Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 29 lutego 2024 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący Joanna Czernecka

po rozpoznaniu w dniu 29 lutego 2024 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku: M. S. (1), G. S.

o wpis prawa własności

na skutek apelacji wnioskodawczyń od postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa – Podgórza w Krakowie z dnia 18 sierpnia 2023 roku, sygnatura akt DzKw/KR1P/130309/22

postanawia:

oddalić apelację.

Sędzia Joanna Czernecka

II Ca 2745/23

UZASADNIENIE

Wnioskodawczynie M. S. (1) i G. S. domagały się ujawnienia w dziale II księgi wieczystej (...) prawa własności M. S. (1) w wysokości ¼ części jako spadkobierczyni w ½ części po S. S. (1) oraz ujawnienia prawa własności G. S. w wysokości ¼ części jako spadkobierczyni w ½ części po S. S. (1) oraz ujawnienie, że G. S. ma ¾ udziału w prawie własności.

Do wniosku o wpis dołączono odpis postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa -Krowodrzy w Krakowie z dnia 20 grudnia 2021 roku, sygn. akt I Ns 629/21/K wraz ze stwierdzoną jego prawomocnością.

Referendarz Sądowy w Sądzie Rejonowym dla Krakowa - Podgórza w Krakowie postanowieniem z dnia 31 marca 2023 roku oddalił wniosek o wpis z uwagi na nieprawidłowy stan własności w księdze wieczystej nr (...).

Na powyższe orzeczenie wnioskodawczynie wniosły skargę.

Postanowieniem z dnia 18 sierpnia 2023 roku Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza w Krakowie oddalił wniosek o wpis.

Po przeprowadzeniu badania treści księgi wieczystej oraz wniosku o wpis w księdze wieczystej i dołączonych dokumentów, a także okoliczności podniesionych w treści skargi, zgodnie z art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. Sąd Rejonowy ustalił, że księga wieczysta o nr (...) prowadzona jest dla nieruchomości gruntowej, stanowiącej działkę nr (...), obręb ewidencyjny nr 33, położonej przy ul. (...) w dzielnicy K. w K. (dla której prowadzona była księga wieczysta dawna (...) (...) K. XXXVII Tonie) oraz działkę nr (...), obręb ewidencyjny nr 32 (dla której prowadzona była księga wieczysta dawna (...) 108 K. XXXVII Tonie), o łącznym obszarze 0,2509 ha. W dziale II księgi wieczystej ujawniono prawo własności na rzecz S. S. (1) i G. S. w udziale 64/64 części nieruchomości na zasadach wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej, prawo własności na rzecz P. U. w udziale 16/64 części nieruchomości, M. S. (2) w udziale 2/64 części nieruchomości, J. S. w udziale 3/64 części nieruchomości, Z. S. w udziale 3/64 części nieruchomości. W dziale III księgi wieczystej ujawniono ograniczone prawo rzeczowe - służebność bezpłatnego i dożywotniego mieszkania w jednej izbie w domu, stojącym na tej nieruchomości na rzecz R. F., inny wpis - wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego odnośnie części działki nr (...) o obszarze 5 m2 na cele budowy pętli autobusowej, ostrzeżenie - o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym przeciwko prawu własności S. S. (1), G. S., P. U., M. z K. S., J. S. oraz Z. S. ponieważ suma ich udziałów przekracza udział 1/1. Dział IV wolny jest od wpisów.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że kognicja Sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym jest precyzyjnie określona. Rozpoznając sprawę Sąd bada treść wniosku o wpis w księdze wieczystej, treść dołączonych do wniosku dokumentów i treść księgi wieczystej, przy braku przeszkód dokonuje wpisu w granicach objętych wnioskiem o wpis w księdze wieczystej. Sąd wieczystoksięgowy bada także materialno-prawną skuteczność czynności prawnej.

