Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 6 marca 2024 roku.

Sąd Okręgowy w Krakowie, II Wydział Cywilny – Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Magdalena Meroń – Pomarańska

Protokolant: osobiście

po rozpoznaniu w dniu 6 marca 2024 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku M. L.

przy uczestnictwie J. M.

o założenie księgi wieczystej i wpis prawa własności

na skutek apelacji wnioskodawcy na postanowienie Sądu Rejonowego dla Krakowa – Podgórza w Krakowie z dnia 11 października 2023 roku, sygnatura akt Dz.KwKR1P/00092231/23

postanawia:

oddalić apelację.

SSO Magdalena Meroń – Pomarańska

Sygnatura akt II Ca 3258/23

UZASADNIENIE

postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 6 marca 2024 roku

Wnioskodawca M. L. wniósł o założenie księgi wieczystej dla położonej
w K. nieruchomości składającej się z działki (...) (obręb ewidencyjny (...), jednostka ewidencyjna P.) objętej księgą wieczystą dawną LWH (...) P., z wpisem prawa własności w udziale 72/576 części na rzecz wnioskodawcy. Do wniosku dołączył wypis umowy sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego przed notariuszem G. P. w dniu 31 lipca 2023 roku (rep. A nr (...)), reprodukcję postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po B. S. (1), odpis prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po J. S., odpis prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po M. E., odpis prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po R. B., odpis prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po B. M. i S. M., wypis zawartej w formie aktu notarialnego umowy o zbycie spadku z dnia 10 października 1961 roku. Nadto we wniosku powołano się na dokumenty geodezyjne zalegające przy wniosku DzKw/KRl P/00021307/23.

Postanowieniem z dnia 15 września 2023 roku Referendarz Sądowy oddalił wniosek
o wpis, wskazując na brak dokumentów geodezyjnych potwierdzających podział działki (...) prowadzący do powstania działki (...) oraz mogących stanowić podstawę oznaczenia powstałych w drodze podziału działek. Podkreślił ponadto, że nie jest dopuszczalne ujawnienie w księdze wieczystej obejmującej kilka działek ewidencyjnych prawa użytkowania wyłącznie jednej działki, tj. części nieruchomości.

