawczyni M. M. (1) i uczestniczki K. M. (1)

od postanowienia Sądu Rejonowego w Bochni

z dnia 10 kwietnia 2008 r., sygn. akt I Ns 352/06

postanawia:

I.  oddalić apelację;

II.  nakazać pobrać solidarnie od wnioskodawczyni M. M. (1) i uczestniczki K. M. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Tarnowie kwotę 3.916,43 zł tytułem zwrotu wydatków poniesionych w postępowaniu apelacyjnym;

III.  orzec, że strony pozostają przy poniesionych kosztach postępowań odwoławczych.

Sygn. akt: I Ca 9/14

Uzasadnienie postanowienia Sądu Okręgowego w Tarnowie
z dnia 11 marca 2015 roku .

M. M. (1) we wniosku skierowanym do Sądu Rejonowego w Bochni domagała się zmiany postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku po E. M. zmarłej w dniu 2 sierpnia 1991 roku w B. , wydanego przez Sąd Rejonowy w Bochni w dniu 6 czerwca 2005 roku w sprawie o sygnaturze
I Ns 696/04.

Wedle pierwotnie sformułowanego żądania wnioskodawczyni , zmiana wymienionego wyżej postanowienia Sądu Rejonowego winna polegać na ustaleniu, że spadkobiercami zmarłej na podstawie testamentu własnoręcznego - co do części majątku spadkowego, który został nim objęty - są : syn T. M. w 1/2 części oraz wnuczki K. M. (1) i K. M. (2) po 1/4 części.

Jeżeli zaś chodzi o część masy spadkowej, która nie została objęta testamentem, to zdaniem wnioskodawczyni spadkobranie winno zostać potwierdzone na rzecz tych samych podmiotów i w tych samych częściach tyle tylko , że w oparciu o ustawowy porządek dziedziczenia.

W toku postępowania przed Sądem I instancji wnioskodawczyni M. M. (1) zmodyfikowała pierwotne żądanie wniosku , domagając się ostatecznie zmiany postanowienia spadkowego po E. M. poprzez stwierdzenie , że spadkobiercami testamentowymi spadkodawczyni - z dobrodziejstwem inwentarza - są : syn T. M. oraz wnuczki K. M. (1) i K. M. (2)­ - wszyscy po 1/3 części.

Uzasadniając żądanie , wnioskodawczyni wskazała w pierwszej kolejności, że jest czynnie legitymowana do złożenia wniosku o zmianę stwierdzenia nabycia spadku po E. M. . Jej legitymacja wynika stąd , że jako spadkobierczyni ustawowa swojego męża S. M. ( syna E. M. ) ma -
w następstwie nieprzeprowadzenia działu spadków po R. i W. M. - nieokreślony ułamkowo udział w nieruchomości położonej w B. przy ul. (...), jak również w ruchomościach oraz innych składnikach majątkowych pozostawionych w masie spadkowej.

Dalej wnioskodawczyni twierdziła, że Sąd Rejonowy, który postanowieniem
z dnia 6 czerwca 2005 roku ( sygn. akt I Ns 696/04 ) stwierdził , że spadek po E. M. na podstawie testamentu dziedziczą : T. M.
w 26414 / 50764 części oraz K. M. (1) i K. M. (2) - po 12175/50764 części , orzekał przyjmując niewłaściwe podstawy wyceny majątku spadkowego E. M., tj. nieprawidłowo ustalony skład masy spadkowej oraz wadliwy moment dla ustalenia wartości składników majątkowych wymienionych w testamencie .

I tak zdaniem wnioskodawczyni wycena majątku spadkowego objętego testamentem z dnia 10 września 1990 roku dokonana w postępowaniu o sygnaturze I Ns 696/04 SR przez biegłego sądowego A. M., która stała się podstawą ustalenia udziałów spadkowych w orzeczeniu z dnia 6 czerwca 2005 roku jest wadliwa. Owa wadliwość wynika z objęcia nią: ruchomości, które nie stanowiły wyłącznej własności spadkodawczyni ( co najwyżej stanowiły jej udziały w nich
o nieoznaczonej wysokości , wobec nieprzeprowadzenia postępowań działowych po mężu spadkodawczyni W. oraz R. M. oraz bezudziałowego charakteru majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską zmarłej i jej męża ) . Ponadto opinia ta oparta była na założeniu, że do masy spadkowej po E. M. przynależy nieruchomość lokalowa stanowiąca odrębny przedmiot własności, położona w B. przy ul. (...) , podczas gdy treść wpisów
w księdze wieczystej prowadzonej dla tej nieruchomości nie odpowiadała wówczas jak i w dacie składania wniosku rzeczywistemu stanowi prawnemu, powodując że co najwyżej spadkodawczyni była współwłaścicielką (o nieustalonym udziale) całej realności położonej w B. przy ul. (...) , która miała charakter nieruchomości gruntowej, a jej częścią składową był cały budynek mieszkalny .

Wnioskodawczyni podała dodatkowo, że orzeczenie byłego Sądu Powiatowego w Bochni wydane w sprawie I Ns 32/75 , na podstawie którego E. M. została ujawniona jako wyłączna właścicielka lokalu na piętrze budynku ( traktowanego jako odrębny lokal ) , zostało sfałszowane . Nadto prawo to nie zostało nigdy prawidłowo ujawnione w księdze wieczystej , przez co odpisy
z ksiąg obejmujących ten lokal oraz udział w nieruchomości wspólnej nie odzwierciedlały rzeczywistego stanu własności. W konsekwencji przedmiotowe wpisy w księgach wieczystych winny być w zupełności pominięte w niniejszym postępowaniu o zmianę stwierdzenia nabycia spadku .

W uznaniu wnioskodawczyni za wadliwością orzeczenia Sądu Rejonowego , skutkującą koniecznością jego zmiany, przemawia także to, że określenie wówczas składu majątku spadkowego nie obejmowało wszystkich jego elementów.
W testamencie nie wymieniono bowiem nieruchomości gruntowej położonej
w B., objętej księgą wieczystą nr (...) oraz innych dwóch nieruchomości - jak wskazywała wnioskodawczyni – „o powierzchni około 1.300 m ² i nieustalonej lokalizacji" .

Wreszcie wnioskodawczyni podnosiła, że w toku postępowania mogą zostać ujawnione również inne składniki majątkowe przynależne do majątku spadkowego po zmarłej . Do tych dodatkowych składników wnioskodawczyni zaliczała : środki pieniężne uzyskane przez spadkodawczynię z tytułu sprzedaży nieruchomości , fortepian oraz biżuterię .

Żądanie wniosku w pełni poparły uczestniczki : K. M. (1)
i K. M. (2) ( obecnie Ś.) , które dla uzasadnienia swojego stanowiska procesowego przytoczyły tożsame lub bardzo zbliżone argumenty natury faktycznej i prawnej do tych na jakich opierało się żądanie zmiany orzeczenia spadkowego sformułowane przez wnioskodawczynię .

Uczestniczka K. M. (1), dodatkowo wskazywała, że postanowienie objęte żądaniem zmiany jest orzeczeniem nieistniejącym, gdyż prawdopodobnie nie zostało ono podpisane przez sędziego przed ogłoszeniem , a w komparycji nie wskazuje się osoby, po której określone zostały udziały spadkowe . Wymieniona uczestniczka twierdziła także , iż w skład majątku spadkowego po E. M. wchodził pominięty uprzednio udział wynoszący 3/6 części w prawie własności nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) o powierzchni 1.766 m ^{2 .}

Obydwie uczestniczki ostatecznie żądały , by Sąd dokonał zmiany postanowienia Sądu Rejonowego w Bochni z dnia 6 czerwca 2005 roku ( sygn. akt
I Ns 696/04 ) i stwierdził , że spadek po E. M. na podstawie testamentu nabyli z dobrodziejstwem inwentarza : T. M. , K. M. (1)
i K. Ś. - wszyscy po 1/3 części .

Uczestniczka E. K. wniosła o oddalenie wniosku M. M. (1) , przede wszystkim z uwagi na brak po jej stronie legitymacji czynnej do występowania z wnioskiem o zmianę stwierdzenia nabycia spadku po E. M. . W przypadku uznania , że wnioskodawczyni posiada jednak legitymację do żądania zmiany postanowienia spadkowego , uczestniczka domagała się stwierdzenia nabycia spadku po E. M. na podstawie jej testamentu , przy ustaleniu udziałów spadkowych : T. M. , K. M. (1)
i K. Ś. wedle wartości składników majątkowych przeznaczonych dla nich w rozrządzeniu ostatniej woli.

Sąd Rejonowy w Bochni postanowieniem z dnia 10 kwietnia 2008 roku ( sygn.
I Ns 352/06 ) :

- oddalił wniosek M. M. (1) ,

- ustalił i przyznał biegłej sądowej G. S. wynagrodzenie za sporządzenie opinii z zakresu geodezji ,

- obciążył M. M. (1) kosztami w kwocie 600 zł wyłożonymi na wykonanie opinii przez biegłą z zakresu geodezji ,

- zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestniczki E. K. kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Powyższe orzeczenie zostało następnie uzupełnione postanowieniem z dnia
28 maja 2006 roku - na podstawie art. 108 ¹ k.p.c. - którym Sąd Rejonowy ustalił
i przyznał wynagrodzenie za wykonanie opinii biegłemu sądowemu z zakresu szacowania nieruchomości A. M. w kwocie 610,60 zł i powyższymi kosztami obciążył wnioskodawczynię.

Wydając tej treści orzeczenie Sąd I instancji ustalił następujące fakty istotne dla rozstrzygnięcia :

E. M. zmarła w dniu 2 sierpnia 1991 roku w B. , gdzie stale przed śmiercią zamieszkiwała. Była tylko raz zamężna z W. M., który zmarł przed nią – w dniu 17 maja 1966 roku . Z małżeństwa tego miała dwóch synów w osobach: S. M. i T. M. . Spadkobiercami po W. M. na podstawie testamentu jaki pozostawił są wdowa E. M. w 3/6 części oraz synowie: S. M. w 1/6 części oraz T. M. w 2/6 części . S. M. zmarł przed matką , w dniu 26 stycznia 1990 roku , a jego spadkobiercami są : wdowa M. M. (1) oraz córki : K. M. (1) i K. Ś. - wszystkie po 1/3 części.

Drugi z synów spadkodawczyni T. M. zmarł w dniu 31 sierpnia 2004 roku , a jego jedyną spadkobierczynią jest E. K..

E. M. nie miała innych dzieci , w tym pozamałżeńskich
i przysposobionych.

E. M. pozostawiła testament własnoręczny z dnia 10 września 1990 roku , który zawierał rozrządzenia następującej treści : „piętro domu przy ul. (...) wraz z ogródkiem zapisuję mojemu synowi T. i dwóm córkom zmarłego syna S. , K. i K. po połowie; wszystkie ruchomości synowi T. , aby nimi rozporządził według własnej woli".

Na podstawie umowy sprzedaży z dnia 5 kwietnia 1960 roku , dokonanej
w formie aktu notarialnego Z. S. sprzedała na współwłasność po 1/2 części na rzecz R. M. oraz W. i E. M. ( udział tych ostatnich był objęty wspólnością majątkową małżeńską ) nieruchomość położoną
w B. przy ul. (...), a stanowiącą parcelę budowlaną oznaczoną nr (...), objętą LWH (...) gm. kat. B..

Przedmiotem tej umowy były również odrębne lokale wydzielone w budynku położonym na parceli nr (...) . Lokal na parterze budynku o charakterze mieszkalno- użytkowym , przypadł R. M. , zaś współwłaścicielami lokalu mieszkalnego na piętrze stali się : E. i W. M.. Na podstawie tej umowy dla nieruchomości objętej tak współwłasnością R. M. oraz małżonków M. oraz dla lokali na parterze i piętrze budynku przy ul. (...) w B. zostały założone księgi wieczyste o numerach : (...).

Na podstawie prawomocnego postanowienia wydanego przez były Sąd Powiatowy w Bochni w sprawie I Ns 32/75 o stwierdzenie nabycia spadku po R. M., dział spadku i zniesienie współwłasności i wniosku spadkodawczyni ujawniono, że E. M. jest wyłączną właścicielką lokalu na piętrze budynku objętego księgą wieczystą nr (...) , z którym związany jest udział wynoszący 1/2 części we współwłasności nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) .

Drugim współwłaścicielem tej realności był T. M. , któremu przysługiwało prawo własności do lokalu użytkowo - mieszkalnego położonego na parterze , objętego księga wieczystą nr (...).

Obok wymienionego wyżej składnika majątkowego , spadkodawczyni była ujawniona w dziale II księgi wieczystej nr (...) prowadzonej do nieruchomości składającej się z parcel gruntowych : pgr. (...) i (...). Jedna z nich ,
a mianowicie parcela nr (...) została przez spadkodawczynię sprzedana H.
i W. S. na podstawie aktu notarialnego z dnia 19 grudnia 1967 roku , czego nie odnotowano w prowadzonej dla niej dotąd księdze wieczystej. Część parceli gruntowej nr (...) weszła w skład działki ewidencyjnej nr (...) i stała się elementem drogi pozostającej w administracji Gminy M. (...), natomiast pozostały jej fragment podlegał synchronizacji , tworząc działki ewidencyjne nr (...)

Aktualna wartość nieruchomości położonej w B. przy ul. (...) – ustalona na podstawie opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości A. M. – wynosi 473.000 zł , natomiast wartość nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) , to kwota 14.992 zł.