W przedmiotowym postępowaniu wniosek M. S. (1) i G. S. o wpis w księdze wieczystej o nr (...) dotyczył ujawnienia aktualnych współwłaścicieli M. S. (1) w wysokości ¼ części jako spadkobierczyni w ½ części po S. S. (1) oraz ujawnienia w prawie własności G. S. w wysokości ¼ części jako spadkobierczyni w ½ części po S. S. (1) oraz ujawnienie, że G. S. ma ¾ udziału w prawie własności. Przedłożony przez wnioskodawczynie odpis prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, wydany przez Sąd Rejonowy dla Krakowa - Krowodrzy w Krakowie z dnia 20 grudnia 2021 roku, sygn. I Ns 629/21/K potwierdza powyższe żądanie, jednakże stan faktyczny ujawniony w księdze wieczystej nie jest zgodny ze stanem prawnym, co odzwierciedla wpis ostrzeżenia w dziale III księgi wieczystej (...) o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym przeciwko prawu własności S. S. (1), G. S., P. U., M. z K. S., J. S. oraz Z. S. ponieważ suma ich udziałów przekracza udział 1/1.

W rezultacie powyższego – zdaniem Sądu Rejonowego - nie jest możliwe ujawnienie aktualnego żądania, z uwagi na fakt, iż ujawnienie prawa współwłasności w miejsce dotychczasowego prawa przysługującemu S. S. (1) spowodowałoby dodatkowe pogłębienie niezgodności z rzeczywistym stanem prawnym. Ponadto wskazał, że Referendarz sądowy nie kwestionował tego, że wskazany odpis postanowienia spadkowego pozwala na wpisanie jako aktualnych właścicieli nieruchomości wszystkich spadkobierców wynikających z brzmienia ww. orzeczenia, co oznacza, że wnioskodawczynie sprostały w tym zakresie wymogowi z art. 34 u.k.w.h. in fine, który przewiduje, że do ujawnienia właściciela wystarcza, aby następstwo prawne po osobie wpisanej jako właściciel zostało wykazane odpowiednimi dokumentami.

Wobec powyższego wpisanie następców prawnych M. S. (1) i G. S., zgodnie z żądaniem wniosku – zdaniem Sądu Rejonowego - nie jest możliwe, gdyż suma udziałów przekroczyłaby łączny udział w wysokości 1/1. Ponadto wpisy dokonane w księgach wieczystych mają charakter konstytutywny i unieważnienie czynności stanowiących podstawę ustanowienia nie podważa skutecznie samych wpisów, gdyż do tego niezbędnym jest podważenie domniemania prawdziwości wpisu (art. 3 u.k.w.h.), co nastąpić może jedynie w drodze powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym opartego na art. 10 u.k.w.h. W rezultacie w obecnym stanie faktycznym brak jest podstaw do kwestionowania dokonanych wpisów.

Wobec powyższego na podstawie art. 626 ⁹ k.p.c. Sąd oddalił wniosek.

W apelacji od tego postanowienia wnioskodawczynie zarzuciły błędne przyjęcie, że istnieje przeszkoda w dokonaniu wpisu w księdze wieczystej z uwagi na okoliczność, że aktualnie suma udziałów przekracza 1/1, a ujawnienie praw wnioskodawczyni w 1/1 części prawa spowodowałoby dalsze pogłębienie rozbieżności.

