Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

wyroku z 29 czerwca 2023 roku

Powódki J. M. oraz A. M. wniosły o pozbawienie w całości wykonalności tytułu wykonawczego - nakazu zapłaty z 23 grudnia 2002 r. wydanego w postępowaniu upominawczym przez Sąd Rejonowy w Zamościu w sprawie V Ng 3053/02, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności przeciwko E. M., a następnie w klauzulę wykonalności przeciwko powódkom jako spadkobierczyniom dłużnika przez Sąd Rejonowy w Zamościu postanowieniem z 20 stycznia 2022 r. w sprawie V GCo 37/22. (k, 1-3)

Żądanie pozwu strona powodowa uzasadniała tym, że wobec powódek zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne, w trakcie którego doszło do zajęcia środków pieniężnych na rachunku bankowym. Powódki nabyły spadek po zmarłym dłużniku z dobrodziejstwem inwentarza, sporządziły i złożyły we właściwym sądzie wykaz inwentarza spadku, z którego wynika, że spadkodawca nie pozostawił po sobie żadnego majątku. W związku z tym spadkobierczynie nie ponoszą odpowiedzialności za żadne zobowiązania dłużnika objęte nakazem zapłaty zaopatrzonym w klauzulę wykonalności przeciwko powódkom.

Pozwana (...) S.A. z siedzibą w W. wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódek kosztów procesu według norm przepisanych. (k. 35-36)

W uzasadnieniu swego stanowiska strona pozwana wskazała, że nie zachodzi żadna podstawa do uwzględnienia powództwa przeciwegzekucyjnego z art. 840 k.p.c. Nadto pozwana oceniła, że argumenty wskazywane przez powódki nie mogą skutkować pozbawieniem wykonalności tytułu wykonawczego, gdyż mogły być podnoszone na etapie postępowania klauzulowego w drodze zażalenia na postanowienie nadające klauzulę wykonalności przeciwko powódkom. Skoro powódki nie zaskarżyły tego postanowienia, to nie mogą skutecznie domagać się ograniczenia egzekucji.

Postanowieniem z 9 marca 2023 r. tut. Sąd udzielił zabezpieczenia roszczenia powódek poprzez zawieszenie postępowania egzekucyjnego prowadzonego w sprawie o sygn. akt GKm 127/22 przeciwko dłużniczkom do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia niniejszej sprawy (k. 27)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym 23 grudnia 2002 r., sygn. akt V Ng 3053/02, Sąd Rejonowy w Zamościu nakazał E. M., aby zapłacił na rzecz (...) sp. z o.o. spółce komandytowej w Z. kwotę 1886.31 zł z odsetkami w wysokości 16% w stosunku rocznym od dnia 24 września 2002 r., z tym, że w razie zmiany wysokości odsetek z odsetkami ustawowymi do dnia zapłaty oraz kwotę 1578,20 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Dowód: postanowienie SR w Zamościu z 20 stycznia 2022 r., sygn. akt V GCo 37/20 - k. 18

E. M. zmarł 29 kwietnia 2020 r. Spadek po nim nabyły z dobrodziejstwem inwentarza na podstawie ustawy żona spadkodawcy J. M. oraz córka A. M. po ½ części, co zostało stwierdzone aktem poświadczenia dziedziczenia sporządzonym 21 maja 2020 r. w Kancelarii Notarialnej w N. przed notariuszem S. C.. Akt ten został zarejestrowany w rejestrze spadkowym.

Dowód: akt poświadczenia dziedziczenia – k. 13-14; wypis z rejestru spadkowy – k. 15

Powódka J. M. 11 sierpnia 2020 r. (data prezentaty) złożyła w Sądzie Rejonowym w Nowym Sączu, Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w M., wykaz inwentarza składników spadku po E. M.. W wykazie wskazano, że w skład spadku nie wchodzą żadne przedmioty, a wartość inwentarza wynosi 0 zł.

Dowód: wykaz inwentarza – k. 9-10

Na wniosek wierzyciela, który do wniosku dołączył akt poświadczenia dziedziczenia z 21 maja 2020 r., postanowieniem Sądu Rejonowego w Zamościu z 20 stycznia 2022 r. , sygn. akt V GCo 37/22, prawomocnemu nakazowi zapłaty z 23 grudnia 2002 r. wydanemu w sprawie oznaczonej sygn. akt V Ng 3052/02, nadano klauzulę wykonalności przeciwko A. M. i J. M., na które jako spadkobierców E. M. przeszedł obowiązek. Z aktu poświadczenia dziedziczenia wynikało, że powódki nabyły spadek z dobrodziejstwem inwentarza. W postanowieniu o nadaniu klauzuli nie zamieszczono zastrzeżenia, iż odpowiedzialność spadkobierców jest ograniczona do wysokości stanu czynnego spadku.