Postępowanie zakończone wydaniem przez Sąd Rejonowy w Bochni orzeczenia o stwierdzeniu nabycia spadku po E. M. w dniu 10 czerwca 2005 roku w sprawie I Ns 696/04 zostało zapoczątkowane wnioskiem K. M. (1), która wnosiła wówczas o stwierdzenie praw spadkowych po swojej babci na podstawie testamentu z dnia 10 września 1990 roku .

Z treści oświadczeń stron : K. M. (2) ( Ś. ) , K. M. (1) oraz E. K. oraz dowodów przeprowadzonych w tamtym postępowaniu wynikało, że żadna z nich nie kwestionowała tego, że tak nieruchomość lokalowa jak i ruchomości o jakich stanowił testament przynależały do majątku spadkowego i wspólnie wyczerpywały cały spadek po zmarłej. Dokonana wówczas wycena składników majątku spadkowego , stanowiąca podstawę określenia udziałów spadkowych, także nie była przez zainteresowanych kwestionowana.

Wydane w sprawie postanowienie z dnia 6 czerwca 2005 roku nie zostało przez żadną ze stron zaskarżone apelacją .

W takim stanie faktycznym sprawy Sąd I instancji swoje rozważania prawne rozpoczął od oceny legitymacji M. M. (1) do wystąpienia z wnioskiem o zmianę stwierdzenia nabycia spadku.

Na wstępie Sąd Rejonowy przyznał , że krąg podmiotów, którym przysługuje taka legitymacja jest zbieżny z tymi podmiotami , które mogą występować
z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po określonej osobie, mając ku temu interes prawny rozumiany jako potrzeba wywołania skutków , jakie prawo wiąże
z wydaniem postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

W uznaniu Sądu I instancji , M. M. (1) , która nie jest spadkobierczynią E. M. nie posiada interesu prawnego w rozumieniu wcześniej podanym , a co za tym idzie i legitymacji czynnej do występowania
z wnioskiem o zmianę postanowienia spadkowego , tym bardziej że wedle treści jej żądania korekta orzeczenia spadkowego ma odnosić się jedynie do wielkości udziałów w spadku . Wnioskodawczyni nie neguje zaś samej podstawy dziedziczenia, którą nadal ma być testament spadkodawczyni , ani też kręgu spadkobierców , którymi nadal mają pozostawać te same osoby wymienione
w orzeczeniu z dnia 6 czerwca 2005 roku .

Z uwagi jednak na fakt , że wniosek M. M. (1) był popierany przez jej córki należące do kręgu spadkobierców testamentowych po E. M. , Sąd Rejonowy rozważył , czy okoliczności ujawnione w toku postępowania nie uzasadniają zmiany orzeczenia z dnia 6 czerwca 2005 roku.

Sąd Rejonowy doszedł do przekonania , że zmiana orzeczenia w kierunku podawanym we wniosku nie jest możliwa .

Odwołując się do poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych , Sąd I instancji wskazał , iż spadkodawczyni E. M. w dacie sporządzenia testamentu oraz w chwili otwarcia spadku była właścicielką nieruchomości lokalowej położonej na piętrze przy ul. (...) , parceli gruntowej nr (...) ( także położonej
w B. ) oraz ruchomości. Wprawdzie w testamencie z dnia 10 września 1990 roku spadkodawczyni nie rozdysponowała nieruchomością stanowiącą parcelę gruntową nr (...) , ale ta okoliczność pozostawała bez wpływu na wielkość udziałów spadkobierców testamentowych . Jak bowiem wynika z opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości pominięty składnik ma nieznaczną wartość w porównaniu z wartością nieruchomości lokalowej , stanowiąc niewiele ponad 3% wartości tej ostatniej . Jak się okazało był to jedyny składnik majątku spadkowego , który nie został wymieniony w testamencie z dnia 10 września 1990 roku . Pomimo bowiem , że wnioskodawczyni oraz uczestniczki wskazywały na inne jeszcze składniki przynależne do majątku spadkowego w postaci nieruchomości, ruchomości, środków pieniężnych , czy też biżuterii , to jednak twierdzeń w tym zakresie w toku postępowania nie udowodniły .

Podnoszone tak przez wnioskodawczynię jak i przez uczestniczki zarzuty : nieważności czynności prawnej ustanawiającej odrębną własność lokalu, którym spadkodawczyni zadysponowała w testamencie , zarzut niezgodności stanu prawnego lokalu objętego księgą wieczystą nr (...) oraz innych nieruchomości mających wchodzić w skład majątku spadkowego , z rzeczywistym stanem prawnym – w ocenie Sądu - nie mogły stanowić przedmiotu badania
w postępowaniu opartym na przepisie art. 679 k.p.c. Sąd uznał , że te zarzuty winny podlegać kontroli w odrębnych postępowaniach sądowych.

Sąd I instancji nie podzielił również zaprezentowanej przez wnioskodawczynię oraz przez uczestniczki takiej wykładni testamentu E. M. , wedle której udziały wszystkich spadkobierców testamentowych powinny być równe i wynosić po 1/3 części .

W ocenie Sądu I instancji treść rozporządzenia testamentowego , przy uwzględnieniu reguł wykładni testamentu z art. 948 k.c. nie daje podstaw do formułowania takich wniosków . Przeciwnie z treści testamentu wynika wyraźne zróżnicowanie pomiędzy T. M. a pozostałymi spadkobiercami , jeśli chodzi o rodzaj przeznaczonych im składników majątkowych. W tej sytuacji udziały poszczególnych spadkobierców powołanych do dziedziczenia należało ustalić na podstawie reguły interpretacyjnej wynikającej z art. 961 k.c.

Powyższe orzeczenie Sądu Rejonowego zaskarżyły w całości apelacją : wnioskodawczyni M. M. (1) oraz uczestniczka K. M. (1) , domagając się jego zmiany poprzez stwierdzenie ( w wyniku zmiany postanowienia
z dnia 6 czerwca 2005 roku ) , że spadek po E. M. na podstawie testamentu z dnia 10 września 1990 roku nabyli : T. M. oraz K. M. (1) i K. Ś. w częściach równych po 1/3 części .

Na wypadek nieuwzględnienia tego wniosku skarżące żądały zmiany orzeczenia poprzez stwierdzenie nabycia spadku po E. M. na podstawie testamentu , przy określeniu udziałów spadkowych każdego z powołanych spadkobierców w oparciu o ustalenie rzeczywistego składu majątku spadkowego oraz jego wartości z daty sporządzenia testamentu lub otwarcia spadku.

Apelujące wnosiły również o zwrot poniesionych przez siebie kosztów postępowania.

Środek odwoławczy skarżące oparły na zarzutach :

- naruszenia przepisów : art. 2, art. 7 , art. 21 , art. 45 i art. 64 Konstytucji RP ,

- naruszenia - poprzez niewłaściwe zastosowanie – przepisów : art. 922 k.c. ,

art. 925 k.c. , art. 948 k.c. , art. 960 k.c. i art. 961 k.c.,

- naruszenia przepisów postępowania w sposób mający wpływ na treść

rozstrzygnięcia, a to norm : art. 210 § 3 k.p.c. , art. 211 k.p.c. , art. 217

k.p.c. , art. 233 k.p.c. , art. 325 k.p.c. , art. 328 § 2 k.p.c. , art. 677 k.p.c.
i art. 679 k.p.c.

W bardzo obszernym uzasadnieniu środka odwoławczego , zawierającym rozwinięcie poszczególnych zarzutów , skarżące przede wszystkim nie zgodziły się
z oceną Sądu I instancji co do braku po stronie wnioskodawczyni M. M. (1) legitymacji czynnej do złożenia wniosku o zmianę postanowienia spadkowego po E. M..

W tej kwestii wskazywały w apelacji , że M. M. (1) jako następca prawny W. M. jest współwłaścicielką tak nieruchomości spadkowych jak i przynależnych do spadku po zmarłej ruchomości i wierzytelności. Ów udział i przymiot współwłaścicielki wynika z nieprzeprowadzonych dotąd postępowań działowych tak po W. M. jak i po R. M..

Przy istnieniu legitymacji czynnej po stronie wnioskodawczyni – zdaniem apelujących – do zmiany orzeczenia wydanego w sprawie I Ns 696/04 winno dojść już z tego powodu , że postanowienie z dnia 9 czerwca 2005 roku jest orzeczeniem fikcyjnym ( nieistniejącym ) . Fikcyjność tego orzeczenia wynika z faktu , że protokół posiedzenia bezpośrednio poprzedzającego zamknięcie rozprawy nie został podpisany przez protokolanta.

Odnosząc się do dalszych podstaw uzasadniających zmianę orzeczenia spadkowego , skarżące podały , iż błędne ustalenie wielkości udziałów spadkobierców testamentowych w postanowieniu z dnia 6 czerwca 2005 roku zostało spowodowane niewłaściwym zastosowaniem przepisu art. 961 k.c. Ustalenie to opierało się bowiem na nieprawidłowym założeniu , że w skład spadku po E. . M. wchodzi odrębna własność lokalu mieszkalnego położonego na piętrze budynku w B. przy ul. (...) oraz ruchomości, które objęte zostały spisem przedłożonym przez uczestniczkę E. K..

Tymczasem ustanowienie odrębnej własności lokalu dokonane w kontrakcie z dnia
5 kwietnia 1960 roku nie było skuteczne , a tym samym spadkodawczyni nie mogła stać się wyłączną właścicielką wyodrębnionego i oznaczonego nr (...) lokalu na piętrze budynku przy ul. (...) w oparciu o postanowienie Sądu Powiatowego w Bochni , wydane w sprawie I Ns 32/75.

Podobnie przedstawiony przez uczestniczkę E. K. wykaz ruchomości był nierzetelny i niepełny , skoro nie obejmował fortepianu B. . Ponadto wykaz ten obrazował stan ruchomości z daty jego złożenia w Sądzie .

Przepis art. 961 k.c. wymaga zaś uwzględnienia stanu majątku spadkowego
z daty sporządzenia testamentu lub z daty otwarcia spadku . Na ten moment należy również ustalać wartość majątku spadkowego .

Sąd I instancji przeoczył , że w dacie otwarcia spadku spadkodawczyni była – co najwyżej - współwłaścicielką całej nieruchomości przy ul. (...) . Wobec tego wycena tego składnika majątkowego dokonana w sprawie I Ns 696/04 przez biegłego sądowego A. M. , obejmująca całą nieruchomość lokalową oraz wartość części wspólnych , była w samym założeniu wadliwa . Ponadto biegły dokonał wyceny tej nieruchomości , przyjmując jej stan i poziom cen z chwili orzekania , a nie z chwili sporządzenia testamentu , ewentualnie z chwili otwarcia spadku. Ten sam błąd został powielony przez Sąd I instancji przy wydawaniu zaskarżonego orzeczenia .

Z uwagi na tą wadliwość dokonanej wyceny - zdaniem apelacji – wnioskodawczyni nie powinna być obciążana kosztami nieprzydatnej dla sprawy opinii biegłego .

Za zbędną dla rozstrzygnięcia skarżące uznały również opinię biegłej
z zakresu geodezji . Jak podały dla końcowego rozstrzygnięcia nie było istotne oznaczenie nieruchomości oraz jej powierzchnia , lecz to że nie doszło do wydania decyzji administracyjnej , na podstawie której możliwy byłby podział ciał geodezyjnych objętych pierwotnie księgą wieczystą nr (...). Już na tej podstawie Sąd mógł przyjąć nieważność wszystkich czynności prawnych .

W dalszej części motywów, autorki apelacji - zarzucając wadliwą interpretację treści ostatniej woli spadkodawczyni przez Sąd Rejonowy - wskazywały, że należyta wykładnia testamentu powinna odbyć się z zastosowaniem wskazówek zawartych
w art. 960 k.c. Ten kierunek wykładni uzasadniał zmianę orzeczenia poprzez stwierdzenie, że dziedzicami testamentowymi zmarłej E. M. są : syn T. oraz wnuczki K. i K. - po 1/3 części.

Apelację wnioskodawczyni M. M. (1) i uczestniczki K. M. (1) poparła w pełni uczestniczka K. Ś. , dodając do ich argumentacji , że księgi wieczyste o numerach : (...)mają charakter fikcyjny, albowiem zawierają wpisy niepodpisane przez żadnego z sędziów byłego Sądu Powiatowego w Bochni .

W uzupełnieniu apelacji (k. 452 - k.456 akt) skarżące wniosły
o przeprowadzenie nowych dowodów, których nie mogły powołać wcześniej ,
a które w ich ocenie stanowią dostateczną podstawę do stwierdzenia, że lokal na piętrze budynku przy ul. (...) w B. nigdy nie został skutecznie wyodrębniony jako nieruchomość lokalowa . Z tego skarżące wywodziły , że spadkodawczyni E. M. sporządzając testament chciała powołać do całości spadku tak syna T. jak i wnuczki ­( córki zmarłego syna S. ) w częściach równych , nie mając przy tym świadomości, że jest wyłączną właścicielką piętra w budynku przy ul. (...) , traktowanego jako nieruchomość odrębna.

Odpowiadając na apelację , uczestniczka E. K. domagała się jej oddalenia jako pozbawionej usprawiedliwionych podstaw, przy równoczesnym oddaleniu wniosków dowodowych w niej zawartych oraz powołanych w kolejnym piśmie procesowym .

