Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 kwietnia 2025 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Sędzia Sądu Okręgowego Joanna Melnyczuk

po rozpoznaniu w dniu 4 kwietnia 2025 r. w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy Z. Ż.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o wysokość emerytury

na skutek odwołania Z. Ż.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

z dnia 31 lipca 2024 r. Nr (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ponownie ustala wysokość emerytury Z. Ż., po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego z pominięciem przy jej obliczeniu art. 25 ust.1 b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Sygn. akt VII U 2252/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 31 lipca 2024 r. (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. odmówił Z. Ż. wznowienia postępowania w sprawie emerytury.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że 4 czerwca 2024 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok w sprawie dotyczącej obliczenia emerytury poprzez pomniejszenie podstawy obliczenia emerytury z wieku powszechnego o kwotę pobranych wcześniej emerytur. Trybunał uznał, że przepis ustawy na to pozwalający, w zakresie, w jakim dotyczy osób które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r., jest niezgodny z przepisami Konstytucji. Zakład wskazał, że w przypadku, gdy Trybunał orzekł o niezgodności z Konstytucją ustawy, na podstawie której została wydana decyzja, skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału. Orzeczenie Trybunału wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Orzeczenie Trybunału dotyczące ustawy ogłasza się w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Dniem ogłoszenia orzeczenia Trybunału jest dzień ogłoszenia tego orzeczenia w postaci elektronicznej na stronie internetowej organu wydającego dziennik urzędowy. W związku z tym, że wyrok Trybunału z 4 czerwca 2024 r. nie został ogłoszony w Dzienniku Ustaw, brak jest podstaw do wznowienia postępowania zakończonego decyzją z 19 września2023 r..

W odwołaniu od ww. decyzji Z. Ż. nie zgodził się z jej treścią wskazując, że w przedmiotowej sprawie organ rentowy powinien zastosować wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r. sygn. akt SK 140/20.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie argumentując jak w treści decyzji.

Niesporne w sprawie było, że Z. Ż. urodził się (...)

Decyzją z dnia 19 października 2009 r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. przyznał odwołującemu emeryturę od 14 września 2009 r. (w obniżonym wieku z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach – decyzja k. 17 akt do wniosku z 15.07.2010 r.).

Decyzją z dnia 19 września 2023 r. znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. przyznał odwołującemu emeryturę od 1 sierpnia 2023 r. w wieku powszechnym. Emerytura została obliczona zgodnie z treścią przepisów art. 25 ust.1b ustawy emerytalnej, tj. ustalając podstawę obliczenia emerytury, od sumy zwaloryzowanego kapitału początkowego i zwaloryzowanej kwoty składek na indywidualnym koncie (przed podzieleniem przez średnią przewidywanego dalszego trwania życia), odjęto kwotę pobranej dotychczas emerytury w wieku obniżonym (decyzja k. 6 akt do wniosku z 11.08.2020 r.).

W dniu 5 lipca 2024 r. Z. Ż. złożył wniosek o ponowne obliczenie świadczenia zgodnie z treścią wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r.

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 4 czerwca 2024 roku, w sprawie o sygn. akt SK 140/20, orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r., jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie był bezsporny, został ustalony na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach emerytalnych ubezpieczonego których autentyczności nie podważała żadna ze stron. Nie budziły one też wątpliwości Sądu. Z tego względu Sąd wydał wyrok na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 1481 k.p.c.

S ąd zważył, co następuje:

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Kwestia sporna w niniejszej sprawie dotyczyła rozstrzygnięcia, czy organ rentowy w zaskarżonej decyzji zasadnie odmówił odwołującemu ponownego ustalenia wysokości emerytury na podstawie wniosku z dnia 11 października 2024 r. w związku z wydanym w dniu 4 czerwca 2024 roku wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego (w sprawie SK 140/20). Argumentem organu rentowego przeciwko przeliczeniu przysługującego ubezpieczonemu świadczenia był fakt, iż wskazany wyżej wyrok TK nie został dotychczas opublikowany w Dzienniku Ustaw, zatem brak jest przesłanek, by traktować go jako wiążącą podstawę do wznowienia postępowania.

Na wstępie wskazać należy, że ustawą z dnia 11 maja 2012 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2012 r., poz. 637), dokonano m.in. nowelizacji przepisu art. 25 ustawy emerytalno-rentowej poprzez dodanie w art. 25 ustępu 1b w brzmieniu: Jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę na podstawie przepisów art. 26b, 46, 50, 50a, 50e, 184 lub art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, z późn. zm.), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Powyższy przepis opublikowany został w Dzienniku Ustaw 6 czerwca 2012 r., a wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2013 r.

