Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 18 sierpnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział II Cywilny – Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Krzysztof Wąsik (sprawozdawca)

Sędziowie: SO Anna Nowak

SO Beata Tabaka

po rozpoznaniu w dniu 18 sierpnia 2016 r. w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy ze skargi T. B. (1)

przy uczestnictwie Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Rejonowego dla Krakowa – Podgórza w Krakowie

na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym dla Krakowa – Podgórza w Krakowie, sygn. akt XII Ns 49/15/P

postanawia

1.  stwierdzić, że w postępowaniu toczącym się przed Sądem Rejonowym dla Krakowa - Podgórza w Krakowie pod sygnaturą XII Ns 49/15/P doszło do naruszenia prawa skarżącego T. B. (1) do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki;

2.  zlecić Sądowi Rejonowemu dla Krakowa – Podgórza w Krakowie podjęcie w terminie 2 tygodni czynności w zakresie kontroli uzupełnienia braków formalnych i fiskalnych wniosku o dział spadku po M. B., o uzupełnienie których wzywano w piśmie z 19 stycznia 2014 r., a następnie nadanie biegu sprawie stosownie do wyników tej kontroli;

3.  przyznać skarżącemu T. B. (1) od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Krakowa - Podgórza w Krakowie kwotę 8 000 (osiem tysięcy) złotych;

4.  oddalić skargę w pozostałym zakresie;

5.  zwrócić skarżącemu T. B. (1) z sum budżetowych Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Krakowa - Podgórza w Krakowie kwotę 100 (sto) złotych uiszczonych tytułem opłaty od skargi.

Anna Nowak Krzysztof Wąsik Beata Tabaka

UZASADNIENIE

Pismem z dnia 14 lipca 2016 r. T. B. (1) wniósł skargę na przewlekłość postępowania w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym dla Krakowa –Podgórza w Krakowie w sprawie o sygn. akt XII Ns 49/15/P. Domagał się stwierdzenia naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki w tej sprawie, nakazania Sądowi Rejonowemu rozpoznania sprawy i niezwłocznie podjęcia odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie oraz zasądzenia od Skarbu Państwa kwoty 10 000 zł. Skarżący na uzasadnienie żądania stwierdzenia przewlekłości wskazał, że sprawa o potwierdzenie jego praw do majątku w W. trwa już od 10 lat. Przytaczając przebieg postępowania podał, że powołana przez Sąd biegła nie była przesłuchana i przedłożyła nieprawdziwe dokumenty, jakoby część działek nie wchodziła w skład dóbr ziemskich W.. Również Sąd I instancji mimo przekazania mu sprawy do ponownego rozpoznania nie uznał, że działki nr (...) stanowią część dóbr ziemskich w W..

Do udziału w sprawie zgłosił się Skarb Państwa – Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza w Krakowie reprezentowany przez Prezesa Sądu, wnosząc o oddalenie skargi. Wskazał, że postępowanie w sprawie zostało zakończone postanowieniem końcowym z dnia 20 lipca 2016 r. Dodał, że wszystkie czynności w sprawie były adekwatne do stanu sprawy i wykonywane w terminach wynikających z obciążenia referatu sędziego. Na przedłużenie czasu trwania sprawy miało wpływ dokonywanie doręczeń pism procesowych dla stron zamieszkujących poza granicami oraz zawieszanie postępowania z uwagi na niewykonywanie zarządzeń przewodniczącego lub śmierć strony.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan fatyczny mający znaczenie dla rozstrzygnięcia:

W niniejszej sprawie (toczącej się do czasu wydania postanowienia wstępnego również pod sygnaturą I Ns 284/10/P, a wcześniej też I Ns 1827/06/P, były już składane skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. Postanowieniem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 28 grudnia 2010 r., sygn. akt II S 99/10, skarga taka została oddalona (k. 611). Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem z dnia 5 grudnia 2013 r., II S 123/13 (k. 1281) rozpoznawał również kolejną skargę na przewlekłość wniesioną przez T. B. (1), dotyczącą działu spadku po M. B., toczącą się uprzednio pod sygnaturą I Ns 1205/10/P, która zarządzeniem z dnia 24 listopada 2010 r. została połączona do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia ze sprawą I Ns 1827/06/P, a zatem orzeczenie o przewlekłości wydane zostało w warunkach toku sprawy już pod nową, połączoną sygnaturą. Jak nadto wynika z uzasadnienia postanowienia, rozpoznając powyższą skargę Sąd Okręgowy analizował również działania Sądu Rejonowego w sprawie pod sygnaturą I Ns 1827/06/P, zmienioną następnie na I Ns 284/10/P. Skoro zatem ostatnia ze skarg na przewlekłość była rozpoznana w dniu 5 grudnia 2013 r. (Sąd Okręgowy stwierdził przewlekłość), w przedmiotowej sprawie ocenie pod kątem ewentualnego naruszenia praw strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki mogły podlegać jedynie działania Sądu Rejonowego podjęte po tej dacie. Przedmiotem sprawy z ponownej skargi na przewlekłość postępowania mogą być bowiem jedynie czynności dokonane po upływie okresu objętego badaniem w poprzedniej sprawie, zatem stanem rzeczy osądzonej (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 maja 2015 r. II S 4/15 KZS 2015/5/80). Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie weryfikował zatem terminowość czynności Sądu Rejonowego w sprawie w okresie od wydania przez Sąd Okręgowy orzeczenia z dnia 5 grudnia 2013 r.