Ponadto zarówno wnioskodawczyni M. M. (1) jak i uczestniczka K. M. (1) złożyły zażalenie na postanowienie Sądu I instancji z dnia 28 maja 2008 roku , którym Sąd na podstawie art. 108 ¹ k.p.c. określił i ustalił wynagrodzenie biegłego z zakresu szacowania nieruchomości A. M. oraz kosztami związanymi z jej wykonaniem w wysokości 610,60 zł obciążył wnioskodawczynię M. M. (1).

Autorki zażalenia - powołując się na naruszenie przez Sąd art. 92 ustawy
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz art. 14 dekretu o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym z dnia 26 października 1950 roku - domagały się uchylenia zaskarżonego postanowienia .

Postanowieniem z dnia 10 lutego 2009 roku ( sygn. akt I Ca 305/08 i I Cz 272/08 ) Sąd Okręgowy w Tarnowie oddalił zarówno apelację jak i zażalenie.

W rozważaniach prawnych Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu I instancji , który uznał , że M. M. (1) nie posiada legitymacji czynnej do występowania z żądaniem zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po E. M. .

Sąd II instancji podkreślił , że uprawnionym do złożenia wniosku o zmianę postanowienia spadkowego jest każdy, kto ma legitymację do żądania stwierdzenia nabycia spadku po określonej osobie , czyli taki podmiot, który ma własny interes prawny w wykazaniu prawidłowego następstwa po spadkodawcy.

Tak rozumianego interesu prawnego Sąd Odwoławczy nie dopatrzył się po stronie M. M. (1) . Jak bowiem zauważył Sąd , wnioskodawczyni jest spadkobierczynią ustawową syna E. M.- S., który zmarł przed matką. Zatem nawet gdyby przyjąć, że podstawą ustalenia kręgu osób dziedziczących po niej spadek jest ustawa , a nie testament z dnia 10 września 1990 roku , to i tak potencjalne prawa spadkowe S. M. po matce w dacie jego śmierci przeszłyby z mocy prawa nie na jego żonę , ale na jego dzieci
w częściach równych, a przecież podstawą dziedziczenia po E. M. jest testament , w którym w ogóle nie wymienia się wnioskodawczyni jako osoby uprawnionej do spadku .

Ponadto z treści wniosku o zmianę orzeczenia spadkowego ( w ostatecznie podtrzymywanej wersji żądania ) oraz okoliczności faktycznych przytoczonych na jego uzasadnienie nie wynikało , ażeby M. M. (1) domagała się zmiany stwierdzenia nabycia spadku poprzez stwierdzenie praw do spadku po E. M. na jej rzecz . Wnioskodawczyni konsekwentnie wnosiła , by orzeczeniem zmieniającym skorygować jedynie udziały w spadku osób wymienionych
w postanowieniu z dnia 6 czerwca 2005 roku .

Z podanych wyżej względów - w ocenie Sądu II instancji - Sąd Rejonowy trafnie oddalił wniosek M. M. (1) , skoro nie jest ona czynnie legitymowana do złożenia wniosku o zmianę postanowienia spadkowego.

Mając jednak na uwadze fakt , że żądanie zmiany postanowienia spadkowego było popierane przez uczestniczki : K. M. (1) i K. Ś. , które bez wątpliwości są legitymowane do złożenia tego rodzaju wniosku , Sąd rozważył , czy przytoczone okoliczności nie uzasadniają zmiany orzeczenia z dnia
6 czerwca 2005 roku .

Ponieważ K. M. (1) i K. Ś. brały udział
w postępowaniu w sprawie I Ns 696/04 , Sąd Okręgowy wskazał na szczególnie ostre warunki postawione przez ustawodawcę w art. 679 k.p.c. tym podmiotom
( inicjatorom postępowania o zmianę postanowienia spadkowego ) , które uczestniczyły w postępowaniu zakończonym prawomocnym orzeczeniem objętym wnioskiem . Otóż w takim przypadku przyczyną żądania zmiany może być taka podstawa, której wnioskodawca nie mógł powołać w postępowaniu zakończonym prawomocnym postanowieniem spadkowym, a ponadto przyczynę ( podstawę ) tę musi przytoczyć we wniosku składanym nie później niż przed upływem roku od chwili, w której mógł powołać się na tę przyczynę .

W uznaniu Sądu Okręgowego powyższe warunki ustawowe nie zostały spełnione zarówno przez K. Ś. jak i przez K. M. (1) , tzn. wymienione uczestniczki nie zachowały rocznego terminu ( K. M. (1) poparła wniosek matki pismem procesowym przesłanym do Sądu Rejonowego
w dniu 1 grudnia 2006 roku , a więc podstawy do zmiany orzeczenia spadkowego po E. M. powołała ona dopiero po upływie 17 miesięcy od daty prawomocności orzeczenia objętego wnioskiem , zaś stanowisko K. Ś. co do żądania zmiany orzeczenia spadkowego - po raz pierwszy - zostało zaprezentowane w piśmie procesowym przesłanym do Sądu w dniu 12 kwietnia 2007 roku , a zatem po upływie blisko 22 miesięcy od daty prawomocności orzeczenia z dnia 6 czerwca 2005 roku ) , a nadto wszystkie podstawy ewentualnej zmiany orzeczenia spadkowego powołane w pismach procesowych nie miały cechy nowości - w rozumieniu art. 679 k.p.c. - i mogły być przytaczane przez uczestniczki tak w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku , jak i w środku odwoławczym złożonym od postanowienia Sądu Rejonowego
w Bochni z dnia 6 czerwca 2005 roku.

Sąd Okręgowy nie zgodził się również z zarzutami podniesionymi przez skarżące w zażaleniu od postanowienia Sądu Rejonowego w Bochni z dnia 28 maja 2008 roku, podając , iż wykonanie zadania eksperckiego na podstawie postanowienia Sądu , który uzna je za konieczne do podjęcia stanowczego rozstrzygnięcia zawsze wiąże się z koniecznością pokrycia przez strony związanych z tym kosztów, co następuje nawet wtedy , gdy ostatecznie Sąd nie wykorzysta opinii przy rozstrzyganiu sprawy.

Jednocześnie Sąd II instancji uznał , że powołany w zażaleniu przepis art. 92 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w przypadku wynagrodzenia dla biegłego sądowego A. M. w ogóle nie miał zastosowania , gdyż wprawdzie rachunek za wykonaną opinię biegły złożył z przekroczeniem wymienionego tam terminu , ale w aktach sprawy brak jest stosownego pouczenia dla biegłego wynikającego z brzmienia ust. 4 tego przepisu . Oznacza to , że termin trzydniowy , o jakim mowa w ust.2 tej normy nie rozpoczął biegu.

Ponieważ interesy stron były w postępowaniu wzajemnie sprzeczne
( pomiędzy wnioskodawczynią a uczestniczką E. K. ) , to Sąd I instancji mógł kosztami postępowania obciążyć wnioskodawczynię - na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. - której żądanie zostało w całości oddalone.

Od postanowienia Sądu Okręgowego w Tarnowie z dnia 10 lutego 2009 roku skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego złożyły wnioskodawczyni M. M. (1) oraz uczestniczka K. M. (1) .

W wyniku rozpoznania przedmiotowej skargi kasacyjnej , Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2010 roku ( sygn. akt III CSK 178/09 ) uchylił zaskarżone postanowienie w części oddalającej apelację oraz zażalenie ( w zakresie punktu II postanowienia Sądu Rejonowego w Bochni z dnia 28 maja 2008 roku)
i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Tarnowie , pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do swojego orzeczenia na wstępie odniósł się do zawartych w skardze kasacyjnej zarzutów naruszenia prawa procesowego ,
w tym zarzutu nieważności postępowania przed Sądem Okręgowym oraz zarzutu nieuwzględnienia przez Sąd Okręgowy nieważności postępowania w sprawie I Ns 696/04 .

Zarzuty te Sąd Najwyższy uznał za niezasadne .

Sąd Najwyższy podkreślił , że zarzutu nieważności postępowania przed Sądem II instancji nie można wywodzić z faktu nieuwzględnienia przez Sąd Okręgowy zarzucanej przez wnioskodawczynię i uczestniczki postępowania : K. M. (1) K. Ś., nieważności postępowania w innym prawomocnie zakończonym postępowaniu przed Sądem Rejonowym w Bochni
o sygnaturze I Ns 696/04. Jak podał Sąd Najwyższy zarzut nieważności tego postępowania mógł być wykazywany jedynie w razie wniesienia apelacji od postanowienia kończącego to postępowanie albo w postępowaniu o jego wznowienie na podstawie art. 524 k.p.c. w zw. z art. 399 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. W postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 679 § 1 k.p.c. nie podlegała zaś badaniu prawidłowość postępowania, które zakończyło się wydaniem prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po E. M., w tym również, czy postępowanie to dotknięte było nieważnością . Dlatego dla rozstrzygnięcia
w sprawie wszczętej na podstawie art. 679 § 1 k.p.c. nie ma żadnego znaczenia eksponowana w skardze kasacyjnej okoliczność podpisania z opóźnieniem przez protokolanta protokołu rozprawy z dnia 31 maja 2005 roku przed Sądem Rejonowym w Bochni w sprawie o sygnaturze I Ns 696/04.

Sąd Najwyższy nie dostrzegł również uchybień w działaniach Sądu II instancji polegających na pominięciu wniosków dowodowych oraz zaniechaniu zbadania przytoczonych podstaw na uzasadnienie zmiany orzeczenia z dnia 6 czerwca 2005 roku , a to z tego powodu , że Sąd Okręgowy ( podobnie jak Sąd I instancji ) uznawał, że wnioskodawczyni M. M. (1) nie posiada legitymacji do zgłoszenia wniosku o zmianę postanowienia spadkowego , zaś uczestniczki popierające ten wniosek mogły powołać się na te podstawy w postępowaniu
o stwierdzenie nabycia spadku .

Za trafny Sąd Najwyższy uznał natomiast podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 679 k.p.c. w zw. z art. 1025 k.c. w brzmieniu obowiązującym w chwili złożenia wniosku o zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zgodnie z którym Sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę.

Sąd Najwyższy odwołując się do wcześniejszych swoich orzeczeń wskazał , na szeroką interpretację interesu, o którym stanowi art. 1025 § 1 k.c. , co oznacza , że interes posiadają nie tylko spadkobiercy, osoby uprawnione do zachowku, zapisu, czy też wierzyciele spadku . Uprawnienie do złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po współwłaścicielu nieruchomości na rzecz jego spadkobierców ma również współwłaściciel nieruchomości, chociaż sam nie rości sobie praw do spadku .

Sąd Najwyższy podkreślił , iż wnioskodawczyni M. M. (1) nie była uczestnikiem postępowania w sprawie I Ns 696/04 , a zatem miał do niej zastosowanie art. 679 § 2 k.p.c. Przepis ten nie określa zaś pojęcia zainteresowanego , a w orzecznictwie oraz w doktrynie prawa przyjmuje się, że pojęcie zainteresowanego, który może zgłosić wniosek o wszczęcie postępowania
w trybie art. 679 § 2 k.p.c., należy interpretować szeroko. W konsekwencji przyjmuje się, że krąg osób, które mogą zainicjować postępowanie w tym trybie odpowiada temu samemu kręgowi osób, które mogą wystąpić w wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku . Nadto przy wykładni art. 679 § 2 k.p.c. należy mieć na uwadze, że przepis ten w odróżnieniu od art. 524 § 2 k.p.c. - regulującego możliwość żądania wznowienia postępowania nieprocesowego przez zainteresowanego, który nie był uczestnikiem postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy - nie uzależnia prawa do żądania zmiany bądź uchylenia prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku od wykazania, że orzeczenie to narusza jego prawa.

Przy tych uwagach Sąd Najwyższy – odmiennie od Sądu Okręgowego – uznał, że wnioskodawczyni M. M. (1) była zainteresowaną
w rozumieniu art. 679 § 2 k.p.c. do wszczęcia postępowania o zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po E. M.. Wnioskodawczyni wprawdzie nie rościła sobie żadnych praw do spadku po spadkodawczyni , jednakże była spadkobierczynią zmarłego w dniu 26 stycznia 1990 roku S. M., (syna wnioskodawczyni), który z kolei był spadkobiercą W. M. ( męża spadkodawczyni E. M. ), zmarłego w dniu 17 maja 1966 roku . Dlatego, co do przedmiotów wchodzących
w skład masy spadkowej po W. M. pomiędzy jego spadkobiercami (bądź ich następcami) a spadkobiercami E. M. zachodzi stosunek współwłasności. Z chwilą bowiem śmierci W. M. wspólność ustawowa pomiędzy E. i W. - małżeństwem M. uległa przekształceniu we wspólność ułamkową. Wnioskodawczyni może być więc współwłaścicielem rzeczy i praw wchodzących w skład wspólności majątkowej małżeńskiej E. i W. M..

Nie ma przy tym znaczenia, że wnioskodawczyni żądała zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku tylko w zakresie przyjętych ułamków, w jakich wskazani w tym postanowieniu spadkobiercy odziedziczyli spadek. Według bowiem art. 679 § 1 k.p.c. w ramach żądania zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku można domagać się także ustalenia, że udział spadkobiercy jest inny niż stwierdzony w prawomocnym postanowieniu.