Wniosły o uchylenie postanowienia i uwzględnienie wniosku.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2009 roku (III CZP 80/09, OSNC 2010/6/84), której nadano moc zasady prawnej, przyjęto, że Sąd, rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej, związany jest stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku. Odzwierciedlenie tego znajduje się w art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., który wyznacza zakres kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym, ograniczony jedynie do badania tych elementów, które są wymienione wyraźnie tj. treści samego wniosku, treści i formy dołączonych do wniosku dokumentów oraz treści księgi wieczystej. Przepis art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. określa także zakres kognicji Sądu drugiej instancji, rozpatrującego apelację. Takie stanowisko jest ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego (np. postanowienia: z dnia 5 października 2005 roku, II CK 781/04, LEX nr 187020; z dnia 27 kwietnia 2001 roku, III CKN 354/00, OSNC 2001/12/183; z dnia 6 października 2006 roku, V CSK 214/06, LEX nr 327887). Oznacza to, że również Sąd drugiej instancji rozstrzyga jedynie, czy wpis (lub jego odmowa) pozostaje w zgodzie z prawem w świetle treści zgłoszonego wniosku, treści i formy przedłożonych dokumentów, stanowiących podstawę wpisu oraz treści księgi wieczystej. Kontrola zaskarżonego orzeczenia (wpisu lub jego odmowy) dokonywana przez Sąd drugiej instancji na skutek wniesionej apelacji powinna być zatem ograniczona tylko do tego, czy w świetle dokumentów załączonych do wniosku i którymi dysponował Sąd pierwszej instancji oraz treści księgi wieczystej była podstawa do dokonania wpisu, zgodnie z wnioskiem o wpis. Badanie, o którym mowa w art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., ma na celu ustalenie, czy powstały na skutek czynności prawnych lub innych zdarzeń prawnych, stwierdzonych załączonymi do wniosku o wpis dokumentami, aktualny stan prawny nieruchomości uzasadnia dokonanie żądanego wpisu. Inaczej mówiąc, chodzi o ustalenie, czy orzeczenie sądu lub treść innego dokumentu są wystarczającym dowodem istnienia określonego stanu prawnego nieruchomości. W ustaleniu tym, opartym na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku oraz treści księgi wieczystej, wyczerpuje się zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego (postanowienie SN z 23.02.2017 r., V CSK 297/16, LEX nr 2273878).

Zgodnie z art. 626 ⁹ k.p.c. Sąd oddala wniosek o wpis, jeżeli brak jest podstaw albo istnieją przeszkody do jego dokonania.

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z 25.02.2016 r., III CZP 86/15, OSNC 2016, nr 7-8, poz. 81 funkcji ksiąg wieczystych nie można ograniczać tylko do rejestracji i ewidencji określonych czynności prawnych, lecz istotna jest też dbałość o prawdziwość i wiarygodność wpisów dokonywanych w księgach. Księgi wieczyste są publicznym rejestrem praw odnoszących się do nieruchomości, dlatego ich funkcje muszą być rozpatrywane z punktu widzenia interesu publicznego, a są nimi tak doniosłe kwestie jak bezpieczeństwo obrotu prawnego i zapewnienie bezpieczeństwa kredytu hipotecznego. Wiele przepisów kodeksu postępowania cywilnego i ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece wskazuje na konieczność reagowania przez sąd na dostrzeżone nieprawidłowości wpisów w księdze wieczystej lub wręcz przeciwdziałania ich powstaniu; chodzi o obowiązki sądu związane z weryfikacją danych zawartych we wniosku o wpis z danymi zawartymi w bazach ewidencyjnych (PESEL i REGON) oraz z danymi z katastru nieruchomości (art. 626 ⁸ § 3 i 4 k.p.c.), a także o obowiązek wpisania ostrzeżenia z urzędu o dostrzeżonej niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym i obowiązkiem prostowania treści wpisów z urzędu (art. 626 ¹³ k.p.c.). Nie można również pomijać regulacji zmierzających do zapewnienia prawidłowości wpisu w postępowaniu wieczystoksięgowym i nakładających na sąd obowiązek określonego działania (zob. np. art. 626 ² § 4 k.p.c.) oraz przewidujących niedopuszczalność cofnięcia wniosku o wpis, jeżeli z treści wniosku i dołączonych dokumentów wynika, że nastąpiła zmiana prawa własności (art. 626 ⁵ k.p.c.). Za trafnością przedstawionego rozumowania przemawia także porównanie art. 626 ⁸ § 2 i art. 626 ⁹ k.p.c., które wyraźnie różnicują środki dowodowe, jakie powinny stanowić podstawę wniosku o wpis oraz jakie są skutki braku podstaw do wpisu lub wystąpienia przeszkody wpisu. Brak stosownej podstawy do wpisu stanowi tylko jedną z możliwych przyczyn oddalenia wniosku; drugą z nich jest wystąpienie przeszkody do wpisu. Pojęcie takiej przeszkody nie jest co prawda w ustawie wyraźnie zdefiniowane, ale nie można jej utożsamiać z brakiem podstaw do wpisu, chodzi bowiem o dwie samodzielne i alternatywne przyczyny oddalenia wniosku. Brak podstawy do wpisu należy utożsamiać z niewykazaniem zaistnienia okoliczności, od których przepisy ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece uzależniają dokonanie wpisu; wykazywanie tych okoliczności następuje na podstawie wniosku, dołączonych dokumentów lub treści księgi wieczystej. Wystąpienie przeszkody natomiast należy wiązać z zaistnieniem takiego zdarzenia, które - mimo formalnego wykazania przez wnioskodawcę podstawy wpisu - nie zezwala z punktu widzenia prawa na jego dokonanie.