W dniach 23 września – 11 listopada 2013 r. sędzia referent przebywała na zwolnieniu lekarskim (k.1290). Dnia 10 grudnia 2013 r. Sąd Rejonowy zwrócił się do Sądu Okręgowego o nadesłanie akt celem dokonania wnioskodawcy zwrotu opłaty od skargi na uwzględnioną uprzednio skargę na przewlekłość postępowania (k.1290), a przewodniczący wydziału m.in. polecił sędzi referent zapoznanie się ze zleceniem Sądu Okręgowego zawartym w orzeczeniu uwzględniającym skargę na przewlekłość, zobowiązującym Sąd Rejonowy do podęcia w terminie 1 miesiąca czynności w zakresie kontroli złożonego wniosku o dział spadku po M. B. w zakresie spełnienia wymogów formalnych (k. 1292). Akta zwrócono w dniu 13 grudnia 2013 r., doręczając je sędzi referent 14 grudnia 2013 r. (k. 1294). Zarządzeniem z dnia 20 grudnia 2013 r. przewodniczący wydziału zlecił wykonanie części zarządzenia z dnia 10 grudnia 2013 r. (k. 1296). Pismem z dnia 13 grudnia 2013 r. wnioskodawca wskazał rachunek, na który należy dokonać wpłat należnych mu kwot (k. 1298). Zgodnie ze zleceniem Sądu Okręgowego, zarządzeniem z dnia 15 stycznia 2014 r., sędzia referent wezwała wnioskodawcę do uzupełnienia braków wniosku o dział spadku po M. B. pod rygorem zwrotu pisma oraz o uzupełnienie braków wniosku o zabezpieczenie pod wskazanymi w zarządzeniu rygorami (k. 1299). Zarządzenie wykonano 19 stycznia 2014 r. (k. 1300). W grudniu 2013 r. i styczniu 2014 r. do Sądu Rejonowego wpływały potwierdzenia doręczenia stronom apelacji wnioskodawcy od postanowienia wstępnego z dnia 24 lipca 2013 r. (k. 1301-9). Akta sprawy przekazano do Sądu Okręgowego celem rozpoznania apelacji od tego postanowienia wstępnego zarządzeniem z dnia 3 lutego 2014 r. (k. 1310). Wnioskodawca w dniu 26 lutego 2014 przedłożył do akt sprawy „Notatkę informacyjną” (k. 1312). W odpowiedzi na pismo Sądu Okręgowego z dnia 24 maja 2014 r. (k. 1318), w dniu 29 kwietnia 2014 r. sprawę zarejestrowano w wykazie OZ (k. 1319). Do dnia 30 maja 2014 r., do Sądu Okręgowego spływały potwierdzenia przez strony odbioru zawiadomień o terminie rozprawy (k. 1320-30). Celem prawidłowego zawiadomienia uczestników J. D., S. D. (1) i T. B. (2), rozprawę z dnia 30 maja 2014 r. odroczono (k. 1331) z terminem na piśmie. W dniu 30 maja 2014 r. wnioskodawca wniósł o doręczenie protokołu rozprawy (k. 1332). Zarządzeniem z tego samego dnia zlecono zawiadomienie stron o terminie rozprawy wyznaczonym na 24 października 2014 r. (k. 1333). Zawiadomienia wysłano w dniu 12 czerwca 2014 r. W dniu 16 czerwca 2014 r. zarządzono przedłożenie akt na termin rozprawy. Dnia 8 lipca 2014 r. T. B. (1) złożył kolejną „Notatkę informacyjną” (k. 1334), a 8 lipca 2014 r. przedłożył pełnomocnictwa udzielone mu przez uczestników J. D., K. G., S. D. (2) i S. D. (1) (k. 1339). Dnia 22 lipca 2014 r. zarządzono przedłożyć akta na termin rozprawy. W dniu 23 października 2014 r. Sąd Okręgowy zwrócił się do Sądu Rejonowego o nadesłanie akt o sygn. I Ns 829/97/S (k. 1404). W tym czasie do Sądu Okręgowego spływały potwierdzenia odbioru zawiadomień stron o terminie rozprawy (k. 1405-15). Na rozprawie apelacyjnej w dniu 24 października 2014 r. (k. 1425) Sąd dopuścił do udziału w charakterze uczestnika A. B. (1) oraz wydał postanowienie zmieniające zaskarżone orzeczenie (k. 1427). Tego samego dnia wnioskodawca wniósł o doręczenie protokołu rozprawy i postanowienia z uzasadnieniem (k. 1429).W dniu 3 listopada 2014 r. uzupełnił wniosek przedkładając dowód uiszczenia opłaty za doręczenie protokołu (k. 1430) oraz przedłożył kolejne „Notatki informacyjne” (k. 1433, 1434). W okresie od 24 października do 5 listopada 2014 r. akta posiadała sędzia sprawozdawca celem sporządzenia uzasadnienia – do czego doszło 6 listopada 2014 r. (k. 1443), a następnie w dniach 6 – 7 listopada i 7 -17 listopada 2014 r. akta znajdowały się u kolejnych sędziów ze składu celem podpisania uzasadnienia (k. 1428). W dniu 17 listopada 2014 r. uczestniczka B. B. złożyła wniosek o wydanie odpisu protokołu rozprawy i uzasadnienia orzeczenia z dnia 24 października 2014 r. (k. 1444), który został odrzucony w dniu 24 listopada 2014 r. (k. 1446). Dnia 2 grudnia 2014 r. odnotowano ekspedycję odpisów postanowienia z dnia 24 listopada 2014 r. (k. 1448). Zarządzeniem z dnia 16 grudnia 2014 r. przewodniczący wydziału zmienił zarządzenie z dnia 24 listopada 2014 r. poprzez odnotowanie, że w sprawie nie przysługuje zażalenie oraz udzielił akt Wydziałowi I Cywilnemu na okres 3 dni zgodnie z wnioskiem z dnia 12 grudnia 2014 r. (k. 1450). W tym czasie do Sądu Okręgowego spływały dowody doręczenia postanowienia z dnia 24 listopada 2014 r. dla stron postępowania. W dniu 8 stycznia 2015 r. do Wydziału I Cywilnego wpłynęło wezwanie o zwrot akt (k. 1454), które zostało wykonane w dniu 14 stycznia 2015 r. (k. 1455). W okresie od dnia 28 stycznia 2015 r. (k. 1464) do dnia 23 marca 2015 r. trwała procedura reklamacyjna korespondencji zawierającej orzeczenie z dnia 24 listopada 2014 r. nadanej do A. B. (2), która ostatecznie zakończyła się zleceniem ponownego ekspediowania korespondencji do uczestnika (k. 1471v), wykonanym 24 lutego 2015 r. W czasie jej trwania wnioskodawca składał kolejne „notatki informacyjne” (k. 1466, 1469) i wniosek o przesłanie akt do Sądu Rejonowego (k. 1471), doręczony przewodniczącemu wydziału w dniu 2 lutego 2015 r. Zarządzeniem z dnia 31 marca 2015 r. akta sprawy przekazano Sądowi Rejonowemu (k. 1480). Postanowieniem z dnia 10 kwietnia 2015 r. Sąd Rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłej geodety (k.1481). Odezwę do biegłej wystosowano 4 maja 2015 r (k. 1483), wyznaczając jej dwumiesięczny termin na wykonanie opinii. W dniu 20 maja 2015 r. biegła potwierdziła odbiór akt (k. 1486), na dokumencie tym znalazła się również adnotacja ołówkiem „2 miesiące na opinię, akta na kalendarz”. Na tym samym piśmie nad prezentatą „weszło 22.06.2015” znajduje się uczyniona ołówkiem adnotacja „do ponaglenia” (k. 1486). Na wniosek biegłej, sędzia referent przedłużyła termin do wykonania opinii do dnia 20 września 2015 r. (k. 1487). W dniach od 31 lipca 2015 r. do 31 sierpnia 2015 r. sędzia referent przebywała na urlopie (k. 1487). W dniu 14 września 2015 r. biegła ponownie wniosła o przedłużenie terminu do sporządzenia opinii. Zarządzeniem z dnia 13 października 2015 r. sędzia referent wezwała biegłą do zwrotu akt i opinii pod rygorem grzywny (k. 1488). Wniosek o przedłużenie terminu do sporządzenia opinii biegła ponowiła 19 października 2015 r., a zarządzeniem z dnia 27 października 2015 r. sędzia wyraziła zgodę na przedłożenie opinii w terminie do dnia 10 listopada 2015 r. (k. 1489). Opinia w dniu 13 listopada 2015 r. wpłynęła do Sądu (k. 1491-1524). Zarządzeniem z dnia 18 listopada 2015 r. sędzia referent zleciła przedłożenie faktury biegłej w Księgowości oraz doręczenie odpisów opinii stronom z terminem 14 dni do wniesienia zarzutów, a nadto wezwała wnioskodawcę do uiszczenia zaliczki na poczet opinii (k. 1525). Zarządzeniem z dnia 2 grudnia 2015 r. sędzia referent wezwała biegłą do dołączenia 14 egzemplarzy opinii, co biegła wykonała 14 grudnia 2015 r. (k. 1529). Sędzia zleciła w dniu 16 grudnia 2015 r. doręczenie uczestnikom brakujących opisów opinii (k. 1533). Wnioskodawca pismem z dnia 7 stycznia 2016 r. złożył zarzuty do opinii (k. 1534), a 11 stycznia 2016 r. wniósł o przedłużenie terminu do uiszczenia zaliczki na opinie biegłej (k. 1538). Postanowieniem z dnia 16 lutego 2016 r. Sąd zwolnił od udziału w sprawie niektórych uczestników oraz przyznał biegłej wynagrodzenie, zlecając jednocześnie zawiadomienie stron o terminie rozprawy wyznaczonym na 29 kwietnia 2016 r. (k. 1542). W tym czasie oczekiwano na zwrotne potwierdzenia odbioru korespondencji przez strony (k. 1547-59) oraz do Sądu Rejonowego wpływały pisma wnioskodawcy z dnia 2 marca (k. 1543), 25 marca (k. 1545) i 5 kwietnia 2016 r. (k. 1560), przedstawiane niezwłocznie sędzi referent. Zarządzeniem z dnia 11 kwietnia 2016 r. wnioskodawca został wezwany do uzupełnienia braków formalnych zażalenia na postanowienie z dnia 16 lutego 2016 r. W dniu 21 kwietnia 2016 r. wnioskodawca uzupełnił braki (k. 1567), po czym 22 kwietnia 2016 r. zlecono doręczenie stronom odpisu zażalenia (k. 1569). Dnia 25 kwietnia 2016 r. do Sądu wpłynęła „Notatka informacyjna” sporządzona przez wnioskodawcę. W dniu 29 kwietnia 2016 r. Sąd odroczył rozprawę na dzień 6 czerwca 2016 r. celem prawidłowego zawiadomienia S. D. (2) (k. 1578), zlecił zawiadomienie stron nieobecnych oraz wezwał biegłą do wyjaśnienia opinii we wskazanym zakresie (k. 1579). W dniu 6 maja 2016 r. wnioskodawca wniósł o wezwanie biegłej na kolejną rozprawę celem wyjaśnienia opinii (k. 1580). W tym czasie do Sądu spływały potwierdzenia doręczeń dla stron, stanowisko uczestnika P. A. oraz objaśnienie opinii przez biegłą (z dnia 30 maja 2016 r. k. 1599). W dniu 6 czerwca 2016 r. na rozprawie Sąd, doręczając stronom odpisy opinii, zakreślił im termin do ustosunkowania się do niej oraz oddalił wniosek wnioskodawcy o uzupełnienie postanowienia, odraczając termin rozprawy na dzień 20 lipca 2016 r. celem zapoznania się stron z opinia uzupełniającą (k. 1628). Po rozprawie akta przekazano do Sądu Okręgowego celem rozpoznania zażalenia wnioskodawcy na postanowienie z dnia 16 lutego 2016 r. W dniu 10 czerwca 2016 r. wnioskodawca wniósł o sporządzenie uzasadnienia powyższego postanowienia, co sędzia uczynił 13 czerwca 2016 r. (k. 1639). W dniach 1 czerwca i 9 czerwca 2016 r. wnioskodawca składał pisma do akt, w wyniku czego sędzia referent wezwał go 14 czerwca 2016 r. do uiszczenia opłaty kancelaryjnej (k. 1644). Dnia 22 czerwca 2016 r. akta trafiły do Sądu Okręgowego celem rozpoznania zażalenia (k. 1647). W dniach 16 czerwca i 12 lipca 2016 r. wnioskodawca składał do akt kolejne pisma. Zarządzeniem z dnia 19 lipca 2016 r. Sąd Okręgowy zlecił zwrot akt do Sądu Rejonowego na termin rozprawy. Ma rozprawie w dniu 20 lipca 2016 r. Sąd Rejonowy wydał postanowienie końcowe.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Skarga na przewlekłość postępowania okazała się częściowo uzasadniona.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że zgodnie z art. 14 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz.1843 z późn.zm.) skarżący może wystąpić z nową skargą w tej samej sprawie po upływie 12 miesięcy.

Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U.04.179.1843), z przewlekłością postępowania mamy do czynienia wówczas, gdy trwa ono dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego i pozostaje to w związku przyczynowym z działaniem lub bezczynnością sądu. Przy ocenie czy doszło do naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki, należy w szczególności ocenić terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd w celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia, uwzględniając charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości, znaczenie dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowania się stron, a w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania (art. 2 ust. 2 ustawy). Dokonując analizy przebiegu postępowania nie można również pomijać treści art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i rozumienia tego przepisu w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Zgodnie z powołanym przepisem każdy ma prawo do rozpoznania jego sprawy w rozsądnym terminie. O naruszeniu tej podstawowej zasady postępowania decyduje jednak nie sam upływ czasu, ale nieuzasadnione przewlekanie procesu (zob. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 15 stycznia 2003 r., II AKz 3/03, Wokanda 2004/3/44). Ocena, czy przewlekłość postępowania jest uzasadniona, musi być dokonywana w świetle szczególnych okoliczności sprawy i z uwzględnieniem takich kryteriów określonych w orzecznictwie Trybunału, jak stopień złożoności sprawy, zachowanie skarżącego i odpowiednich władz oraz znaczenie materii objętej skargą (m.in. Kubiszyn v. Polska, wyrok ETPC 37437/97 z 30.01.2003; Jagiełło v. Polska, decyzja ETPC 61437/00 z 30.04.2002 r.; Jedamski v. Polska, wyrok ETPC 29691/96 z 26.07.2001 r.; Malicka-Wąsowska v. Polska, decyzja ETPC 41413/98 z 5.04. 2001 r.; Sobczyk v. Polska, wyrok ETPC 25693/94 z 2000 r.). Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunały Praw Człowieka w Strasburgu, skarga na przewlekłość postępowania rozpoznawana być powinna niezależnie od zarzutów zgłoszonych przez skarżącego. Do Sądu Okręgowego należało zatem całościowe zbadanie terminowości podejmowania czynności przez Sąd Rejonowy w niniejszym postępowaniu w zakresie wyznaczonym datą wydania poprzedniego postanowienia w przedmiocie przewlekłości. Tym samym w pierwszej kolejności niezbędne było zweryfikowanie, czy i w jakim zakresie Sąd Rejonowy wywiązał się ze zlecenia Sądu Okręgowego zawartego w pkt 2 postanowienia zapadłego w sprawie II S 123/13.