Przepis art. 25 ust. 1b analizowanej ustawy wprowadził nowe zasady obliczenia emerytury przysługującej w związku z osiągnięciem wieku powszechnego dla osób, które miały ustalone prawo do tzw. emerytur wcześniejszych. Od dnia 1 stycznia 2013 roku podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24 ustawy, stanowiła bowiem jak dotychczas kwota składek na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury oraz zwaloryzowany kapitał początkowy, ale pomniejszona o kwotę stanowiąca sumę wcześniej pobranych emerytur przyznanych przed przyznaniem emerytury z powszechnego wieku emerytalnego.

Wprowadzenie tego przepisu stanowiło istotną zmianę dla emerytów. O ile bowiem dotychczas wysokość każdego z przysługujących im świadczeń była wyliczana niezależnie, a fakt pobierania jednego z nich nie miał wpływu na wysokość drugiego, o tyle od początku 2013 roku skorzystanie z możliwości przejścia na emeryturę w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny zaczęło wiązać się z pomniejszeniem wysokości przyznanej później emerytury powszechnej o sumę kwot pobranych emerytur wcześniejszych. Mimo tak istotnej zmiany w zasadach obliczania emerytur ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie jakichkolwiek przepisów przejściowych, umożliwiających ubezpieczonym podjęcie działań zmierzających do dostosowania się do zmienionej sytuacji prawnej.

Odnosząc powyższe do realiów niniejszej sprawy wskazać należy, że na podstawie decyzji z dnia 29 listopada 2010 r., odwołujący pobierał z ZUS wcześniejszą emeryturę od 13 września 2010 r. (w obniżonym wieku z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach), a zatem jedno ze świadczeń wymienionych w art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, co spowodowało znaczące obniżenie wysokości przysługującej mu emerytury w wieku powszechnym.

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 4 czerwca 2024 roku, w sprawie o sygn. akt SK 140/20, orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r. (data publikacji ustawy w Dzienniku Ustaw), jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

W dniu 11 października 2024 roku odwołujący złożył wniosek do organu rentowego, by ten – mając na uwadze treść ww. wyroku Trybunału Konstytucyjnego - dokonał przeliczenia jego emerytury. Organ rentowy odmówił zastosowania tego przepisu podnosząc, że wyrok ten nie został opublikowany dzienniku urzędowym.

Należy podkreślić, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku, w sprawie o sygn. akt SK 140/20 stanowi kontynuację linii orzeczniczej wyrażonej już wcześniej w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019 roku, w sprawie o sygn. akt P 20/16, który dotyczył kobiet uroszonych w roku 1953. W obu bowiem przypadkach Trybunał uznał, że w stosunku do kręgu osób wymienionych w tychże orzeczeniach, przepis art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji (w pierwszym z wymienionych orzeczeń także z art. 67 Konstytucji).

Trybunał podkreślił, że w sprawie, „doszło do złamania zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Ubezpieczeni, którzy zdecydowali się na korzystanie z wcześniejszej emerytury, nie mieli - w momencie podejmowania tej decyzji na podstawie obowiązującego wówczas stanu prawnego - świadomości co do skutków prawnych, jakie może ona wywoływać w sferze ich przyszłych uprawnień z tytułu emerytury powszechnej. W szczególności nie mogli przewidzieć, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego będzie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia. Nie spodziewali się, że wypłacanie świadczeń emerytalnych wpłynie na sposób ustalania wysokości świadczenia w ramach emerytury powszechnej. Z takimi konsekwencjami mogły się liczyć osoby, które decydowały się na skorzystanie z prawa do wcześniejszej emerytury po ogłoszeniu ustawy nowelizującej. Dopiero od tego momentu osoby ubezpieczone mogły zapoznać się z nowymi regulacjami i podjąć świadomą decyzję, dysponując wiedzą co do jej ujemnych skutków w sferze wymiaru przyszłego świadczenia emerytalnego po osiągnięciu przewidzianego w ustawie wieku. Należy mieć przy tym na uwadze, że zgodnie z art. 116 ust. 2 u.e.r., cofnięcie wniosku o przyznanie świadczenia jest dopuszczalne tylko do czasu uprawomocnienia się decyzji o jego przyznaniu. Nie było zatem możliwości, aby osoby, które zostały „zaskoczone" wprowadzanymi zmianami w trakcie pobierania świadczenia, podjęły skuteczną interwencję w celu ochrony swoich interesów.”