W niniejszym postępowaniu Sąd pierwszej instancji trafnie wskazał na istnienie przeszkody dokonania wpisu w postaci ujawnionego w księdze wieczystej stanu prawnego nieruchomości, który – z oczywistego powodu – nie odzwierciedla rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości – suma ujawnionych w dziale II księdze wieczystej udziałów we współwłasności przypisanych różnym osobom przekracza 1.

Zgodnie z art. 31 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tj. Dz. U. z 2017 r. poz. 1007 z późn. zm.), dalej oznaczanej jako „u.k.w.h.”. wpis może być dokonany na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym, jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innej formy dokumentu (ust. 1), a nadto wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi dokumentami (ust. 2). Z kolei art. 34 u.k.w.h. stanowi, że wpis może nastąpić, gdy osoba, której prawo ma być wpisem dotknięte, jest lub zostaje jednocześnie wpisana do księgi wieczystej jako uprawniona. Jednakże do ujawnienia właściciela wystarcza, aby następstwo prawne po osobie wpisanej jako właściciel zostało wykazane odpowiednimi dokumentami. Artykuł 34 odnosi się w zasadzie do nabycia własności w drodze czynności prawnej; obejmuje on również wypadki nabycia własności z mocy prawa, gdy przesłanką tego nabycia jest status poprzedniego właściciela (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 grudnia 1992 r., III CZP 157/92, OSNCP 1993, nr 5, poz. 84). Przepis ten ma więc zastosowanie w przypadku pochodnego nabycia własności, gdy prawo własności przechodzi z dotychczasowego właściciela na nowego, przy czym prawo pozostaje takie samo, a jedynie zmienia się jego podmiot. Zasada wpisu uprzedniego ma za zadanie uprościć postępowanie i zarazem zwiększyć pewność ustalenia stanu prawnego na podstawie ksiąg wieczystych. Orzekając, sąd opiera się na wiążącym domniemaniu związanym z wpisem już istniejącym. Jest to dostateczny dowód uprawnienia do rozporządzania i pozostaje tylko wykazanie zdarzenia prawnego przenoszącego uprawnienie od wpisanego dotychczas. Wyklucza to konieczność bardziej skomplikowanych dowodów. Rola zasady wpisu uprzedniego w naszej doktrynie ma istotne znaczenie, jeśli chodzi o rozgraniczenie postępowania wieczystoksięgowego i powództwa z art. 10 u.k.w.h. (o uzgodnienie treści księgi wieczystej). Zapewnienie równowagi między szybkością postępowania wieczystoksięgowego a zachowaniem bezpieczeństwa obrotu jest realizowane poprzez wykorzystanie mocy wpisów już istniejących. Fakty dowodzone jako podstawa wpisu muszą się odnosić do stanu wpisów w księdze wieczystej, a gdy jest to niemożliwe, pozostaje tylko powództwo z art. 10 u.k.w.h.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 u.k.w.h. domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Domniemania określone w art. 3 u.k.w.h. przestają obowiązywać, gdy księgę wieczystą zamknięto lub dokonano wpisu sprzecznego z treścią uprzedniego wpisu lub wykreślenia (T. Czech [w:] Księgi wieczyste i hipoteka. Komentarz. Tom I. Księgi wieczyste, Warszawa 2022, art. 3; por. S. Kostecki [w:] Kodeks..., s. 980; J. Kuropatwiński, Księgi..., t. I, s. 175; J. Kuropatwiński [w:] Ustawa..., s. 96).