Z uwagi na przewlekłość stwierdzoną przez Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem z dnia 5 grudnia 2013 r., Sąd Rejonowy został zobowiązany do podjęcia w terminie miesiąca czynności w zakresie kontroli wniosku T. B. (1) o dział spadku po M. B., a następnie nadania sprawie dalszego biegu. Sąd Rejonowy wykonując zlecenie Sądu Okręgowego zarządzeniem z dnia 15 stycznia 2014 r. wezwał wnioskodawcę do uzupełnienia braków formalnych i fiskalnych skargi pod rygorem jej zwrotu. Zarządzenie to zostało przez sekretariat wykonane 19 stycznia 2014 r. W dniu 3 lutego 2014 r. akta sprawy w związku z apelacją wnioskodawcy od postanowienia wstępnego zostały przekazane Sądowi Okręgowemu, wracając do Sądu Rejonowego w dniu 31 marca 2015 r. Z dokumentacji czynności podejmowanych przez Sąd Rejonowy po zwrocie akt nie wynika, by podjął się on dokonania jakichkolwiek dalszych czynności w sprawie wniosku skarżącego o dział spadku po M. B. albo żeby chociaż dokonał weryfikacji prawidłowości doręczenia wezwania do uzupełnienia braków formalnych wniosku dla T. B. (1). Z analizy akt sprawy, w szczególności adnotacji uczynionych na przedmiotowym zarządzeniu oraz dowodów doręczenia korespondencji do wnioskodawcy T. B. (1) wynika, że przedmiotowe wezwanie do uzupełnienia braków formalnych zostało do niego wystosowane, ale nie dokonano weryfikacji jego doręczenia, jak i nie podjęto żadnych dalszych czynności procesowych stosownie do ewentualnej odpowiedzi (bądź jej braku) T. B. (1). W żadnym z załączonych do akt sprawy dowodów doręczenia dla wnioskodawcy brak adnotacji, jakoby doręczenie dotyczyło wezwania do uzupełnienia braków formalnych z dnia 19 stycznia 2014 r. Dowód takiego doręczenia nie jest również dołączony do akt sprawy w luźny sposób, wszystkie zwrócone do Sądu potwierdzenia doręczeń są wszyte do akt. Jednocześnie z licznych pism czy notatek informacyjnych kierowanych do Sądów przez T. B. (1) nie wynika, aby którekolwiek z nich stanowić miało uzupełnienie braków formalnych lub fiskalnych wniosku o dział spadku po M. B. i zniesienie współwłasności, a jak wynika z akt przedmiotowej sprawy, wszystkie wezwania do uzupełnienia braków były przez niego wypełniane. Z uwagi na fakt, że T. B. (1) był w sprawie wnioskodawcą, z pewnością oprócz złożenia wniosku był również zainteresowany nadaniem mu biegu, w szczególności że sprawa ta została połączona do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia z postępowaniem o dział spadku po A. R. i uprzednio sam wnioskodawca skutecznie kwestionował czas jego trwania. Niezależnie od faktu, że to w interesie wnioskodawcy leżało prowadzenie postępowania również w odniesieniu do osoby zmarłej M. B., to na Sądzie Rejonowym, któremu sprawa została przekazana do wspólnego rozpoznania, ciążył obowiązek podjęcia stosownych czynności w sprawie. Konieczność szczególnego zaangażowania Sądu w nadanie sprawie biegu wynikała ponadto ze stwierdzonej uprzednio przez Sąd Okręgowy bezczynności Sądu Rejonowego w tej sprawie. Z uwagi na fakt obciążenia Skarbu Państwa obowiązkiem uiszczenia na rzecz wnioskodawcy kwoty 6 000 zł tytułem stwierdzonej przewlekłości Sąd Rejonowy powinien w sposób szczególny i priorytetowy kontrolować czynności podejmowane w sprawie o dział spadku po M. B.. Z sekwencji przebiegu czynności Sądu wynika, że istotnie po zapoznaniu się ze skargą sędzia referent sporządził zarządzenie wzywające wnioskodawcę do uzupełnienia wskazanych braków, jednak z perspektywy wszystkich dalszych dokonywanych czynności, rzeczywistej kontroli nad tokiem tej (połączonej) sprawy zaniechano. Po zwrocie akt z Sądu Okręgowego Sąd Rejonowy nie zainteresował się faktem doręczenia wnioskodawcy wezwania do uzupełnienia braków, która to kwestia powinna wzbudzić wątpliwości Sądu wobec braku stosowanego dowodu doręczenia. Nawet gdyby do doręczenia wezwania doszło, a brak ten nie został uzupełniony, z uwagi na zastosowany rygor na Sądzie Rejonowym ciążył obowiązek wydania zarządzenia o zwrocie wniosku, które będąc orzeczeniem zaskarżalnym powinno zostać doręczone wnioskodawcy, dając mu szansę jego zakwestionowania. Słusznie wskazał Sąd Okręgowy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 5 grudnia 2013 r., że dalsze czynności w sprawie uzależnione będą od wyniku działań i zachowania wnioskodawcy, niemniej jednak podstawą przyjęcia, że przewłoka postępowania nastąpiła wskutek bezczynności samego zainteresowanego byłoby wykazanie skutecznego przedłożenia mu dowodu doręczenia wezwania do uzupełniania braków.