Mając na względzie powyższe, w ocenie sądu wnioski analogiczne do przedstawionych w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego wydanego w sprawie P 20/16 należało poczynić również wobec osób urodzonych w innych latach, które nabyły prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS, a którym następnie organ rentowy pomniejszył emeryturę uzyskaną w związku z osiągnięciem przez nich powszechnego wieku emerytalnego o kwotę pobranych wcześniej świadczeń.

Prowadziło to zatem do przyjęcia, że w opisywanej w wyroku Trybunału Konstytucyjnego sytuacji prawnej znalazł się również ubezpieczony, który w momencie podjęcia decyzji o przejściu na wcześniejszą emeryturę w 2010 roku, kierował się obowiązującymi w tamtym czasie przepisami. W owym czasie wiedział zatem, że ustawodawca nie wyłączył - dla osób korzystających z wcześniejszej emerytury - prawa do uzyskania emerytury powszechnej po osiągnięciu wieku emerytalnego. Niewątpliwie nie mógł on też przewidzieć, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, będzie w późniejszym czasie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia. Mając na względzie powyższe należało zatem stwierdzić, że skoro ustawodawca w ramach nowego zreformowanego systemu stworzył pewnej grupie osób możliwość przejścia na emeryturę na uprzednich, korzystniejszych zasadach, to działając w zaufaniu do prawa, osoby te mogły w sposób uprawniony oczekiwać, że ich uprawnienia również na dalszym etapie będą realizowane w oparciu o te zasady.

W uzasadnieniu wyroku z dnia 4 czerwca 2024 roku Trybunał wskazał, że do czasu wprowadzenia ujednoliconych przepisów pozwalających na dochodzenie praw na zasadzie analogicznej do osób objętych wyrokiem o sygn. P 20/16, osoby zyskujące uprawnienia w następstwie niniejszego wyroku mogą, w ocenie Trybunału, występować z wnioskami o wznowienie postępowania na zasadach ogólnych. Przy czym, kwestia sposobów wznowienia postępowań dla tej kategorii spraw została bardziej szczegółowo omówiona w uzasadnieniu wyroku Trybunału w sprawie P 20/16. Wówczas to Trybunału Konstytucyjny, w części dotyczącej konsekwencji wydanego wyroku stwierdził, że skutkiem niniejszego wyroku jest prawo wznowienia postępowania z mocy art. 190 Konstytucji dla podmiotów objętych zakresem orzeczenia Trybunału. Przepis ten otwiera drogę do sanacji konstytucyjności sytuacji prawnych, w których zastosowanie art. 25 ust. 1b ustawy o FUS wywołało konsekwencje zakwestionowane przez Trybunał. Z powszechnego charakteru wyroków Trybunał Konstytucyjnego, o którym mowa w art. 190 ust. 1 Konstytucji i utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu (art. 190 ust. 3 Konstytucji) wynika, że możliwość rozstrzygnięcia sprawy z pominięciem derogowanego przepisu odnosi się zasadniczo do wszystkich spraw, w których niekonstytucyjny przepis był podstawą orzeczenia o prawach osób uprawnionych, bez względu na to, kto i w jakim trybie zwrócił się do Trybunału z odpowiednim żądaniem. Jak wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie TK, pojęcie „wznowienia postępowania”, o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji ma szersze znaczenie niż pojęcie „wznowienia” w sensie technicznym, przewidziane w odpowiednich procedurach regulowanych w ustawach i obejmuje wszelkie instrumenty proceduralne stojące do dyspozycji stron, organów i sądów, wykorzystanie których umożliwia przywrócenie stanu konstytucyjności orzeczeń” (zob. np. postanowienie z 14 kwietnia 2004 r., sygn. SK 32/01, OTK ZU z 2004 r. nr 4, poz. 35). Dalej Trybunał Konstytucyjny wskazał, że w opisanych okolicznościach prawo sanacji konstytucyjności może być zrealizowane w dwojakim trybie. Postępowania zakończone wydaniem wyroku przez sądy pracy i ubezpieczeń społecznych mogą być wznowione na podstawie art. 401 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1360, ze zm.). Natomiast osobom, które nie odwołały się od decyzji wydanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, przysługuje wznowienie postępowania na podstawie art. 145a ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 2096, ze zm.) w związku z art. 124 ustawy o FUS. Wznowienie w tym kontekście oznacza prawo do skorzystania ze środków proceduralnych zmierzających do wydania w zakończonej sprawie nowego rozstrzygnięcia, opartego na stanie prawnym ukształtowanym po wejściu w życie orzeczenia Trybunału (por. wyrok TK z 7 września 2006 r., sygn. SK 60/05, OTK ZU nr 8, poz. 101). Trybunał Konstytucyjny stwierdził również, że wskazane w uzasadnieniu przepisy k.p.c. i k.p.a. dotyczące wznowienia postępowania, nie uwzględniają jednak specyficznej sytuacji związanej z obowiązkiem sanacji konstytucyjności w wymienionych kategoriach spraw, co pozostawia tym samym znaczny margines dowolności organom i sądom w ocenie i rozstrzygnięciu następstw wyroku TK w konkretnych wypadkach. Trybunał uznał również, że w celu zagwarantowania jednolitych zasad zwrotu świadczeń należnych uprawnionym, ustawodawca powinien wprowadzić odpowiednie regulacje w tym zakresie. W sytuacji, w której ustawodawca nie stworzył specjalnej regulacji prawnej zrównującej sytuację osób, którym przy obliczeniu wysokości ostatecznej emerytury odliczono z podstawy wymiaru wartość pobranych wcześniej świadczeń, obowiązkiem organu rentowego i Sądu było dokonanie interpretacji istniejących przepisów prawa w sposób umożliwiający realizację przez ubezpieczonego jego uprawnienia wynikającego z orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019 roku.