Sąd Najwyższy zakwestionował również stanowisko Sądu Okręgowego , zgodnie z którym warunków do zmiany orzeczenia spadkowego w trybie art. 679 § 1 k.p.c. nie zachowały również uczestniczki K. M. (1) i K. Ś. , które popierały wniosek M. M. (1) , wskazując na brak konsekwencji w wypowiedziach Sądu . Z jednej bowiem strony Sąd Okręgowy uznał, że uczestniczki nie dochowały warunków określonych w art. 679 § 1 k.p.c., warunkujących możliwość wystąpienia z wnioskiem o zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, a z drugiej zaś strony Sąd Okręgowy przyjął, że uczestniczki nie udowodniły swoich twierdzeń dotyczących składników masy spadkowej po E. M.. Sąd Najwyższy zgodził się z Sądem Okręgowym , że art. 679 § 1 zd. 2 k.p.c. - w odniesieniu do osoby , która była uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku - wymaga , aby żądanie zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku opierała na podstawie, której nie mogła powołać w tym postępowaniu .

W przypadku wymienionych uczestniczek żądanie zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku było jednak uzasadnione przede wszystkim tym, że w skład spadku po E. M. nie wchodził wyodrębniony lokal nr (...) położony na piętrze budynku położonego w B. przy ul. (...) , a tej podstawy uczestniczki nie mogły powołać w prawomocnie zakończonym postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Z dokumentów sądowych przedstawiających stan prawny tego lokalu i nieruchomości wspólnej wynikało bowiem , że w czasie, gdy toczyło się postępowanie spadkowe zakończone prawomocnym postanowieniem lokal ten został prawnie wyodrębniony i stanowił własność E. M.. Taki też stan prawny został przyjęty przez Sąd Rejonowy, który orzekał w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po E. M. oraz przez Sąd Rejonowy, który orzekał w sprawie o zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po E. M..

Sąd Okręgowy nie uwzględnił jednakże tej okoliczności , że wnioskodawczyni i uczestniczka K. M. (1) dopiero z pisma Departamentu Sądów Powszechnych Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 10 stycznia 2006 roku dowiedziały się, że wniosek E. M. z dnia 15 kwietnia 1975 roku o wpis do ksiąg wieczystych jej praw do nieruchomości położonej w B. przy ul. (...) oraz wyodrębnionej z niej nieruchomości lokalowej, nie został faktycznie rozpoznany oraz , że po interwencji Ministerstwa Sprawiedliwości zostały wydane rozstrzygnięcia sądowe dotyczące tych nieruchomości , przesądzające o ich statusie prawnym.

W konsekwencji tego - zdaniem Sądu Najwyższego - nie można odeprzeć zarzutu naruszenia art. 679 § 1 k.p.c. w stosunku do uczestniczki postępowania K. M. (1), jak również zarzutu naruszenia art. 381 k.p.c. , albowiem wnioski dowodowe złożone na etapie postępowania apelacyjnego zmierzały – między innymi - do wykazania treści rozstrzygnięć, jakie zapadły w stosunku do nieruchomości wspólnej oraz lokalu mieszkalnego ­wchodzących w skład spadku po E. M. oraz wykazania istnienia innych składników masy spadkowej. Sąd Okręgowy nie wyjaśnił zaś , które z powołanych okoliczności i dowodów i dlaczego uznał za spóźnione.

Sąd Najwyższy uznając za uzasadnioną powołaną w skardze kasacyjnej podstawę naruszenia prawa procesowego , stwierdził , iż przedwczesne byłoby wypowiadanie się co do podniesionych w skardze zarzutów naruszenia prawa materialnego.

Już po wydaniu orzeczenia przez Sąd Najwyższy , zmarła uczestniczka E. K. .

Postanowieniem z dnia 19 września 2012 roku Sąd Okręgowy w Tarnowie wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestników następców prawnych E. K. , a to : K. P. , A. K. (2) , A. K. (1) i P. K. .

W dniu 25 czerwca 2013 roku wnioskodawczyni M. M. (1)
i uczestniczka K. Ś. złożyły pismo procesowe ( z dnia 14 czerwca 2013 roku , k. 855 ) , w którym podtrzymały swoje dotychczasowe stanowisko prezentowane przed Sądem I instancji oraz w toku postępowań odwoławczych , tj. domagały się zmiany orzeczenia z dnia 6 czerwca 2005 roku poprzez stwierdzenie , że spadek po E. M. dziedziczą na podstawie testamentu w równych częściach - po 1/3 części : T. M. , K. M. (1) oraz K. Ś. .

W uzasadnieniu tego stanowiska wnioskodawczyni i uczestniczka podały , że w sprawie nie występuje wątpliwość co do charakteru dokonanego rozrządzenia
w testamencie z dnia 10 września 1990 roku , toteż nie ma zastosowania przepis art. 961 k.c. Z drugiej strony już sam fakt nieistnienia odrębnej własności lokalu nr (...) przesądza o tym , że ustalone w sprawie I Ns 696/04 udziały nie odpowiadają rzeczywistemu stanowi . Wnioskodawczyni i uczestniczka podniosły , iż dokonanie wyceny składników majątku spadkowego E. M. na chwilę obecną nie jest możliwe , toteż dla ustalenia udziałów spadkobierców testamentowych należy sięgnąć do rozwiązania wynikającego z przepisu art. 960 k.c.

W wyniku ponownego rozpoznania apelacji i zażalenia wnioskodawczyni M. M. (1) i uczestniczki K. M. (1) , Sąd Okręgowy wydał
w dniu 25 czerwca 2013 roku postanowienie ( sygn. akt I Ca 371/12 i I Cz 326/12 ) , którym :

- uchylił postanowienie Sądu Rejonowego w Bochni z dnia 10 kwietnia 2008 roku
w punktach : 1 , 3 i 4 i w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowań odwoławczych ( pkt I),

- oddalił apelację w pozostałej części ( pkt II ) ,

- uchylił postanowienie Sądu Rejonowego w Bochni z dnia 28 maja 2008 roku
w punkcie II i w tym zakresie sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi
I instancji ( pkt III) ,

- oddalił zażalenie w pozostałym zakresie ( pkt IV) .

Sąd Okręgowy w Tarnowie wydając tej treści rozstrzygnięcia przyjął , że Sąd Rejonowy w Bochni , powołując się przede wszystkim na brak legitymacji czynnej M. M. (1) do złożenia wniosku o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku , nie rozpoznał istoty sprawy .

Powyższe orzeczenie Sądu Okręgowego zaskarżyły zażaleniem do Sądu Najwyższego wnioskodawczyni M. M. (1) oraz uczestniczka K. M. (1) .

Postanowieniem z dnia 18 października 2013 roku ( III CZ 45/13 ) Sąd Najwyższy :

- uchylił postanowienie Sądu Okręgowego w części uchylającej postanowienie Sądu Rejonowego w Bochni z dnia 10 kwietnia 2008 roku ( pkt I ) , pozostawiając Sądowi Okręgowemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego ,

- odrzucił zażalenie w pozostałej części .

W uzasadnieniu do tego orzeczenia Sąd Najwyższy nie podzielił poglądu Sądu II instancji o nierozpoznaniu przez Sąd Rejonowy istoty sprawy , w sytuacji gdy w uzasadnieniu do zaskarżonego orzeczenia zawarte jest stwierdzenie , iż znikoma wartość pominiętych przez spadkodawczynię w testamencie składników masy spadkowej nie może stanowić wystarczającej podstawy do zmiany orzeczenia spadkowego .

Zażalenie odnoszące się do rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego o kosztach postępowania przed Sądem I instancji , Sąd Najwyższy odrzucił jako niedopuszczalne .

W kolejnych pismach procesowych z dnia 11 kwietnia 2014 roku ( k.964 ) oraz z dnia 14 kwietnia 2014 roku ( k. 965- 969 ) wnioskodawczyni M. M. (1) oraz uczestniczka K. M. (1) żądały jak poprzednio , tzn. domagały się zmiany postanowienia z dnia 6 czerwca 2005 roku poprzez stwierdzenie , że spadek po E. M. na podstawie testamentu z dnia 10 września 1990 roku dziedziczą z dobrodziejstwem inwentarza : T. M. , K. M. (1) i K. Ś. – po 1/3 części .

Skarżące ponownie podały , iż treść testamentu spadkodawczyni nie wywołuje wątpliwości co do charakteru dokonanego w nim rozporządzenia .

Wymienione w testamencie osoby zostały powołane do spadku , stąd też stosowanie w sprawie przepisu art. 961 k.c. jest wyłączone .

Niezależnie od tego apelujące podały , że w oparciu o domniemania faktyczne można ustalić , iż spadkodawczyni w chwili sporządzania testamentu posiadała znaczne oszczędności , pochodzące z uzyskanych środków ze sprzedaży nieruchomości . W chwili obecnej nie da się jednak ustalić składu , ani wartości majątku spadkowego na datę sporządzenia testamentu , ewentualnie na datę otwarcia spadku , co sprawia , że do ustalania udziałów spadkowych nie może być stosowany przepis art. 961 k.c.

Ponadto skarżące zaakcentowały , iż na skutek orzeczeń wydanych
w postępowaniu wieczystoksięgowym , a przede wszystkim na skutek wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie wydanego w sprawie I C 152/08 , którym ustalono , że czynność prawna ustanowienia lokali w budynku przy ul. (...) ( w tym lokalu nr (...)) jest nieważna , nie można przyjąć , że spadkodawczyni w testamencie rozporządziła lokalem . Tymczasem wycena odrębnej własności lokalu sporządzona przez biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości decydowała o ustaleniu wielkości udziałów spadkobierców w majątku spadkowym .

Wobec opisanej wyżej sytuacji – w ocenie skarżących – udziały osób wymienionych w testamencie z dnia 10 września 1990 roku winny zostać określone , przy uwzględnieniu wskazań zawartych w art. 960 k.c.

Sąd Okręgowy rozważył , co następuje :

Apelacja wnioskodawczyni M. M. (1) i uczestniczki K. M. (1) nie zasługiwała na uwzględnienie .

Na wstępie rozważań należy wskazać , iż w odniesieniu do części zarzutów apelacyjnych wypowiedział się już Sąd Najwyższy w wydanym – w wyniku uwzględnienia skargi kasacyjnej wnioskodawczyni i uczestniczki K. M. (1) – w dniu 9 kwietnia 2010 roku postanowieniu ( III CSK 178/09 ).

Sąd Najwyższy w powołanym orzeczeniu przede wszystkim przesądził legitymację M. M. (1) do złożenia wniosku – na podstawie art. 679 k.p.c. – o zmianę postanowienia Sądu Rejonowego w Bochni z dnia 6 czerwca 2005 roku o stwierdzeniu nabycia spadku po E. M. . Co więcej Sąd Najwyższy uznał , że uczestniczka K. M. (1) , popierająca wniosek o zmianę stwierdzenia nabycia spadku mogła żądać zmiany orzeczenia z dnia 6 czerwca 2005 roku z powołaniem się na tę okoliczność , że w skład spadku po E. M. nie wchodził wyodrębniony lokal mieszkalny nr (...) znajdujący się na piętrze budynku położonego w B. przy ul. (...) . Tej podstawy nie mogła bowiem powołać w toku postępowania w sprawie I Ns 696 /04 , skoro dopiero
z pisma Departamentu Sądów Powszechnych Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 10 stycznia 2006 roku dowiedziała się , że wniosek E. M. z dnia 15 kwietnia 1975 roku o wpis do ksiąg wieczystych jej praw do nieruchomości położonej w B. przy ul. (...) oraz wyodrębnionej z niej nieruchomości lokalowej , nie został faktycznie rozpoznany .

Wreszcie Sąd Najwyższy odniósł się do eksponowanego również w apelacji zarzutu nieważności postępowania w sprawie I Ns 696/04 , „fikcyjnego” charakteru tej sprawy – między innymi – z tego powodu , że pod protokołem zamknięcia rozprawy z dnia 31 maja 2005 roku nie było podpisu protokolanta . Otóż Sąd Najwyższy stwierdził , że zarzut nieważności tego postępowania mógł być wykazywany jedynie w razie wniesienia apelacji od postanowienia kończącego to postępowanie albo w postępowaniu o jego wznowienie na podstawie art. 524 k.p.c.
w zw. z art. 399 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. W postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 679 § 1 k.p.c. nie podlegała zaś badaniu prawidłowość postępowania, które zakończyło się wydaniem prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po E. M., w tym również, czy postępowanie to dotknięte było nieważnością .

Sąd Okręgowy rozpoznając ponownie apelację od postanowienia Sądu Rejonowego w Bochni z dnia 10 kwietnia 2008 roku – na podstawie art. 398 ²⁰ k.p.c. – był związany wykładnią prawa dokonaną w tym zakresie przez Sąd Najwyższy .

Wobec powyższego związania nie ma potrzeby wypowiadania się
ponownie w tych samych kwestiach stanowiących przedmiot zarzutów apelacyjnych, ani też odnoszenia się do zgłoszonych na te okoliczności wniosków dowodowych .

Analizę zarzutów apelacyjnych wykraczających poza sporne zagadnienia , rozstrzygnięte już przez Sąd Najwyższy , należy rozpocząć od tych , które dotyczą podstawy faktycznej zaskarżonego orzeczenia . W ramach tych zarzutów skarżące zwracały uwagę na naruszenie szeregu przepisów prawa procesowego regulujących postępowanie dowodowe . Zasadnicze zastrzeżenia dotyczyły : pominięcia przez Sąd I instancji istotnych dowodów z dokumentów , dowodu z przesłuchania stron , błędnie dokonanej wyceny składników majątku spadkowego ( wedle cen z daty orzekania ) oraz naruszenia reguł oceny dowodów wynikających z przepisu art. 233 § 1 k.p.c.