W skardze na orzeczenie referendarza wnioskodawca domagał się zmiany orzeczenia poprzez dokonanie wpisu zgodnie z wnioskiem.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 11 października 2023 roku Sąd Rejonowy oddalił wniosek. W uzasadnieniu powołując się na art. 626 ^{( 8)} § 1 k.p.c ., art. 626 ^{( 8)} § 2 k.p.c. . 626 ^{( 9)} k.p.c. oraz § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 lipca 1986 roku
w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych założonych przed dniem 1 stycznia 1947 roku oraz utraty mocy prawnej niektórych takich ksiąg sąd stwierdził, że księgi wieczyste zakłada się
i prowadzi dla nieruchomości (art. 1 ust. 2 u.k.w.h.), z czego wynika, że nie jest dopuszczalne założenie księgi wieczystej dla części udziałów w nieruchomości. Założenie księgi wieczystej, połączone z dokonaniem pierwszego wpisu, wymaga ujawnienia w dziale II tej księgi wszystkich osób, którym przysługuje prawo własności i wymienienia - wyrażonego ułamkiem zwykłym - udziału każdego ze współuprawnionych. Tymczasem w niniejszej sprawie – wnioskodawca domagał się założenia księgi wieczystej dla nieruchomości składającej się
z działki (...), wnosząc o wpisanie do księgi wieczystej wnioskodawcy jako współwłaściciela nieruchomości w udziale 72/576 części. Wnioskodawca nie wskazał pozostałych aktualnych współwłaścicieli nieruchomości, co uniemożliwiało uwzględnienie wniosku. Wnioskodawca nabył udziały w prawie własności nieruchomości przysługujące jedynie J. M.
i J. K. jako następcom prawnym B. S. (1) i J. S.. Pozostali wymienieni w LWH (...) P. współwłaściciele nieruchomości są osobami zmarłymi, co jednoznacznie wynika z treści umowy sprzedaży z 28 lutego 2023 r. oraz wypisu z rejestru gruntów. Osoba zmarła nie jest zaś aktualnym właścicielem nieruchomości, a wpis prawa własności w nowej księdze wieczystej może dotyczyć wyłącznie osób fizycznych żyjących. Z powyższego wynika, że założenie księgi wieczystej dla działki (...) wymaga wskazania przez wnioskodawcę we wniosku o wpis w ramach żądania wniosku wszystkich następców prawnych zmarłych A. D., M. R. i J. D. oraz następców prawnych B. S. (2) i J. S. poza J. K. i J. M., którzy zbyli już udziały w prawie własności nieruchomości na rzecz wnioskodawcy. Następcy prawni zmarłych współwłaścicieli nieruchomości są bowiem obok wnioskodawcy aktualnymi współwłaścicielami tej nieruchomości. W orzecznictwie sądowym na zasadzie wyjątku dopuszczono możliwość zakładania księgi wieczystej z przeniesieniem wpisu dotyczącego prawa własności z księgi wieczystej dawnej bez jego uaktualnienia
w sytuacji, gdy któraś z osób ujawnionych w księdze wieczystej dawnej jest osobą nieznaną
i zaginioną, aczkolwiek powołana sytuacja nie zaistniała jednak w rozpoznawanej sprawie. Po pierwsze A. D., M. R. i J. D., B. S. (2) i J. S. nie są osobami zaginionymi i nieznanymi. Po zmarłych współwłaścicielach nieruchomości przeprowadzono bowiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, co uniemożliwia przeniesienie wpisu dotyczącego zmarłych z księgi wieczystej dawnej W treści umowy z dnia 28 lutego 2023 r. wskazano, że spadkobiercy wskazanych osób są stronami
w postępowaniu administracyjnym, którego sygnatura jest znana wnioskodawcy. Wnioskodawca miał zatem obiektywną możliwość ustalenia tożsamości wszystkich aktualnych współwłaścicieli nieruchomości oraz pozyskania dokumentów potwierdzających ich następstwo prawne. Zaniechanie w tym zakresie stanowiło zaś przeszkodę w dokonaniu wpisu, uzasadniając oddalenie wniosku.

Apelację od tego powyższego postanowienia wniósł wnioskodawca, zaskarżając je w całości i zarzucając naruszenie:

1. § 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 lipca 1986 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych założonych przed dniem 1 stycznia 1947 r. oraz utraty mocy prawnej niektórych takich ksiąg poprzez jego niezastosowanie i zaniechanie przeprowadzenia z urzędu procedury przeniesienia wpisów z księgi dawnej uregulowanej w tym przepisie, jak również poprzez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że przepis ten jest adresowany do strony, a nie do Sądu;

2. art. 626 ¹ § 2 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i odmowę przeniesienia wpisów z księgi dawnej co do nieżyjących współwłaścicieli, których ułamkowe prawo własności nie podlega zastąpieniu przez ułamkowe prawo własności wnioskodawcy, które ma zostać wpisane, a to w wyniku uznania, że nie zachodzą szczególne okoliczności wskazane w postanowieniu Sądu Najwyższego o sygn. I CSK 204/13;

3. art. 1 ust. 2 u.k.w.h. poprzez jego niezastosowanie.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty wniósł o wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez założenie księgi wieczystej dla nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), objętej LWH (...) P., ujawnienie w niej prawa własności wnioskodawcy w części wynikającej z aktu notarialnego Rep A nr (...) oraz przeniesienie wpisów dotyczących prawa własności z księgi dawnej stosownie do § 4 rozporządzenia. W jego ocenie złożenie wniosku o wpis własności i przeniesienie wpisów z księgi dawnej jest wystarczające do wydania merytorycznego rozstrzygnięcia zgodnego z wnioskiem.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Rozważenie podniesionych w apelacji zarzutów wymaga wyjaśnienia zakresu kognicji sądu wieczystoksięgowego. I tak w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2009 roku (III CZP 80/09, OSNC 2010/6/84), której nadano moc zasady prawnej, przyjęto, że sąd, rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej, związany jest stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku. Odzwierciedlenie tego znajduje się w art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., który wyznacza możliwy zakres kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym, ograniczony jedynie do badania tych elementów, które są wymienione wyraźnie tj. treści samego wniosku, treści i formy dołączonych do wniosku dokumentów oraz treści księgi wieczystej. Przepis art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. określa także zakres kognicji sądu drugiej instancji, rozpatrującego apelację. Takie stanowisko jest ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. postanowienia z dnia 5 października 2005 roku, II CK 781/04, LEX nr 187020; z dnia 27 kwietnia 2001 roku, III CKN 354/00, OSNC 2001/12/183; z dnia 6 października 2006 roku, V CSK 214/06), co oznacza, że również sąd drugiej instancji rozstrzyga jedynie, czy wpis (lub jego odmowa) pozostaje w zgodzie z prawem w świetle treści zgłoszonego wniosku, treści i formy przedłożonych dokumentów, stanowiących podstawę wpisu oraz treści księgi wieczystej. Kontrola zaskarżonego orzeczenia (wpisu lub jego odmowy) dokonywana przez Sąd drugiej instancji na skutek wniesionej apelacji jest zatem ograniczona tylko do tego, czy w świetle dokumentów załączonych do wniosku, którymi dysponował Sąd pierwszej instancji, była podstawa do dokonania, bądź odmowy wpisu.

Stosownie do § 19 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U.
z 2001.102.1122 z późn. zm. - dalej: "rozporządzenie z 2001 r.") założenie księgi wieczystej dla nieruchomości dokonywane jest na podstawie wniosku zawierającego m.in. oznaczenie nieruchomości i wymienienie wszystkich uprawnionych, na których rzecz własność ma być wpisana, w sposób określony w § 41. Zgodnie natomiast z § 41 ust. 2, jeżeli prawo przysługuje kilku osobom wspólnie, wymienia się we wpisie udział każdego ze współuprawnionych wyrażony ułamkiem zwykłym, a przy dokonywaniu kolejnego wpisu wielkość udziału
w prawie przelicza się przez sprowadzenie do wspólnego mianownika. W wypadku wspólności, w której udziały nie są oznaczone, we wpisie wymienia się rodzaj tej wspólności (analogicznie postanawiał § 103 ust. 1 w nawiązaniu do § 35 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym, Dz. U. z 2013.1411 z późn. zm. - dalej: "rozporządzenie z 2013 r.", a obecnie analogicznie postanawia § 105 ust. 1 w nawiązaniu do § 33 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lutego 2016 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie teleinformatycznym, Dz. U. z 2016.312 - dalej: "rozporządzenie
z 2016 r.").

Z przytoczonych przepisów wynikają zatem wymagania, po pierwsze, wymienienia we wniosku o wpis inicjujący założenie księgi wieczystej wszystkich osób uprawnionych, na których rzecz własność ma być wpisana, i - po drugie - wpisania, w razie uwzględnienia tego wniosku, w założonej księdze wszystkich osób uprawnionych, tj. innymi słowy, właściciela nieruchomości, a jeżeli nieruchomość jest przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych, wszystkich jej współwłaścicieli z oznaczeniem ich udziałów.

Z przytoczonych regulacji w sposób jednoznaczny wynikają zatem wymagania, po pierwsze, wymienienia we wniosku o wpis inicjujący założenie księgi wieczystej wszystkich osób uprawnionych, na których rzecz własność ma być wpisana, i - po drugie - wpisania,
w razie uwzględnienia tego wniosku, w założonej księdze wszystkich osób uprawnionych, tj. innymi słowy, właściciela nieruchomości, a jeżeli nieruchomość jest przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych, wszystkich jej współwłaścicieli z oznaczeniem ich udziałów. Oznacza to, że założenie księgi wieczystej dla nieruchomości stanowiącej współwłasność z wymienieniem we wpisie w dziale II tej księgi tylko jednego ze współwłaścicieli i przysługującego mu udziału we współwłasności jest niedopuszczalne.

Wymagania te harmonizują z podstawowymi założeniami ustroju ksiąg wieczystych. Zgodnie z art. 1 ust. 1 i 2 u.k.w.h., księgi wieczyste zakłada się i prowadzi dla nieruchomości w celu ustalania stanu prawnego nieruchomości, według zaś art. 3 u.k.w.h., domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawny,
a prawo wykreślone - nie istnieje. Stan prawny obejmuje natomiast zarówno stronę przedmiotową, jak i podmiotową prawa podlegającego wpisaniu do księgi wieczystej. Innymi słowy, konieczne jest oznaczenie nie tylko rodzaju nieruchomości, lecz także osoby lub osób, którym przysługuje prawo podlegające wpisaniu. Jest oczywiste, że w braku takich danych księga wieczysta nie pozwalałaby na ustalenie stanu prawnego nieruchomości, a zatem nie spełniałaby celu określonego w art. 1 ust. 1 u.k.w.h.

Wbrew wyrażonemu przez skarżącego zapatrywaniu w orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje negatywne zapatrywanie co do zaprezentowanej przez skarżącego możliwości wpisu w nowozakładanej księdze wieczystej wyłącznie niektórych ze współwłaścicieli. Takie stanowisko wyrażone zostało w postanowieniu z 12 stycznia 2021r., III CSKP 10/21, ale również np. w postanowieniu z 26 września 2013 r., II CSK 26/13 (OSNC 2014, Nr 6, poz. 63) oraz postanowieniu z 11 stycznia 2018 r., III CSK 373/16 (niepubl.), w którym Sąd Najwyższy wyjaśnił, że akceptacja sytuacji, w której treść księgi wieczystej w chwili założenia nie przedstawiałaby w sposób pełny stanu prawnego nieruchomości, sprzeciwiałaby się w sposób oczywisty zasadzie, iż księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalania stanu prawnego nieruchomości. "Księga", która w chwili założenia nie spełniałaby wymagania ujawnienia pełnego stanu prawnego w zakresie własności nieruchomości nie mogłaby służyć sprawnemu ewidencjonowaniu stanu prawnego nieruchomości i tym samym bezpieczeństwu obrotu, a postępowanie wieczystoksięgowe nie służy dochodzeniu praw podmiotowych, lecz sprawnemu ujawnianiu stanu prawnego nieruchomości i w konsekwencji zapewnianiu bezpieczeństwa i pewności obrotu prawnego.

Argumentów przemawiających za dopuszczalnością przeniesienia do nowo zakładanej księgi z dawnej księgi wpisów, które już nie odpowiadają obecnemu stanowi prawa własności nieruchomości, nie dostarcza również § 4 pkt 2 rozporządzenia z 1986 r., który przewiduje, że przy urządzaniu nowej księgi wieczystej w miejsce dawnej, w przypadkach w nim unormowanych, wpisy zmienia się i zestawia w taki sposób, aby do nowej księgi przeniesiona została tylko ich aktualna treść, chyba że szczególne względy nakazują powtórzenie wpisu lub jego części w formie dotychczasowej; pomija się wpisy lub ich części, które stały się bezprzedmiotowe. Fragment tego przepisu, w którym mowa o powtórzeniu wpisu w formie dotychczasowej, nie uprawnia do wnioskowania, że możliwość taka dotyczy przeniesienia wpisu wyrażającego nieaktualny już stan prawny. Przeciwnie kontekst, w jakim on się znajduje, przemawia silnie przeciwko temu ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2018 r., III CSK 373/16, LEX nr 2510659).

Konstatując, wniosek o założenie księgi wieczystej i wpis prawa własności może być uwzględniony wtedy, gdy będzie pozwalał - zarówno z uwagi na brzmienie żądania, jak
i dokumenty, którymi zostanie ono wykazane - na ujawnienie w księdze wieczystej wszystkich współwłaścicieli nieruchomości, tak by suma ich udziałów wyczerpywała całość (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2014 r., V CSK 573/13, LEX nr 1551682).

Wszystko to prowadzi do konkluzji, że zaskarżone postanowienie oddalające wniosek jest prawidłowe i odpowiada prawu. Na podstawie art. 385 k.p.c. (w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.) Sąd Okręgowy oddalił zatem apelację wnioskodawcy jako bezzasadną.

Sędzia Magdalena Meroń – Pomarańska