Sam wyrok Trybunału wskazuje więc, że generalnie podstawą dla wzruszenia prawomocnych decyzji administracyjnych jest art. 145a k.p.a., jednakże dla przywrócenia stanu konstytucyjności, należy pojęcie wznowienia postępowania traktować szerzej niż tylko jako instytucję wznowienia, regulowaną przepisami danej procedury. Zwłaszcza, że przepis art. 146 k.p.a. ogranicza możliwość zmiany takiej decyzji od upływu pięciu lat od daty jej doręczenia lub ogłoszenia.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na okoliczność podnoszoną przez organ rentowy, dotyczącą – w odróżnieniu od wyroku w sprawie P 20/16 - braku publikacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego 4 czerwca 2024 roku wydanego w sprawie o sygn. akt SK 140/20, jako przesłanki do jego niestosowania. W ocenie Sądu stanowisko organu rentowego nie jest prawidłowe. Zgodnie z art. 8 Konstytucji, Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej (ust. 1) a jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej (ust. 2). Innymi słowy, cytowane przepisy stanowią o nadrzędności przepisów Konstytucji nad innymi przepisami zawartymi w aktach prawnych niższego rzędu oraz zasadzie dotyczącej ich bezpośredniego stosowania, chyba że sama Konstytucja stanowi inaczej. Zgodnie z treścią art. 190 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne (ust. 1). Podlegają one niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski" (ust. 2). Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania (ust. 3).

Rzeczywiście, do dnia wydania wyroku w niniejszej sprawie, wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 roku wydany w sprawie o sygn. akt SK 140/20 nie został opublikowany w dzienniku urzędowym, o którym mowa w art. 190 ust. 2 Konstytucji. Niemniej, okoliczność ta, z uwagi bezwarunkowy nakaz publikacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego zawarty w tym przepisie, może być oceniona jedynie jako nieuprawnione zaniechanie władzy wykonawczej, stanowiące wprost delikt konstytucyjny i nie może stanowić przeszkody w jego zastosowaniu. Innymi słowy, stosując wprost przepisy Konstytucji, brak jest możliwości przyjęcia, że przedmiotowe orzeczenie nie istnieje, bądź jego obowiązywanie jest „zawieszone” do czasu publikacji w dzienniku urzędowym (według dowolnego uznania osób odpowiedzialnych za taką publikację). Co więcej, zgodnie z Konstytucją orzeczenie to stanowi, m.in., podstawę do wznowienia postępowania lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

Problem stosowania art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych do osób, których wprost nie dotyczył wyrok Trybunału Konstytucyjnego w 6 marca 2019 r. P 20/16 był również przedmiotem analizy Sądu Najwyższego m. in. w wyroku z 8 stycznia 2025 r. sygn. akt III USKP 121/23. W uzasadnieniu powyższego wyroku Sąd Najwyższy wskazał na standard konstytucyjny w zakresie wykładni art. 2 Konstytucji w kontekście ingerencji prawodawcy w uzasadnione prawnie oczekiwania osób pobierających emerytury w wieku obniżonym co do zasad kształtowania wysokości ich świadczeń po uzyskaniu prawa do emerytury w wieku powszechnym. Rozważania te są w pełni aktualne i adekwatne do rozpoznawanej sprawy.

W konsekwencji, Sąd na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do ponownego obliczenia wysokości emerytury ubezpieczonego w wieku powszechnym z pominięciem przepisu art. 25 ustęp 1b ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS.