Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 maja 2025 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Dominika Augustyn

po rozpoznaniu 21 maja 2025 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy B. Z.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.

o wysokość emerytury

na skutek odwołania B. Z.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.

z 23 października 2024 roku znak (...)

I.  Zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, iż zobowiązuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. do ustalenia wysokości emerytury odwołującej B. Z., przyznanej decyzją z 6 marca 2017 r., bez pomniejszenia podstawy obliczenia emerytury o sumę kwot pobranej emerytury przyznanej we wcześniejszym wieku emerytalnym, tj. z pominięciem art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

II.  Wniosek odwołującej B. Z. o wyrównanie emerytury oraz przeprowadzenie zaległych waloryzacji przekazuje do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. celem rozpoznania.

Sygn. akt VII U 3410/24

UZASADNIENIE

wyroku z 21 maja 2025 r.

Decyzją z 23 października września 2024 r. (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. odmówił B. Z. ponownego ustalenia wysokości emerytury.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że 4 czerwca 2024 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok w sprawie dotyczącej obliczenia emerytury poprzez pomniejszenie podstawy obliczenia emerytury z wieku powszechnego o kwotę pobranych wcześniej emerytur. Trybunał uznał, że przepis ustawy na to pozwalający, w zakresie, w jakim dotyczy osób które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r., jest niezgodny z przepisami Konstytucji. Zakład wskazał, że wydanie wyroku przez Trybunał niej set przesłanką do uchylenia lub zmiany decyzji, wskazana w art. 114 ustawy emerytalnej.

W odwołaniu od ww. decyzji B. Z. wniosła o jej zmianę poprzez ponowne przeliczenie emerytury i przeprowadzenie zaległych wyrównań i waloryzacji

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie argumentując jak w treści decyzji oraz wskazując, iż wyrok z 4 czerwca 2024 r. nie został opublikowany.

Niesporne w sprawie było, że B. Z. urodziła się (...)

Decyzją z 18 stycznia 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. przyznał odwołującej emeryturę od 30 grudnia września 2010 r. tj. od następnego dnia po rozwiązaniu stosunku pracy (emerytura z warunków szczególnych)

Decyzją z 6 marca 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. przyznał odwołującej emeryturę od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Emerytura została obliczona zgodnie z treścią przepisów art. 25 ust.1b ustawy emerytalnej, tj. ustalając podstawę obliczenia emerytury, od sumy zwaloryzowanego kapitału początkowego i zwaloryzowanej kwoty składek na indywidualnym koncie (przed podzieleniem przez średnią przewidywanego dalszego trwania życia), odjęto kwotę pobranej dotychczas emerytury w wieku obniżonym. Emerytura ustalona tą decyzją zasłona zawieszona jako świadczenie niekorzystne.

W dniu 7 października 2024 r. B. Z. złożyła wniosek o ponowne przeliczenie emerytury i przeprowadzenie zaległych waloryzacji zgodnie z treścią wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r.

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 4 czerwca 2024 roku, w sprawie o sygn. akt SK 140/20, orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie był bezsporny, został ustalony na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach emerytalnych ubezpieczonego których autentyczności nie podważała żadna ze stron.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Kwestia sporna w niniejszej sprawie dotyczyła rozstrzygnięcia, czy organ rentowy w zaskarżonej decyzji zasadnie odmówił odwołującej ponownego ustalenia wysokości emerytury na podstawie wniosku z dnia 24 września 2024 r. w związku z wydanym w dniu 4 czerwca 2024 roku wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego (w sprawie SK 140/20). Argumentem organu rentowego przeciwko przeliczeniu przysługującego ubezpieczonej świadczenia był fakt, iż wskazany wyżej wyrok TK nie został dotychczas opublikowany w Dzienniku Ustaw, zatem brak jest przesłanek, by traktować go jako wiążącą podstawę do wznowienia postępowania.

Na wstępie wskazać należy, że ustawą z dnia 11 maja 2012 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2012 r., poz. 637), dokonano m.in. nowelizacji przepisu art. 25 ustawy emerytalno-rentowej poprzez dodanie w art. 25 ustępu 1b w brzmieniu: Jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę na podstawie przepisów art. 26b, 46, 50, 50a, 50e, 184 lub art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, z późn. zm.), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Powyższy przepis opublikowany został w Dzienniku Ustaw 6 czerwca 2012 r., a wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2013 r.