Analiza akt sprawy nie pozwala przyjąć, że Sąd Rejonowy rzeczywiście zastosował się do zlecenia Sądu Okręgowego. Bezczynność Sądu Rejonowego w tym zakresie była wynikiem braku kontroli nad tokiem, nie zweryfikowania skuteczności doręczenia wezwania do uzupełnienia braków formalnych i fiskalnych oraz nie wykazania odpowiedniego zainteresowania realnym wykonaniem zlecenia Sądu Okręgowego ze sprawy II S 123/13. Wskutek braku należytej aktywności Sądu Rejonowego i wbrew zaleceniom Sądu Okręgowego, kwestia działu spadku po M. B. połączona do wspólnego rozpoznania ze sprawą o dział spadku po A. R. w dalszym ciągu nie została rozstrzygnięta, a nawet nie nadano jej biegu. Do wydania przez sędziego referenta zarządzenia wzywającego do uzupełnienia braków doszło w dniu 15 stycznia 2014 r., a skarga na przewlekłość wpłynęła w dniu 14 lipca 2016 r. Powyższe wskazuje, że przez okres kolejnych ponad 2 lat Sąd Rejonowy nie podjął żadnych czynności zmierzających do kontroli biegu postępowania w tym zakresie tj. prawidłowości wysłania wezwania do uzupełnienia braków formalnych lub ewentualnego reklamowania doręczenia korespondencji. Brak tych działań, które tak naprawdę dopiero doprowadziłyby do skutecznego zainicjowania postępowania, stanowi niedopuszczalną bezczynność sądu. Brak aktywności na tym polu jest tym bardziej rażący, że uprzednio złożona skarga na przewlekłość postępowania była skuteczna, co powinno jeszcze bardziej zmobilizować Sąd do monitorowania jej toku i kontrolowania czynności podejmowanych w tym zakresie.