Sąd Okręgowy na etapie postępowania apelacyjnego uzupełnił postępowanie dowodowe i na rozprawie w dniu 6 marca 2014 roku ( k. 934 ) dopuścił dowody
z dokumentów zalegających w aktach spraw ( w tym również w aktach ksiąg wieczystych ) wskazanych przez skarżące w apelacji , jak również dowód
z przesłuchania stron .

Poddając kontroli całość zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego
( zebranego tak przed Sądem I instancji jak i na etapie postępowania apelacyjnego) , Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do zakwestionowania poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleń faktycznych co do składu majątku spadkowego spadkodawczyni E. M. , poza ustaleniami dotyczącymi stanu prawnego nieruchomości położonej w B. przy ul. (...) .

I tak dokumenty zgromadzone w aktach ksiąg wieczystych prowadzonych przez Sąd Rejonowy w Bochni o numerach : (...) , (...) , (...) , (...) , (...) , (...) , (...) , (...) , (...) , (...) , (...) , (...) , (...) , (...) , (...) , (...) , (...)
i (...) potwierdzają , że spadkodawczyni E. M. poza nieruchomością wymienioną w testamencie była jedynie właścicielką parceli gruntowej nr (...) objętej księgą wieczystą nr (...) . Jak wynika z opinii biegłej sądowej
z zakresu geodezji G. S. , parcela ta w części wchodzi w skład działki ewidencyjnej nr (...) stanowiącej drogę , pozostającą w zarządzie Gminy M. (...), a w części została włączona do działek ewidencyjnych : nr (...) ( po wydzieleniu są to działki : nr (...) ) . Jak słusznie zauważa Sąd I instancji składnika majątku spadkowego nie mogła stanowić objęta również księgą wieczystą nr (...) , parcela gruntowa nr (...) . Ta bowiem parcela na podstawie umów : sprzedaży i przeniesienia własności z dnia 19 grudnia 1967 roku i z dnia 21 marca 1968 roku jest objęta księgą wieczystą nr (...) .

Do spadku po E. M. nie należała również parcela gruntowa nr (...) , która na podstawie wyroku Sądu Powiatowego w Bochni z dnia 8 kwietnia 1968 roku ( I C 98/68 ) została wydzielona w oparciu o plan sytuacyjny i urządzono dla niej nową księgę wieczystą nr (...) , z wpisem prawa własności na rzecz T. P. .

Prawdą jest , że w toku niniejszego postępowania skarżące przytaczały szereg okoliczności , które w ich ocenie świadczyć miały o nieważności czynności prawnych dokonywanych z udziałem spadkodawczyni ( między innymi z uwagi na brak decyzji administracyjnej zatwierdzającej podział parcel objętych księgą wieczystą nr (...) ) , jednakże te zastrzeżenia nie miały istotnego znaczenia dla końcowego rozstrzygnięcia , z uwagi na konieczność przyjmowania stanu rzeczy z chwili sporządzenia testamentu , który oceniał i uwzględniał sam testator ( do tego zagadnienia Sąd jeszcze powróci w dalszej części rozważań ) .

Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwalał również na określenie odmiennego od przyjętego w postępowaniu w sprawie I Ns 696/04 składu mienia ruchomego pozostałego w spadku po E. M. , jak również na ustalenie , że w spadku po E. M. pozostały środki pieniężne
( oszczędności ) . Wprawdzie skarżące w toku postępowania przed Sądem I instancji w licznych pismach procesowych oraz w apelacji wskazywały na składniki majątku spadkowego w postaci wartościowej biżuterii , wartościowego fortepianu firmy B. oraz na pozostawione przez spadkodawczynię oszczędności , ale na tę okoliczność nie przedstawiły żadnych dowodów . Z przeprowadzonego zaś na etapie postępowania apelacyjnego dowodu z przesłuchania stron wcale nie wynika , by
w dacie sporządzania testamentu ( w dniu 10 września 1990 roku ) wymienione składniki miały przynależeć do majątku spadkodawczyni .

Zarówno wnioskodawczyni M. M. (1) jak i uczestniczki : K. M. (1) i K. Ś. w toku słuchania w charakterze strony nie zgłaszały istotnych zastrzeżeń do listy ruchomości sporządzonej w toku postępowania w sprawie I Ns 696/04 , które następnie zostały objęte wyceną przez biegłego sądowego . Wnioskodawczyni M. M. (1) po okazaniu jej spisu ruchomości zawartego w opinii biegłego sądowego A. M. oraz zalegających w aktach sprawy fotografii podała : „Ja mówiąc o pięknym wyposażeniu jej lokalu miałam na myśli meble , porcelanę widoczne na fotografiach”; ( po okazaniu wnioskodawczyni wykazu ruchomości ) „…….te przedmioty stanowiły majątek spadkowy , a dodatkowo podaję , że były jeszcze : całe wyposażenie kuchni, łazienki , pralka , wieszaki w przedpokoju , dywany” ( k. 935 ) . Podobnie zeznawały uczestniczki : K. M. (1) i K. Ś. i tak :

- K. M. (1) zeznała : „Wiadomo mi , że została w poprzednim postępowaniu sporządzona lista tych przedmiotów . Ja w zasadzie do tej listy nie mam zastrzeżeń” ( k. 1065 ) ;

- K. Ś. : „Mnie również była znana lista przedmiotów spisana
w poprzednim postępowaniu . Wydaje mi się , że ta lista była zupełna” ( k. 1066 ) .

Zarówno wnioskodawczyni jak i uczestniczki twierdziły jedynie , iż wspomniana lista nie obejmowała fortepianu . O ile wnioskodawczyni i uczestniczki były zgodne co do tego , że widziały fortepian w lokalu zajmowanym przez spadkodawczynię E. M. , to już kwestia przynależności tego składnika do majątku spadkowego oraz fakt pozostawania tego instrumentu w mieszkaniu spadkodawczyni nie były jasne .Wnioskodawczyni ogólnie zeznawała , że widziała w lokalu zajmowanym przez E. M. fortepian i zaprzeczyła , by miała ten instrument do siebie zabrać . Uczestniczka K. M. (1) , chociaż zaliczała do składników majątku spadkowego fortepian , to jednak podała , że : „wydaje mi się , że tego fortepianu w mieszkaniu nie było już za życia E. M.” ( k. 1065 ) . Z kolei uczestniczka K. Ś. w tej kwestii złożyła następującej treści zeznania : „Fortepian został zakupiony przez R. M. . Był to prezent dla wnuków , między innymi dla mojego ojca , który na tym fortepianie grał . Nie wiem , kiedy ten fortepian zniknął z lokalu , ale nie było go na pewno po śmierci E. M. . Od mojego ojca wiem , że ten fortepian zakupiła R. M. i że był to prezent od niej dla niego” ( k.1066 ) . Pomimo tak stanowczych zeznań
( z powołaniem się na informacje uzyskane od ojca ) , uczestniczka K. Ś. po odczytaniu jej zeznań sprostowała swoją wypowiedź , podając , iż fortepian istotnie zakupiła R. M. , ale dokładnie nie wie , czy był to prezent dla ojca, przy czym wie , że ojciec na tym fortepianie grał ( k. 1066 ) .

W żadnym razie przynależności fortepianu do majątku spadkodawczyni
w dacie sporządzania testamentu nie potwierdziła uczestniczka E. K. . Wymieniona uczestniczka w złożonym w toku postępowania przed Sądem I instancji piśmie z dnia 5 grudnia 2006 roku wprawdzie stwierdziła , że fortepian wchodził
w skład spadku po W. M. i E. M. , ale podała że fortepian został zabrany przez wnioskodawczynię ( pismo z dnia 5 grudnia 2006 roku , k. 29 ) . Będąc zaś słuchana w charakterze strony , uczestniczka E. K. zeznała : „ Ja nie znalazłam w domu innych ruchomości należących do E. M. , które nie byłyby objęte spisem sporządzonym przez biegłego M.” ( k. 138 ) .

W oparciu o zeznania wnioskodawczyni i uczestniczek nie można było również poczynić ustaleń w kwestii przynależności do majątku spadkowego E. M. biżuterii oraz oszczędności .

Uczestniczki : K. M. (1) i K. Ś. wprost zeznały , iż nie wiedzą , czy w spadku po E. M. pozostały jakieś oszczędności , ani też nie posiadają informacji na temat pozostawionej przez spadkodawczynię biżuterii ( k. 1065 i 1066 ) .

Wnioskodawczyni M. M. (1) słuchana dwukrotnie w charakterze strony , również nie przekazała precyzyjnych informacji , które by pozwalały na zaliczenie do spadku po E. M. wartościowej biżuterii oraz oszczędności .

Składając zeznania przed Sądem I instancji wnioskodawczyni zeznała : „Nie wykluczam również , że w skład spadku po E. M. mogła wchodzić również biżuteria , czy pieniądze . Na pewno miała i pieniądze i biżuterię . Nie potrafię wskazać kwoty tych pieniędzy . Nie potrafię również sprecyzować dokładnie, jaką biżuterię posiadała E. M. . Natomiast konkretnie , co to było i jak wyglądało , to tego ja już nie wiem” ( k. 137 ) .

W trakcie ponownego słuchania w charakterze strony , wnioskodawczyni
z kolei zeznawała :

- „Ja w zasadzie do chwili śmierci spotykałam się z E. M. i wiem , że ona sprzedawała nieruchomości i wspominała o dolarach , które posiada” ( k. 934) ;

- „O sprzedaży nieruchomości przez E. M. ja dowiedziałam się po jej śmierci ; tak więc przed śmiercią nie mówiła mi , że ma pieniądze ze sprzedaży gruntów , ale mówiła , że dolary posiada . Ja nie wypytywałam , jaka to była ilość tych dolarów” ( k. 934 ) ;

- „Z biżuterii , to widziałam u E. M. jedynie skromny pierścionek
i obrączkę oraz naszyjnik” ( k. 935 ) .

Rozpytywana na te same okoliczności uczestniczka E. K. podała : „Z tego co ja pamiętam , babcia E. M. nigdy nie nosiła żadnej biżuterii ,
z wyjątkiem obrączki , w której została pochowana . Sądzę , że babcia nie zostawiła żadnych pieniędzy . Gdyby tak było , to napisałaby coś o tym w testamencie . Nie mam żadnej wiedzy na temat biżuterii E. M. , jak również na temat jej pieniędzy . Ja w domu również nie znalazłam żadnej biżuterii” ( k. 138 ) .

Jak stąd wynika wnioskodawczyni M. M. (1) swoje twierdzenie
o pozostawionych w spadku oszczędnościach opiera na wnioskowaniu , tj. z faktu sprzedaży nieruchomości wyprowadza wniosek , że środki stąd uzyskane musiała spadkodawczyni zgromadzić w postaci oszczędności . Tenże fakt został również wskazany w piśmie pełnomocnika uczestniczki K. M. (1) z dnia 14 kwietnia 2014 roku ( k. 966 ) jako podstawa domniemania faktycznego .

Stosownie do treści art. 231 k.p.c. , Sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy , jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów .

Fakt dokonywania przez E. M. czynności prawnych ( umów sprzedaży nieruchomości ) , również w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia jest bezsporny . Na tej podstawie - przy zastosowaniu zasad logiki i doświadczenia życiowego – nie jest możliwe stwierdzenie z wysokim stopniem prawdopodobieństwa , że wnioskodawczyni poczyniła oszczędności i w dacie sporządzania testamentu posiadała środki pieniężne . Przeciwnie z dowodów osobowych ( w tym również zeznań wnioskodawczyni M. M. (1) ) wynika , że spadkodawczyni E. M. żyła skromnie , nie miała własnych dochodów i utrzymywała się z renty po mężu , a dodatkowo dbała o nieruchomość położoną w B. przy ul. (...) . Zasady doświadczenia życiowego podpowiadają , że w takiej sytuacji ( przy uwzględnieniu ówczesnej sytuacji właścicieli nieruchomości ) spadkodawczyni zmuszona była przeznaczać środki pochodzące ze sprzedaży nieruchomości na swoje własne utrzymanie oraz utrzymanie nieruchomości w należytym stanie technicznym .

Niezależnie od tego skarżące nie przedstawiły jakichkolwiek dowodów dla wykazania wysokości ewentualnych oszczędności pozostałych w spadku po E. M. .

Odmiennie przedstawia się - tak mocno akcentowana w toku postępowania przez skarżące – kwestia stanu prawnego nieruchomości położonej w B. przy ul. (...) , do której odnosi się dyspozycja spadkodawczyni zawarta w testamencie z dnia 10 września 1990 roku . Tak wnioskodawczyni jak i uczestniczki powołując się na nieważność czynności prawnej ustanowienia odrębnej własności lokali ,
w tym lokalu nr (...) , jak również na uchybienia popełnione w postępowaniu wieczystoksięgowym przy dokonywaniu wpisów w księgach wieczystych : nr (...) Sądu Rejonowego w Bochni wskazywały , że rozrządzenie spadkodawczyni nie dotyczyło nieruchomości lokalowej ( lokalu nr (...) ) , lecz co najwyżej udziału w nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) , której częścią składową jest budynek położony w B. przy ul. (...) .