Przepis art. 25 ust. 1b analizowanej ustawy wprowadził nowe zasady obliczenia emerytury przysługującej w związku z osiągnięciem wieku powszechnego dla osób, które miały ustalone prawo do tzw. emerytur wcześniejszych. Od dnia 1 stycznia 2013 roku podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24 ustawy, stanowiła bowiem jak dotychczas kwota składek na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury oraz zwaloryzowany kapitał początkowy, ale pomniejszona o kwotę stanowiąca sumę wcześniej pobranych emerytur przyznanych przed przyznaniem emerytury z powszechnego wieku emerytalnego.

Wprowadzenie tego przepisu stanowiło istotną zmianę dla emerytów. O ile bowiem dotychczas wysokość każdego z przysługujących im świadczeń była wyliczana niezależnie, a fakt pobierania jednego z nich nie miał wpływu na wysokość drugiego, o tyle od początku 2013 roku skorzystanie z możliwości przejścia na emeryturę w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny zaczęło wiązać się z pomniejszeniem wysokości przyznanej później emerytury powszechnej o sumę kwot pobranych emerytur wcześniejszych. Mimo tak istotnej zmiany w zasadach obliczania emerytur ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie jakichkolwiek przepisów przejściowych, umożliwiających ubezpieczonym podjęcie działań zmierzających do dostosowania się do zmienionej sytuacji prawnej.

Odnosząc powyższe do realiów niniejszej sprawy wskazać należy, że na podstawie decyzji z 18 stycznia 2011 r., odwołująca pobierała z ZUS wcześniejszą emeryturę w obniżonym wieku w związku z zatrudnieniem w warunkach szczególnych, a zatem jedno ze świadczeń wymienionych w art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, co spowodowało obniżenie wysokości przysługującej jej emerytury w wieku powszechnym.

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 4 czerwca 2024 roku, w sprawie o sygn. akt SK 140/20, orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r. (data publikacji ustawy w Dzienniku Ustaw), jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

W dniu 24 września 2024 roku odwołująca złożyła wniosek do organu rentowego, by ten – mając na uwadze treść ww. wyroku Trybunału Konstytucyjnego - dokonał przeliczenia jej emerytury. Organ rentowy odmówił zastosowania tego przepisu podnosząc, że wyrok ten nie jest postawą do zastosowania art. 114 ustawy emerytalnej, a nadto nie został opublikowany dzienniku urzędowym.

Należy podkreślić, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku, w sprawie o sygn. akt SK 140/20 stanowi kontynuację linii orzeczniczej wyrażonej już wcześniej w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019 roku, w sprawie o sygn. akt P 20/16, który dotyczył kobiet uroszonych w roku 1953. W obu bowiem przypadkach Trybunał uznał, że w stosunku do kręgu osób wymienionych w tychże orzeczeniach, przepis art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji (w pierwszym z wymienionych orzeczeń także z art. 67 Konstytucji).

Trybunał podkreślił, że w sprawie, „doszło do złamania zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Ubezpieczeni, którzy zdecydowali się na korzystanie z wcześniejszej emerytury, nie mieli - w momencie podejmowania tej decyzji na podstawie obowiązującego wówczas stanu prawnego - świadomości co do skutków prawnych, jakie może ona wywoływać w sferze ich przyszłych uprawnień z tytułu emerytury powszechnej. W szczególności nie mogli przewidzieć, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego będzie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia. Nie spodziewali się, że wypłacanie świadczeń emerytalnych wpłynie na sposób ustalania wysokości świadczenia w ramach emerytury powszechnej. Z takimi konsekwencjami mogły się liczyć osoby, które decydowały się na skorzystanie z prawa do wcześniejszej emerytury po ogłoszeniu ustawy nowelizującej. Dopiero od tego momentu osoby ubezpieczone mogły zapoznać się z nowymi regulacjami i podjąć świadomą decyzję, dysponując wiedzą co do jej ujemnych skutków w sferze wymiaru przyszłego świadczenia emerytalnego po osiągnięciu przewidzianego w ustawie wieku. Należy mieć przy tym na uwadze, że zgodnie z art. 116 ust. 2 u.e.r., cofnięcie wniosku o przyznanie świadczenia jest dopuszczalne tylko do czasu uprawomocnienia się decyzji o jego przyznaniu. Nie było zatem możliwości, aby osoby, które zostały „zaskoczone" wprowadzanymi zmianami w trakcie pobierania świadczenia, podjęły skuteczną interwencję w celu ochrony swoich interesów.”

Mając na względzie powyższe, w ocenie sądu wnioski analogiczne do przedstawionych w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego wydanego w sprawie P 20/16 należało poczynić również wobec osób urodzonych w innych latach, które nabyły prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS, a którym następnie organ rentowy pomniejszył emeryturę uzyskaną w związku z osiągnięciem przez nich powszechnego wieku emerytalnego o kwotę pobranych wcześniej świadczeń.

W opisywanej w wyroku Trybunału Konstytucyjnego sytuacji prawnej znalazła się również ubezpieczona, która w momencie podjęcia decyzji o przejściu na wcześniejszą emeryturę w 2010 roku, kierowała się obowiązującymi w tamtym czasie przepisami. W owym czasie wiedziała zatem, że ustawodawca nie wyłączył - dla osób korzystających z wcześniejszej emerytury - prawa do uzyskania emerytury powszechnej po osiągnięciu wieku emerytalnego. Niewątpliwie nie mogła też przewidzieć, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, będzie w późniejszym czasie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia. Mając na względzie powyższe należało zatem stwierdzić, że skoro ustawodawca w ramach nowego zreformowanego systemu stworzył pewnej grupie osób możliwość przejścia na emeryturę na uprzednich, korzystniejszych zasadach, to działając w zaufaniu do prawa, osoby te mogły w sposób uprawniony oczekiwać, że ich uprawnienia również na dalszym etapie będą realizowane w oparciu o te zasady.

Konsekwencją stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności przepisu z Konstytucją RP jest prawo wznowienia postępowania z mocy art. 190 Konstytucji dla podmiotów objętych zakresem orzeczenia Trybunału. Z powszechnego charakteru wyroków Trybunał Konstytucyjnego, o którym mowa w art. 190 ust. 1 Konstytucji i utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu (art. 190 ust. 3 Konstytucji) wynika, że możliwość rozstrzygnięcia sprawy z pominięciem derogowanego przepisu odnosi się zasadniczo do wszystkich spraw, w których niekonstytucyjny przepis był podstawą orzeczenia o prawach osób uprawnionych, bez względu na to, kto i w jakim trybie zwrócił się do Trybunału z odpowiednim żądaniem. Jak wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie TK, pojęcie „wznowienia postępowania”, o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji ma szersze znaczenie niż pojęcie „wznowienia” w sensie technicznym, przewidziane w odpowiednich procedurach regulowanych w ustawach i obejmuje wszelkie instrumenty proceduralne stojące do dyspozycji stron, organów i sądów, wykorzystanie których umożliwia przywrócenie stanu konstytucyjności orzeczeń” (zob. np. postanowienie z 14 kwietnia 2004 r., sygn. SK 32/01). Prawo sanacji konstytucyjności może być zrealizowane w dwojakim trybie. Postępowania zakończone wydaniem wyroku przez sądy pracy i ubezpieczeń społecznych mogą być wznowione na podstawie art. 401 ¹ k.p.c. Natomiast osobom, które nie odwołały się od decyzji wydanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, przysługuje wznowienie postępowania na podstawie art. 145a k.p.a. w związku z art. 124 ustawy o FUS. Wznowienie w tym kontekście oznacza prawo do skorzystania ze środków proceduralnych zmierzających do wydania w zakończonej sprawie nowego rozstrzygnięcia, opartego na stanie prawnym ukształtowanym po wejściu w życie orzeczenia Trybunału (por. wyrok TK z 7 września 2006 r., sygn. SK 60/05).

Generalnie podstawą dla wzruszenia prawomocnych decyzji administracyjnych jest art. 145a k.p.a., jednakże dla przywrócenia stanu konstytucyjności, należy pojęcie wznowienia postępowania traktować szerzej niż tylko jako instytucję wznowienia, regulowaną przepisami danej procedury. Zwłaszcza, że przepis art. 146 k.p.a. ogranicza dopuszczalność wznowienia postępowania w oparciu o orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja do 5 lat od jej doręczenia. Zgodnie z art. 190 ust. 3 Konstytucji orzeczenie Trybunału wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego.

Zdaniem Sądu, skoro jednak wyrok Trybunału z 4 czerwca 2024 r. nie został opublikowany, to trudno przyjąć aby mógł bezpośrednio stanowić podstawę wznowienia postępowania administracyjnego - postępowania przed ZUS-em. Jednak Sąd stosując rozproszoną kontrolę konstytucyjną przepisu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, mógł orzec, że w tej konkretnej sprawie przepis ten nie znajdzie zastosowania, albowiem zastosowanie go w sytuacji faktycznej, w jakiej znalazła się odwołująca narusza ustanowioną w art. 2 Konstytucji zasadę państwa prawa i zaufania obywatela do państwa.

W konsekwencji, Sąd na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do ponownego obliczenia wysokości emerytury ubezpieczonej w wieku powszechnym z pominięciem przepisu art. 25 ust. 1b ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS.

Na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. żądanie odwołującej o wyrównanie emerytury i przeprowadzenie zaległych waloryzacji, Sąd przekazał do organu rentowego celem rozpoznania.