W zakresie zaś wniosku o dział spadku po A. R. w badanym okresie Sąd Rejonowy prowadził postępowanie w sposób prawidłowy, odpowiadający obowiązującym przepisom prawa, a podejmowane czynności były celowe i zmierzały do dokonania kolejnych czynności zmierzających do zakończenia postępowania.

Należy zauważyć, że o przewlekłości nie może decydować ogólny czas trwania postępowania, lecz jedynie ocenie podlega sposób podejmowania poszczególnych czynności w sprawie, z uwzględnieniem również okresu usprawiedliwionej nieobecności sędziego referenta w związku z chorobą czy urlopem. W zakresie tej części postępowania, w działaniach Sądu nie można zatem dostrzec zaniedbań czy opóźnień, albowiem wszystkie czynności w sprawie podejmowane były bez zbędnej zwłoki. Istotnie postępowanie w sprawie jest postępowaniem długotrwałym, jednak dla oceny czasu jego trwania koniecznym jest odniesienie się do jego przedmiotu oraz okoliczności faktycznych. W przedmiotowym postępowaniu zdarzały się co prawda okresy braku intensywnej aktywności Sądu, niemniej jednak nie były one konsekwencją braku kontroli nad sprawą, a wywołane były przez okoliczności zewnętrzne i od Sądu niezależne.

Konkretyzując powyższe wnioski natury generalnej wskazać należy, że zgodnie z zasadniczą intencją wnioskodawcy przedmiotem niniejszego postępowania był dział spadku po A. R. zmarłej w dniu 15 września 1947 r. Celem przesądzenia składu spadku, do którego ustalenia sąd jest zobowiązany z urzędu, niezbędnym było dopuszczenie wskazanego dowodu z opinii biegłego. Zgodnie ze zleceniem Sądu przedmiotem opinii było opracowanie przez biegłą wykazu zmian gruntowych dla wskazanych działek, ze szczególnym naciskiem na elementy wymienione w odezwie. Opracowywanie przez biegłą opinii w sprawie trwało od dnia 20 maja 2015 r., kiedy biegła potwierdziła odbiór akt celem sporządzenia opinii, do czasu jej złożenia w sądzie w dniu 13 listopada 2015 r. Czas sporządzenia przez biegłą przedmiotowej opinii nie był krótki, niemniej jednak uwzględniając jej przedmiot oraz fakt, ze zlecenie dotyczyło analizy sytuacji geodezyjnej 22 działek, okres ten należało uznać za niezbędny dla dokonania poprawnych i wyczerpujących ustaleń. W międzyczasie w dniu 22 czerwca 2015 r. okresie od dnia 31 lipca do 31 sierpnia 2015 r. sędzia referent przebywał na urlopie wypoczynkowym, jednak poza okresem wakacyjnej nieobecności sędzia referent na bieżąco kontrolował przebieg postępowania (adnotacje z dnia 20 lipca, 20 września, 30 września, 13 października, 28 października 2015 r.). Jednocześnie biegła nie mogąc sporządzić opinii w terminie wyznaczonym uprzednimi zrządzeniami, odpowiednio wcześniej zgłaszała niemożność terminowego ukończenia prac, a i samą opinię przedłożyła zasadniczo w umówionym terminie. Również braki opinii w postaci nieprzedłożenia przez biegłą odpowiedniej ilości egzemplarzy ekspertyzy zostały przez sędziego referenta w sposób sprawny zauważone, co doprowadziło do niezwłocznego uzupełnienia ich braków.

Wskazać przy tym należy, że szybkość i sprawność postępowania nie mogą być traktowane w sposób priorytetowy, bowiem zasadnicze znaczenie dla rozpoznania sprawy mają zasady rzetelności i prawidłowości czynności Sądu. Z uwagi na zgłoszone zarzuty do opinii Sąd Rejonowy zarządzeniem z dnia 4 maja 2016 r. wezwał biegłą do sporządzenia opinii uzupełniającej i wyjaśnienie wskazanych w odezwie wątpliwości, a opinia ta została przedłożona w Sądzie w dniu 21 maja 2016 r. Nie sposób zatem uznać by okres oczekiwania na opinie biegłej, a zatem dotyczący kwestii wymagającej wiadomości specjalnych, był okresem zbyt długim. Wprost przeciwnie, był to czas odpowiedni do zlecenia Sądu oraz przedmiotu opinii. Pomimo iż pomiędzy wydaniem postanowienia w przedmiocie dopuszczenia dowodu z opinii biegłej w dniu 10 kwietnia 2015 r. (k. 1481) do dnia jej przedłożenia przez biegłą 13 listopada 2015 r. (k. 1492) upłynął okres siedmiu miesięcy, nie sposób zarzucić Sądowi przewlekłość. Wątpliwości mogą budzić jedynie zapiski dokonywane ołówkiem przez sędziego na kartach sprawy, w tym w szczególności „do ponaglenia”, jak ten na k. 1486 (w aktach sprawy brak bowiem zapisku urzędowego potwierdzającego wykonanie stosownego ponaglenia), niemniej jednak nie może to wpłynąć na generalną ocenę biegu postępowania w szczególności, że w okresie tym sędzia referent przebywała na urlopie.

W przedmiotowym postępowaniu uwzględnić należy również fakt, że pisma w sprawie - zarówno na etapie rozpoznawania apelacji przez Sąd Okręgowy, jak i w toku postępowania przed Sądem Rejonowym - musiały być doręczane uczestnikom przebywającym za granicą. Powyższe niewątpliwie wpłynęło na wydłużenie postępowania, niemniej jednak prawidłowe doręczenie jest gwarancją uprawnień strony w toku postępowania. Powyższe również wpłynęło na konieczność reklamacji dowodu doręczenia przez Sąd Okręgowy na etapie rozpoznawania apelacji od postanowienia wstępnego, co ostatecznie doprowadziło do przekazania akt Sądowi Rejonowemu dwa miesiące po zleceniu reklamacji przez przewodniczącego w wydziale w Sądzie Okręgowym. Okoliczności związane z doręczeniami na obu wskazanych etapach nie zmierzały co prawda bezpośrednio do merytorycznego rozpoznania sprawy, niemniej jednak miały na celu zapewnienie każdej ze stron możliwości udziału w sprawie i były podejmowane celem uniknięcia zarzutu nieważności postępowania.

Analiza przebiegu postępowania wskazuje, że jego długotrwałość wynikała również z braku składania przez skarżącego pism kompletnych, co skutkowało koniecznością wzywania go do uzupełnienia braków formalnych. Złożone przez niego zażalenie na postanowienie z dnia 16 lutego 2016 r. obarczone było brakiem formalnym, w wyniku czego wnioskodawcę wezwano do uzupełnienia wskazanych braków. W wyniku ich uzupełnienia, do nadania mu dalszego biegu i zlecenie doręczenia stronom postepowania doszło zarządzeniem z dnia 22 kwietnia 2016 r.

Wskazany wyżej tok postępowania wskazuje, że wszystkie podejmowane przez sąd czynności wykonane są w okresach, które powszechnie uznawane są za niewskazujące jeszcze na zwłokę w podejmowaniu czynności procesowych przez sąd. Zgodnie z utrwalonym poglądem judykatury, który Sąd Okręgowy w pełni aprobuje, ustalenie zaistnienia przewlekłości postępowania nie jest zależne jedynie od upływu czasu i subiektywnych odczuć skarżącego, a jest wypadkową czynników obiektywnych oraz czasu niezbędnego do podejmowania działań zgodnych z obowiązującymi przepisami przewidującymi prowadzenie określonych procedur (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 11 maja 2005 roku, II S 26/05). Zwłoka stanowi zatem kwalifikowane, tj. zawinione opóźnienie, stąd nie każde przedłużenie czynności Sądu stanowi naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie. Przedmiotem niniejszego postępowania jest dział spadku, a zatem na Sądzie spoczywał obowiązek poprawnego ustalenia kręgu uczestników i zbadania składu masy spadkowej po A. R.. W tym zakresie czynności Sądu były wykonywane w racjonalnych i uzasadnionych odstępach czasu.

Na marginesie wskazać należy, że opóźnień w rozpoznaniu sprawy i podejmowaniu w niej czynności w kontekście stwierdzenia przewlekłości postępowania, nie można usprawiedliwiać brakami kadrowymi i obciążeniem referatu sędziów, nawet jeśli odpowiedzialność za ich wystąpienie nie leży po stronie Sądu. Na taką okoliczność wskazała prezes Sądu Rejonowego w odpowiedzi na skargę. Wprowadzenie do polskiego systemu prawnego skargi na przewlekłość było skutkiem przyjętych przez państwo polskie zobowiązań międzynarodowych i orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. To państwo ma obowiązek takiego zorganizowania warunków sprawowania władzy jurysdykcyjnej (w tym zapewnienia optymalnej obsady kadrowej), aby nie dochodziło do przewlekłości postępowania (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2005 r., III SPP 34/05, OSNP 2005 nr 20, poz. 327 oraz z dnia 3 czerwca 2005 r., III SPP 109/05, OSNP 2006 nr 1-2, poz. 33). Brak zapewnienia należytej kadry do obsługi referatów sędziów i ich nadmierne obciążenia, jakkolwiek faktycznie uniemożliwiające sprawne rozpoznawanie spraw, nie może jednak usprawiedliwiać państwa, jako podmiotu naruszającego postanowienia Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Niemniej jednak, z uwagi na stwierdzenie, że czynności w zakresie sprawy o dział spadku po A. R. nie były podejmowane w sposób przewlekły, uwaga ta ma jedynie charakter dodatkowy i odnosi się do twierdzeń Skarbu Państwa.

Skarżący wnosił o nakazanie Sądowi Rejonowemu rozpoznania spawy oraz podjęcia odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie. Z uwagi na fakt, że czynności w zakresie wniosku o dział spadku po M. B. zaniechano po wyzwaniu do usunięcia braków formalnych tego wniosku, żądanie w tym zakresie okazało się być uzasadnione, o czym orzeczono w punkcie 2 postanowienia.

Stosownie do treści art. 12 ust. 4 powołanej ustawy, uwzględniając skargę sąd na żądanie skarżącego przyznaje od Skarbu Państwa sumę pieniężną w wysokości od 2 000 zł do 20 000 zł. Żądaną przez skarżącą kwotę 10 000 zł należy uznać za zbyt wygórowane, odpowiednią natomiast do wagi przewlekłości oraz interesów skarżącego była kwota 8 000 zł. Za uwzględnieniem żądania skarżącego w zakresie tej kwoty przemawiał przede wszystkim fakt, że mimo zalecenia podjęcia czynności mających na celu nadanie biegu postępowaniu w przedmiocie wniosku o dział spadku po M. B., Sąd Rejonowy jedynie sporządził wezwanie do uzupełnienia braków formalnych, nie kontrolując faktu jego doręczenia czy też w ogóle uczynienia zadość wezwaniu przez skarżącego, nie mówiąc już o zakończeniu postępowania poprzez wydanie odpowiedniego orzeczenia. W wyniku powyższych zaniedbań Sądu Rejonowego, mimo iż postępowanie w sprawie działu spadku po A. R. zostało zakończone wydaniem postanowienia końcowego w dniu 20 lipca 2016 r., od stycznia 2014 r. nie zostały podjęte żadne czynności zmierzające do nadania biegu czy ewentualnego zakończenia połączonego z nim postępowania o dział spadku po M. B.. Naruszenie to jest tym bardziej rażące, że zwracał na nie uwagę Sądu Rejonowego Sąd Okręgowy w poprzednio uwzględnionej skardze na przewlekłość postępowania. W pozostałym zakresie żądanie skarżącego nie podlegało uwzględnieniu.

Wobec uwzględnienia skargi, w trybie art. 17 ust. 3 ustawy, zwrotowi na rzecz skarżącego podlegała uiszczona tytułem opłaty od skargi kwota 100 zł. Z tego względu nie orzeczono o obowiązku zwrotu kosztów postępowania skargowego od Skarbu Państwa na rzecz skarżącego.

Uwagi na powyższe, na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, Sąd Okręgowy orzekł jak na wstępie.

Anna Nowak Krzysztof Wąsik Beata Tabaka