Jak wynika z badania wpisów ujawnionych w księdze wieczystej nr (...), w księdze tej w dniu 2 marca 1950 r. ujawniono A. F. córkę I. i R. jako współwłaścicielkę do połowy na podstawie umowy darowizny z dnia 21 października 1947 r. W dniu 8 września 1986 r. dokonano wpisu S. S. (1) i G. S. na prawach wspólności ustawowej (bez podania udziału) na podstawie umowy darowizny z dnia 13 sierpnia 1986 r. i wykreślenia wpisu A. F.. Po ujawnieniu w księdze wieczystej G. S. i S. S. (1), w dniu 28 kwietnia 2010 r. ujawniono P. U. w udziałach 1/8 części i 1/8 części, M. z K. S. w 2/64 częściach, J. S. w udziale 3/64 części, Z. S. w udziale 3/64 części - przy przeniesieniu wpisów i ich podstaw z whl 108 Tonie. W tej sytuacji nie można domniemywać, że G. S. i S. S. (1) byli współwłaścicielami całości nieruchomości objętej księgą wieczystą (...) (uprzednio (...) Tonie). Wniosek taki nie jest zresztą uprawniony także w świetle treści dokumentów dołączonych do księgi wieczystej. Słusznie zwrócił na to uwagę Referendarz w uzasadnieniu postanowienia z dnia 31 marca 2023 r., przytaczając chronologię wpisów i ich podstawy oraz wskazując, że na podstawie umowy darowizny z dnia 21 października 1947 r. A. F. (po mężu S.) stała się współwłaścicielką w 1/2 części, a to od niej prawa swoje wywodzą wnioskodawczynie. Skoro ujawniony w księdze wieczystej stan prawny nieruchomości jest niezgodny z jej rzeczywistym stanem prawnym, dla dokonania żądnego wpisu prawa własności (na rzecz M. S. (1) w 1/4, a na rzecz G. S. w 3/4 – w odniesieniu do całości nieruchomości ), konieczne byłoby w świetle art. 31 ust. 2 u.k.w.h. przedstawienie także dokumentów potrzebnych do usunięcia tej niezgodności, a zatem wykazujących, że prawo własności nieruchomości przysługiwało wyłącznie A. F., a po niej G. S. i S. S. (1). Takich dokumentów wnioskodawczynie nie przedstawiły, a te które znajdują się w aktach księgi wieczystej, przeczą tej tezie. To zaś oznacza, że żądny wpis nie mógł nastąpić.

Ograniczona kognicja sądu wieczystoksięgowego wyłącza nie tylko badanie innych dokumentów, niż dołączone do wniosku lub znajdujące się w aktach księgi wieczystej, ale także okoliczności, które nie wynikają z wniosku o wpis, dołączonych do niego dokumentów ani z treści księgi wieczystej, jeżeli miałyby one stanowić podstawę uwzględnienia wniosku o wpis. Niedopuszczalne jest prowadzenie w postępowaniu o wpis postępowania dowodowego mającego na celu poszukiwanie podstawy wpisu, która nie wynika z dokumentów dołączonych do wniosku (por. postanowienie z dnia 11 marca 2015 r. II CSK 280/15, postanowienie z 26 czerwca 2014 r. II CSK 544/13).

W tej sytuacji jedyną drogą usunięcia stwierdzonej niezgodności jest proces o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Apelacja podlegała oddaleniu na zasadzie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Sędzia Joanna Czernecka