Sąd I instancji w stanie faktycznym sprawy ustalił , że na podstawie postanowienia Sądu Powiatowego w Bochni z dnia 5 lutego 1975 roku ( sygn. akt
I Ns 32/75 ) spadkodawczyni E. M. była wyłączną właścicielką lokalu nr (...) zlokalizowanego na piętrze budynku przy ul. (...) i z lokalem tym związany był udział wynoszący ½ części w prawie własności nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) . Jednocześnie Sąd Rejonowy wskazał , iż dopóki nie zostaną zakończone właściwe postępowania dotyczące nieruchomości położonej w B. przy ul. (...) , brak jest podstaw do czynienia ustaleń sprzecznych
z treścią dokumentów urzędowych .

W toku postępowania apelacyjnego sytuacja uległa zmianie o tyle , że zakończyło się prawomocnym wyrokiem toczące się przed Sądem Okręgowym
w Tarnowie postępowanie z powództwa K. Ś. o ustalenie nieważności czynności prawnej , tj. umowy z dnia 5 kwietnia 1960 roku ( Rep. (...)) .

Na podstawie akt sprawy I C 152/08 Sąd Okręgowy ustalił , że w dniu 12 maja 2009 roku Sąd Okręgowy w Tarnowie wydał wyrok , w którym :

- ustalił , że czynność prawna ustanowienia odrębnej własności lokali objęta aktem notarialnym z dnia 5 kwietnia 1960 roku ( Rep. (...) ) jest nieważna ,

- ustalił , iż ważna i skuteczna jest zawarta w formie aktu notarialnego z dnia
5 kwietnia 1960 roku ( Rep. (...)) umowa sprzedaży nieruchomości położonej w B. , objęta LWH(...)składającej się z działki budowlanej nr (...)
o powierzchni 6a 69 m ^{( 2 )}, której częścią składową jest dom murowany , jednopiętrowy położony w B. ul. (...) przez M. G. jako pełnomocnika , imieniem Z. S.– R. M.w połowie oraz W. M. i jego żonie E. M. do wspólności ustawowej w drugiej połowie .

W tym zakresie ustalenia faktyczne Sądu I instancji podlegały modyfikacji .

Powyższa zmiana , wynikająca z powołanego wyżej orzeczenia z dnia 12 maja 2009 roku nie powodowała jednakże konsekwencji , na które zwracają uwagę skarżące w swoich pismach procesowych , w tym w apelacji . W szczególności nie można przyjąć , iż wskutek stwierdzenia nieważności czynności prawnej ustanowienia odrębnej własności lokalu , błędny był przedmiot wyceny ( lokal nr (...) ) zarówno w postępowaniu w sprawie I Ns 696/04 oraz w toku niniejszego postępowania , a już zupełnie nie do przyjęcia jest stwierdzenie , by ta okoliczność miała uzasadniać ustalenie wysokości udziałów spadkobierców testamentowych E. M. w oparciu o wskazania zawarte w przepisie art. 960 k.c.

Faktem jest , że nieważność czynności prawnej , o której mowa w art. 58 k.c. ( nieważność bezwzględna ) oznacza , iż czynność prawna nie wywołała i nie może wywołać żadnych skutków prawnych objętych wolą stron. Nieważność powstaje
z mocy samego prawa i datuje się od samego początku , tzn. od chwili dokonania nieważnej czynności prawnej .

Trzeba jednak ponownie nawiązać do wcześniejszej wypowiedzi , która zostanie rozwinięta w rozważaniach poświęconych zarzutom naruszenia prawa materialnego , że przy wykładni testamentu musi być analizowany stan rzeczy
z chwili sporządzenia testamentu , który oceniał i uwzględniał sam testator .

Tak więc objęcie wyceną lokalu nr (...) było prawidłowe .

Trzeba natomiast zgodzić się ze skarżącymi , że w opiniach sporządzonych
w toku niniejszego postępowania ( podobnie jak w postępowaniu zakończonym postanowieniem z dnia 6 czerwca 2005 roku ) zastosowano błędną metodę wyceny składników majątku spadkowego , tzn. przyjęto ich aktualną wartość . Tymczasem w orzecznictwie zgodnie przyjmuje się , że miarodajną chwilą dla oceny , czy przedmioty przeznaczone oznaczonym osobom w testamencie wyczerpują cały spadek oraz jaki jest udział w spadku , odpowiadający wartości przeznaczonych przedmiotów , jest chwila sporządzenia testamentu . Z tej daty należy przyjmować zarówno stan przedmiotów wymienionych w testamencie jak i ich wartość ( zob. między innymi postanowienie Sądu Naj. z dnia 3 listopada 2004 roku, III CK 472/03, Lex nr 146714 , postanowienie Sąd Naj. z dnia 14 lipca 2005 roku , III CK 694/04 , nie publikowane oraz postanowienie Sądu Naj. z dnia 23 stycznia 2008 roku , V CSK 378/07 , Lex nr 515714 ) .

Wskazana wadliwość opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości,
sporządzonej w toku niniejszego postępowania nie miała jednak istotnego znaczenia dla końcowego rozstrzygnięcia , bo opinia ta posłużyła jedynie do oceny , czy przedmioty wymienione w testamencie wyczerpują prawie cały spadek .

Przy uwzględnieniu powyższych uwag oraz modyfikacji podstawy faktycznej wynikającej z wydanego w dniu 12 maja 2009 roku przez Sąd Okręgowy
w Tarnowie wyroku , Sąd II instancji w pozostałym zakresie podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i przyjmuje je za własne .

W stanie faktycznym sprawy powyżej zaprezentowanym brak było przesłanek do zmiany zaskarżonego orzeczenia w kierunku uwzględnienia wniosku o zmianę postanowienia stwierdzającego spadek po E. M. .

Wnioskodawczyni M. M. (1) oraz popierające jej wniosek
o zmianę stwierdzenia nabycia spadku uczestniczki : K. M. (1)
i K. Ś. na uzasadnienie żądania zmiany postanowienia Sądu Rejonowego w Bochni z dnia 6 czerwca 2005 roku przytoczyły identyczne podstawy. Trzeba jednak wskazać , iż przepis art. 679 k.p.c. odmiennie określa sytuację ( w zakresie możliwości przytaczania podstaw do zmiany orzeczenia stwierdzającego spadek ) osób , które były uczestnikami poprzedniego postępowania w stosunku do osób , które zostały w tym w postępowaniu pominięte .

Z przepisu art. 679 § 1 zd. 2 k.p.c. wynika jednoznacznie , że osoba , która była uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku , może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego spadek , gdy żądanie to opiera na podstawie , której nie mogła powołać w tamtym postępowaniu , a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia , w którym uzyskała tę możność . Taka osoba musi więc wykazać , że powołane przez nią fakty i dowody na uzasadnienie żądania zmiany orzeczenia spadkowego pozostawały poza jej dostępem podczas poprzedniego postępowania , przy uwzględnieniu , że chodzi o obiektywną możliwość ich powołania . Ten wymóg podyktowany jest celem postępowania przewidzianego w art. 679 k.p.c. , które nie służy ani naprawie błędów Sądu popełnionych w postępowaniu spadkowym , ani usunięciu skutków zaniedbań, ewentualnie nieznajomości prawa przez uczestników tego postępowania , lecz umożliwieniu zmiany postanowienia spadkowego w razie wykrycia okoliczności
i dowodów , których zainteresowany nie mógł z różnych przyczyn powołać
w postępowaniu spadkowym ( zob. postanowienie Sądu Naj. z dnia 13 października 2004 roku , III CK 82/03 , Lex nr 589986 oraz postanowienie Sądu Naj. z dnia 11 września 2014 roku , III CSK 239/13 , Lex nr 1523438 ) .

Tak więc uczestniczki : K. M. (1) i K. Ś. , które były uczestnikami postępowania w sprawie I Ns 696/04 nie mogły powoływać się na okoliczności w postaci wadliwie ustalonego składu majątku spadkowego , błędnej wykładni testamentu oraz nieprawidłowości popełnionych przy wydawaniu opinii przez biegłego sądowego , która następnie wraz ze zgodnymi oświadczeniami stron co do wartości obrazów stanowiła podstawę do określenia udziałów spadkobierców testamentowych . Na te uchybienia uczestniczki mogły zwracać uwagę w toku postępowania przed Sądem I instancji lub poprzez złożenie apelacji od orzeczenia
z dnia 6 czerwca 2005 roku . Jak zostało to już przesądzone w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2010 roku , uczestniczki mogły żądanie zmiany postanowienia spadkowego opierać jedynie na tej podstawie , że już po wydaniu orzeczenia w sprawie I Ns 696/04 dowiedziały się o zmianie stanu prawnego nieruchomości położonej w B. przy ul. (...) .

Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja wnioskodawczyni M. M. (1) , która nie była uczestnikiem postępowania zakończonego postanowieniem z dnia 6 czerwca 2005 roku . Wnioskodawczyni miała osobiste uprawnienie do podnoszenia wszelkich twierdzeń i zgłaszania wniosków dowodowych - bez ograniczeń przewidzianych w art. 679 § 1 zd. 2 k.p.c. - dla wykazania , że udziały spadkobierców testamentowych dziedziczących spadek
o E. M. są inne niż określone w postanowieniu Sądu Rejonowego
w Bochni z dnia 6 czerwca 2005 roku .

Wnioskodawczyni w toku postępowania przed Sądem I instancji oraz
w trakcie postępowania odwoławczego przytoczyła szereg podstaw , które w jej ocenie przemawiają za koniecznością zmiany postanowienia spadkowego w zakresie wysokości wskazanych w nim udziałów . I tak wnioskodawczyni podawała, że
w postępowaniu w sprawie I Ns 696/04 Sąd nie uwzględnił wszystkich składników majątku spadkowego , dokonał błędnej wyceny tychże składników ( na chwilę orzekania , a nie na moment sporządzenia testamentu), nie uwzględnił tej istotnej okoliczności , że umowa ustanowienia odrębnej własności lokali w nieruchomości położonej w B. przy ul. (...) była nieważna , a zatem testamentem E. M. nie został objęty lokal nr (...) . Ostatecznie wnioskodawczyni stwierdziła , że nie jest możliwe ustalenie składu i wartości majątku pozostałego w spadku po E. M. i zaproponowała określenie udziałów spadkobierców wymienionych
w testamencie z dnia 10 września 1990 roku przy zastosowaniu przepisu art. 960 k.c.

Już w tym miejscu trzeba jasno powiedzieć , iż treść testamentu spadkodawczyni E. M. z dnia 10 września 1990 roku nie uzasadniała ustalenia równych udziałów ( po 1/3 części ) spadkobierców testamentowych
w oparciu o regułę zawartą w przepisie art. 960 k.c.

Wskazany przepis i reguła interpretacyjna w nim zawarta znajduje zastosowanie w przypadku , gdy w testamencie nie zostały określone udziały spadkowe powołanych spadkobierców lub też udziały te zostały określone jedynie
w stosunku do niektórych ze spadkobierców testamentowych .

Zarówno w orzecznictwie jak i w literaturze podkreśla się , że z brakiem określenia wysokości udziałów spadkowych poszczególnych spadkobierców mamy do czynienia jedynie wówczas , gdy mimo wykładni testamentu nie można ustalić wysokości udziałów dla wszystkich lub niektórych spadkobierców . Jeżeli zaś
w treści testamentu zawarte są pewne sugestie ( wskazówki ) co do udziałów poszczególnych spadkobierców , to decydujące znaczenie ma wola spadkodawcy.

Z dyrektywy zawartej w przepisie art. 948 § 1 k.c. wprost bowiem wynika , że przy tłumaczeniu treści testamentu należy dążyć do zapewnienia możliwie pełnego
i wiernego urzeczywistnienia ostatniej woli spadkodawcy . Właściwa – jako wynikająca z teorii woli – jest metoda subiektywno – indywidualna wykładni testamentów ( zob. postanowienie Sądu Naj. z dnia 6 maja 2005 roku , II CK 676/04 , Lex nr 603159 ; S. Wójcik : System prawa prywatnego , Prawo spadkowe , T. 10 , Wyd. C.H. Beck INP PAN Warszawa 2009 , str. 358 oraz E. Skowrońska – Bocian : Komentarz do Kodeksu cywilnego , Księga czwarta – Spadki , Lexis Nexis Warszawa 2008 , str. 143 ) .

W ocenie Sądu Okręgowego z treści testamentu spadkodawczyni E. M. można w drodze jego wykładni – wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżących – wyprowadzić wskazówki co do wielkości udziałów spadkobierców testamentowych . W testamencie tym czytamy bowiem , iż spadkodawczyni zapisuje piętro domu przy ul. (...) wraz z ogródkiem synowi T. i córkom zmarłego syna S. : K. i K. – po połowie , a nadto wszystkie ruchomości synowi T. . Treść tego rozrządzenia odnosząca się do poszczególnych przedmiotów majątkowych , tj. piętra domu oraz ruchomości wyraźnie wskazuje , że ostatecznie zamiarem spadkodawczyni było zróżnicowanie udziałów syna T. oraz spadkobierców nieżyjącego drugiego syna spadkodawczyni S. , skoro T. spadkodawczyni przeznaczyła nadto w testamencie ruchomości ( nie wymieniając ich z nazwy ) . Przy tak sformułowanej dyspozycji na wypadek śmierci oraz uwzględnieniu uzupełniającej reguły interpretacyjnej z art. 961 k.c. , była możliwość określenia wysokości udziałów spadkobierców testamentowych , które odpowiadały stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów . Taką też metodę ustalenia wysokości udziałów spadkowych przyjął Sąd Rejonowy w Bochni w postępowaniu w sprawie I Ns 696/04.