Dowód: wniosek o nadanie klauzuli wykonalności wraz załącznikami – k. 2-34 akt sprawy o sygn. V GCo 37/22; postanowienie SR w Zamościu z 20 stycznia 2022 r., sygn. akt V GCo 37/20 - k. 47 akt sprawy o sygn. V GCo 37/22

Postanowieniem z 4 października 2021 r. postępowanie egzekucyjne zostało umorzone z uwagi na śmierć dłużnika.

Dowód: postanowienie z 4 października 2021 r. – k. 19

Pismami z 29 grudnia 2021 r. pozwany wzywał powódki do zapłaty długu po E. M..

Dowód: wezwania do zapłaty – k. 38-39

Pismami z 20 grudnia 2020 r. powódka J. M. została zawiadomiona o wszczęciu postępowania egzekucyjnego i zajęciu przez Komornika sądowego wierzytelności z rachunku bankowego. Do zawiadomienia dołączono pouczenia, m.in. o przysługującym zażaleniu co do nadania klauzuli wykonalności. Zażalenie na postanowienie w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności przeciwko spadkobiercom dłużnika nie zostało złożone.

Dowód: zawiadomienie o wszczęciu postępowania egzekucyjnego – k. 16-17; zawiadomienie o zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego – k. 20-21

Stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów prywatnych i urzędowych powołanych w opisie stanu faktycznego. Autentyczność tych dokumentów nie budziła wątpliwości Sądu i nie była kwestionowana przez strony.

Sąd zważył, co następuje:

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Rozstrzygnięcie niniejszej sprawy sprowadzało się do oceny zagadnienia prawnego, czy zażalenie na postanowienie w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności przeciwko spadkobiercom dłużnika i powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności są środkami konkurencyjnym zwalczania tytułu wykonawczego, a co za tym idzie, czy brak zaskarżenia klauzuli wykonalności w drodze zażalenia skutkuje niemożnością pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności.

Powódki w niniejszej sprawie jako podstawę prawną powództwa powołały art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., wedle którego dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne, a także na zarzucie potrącenia.

Istotą powództwa opozycyjnego z art. 840 jest wykazanie, że sam tytuł wykonawczy nie odpowiada istotnemu i rzeczywistemu stanowi rzeczy. Powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności nie prowadzi jednak do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy zakończonej prawomocnym lub natychmiast wykonalnym orzeczeniem sądowym, ma ono na celu pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, a nie podważenie treści orzeczenia sądowego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. Przedmiotem sporu w sprawach z powództwa z art. 840 k.p.c. jest wykonalność tytułu wykonawczego. Zasadność roszczenia stwierdzonego orzeczeniem sądowym może być rozpatrywana tylko na podstawie zdarzeń, które nastąpiły po wydaniu orzeczenia sądowego, nie może więc być oparte na zarzutach poprzedzających wydanie tytułu egzekucyjnego.

W tym miejscu przypomnieć należy, że dłużnikowi lub osobie trzeciej przysługują dwa rodzaje obrony przed egzekucją: obrona formalna lub merytoryczna. Obrona formalna zmierza do eliminacji naruszeń przepisów procesowych i zapewnienia zgodnego z prawem przebiegu egzekucji i jest realizowana m.in. w drodze zastosowania środków zaskarżenia przewidzianych w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym (zażalenie na postanowienie sądu o nadaniu klauzuli wykonalności, skarga na czynności komornika). Obrona merytoryczna natomiast polega na zwalczaniu zasadności lub dopuszczalności egzekucji i wyraża się w przyznaniu stronie (osobie trzeciej) uprawnienia do wniesienia powództwa przeciwegzekucyjnego (powództwo opozycyjne z art. 840 k.p.c. i powództwo ekscydencyjne z art. 841 k.p.c. i art. 842 k.p.c.). Dłużnik lub osoba trzecia w razie naruszenia ich praw podmiotowych wynikających z prawa materialnego nie mają prawnej możliwości domagania się ochrony tych praw od organu egzekucyjnego, gdyż ten nie może badać zasadności ani wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym, ale mogą skorzystać ze środków obrony merytorycznej, jakimi są powództwa przeciwegzekucyjne.

W myśl uchwały SN z 17.04.1985 r., III CZP 14/85, OSNCP 1985/12, poz. 192, uchybienia formalne popełnione przez sąd w toku postępowania co do nadania klauzuli wykonalności dłużnik może zwalczać w drodze dostosowanego do tego zażalenia, o którym mowa w art. 795 (zob. także M. J., Zażalenie na postanowienie sądu..., s. 97 i n.; M. M., Nadawanie klauzuli wykonalności aktom notarialnym, (...), s. 19 i n., oraz A. J., P. się egzekucji w akcie notarialnym, (...), s. 62). Zarzutów tych dłużnik nie będzie mógł podnosić w powództwie przeciwegzekucyjnym przewidzianym w art. 840 § 1 pkt 1, który umożliwia dłużnikowi merytoryczną obronę przed egzekucją. Taka wykładnia nie koliduje – zdaniem Sądu Najwyższego – z wyrażoną w powołanej uchwale z 17.04.1985 r. zasadą ochrony dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym. Stanowisko, że nie można podnosić tych samych zarzutów w dwóch odrębnie uregulowanych środkach zaskarżenia jest szeroko reprezentowane w orzecznictwie i piśmiennictwie (por T. Żyznowski [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom IV. Artykuły 730–1088, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021, art. 840; wyrok SN z 29.04.2011 r., I CSK 439/10; A. Turczyn [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie egzekucyjne. Międzynarodowe postępowanie cywilne. Sąd polubowny (arbitrażowy). Komentarz aktualizowany, red. O. M. Piaskowska, LEX/el. 2023, art. 840)

Przenosząc powyższe rozważania na kanwę niniejszej sprawy należy wskazać, że postanowieniem Sądu Rejonowego w Zamościu z 20 stycznia 2022 r. , sygn. akt V GCo 37/22, prawomocnemu nakazowi zapłaty z 23 grudnia 2002 r. wydanemu w sprawie oznaczonej sygn. akt V Ng 3052/02, nadano klauzulę wykonalności przeciwko A. M. i J. M., na które jako spadkobierców przeszedł obowiązek. W postanowieniu o nadaniu klauzuli nie zamieszczono jednak zastrzeżenia, iż odpowiedzialność spadkobierców jest ograniczona do wysokości stanu czynnego spadku, choć powódki nabyły spadek z dobrodziejstwem inwentarza, co znalazło swoje odzwierciedlenie w akcie poświadczenia dziedziczenia. Zgodnie z art. 1031 k.c. w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Z kolei po myśli art. 792 k.p.c. jeżeli następca ponosi odpowiedzialność tylko z określonych przedmiotów albo do wysokości ich wartości, należy w klauzuli wykonalności zastrzec mu prawo powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność, o ile prawo to nie jest zastrzeżone już w tytule egzekucyjnym. Sąd ma obowiązek uczynić to z urzędu, zaś w razie braku wskazanego zastrzeżenia dłużnik może kwestionować nadanie klauzuli wykonalności bez ograniczenia w drodze zażalenia (art. 795 k.p.c.). Na drodze powództwa opozycyjnego nie można bowiem uzyskać zmiany brzmienia tytułu wykonawczego wydanego przeciwko dłużnikowi i to z powołaniem się na okoliczności, które powstały zanim jeszcze doszło do wydania tytułu wykonawczego (por. wyrok SN z 29.04.2011 r., I CSK 439/10). Wyjątkiem jest sytuacja, gdy do złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku doszło po nadaniu klauzuli wykonalności, co mogłoby mieć miejsce w sytuacji uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu spadku przez spadkobiercę (tak: P. D., Wpływ przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza na przebieg egzekucji sądowej, B. Studia (...), vol. 22 nr 4). Taki przypadek nie zachodzi w niniejszej sprawie, gdyż powódki najpierw nabyły spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a następnie nadano klauzulę wykonalności przeciwko nim. Nie było zatem przeszkód, by w zażaleniu na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności, doręczonym wraz z zawiadomieniem o wszczęciu egzekucji, podnieść kwestię ograniczenia odpowiedzialności powódek jako spadkobierców do stanu czynnego spadku.

W związku z powyższym powództwo jako nieznajdujące podstawy w art. 840 k.p.c. podlegało oddaleniu.

O kosztach Sąd orzekł w pkt II wyroku w oparciu o art. 102 k.p.c. uznając, iż powódki mogły być subiektywnie przekonane o zasadności swojego stanowiska procesowego, szczególnie jeśli zważy się, iż uzyskały akt poświadczenia dziedziczenia zastrzegający ograniczenie ich odpowiedzialności za długi spadkowe, co sąd nadający klauzulę wykonalności winien był wziąć pod uwagę z urzędu. W związku z powyższym na zasady słuszności Sąd nie obciążał powódek kosztami procesu strony przeciwnej.