Zaprezentowane przez skarżące - tak w apelacji jak i w licznych pismach procesowych - stanowisko o potrzebie zastosowania do ustalenia wysokości udziałów spadkowych przepisu art. 960 k.c. nie ma oparcia w treści testamentu oraz pozostaje w sprzeczności z jego zapisami . Przepis art. 960 k.c. mógł znaleźć zastosowanie jedynie w zakresie określenia udziałów uczestniczek : K. M. (1) oraz K. Ś. w odniesieniu do połowy nieruchomości
( piętra domu ) , bowiem spadkodawczyni podała w testamencie , że piętro domu zapisuje synowi T. i córkom zmarłego syna S. : K.
i K. – po połowie ( bez określenia udziałów K. M. (1) i K. Ś. w tej połowie ) .

Dodać należy , iż skarżące w zakresie objętych testamentem ruchomości prezentowały zmienne stanowisko , utrzymując ( w nawiązaniu do testamentu R. M. ) , że rozrządzenie spadkodawczyni odnosiło się do rzeczy osobistych spadkodawczyni E. M. , które nie przedstawiają większej wartości , by jednocześnie twierdzić , iż w spadku po spadkodawczyni pozostały wartościowe przedmioty , w szczególności obrazy oraz fortepian . Tymczasem spadkodawczyni
w testamencie nie wypowiada się jakie konkretnie ruchomości przeznacza ( zapisuje) T. M. . Należało więc przyjmować , że dyspozycja odnosiła się do wszystkich ruchomości opisanych w postępowaniu w sprawie I Ns 696/04 , które znajdowały się w lokalu zajmowanym przez spadkodawczynię . Gdyby istotnie tak wykładać testament , tzn. że objęte nim ruchomości to jedynie bezwartościowe przedmioty , to istniałyby przesłanki do określenia udziałów – bez potrzeby wyceny składników majątku spadkowego - w taki sposób , że T. M. przypada udział wynoszący ½ części , zaś uczestniczkom : K. M. (1)
i K. Ś. udziały po ¼ części .

Zupełnie nie do przyjęcia jest takie uzasadnienie dla zastosowania przepisu art. 960 k.c. , zgodnie z którym niemożność ustalenia składu i wartości składników majątkowych wymienionych w testamencie , winna prowadzić do określenia równych udziałów spadkobierców testamentowych – po 1/3 części .

Nie można zapominać , że Sąd Rejonowy w sprawie I Ns 696/04 ustalił skład majątku spadkowego , a następnie wyliczając wartości tychże składników
( w oparciu o opinię biegłego sądowego oraz zgodne oświadczenia stron co do wartości obrazów ) , określił udziały w jakich nabyli spadek po E. M. jej spadkobiercy testamentowi . W postępowaniu o zmianę stwierdzenia nabycia spadku wnioskodawca musi udowodnić , że ustalone udziały postanowieniem , którego wniosek dotyczy nie odpowiadają rzeczywistemu stanowi rzeczy . Nie może się więc zasłaniać przeszkodą w postaci niemożności ustalenia składu i wartości majątku spadkowego z uwagi na upływ czasu , ewentualnie rozporządzenie tymi składnikami przez innego uczestnika postępowania już po otwarciu spadku .

Uwzględniając powyższe uwagi Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu I instancji , w myśl którego do ustalenia udziałów spadkobierców testamentowych powinien znaleźć zastosowanie przepis art. 961 k.c.

Przepis ten – po pierwsze – zawiera regułę interpretacyjną , która pozwala na rozstrzygnięcie ( w razie wątpliwości ) , czy zamiarem spadkodawcy sporządzającego testament było powołanie do spadku , czy też ustanowienie zapisu, a po drugie w przypadku rozporządzenia w testamencie przedmiotami majątkowymi na rzecz kilku osób , wskazuje , że osoby te są powołane do spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów. W przepisie tym zawarta jest więc wskazówka , w jaki sposób należy w takiej sytuacji ustalać wielkość udziałów w majątku spadkowym .

Skarżące nie kwestionowały , że zamiarem spadkodawczyni sporządzającej testament z dnia 10 września 1990 roku było powołanie wymienionych w nim spadkobierców do spadku , a nie ustanowienie na ich rzecz zapisów .

Istotnie jest tak jak podają skarżące , a mianowicie , że dopiero niemożność usunięcia wątpliwości - czy zamiarem spadkodawcy było powołanie do spadku , czy też ustanowienie zapisu - w świetle ogólnych reguł wykładni , otwiera drogę do stosowania przepisu art. 961 k.c. ( tak Sąd Naj. : w postanowieniu z dnia 1 grudnia 2011 roku , I CSK 419/10 , Lex nr 1129075 ; w uzasadnieniu uchwały z dnia 18 grudnia 1990 roku , III CZP 68/90 , OSP z 1991 roku , poz. 182 , w uchwale z dnia 16 września 1993 roku , III CZP 122/93 , OSP z 1994 roku , poz. 177) . Jeżeli więc spadkodawca przeznacza w testamencie określonej osobie ( osobom ) pewne prawa majątkowe , które nie wyczerpują całości spadku , a z wykładni tegoż oświadczenia wynikać będzie , że wolą spadkodawcy było uczynienie jej ( ich ) spadkobiercą , to art. 961 k.c. nie znajdzie zastosowania . Art. 961 k.c. musi bowiem ustąpić naczelnej regule interpretacyjnej , wedle której testament należy tak tłumaczyć , aby najpełniej urzeczywistnić wolę spadkodawcy ( por. E. Skowrońska : Z problematyki powołania spadkobiercy w testamencie , Palestra z 1993 roku , Z. 1-2 , str. 5 oraz
M. Niedośpiał : glosa do postanowienia Sądu Naj. z dnia 8 kwietnia 1999 roku ,
III CKN 190/98 , P.i P. z 2000 roku , Z. 5 , str. 114 ) .

Treść testamentu z dnia 10 września 1990 roku oraz okoliczności jego sporządzenia wskazują , iż wyszczególnione tam osoby zostały powołane do spadku. Oczywiście do takich samych wniosków prowadziło zastosowanie przez Sąd I instancji wskazanej wyżej reguły wykładni z przepisu art. 961 k.c., przy uwzględnieniu wartości składników wymienionych w testamencie oraz pozostających poza testamentem , tyle tylko że Sąd w zaleceniach dla biegłego oznaczył błędnie moment na jaki należy ustalać wartości składników majątkowych wymienionych
w testamencie oraz pozostających poza testamentem ( w tym przypadku rzecz dotyczyła jedynie niewielkiej powierzchniowo parceli gruntowej nr (...) ) .

Skarżące niezależnie od prezentowanego konsekwentnie stanowiska , że udziały spadkobierców testamentowych powinny być ustalone , z zastosowaniem przepisu art. 960 k.c. , podważały również przyjęte przez Sąd Rejonowy w sprawie
I Ns 696/04 podstawy ustalenia udziałów w oparciu o przepis art. 961 k.c.

Wnioskodawczyni zarzucała przede wszystkim nieobjęcie wyceną wszystkich ruchomości , błędne przyjęcie , iż w testamencie spadkodawczyni rozporządziła lokalem nr (...) , w sytuacji gdy umowa ustanowienia odrębnej własności lokali była nieważna , nieuwzględnienie , że ruchomości opisane przez biegłego w sprawie
I Ns 696/04 stanowiły składnik majątku wspólnego E. M. i W. M. i wreszcie wadliwie dokonaną przez biegłego wycenę składników majątku spadkowego , która to wadliwość przejawiała się w tym , że szacunek dotyczył odrębnej własności lokalu nr (...) , a nadto biegły dokonał oszacowania składników majątkowych , przyjmując ich wartość z daty zbliżonej do orzekania
w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku .

Spośród tych zarzutów uczestniczka K. M. (1) - popierająca żądanie zmiany postanowienia spadkowego - mogła się powołać jedynie na zmianę stanu prawnego nieruchomości położonej w B. przy ul. (...) , z przyczyn wcześniej podanych .

Jak już stwierdzono w części uzasadnienia poświęconej ocenie dowodów , wnioskodawczyni nie zdołała udowodnić , by poza przedmiotami ( ruchomościami ) opisanymi w sprawie I Ns 696/04 , miały pozostać w spadku po E. M. inne jeszcze składniki mienia ruchomego , ewentualnie oszczędności .

Najpoważniejszy zarzut związany ze zmianą stanu prawnego nieruchomości przy ul. (...) w B. również nie stanowił okoliczności , która mogłaby mieć wpływ na wysokość ustalonych udziałów .

Obecnie nie ma już wątpliwości , że umowa ustanowienia odrębnej własności lokali z dnia 5 kwietnia 1960 roku jest czynnością nieważną , bo przesądził ten fakt Sąd Okręgowy w Tarnowie w prawomocnym wyroku z dnia 12 maja 2009 roku . Konsekwencją tego ustalenia jest to , że istotnie w budynku w B. przy ul. (...) nie doszło do ustanowienia odrębnej własności lokali i w dacie sporządzania testamentu przez spadkodawczynię nie istniała odrębna własność lokalu nr (...) położonego na piętrze budynku (nieważność czynności prawnej powstaje
z mocy samego prawa i datuje się od samego początku , tzn. od chwili dokonania nieważnej czynności prawnej ustanowienia odrębnej własności lokali ) .

Powyżej już wielokrotnie akcentowano , że miarodajną chwilą dla interpretacji
( wykładni ) rozrządzeń zawartych w testamencie jest moment sporządzenia testamentu . Tylko stan rzeczy z chwili sporządzenia testamentu , który oceniał
i uwzględniał testator , jest miarodajny dla wykładni jego oświadczenia . Podstawowym bowiem założeniem interpretacyjnym powinno być zapewnienie pełnego i wiernego urzeczywistnienia ostatniej woli spadkodawcy .

Poglądy te odpowiadają założeniom interpretacyjnym treści testamentu z art. 948 k.c. Jeżeli ma się bowiem zrealizować dyrektywa z art. 948 k.c. ( zapewnienie możliwie najpełniejszego urzeczywistnienia woli spadkodawcy ) , to wykładni oświadczenia woli testatora nie można dokonywać przez pryzmat okoliczności , które nastąpiły po jego złożeniu , a już zupełnie nie do przyjęcia jest uwzględnianie stanu rzeczy z okresu rozstrzygania przez Sąd o nabyciu spadku ( również o żądaniu zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku ) .

W orzecznictwie nie ma sporu co do tego , że takie subiektywne podejście preferujące punkt widzenia i intencje testatora , obowiązuje również przy wykładni art. 961 k.c. ( zob. postanowienie Sądu Naj. z dnia 23 stycznia 2008 roku , V CSK 378/07 , Lex nr 515714 , postanowienie Sądu Naj. z dnia 21 listopada 2002 roku ,
III CKN 1338/00 , Lex nr 1162682 oraz postanowienie Sądu Naj. z dnia 14 lipca 2005 roku , III CK 694/04 , Lex nr 604040 ) .

Stosując się do takiego kierunku wykładni oświadczenia ostatniej woli , Sąd Okręgowy nie ma wątpliwości , że spadkodawczyni E. M. rozporządzając piętrem domu przy ul. (...) miała na myśli przysługujące jej prawo własności lokalu nr (...) , którego pomieszczenia zlokalizowane były właśnie na tej kondygnacji budynku . Nie można zapominać , że spadkodawczyni uczestniczyła w sporządzaniu umowy ustanowienia odrębnej własności lokali w budynku przy ul. (...) . Co najważniejsze po śmierci męża W. M. , nie kto inny jak spadkodawczyni ( wraz z T. M. i S. M. ) wystąpiła z wnioskiem o dział spadku i zniesienie współwłasności , wymieniając we wniosku , że przedmiotem postępowania jest - między innymi – położony na I piętrze domu przy ul. (...) lokal mieszkalny nr (...) objęty księgą wieczystą nr (...). Spadkodawczyni słuchana następnie w toku tego postępowania w charakterze strony potwierdziła , że przedmiotem postępowania jest – między innymi - wskazany lokal i chciałaby w wyniku działu spadku oraz zniesienia współwłasności otrzymać właśnie tenże lokal . Jednocześnie spadkodawczyni wskazywała na odrębną własność drugiego lokalu nr (...) , który miał przypaść T. M. ( zob. wniosek i protokół rozprawy z dnia
5 lutego 1975 roku w aktach sprawy I Ns 32/75 Sądu Powiatowego w Bochni ) .
W wydanym w sprawie I Ns 32/75 postanowieniu z dnia 5 lutego 1975 roku, spadkodawczyni E. M. otrzymała na wyłączną własność lokal nr (...) objęty księgą wieczystą nr (...) . Następnie spadkodawczyni we wniosku z dnia 15 kwietnia 1975 roku – powołując się na postanowienie Sądu Powiatowego w Bochni
z dnia 5 lutego 1975 roku – domagała się dokonania w dziale II księgi wieczystej nr (...) prowadzonej dla lokalu nr (...) wpisu prawa własności na swoją rzecz –
w miejsce E. M. i W. M. .

W tej sytuacji brak jest jakichkolwiek przesłanek do twierdzenia , że spadkodawczyni E. M. w dacie sporządzania testamentu nie uważała się za wyłącznego właściciela lokalu nr (...) . Opisywanych obszernie przez skarżące
w toku niniejszego postępowania uchybień popełnionych na etapie dokonywania wpisów w księgach wieczystych : nr (...) Sądu Rejonowego w Bochni spadkodawczyni nie obejmowała swoją świadomością .

Pomimo więc nieważności czynności prawnej ustanowienia odrębnej własności lokali , trafnie Sąd Rejonowy zarówno w sprawie I Ns 696/04 , jak również w niniejszym postępowaniu przyjmował , że rozrządzenie zawarte w testamencie odnosiło się do lokalu nr (...) , a tym samym prawidłowo został sprecyzowany przedmiot wyceny w opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości .

Okoliczność , że spadkodawczyni nie objęła działem spadku i zniesieniem współwłasności w sprawie I Ns 32/75 ruchomości ujętych w spisie sporządzonym przez E. K. , a następnie wymienionych w opinii biegłego sądowego nie oznacza , że nie czuła się ona ich wyłączną właścicielką . Były to przedmioty pozostające na wyposażeniu lokalu nr (...) , który spadkodawczyni otrzymała na wyłączną własność na mocy postanowienia Sądu Powiatowego w Bochni z dnia
5 lutego 1975 roku . Dla wyjścia ze współwłasności rzeczy ruchomych nie jest konieczne przeprowadzenie postępowania sądowego . Dokonanie działu spadku
i zniesienia współwłasności w odniesieniu do mienia ruchomego nie wymaga także zawarcia umowy z zachowaniem szczególnej formy . Nawet więc przy założeniu , że ruchomości te stanowiły składniki majątku wspólnego spadkodawczyni i zmarłego męża W. M. , to spadkodawczyni korzystając z tych składników przez wiele lat ( przy dorozumianej zgodzie pozostałych spadkobierców W. M. ) mogła uważać się za wyłącznego właściciela tych rzeczy .

Można jeszcze dodać , iż w orzecznictwie oraz w literaturze rozważane było zagadnienie rozporządzenia przez spadkodawcę w testamencie przedmiotami nie należącymi do niego oraz wpływu takiej dyspozycji na określenie udziałów
w spadku. W tym zakresie przeważa stanowisko – akceptowane również przez Sąd Okręgowy – zgodnie z którym w razie rozporządzenia przez spadkodawcę
w testamencie cudzymi przedmiotami , ich wartość należy także brać pod uwagę przy ustalaniu wielkości udziałów poszczególnych spadkobierców . Spadkodawca rozporządzając bowiem nawet przedmiotem nie należącym do spadku daje wyraz swej woli , aby określony spadkobierca otrzymał w wyniku dziedziczenia pewną wartość ( zob. orzeczenie Sądu Naj. z dnia 19 maja 1975 roku , III CRN 87/75 , nie publikowane , postanowienie Sądu Naj. z dnia 28 października 1997 roku , I CKN 276/97 , OSNC z 1998 roku , Z. 5 , poz. 63 ; E. Skowrońska – Bocian : Komentarz do Kodeksu cywilnego , Księga czwarta – Spadki , Lexis Nexis Warszawa 2008 , str. 146 – 147 oraz S. Wójcik : System prawa cywilnego – Prawo spadkowe , Wyd. PAN , Warszawa – Wrocław – Kraków 1986 , str. 229 oraz M. Pazdan : Kodeks cywilny – Komentarz do art. 450 – 1088 , T.II , Wyd. C.H. Beck Warszawa 2005 , str. 995 ) .

I z tego więc powodu przy ustalaniu udziałów w spadku należało uwzględniać wartość lokalu nr (...) oraz pełną wartość ruchomości .

W niniejszej sprawie skarżące w ogóle nie powoływały się na nieważność testamentu z powodu pozostawania spadkodawczyni w błędzie co do przedmiotu rozrządzenia testamentowego . Jak zresztą wynika z treści art. 945 § 2 k.c. na nieważność testamentu z przyczyn wymienionych § 1 ( w tym nieważność
z powodu błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści ) nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się
o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku. Ten drugi termin dawno już upłynął .

Jedyną więc okolicznością , która mogła decydować o innych udziałach spadkobierców testamentowych ( w stosunku do udziałów określonych postanowieniem z dnia 6 czerwca 2005 roku ) było przyjęcie przez biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości wartości składników majątku spadkowego z daty orzekania o stwierdzeniu nabycia spadku . We wcześniejszych rozważaniach przesądzono ( podzielając zarzut apelacji ) , że miarodajną chwilą dla oceny , czy przedmioty przeznaczone oznaczonym osobom w testamencie wyczerpują cały spadek oraz jaki jest udział w spadku odpowiadający wartości przeznaczonych przedmiotów , jest chwila sporządzenia testamentu . Z tej daty należy przyjmować zarówno stan przedmiotów wymienionych w testamencie jak i ich wartość .

Sąd Okręgowy zdecydował się na uzupełnienie postępowania dowodowego
i dopuścił na etapie rozpoznawania apelacji dowód z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości oraz z zakresu szacowania ruchomości i wyceny dzieł sztuki .

Powyższa decyzja ( pomimo sprzeciwu ze strony skarżących ) wynikała – po pierwsze - stąd , że skarżące wnosząc w apelacji o zmianę postanowienia Sądu Rejonowego w Bochni z dnia 6 czerwca 2005 roku poprzez stwierdzenie spadku po E. M. na rzecz : T. M. , K. M. (1) i K. Ś. – z zastosowaniem przepisu art. 960 k.c. – po 1/3 części , sformułowały również żądanie ewentualne , tj. domagały się stwierdzenia nabycia spadku , przy uwzględnieniu przepisu art. 961 k.c. i ustalenia udziałów wedle wartości poszczególnych przedmiotów wyliczonych wedle cen z daty sporządzenia testamentu lub też z daty otwarcia spadku .

Ponadto Sąd Okręgowy miał na uwadze , iż w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku ( podobnie w postępowaniu o zmianę stwierdzenia nabycia spadku ) rola Sądu jest determinowana ustawowym obowiązkiem działania z urzędu ,
a rozstrzygnięcie zapada bez względu na wnioski stron , lecz stosownie do wyników postępowania dowodowego oraz norm prawa materialnego , znajdujących zastosowanie w ustalonym stanie faktycznym sprawy . Oznacza to , że wskutek złożenia wniosku o zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku , może zapaść orzeczenie niekorzystne dla wnioskodawcy . Zakaz reformationis in peius obowiązuje bowiem tylko w ramach postępowania odwoławczego ( zob. postanowienie Sądu Naj. z dnia 11 września 2014 roku ,
III CSK 239/13 , Lex nr 1523438 , postanowienie Sądu Naj. z dnia 14 października 2009 roku , V CSK 118/09 , Lex nr 564983 oraz postanowienie Sądu Naj. z dnia 19 listopada 1998 roku , III CKN 28/98 , Lex nr 78215 ) .

Niestety sporządzone w toku postępowania apelacyjnego opinie przez biegłą sądową z zakresu szacowania nieruchomości D. Ś. oraz przez biegłą sądową z zakresu wyceny dzieł sztuki J. K.- z uwagi na podniesione w tych opiniach powody - nie dawały podstaw do ustalenia udziałów w spadku , przy uwzględnieniu cen i stanu składników majątkowych z daty sporządzenia testamentu .

I tak biegła sądowa z zakresu szacowania nieruchomości D. Ś. wskazała na niemożność wyceny działki nr (...) na dzień 10 września 1990 roku , wobec braku cen rynkowych nieruchomości porównywalnych zgodnie
z obowiązującymi przepisami prawa w zakresie wyceny ; dlatego też biegła ograniczyła się do wskazania jedynie średniego poziomu cen działek budowlanych
w analizowanym okresie . Jeśli zaś chodzi o wycenę lokalu nr (...) , to wprawdzie biegła ustaliła jego wartość na kwotę 4.847 zł , ale w uzasadnieniu do tej opinii biegła podkreśliła , iż ceny nieruchomości w analizowanych okresie zmieniały się bardzo dynamicznie , występował duży wzrost cen oraz duża inflacja .
W celu więc uwzględnienia wpływu czasu , jaki upłynął od daty zawarcia transakcji nieruchomości porównawczych a datą , na którą została określona wartość przedmiotu wyceny , zastosowano wskaźnik zmiany cen. Z wyliczeń zmienności cen na rynku przedstawionych przez biegłą wynika , iż w roku 1990 , kiedy sporządzany był testament średni miesięczny trend zmiany cen wynosił 17,92 % w skali jednego miesiąca .

Z kolei wyniki opinii biegłej sądowej J. K. w ogóle nie przystawały do cen podanych w opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości . Pomimo , że wymieniona biegła w piśmie z dnia 20 lutego 2015 roku ( k. 1221) wyjaśniła , iż wskazane w pierwotnej opinii kwoty w odniesieniu do wyszczególnionych tam ruchomości uwzględniają wartości ruchomości na datę sporządzenia testamentu , to jednak nie do przyjęcia jest , by ruchomości mogły przewyższać wartość nieruchomości lokalowej . Biegła jednocześnie zaznaczyła , że w oparciu o tak ogólne dane nie jest w stanie dokonać właściwej wyceny przedmiotów .

Podejmowanie w takiej sytuacji kolejnych prób ( z urzędu ) w celu ustalenia wartości składników majątku spadkowego , którymi rozporządziła spadkodawczyni
w testamencie – np. za pomocą opinii innych biegłych – Sąd Odwoławczy uznał za niecelowe .

Jakkolwiek Sąd w sprawie zainicjowanej wnioskiem o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku obowiązany jest podejmować działania z urzędu i ma pełną swobodę orzekania wyznaczoną jedynie normami prawa materialnego oraz wynikami przeprowadzonego postępowania dowodowego , to jednak w razie stwierdzenia , że zgłoszone dowody nie są wystarczające dla wypełnienia obowiązków ciążących na nim z mocy art. 670 k.p.c. , może nałożyć na wnioskodawcę określone obowiązki dowodowe , egzekwować ich wykonanie ,
a w razie potrzeby zastosować konsekwencje procesowe ich niewykonania . Art. 670 k.p.c. nie zwalnia bowiem uczestników postępowania od obowiązku wskazywania dowodów dla stwierdzenia faktów , z których wywodzą skutki prawne . Na uczestniku ( wnioskodawcy ) , który podniósł fakt lub zarzut spoczywa zatem także ciężar udowodnienia jego prawdziwości ( zob. postanowienie Sądu Naj. z dnia 21 grudnia 2011 roku , IV CSK 199/11 , Lex nr 1131131 , postanowienie Sądu Naj.
z dnia 8 listopada 2012 roku , I CSK 163/12 , Lex nr 1267159 , postanowienie Sądu Naj. z dnia 27 lutego 2013 roku , IV CSK 380/12 , lex nr 1314431 oraz powoływane już wcześniej postanowienie Sądu Naj. z dnia 11 września 2014 roku ) .

Skarżące pomimo podniesionego zarzutu wadliwie ustalonej wartości składników majątku spadkowego , a tym samym błędnie określonych udziałów
w spadku , nie domagały się przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych , a wręcz sprzeciwiały się prowadzeniu takich dowodów .

Przy takim stanowisku skarżących oraz wynikach przeprowadzonych dowodów z opinii biegłych na etapie postępowania apelacyjnego , Sąd był zwolniony z podejmowania dalszych działań z urzędu . To wnioskodawca musi udowodnić- składając wniosek o zmianę postanowienia spadkowego – że udziały
w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku zostały wadliwie ustalone . Jeżeli tych okoliczności nie udowodni , to powinien liczyć się z tym , że jego wniosek zostanie oddalony .

Wszystkie przytoczone powyżej powody pozwoliły przyjąć , że orzeczenie Sądu I instancji oddalające wniosek o zmianę postanowienia spadkowego jest trafne, a tym samym apelacja wnioskodawczyni i uczestniczki jako bezzasadna musiała podlegać oddaleniu .

Wobec oddalenia wniosku i sprzeczności interesów stron , Sąd Rejonowy zasadnie obciążył wnioskodawczynię – na podstawie przepisu art. 520 § 2 k.p.c. – kosztami postępowania . Prawidłowo również wnioskodawczyni została obciążona kosztami opinii biegłej z zakresu geodezji w oparciu o przepis 83 ust. 2 w zw. z art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych .

Uwzględniając powyższe orzeczono jak w sentencji w oparciu o przepis art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Na etapie postępowania apelacyjnego zostały poniesione wydatki w związku
z wydanymi opiniami przez biegłych sądowych : D. Ś. oraz J. K. . Ponieważ powyższe dowody Sąd dopuścił z urzędu , kwotę 3.916,43 zł ( zob. postanowienie Sądu Okręgowego w Tarnowie z dnia
6 lutego 2015 roku , którym ustalono wynagrodzenie dla wymienionych biegłych ) potrzebną na pokrycie wydatków z tym związanych wyłożył Skarb Państwa .

Z uwagi zaś na oddalenie apelacji powyższymi wydatkami Sąd II instancji obciążył skarżące , tj. wnioskodawczynię M. M. (1) i uczestniczkę K. M. (1) – po myśli art. 83 ust. 2 w zw. z art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych .