Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 26 listopada 2024 r.

Sąd Rejonowy w Suchej Beskidzkiej postanowieniem z dnia 31 lipca 2024 roku w sprawie sygn. akt Dz. Kw./KR1B/00001282/24, KR1B/00053529/1, KR1B/00081517/9: utrzymał w mocy zaskarżony wpis referendarza sądowego z dnia 25 stycznia 2024 roku Dz.Kw/KR1B/00008852/23 (pkt. 1 ); ustalił, że każda ze stron ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie (pkt. 2).

Postanowienie zapadło w następującym stanie faktycznym:

Księga wieczysta nr (...) prowadzona jest dla nieruchomości gruntowej położonej w S., składającej się z różnych działek ewidencyjnych, w tym (przed dokonaniem wpisu): działki ewid. (...). W dziale II jako właściciela nieruchomości oznaczono Skarb Państwa w trwałym zarządzie regionalnego zarządu gospodarki wodnej w K.. Działy III i IV są wolne od wpisów. Działka ewid. nr (...) powstała z podziału działki ewid. nr (...), która powstała z podziału działki ewid. nr (...) na działki ewid. nr (...) i (...). Działka ewid. nr (...) została przyłączona do księgi wieczystej nr (...) z księgi wieczystej nr (...). Jako podstawę wpisu wskazano szereg decyzji o ustaleniu linii brzegowych, w tym decyzję Starosty (...) z dnia 27 stycznia 2011 r. znak (...) o ustaleniu linii brzegowej działki ewid. nr (...) wraz z wykazem zmian gruntowych (dokumenty zalegają na k. 30-31 przy kw nr (...)). Decyzją nr (...) z dnia 28 czerwca 2023 r. znak sprawy (...) (dokument zalega na k. 9-11 przy kw nr (...)) Wojewoda (...) odmówił potwierdzenia, że z dniem 1 stycznia 2018 r. P. reprezentuje Skarb Państwa oraz wykonuje uprawnienia właścicielskie Skarbu Państwa w stosunku do nieruchomości położonej w jednostce ewidencyjnej nr (...) o pow. 0,2245 ha, (...) o pow. 0,2902 ha, (...) o pow. 2,0030 ha ujawnionej w księdze wieczystej nr (...). Decyzja jest ostateczna. Działka ewid. nr (...) ma oznaczenie użytków Ls – lasy (wypis z rejestru gruntów k. 7 przy kw nr (...)).

W swoich rozważaniach prawnych Sąd Rejonowy, uznał, że zgodnie z treścią art. 518 ¹ § 1 ¹ i § 3 k.p.c. na orzeczenie referendarza sądowego służy skarga także w przypadkach, w których na postanowienie sądu służyłaby apelacja. W razie wniesienia skargi na wpis w księdze wieczystej wpis nie traci mocy. Rozpoznając sprawę, sąd zmienia zaskarżony wpis przez jego wykreślenie i dokonanie nowego wpisu lub wydaje postanowienie, którym zaskarżony wpis utrzymuje w mocy albo uchyla go w całości lub w części i w tym zakresie wniosek oddala bądź odrzuca, względnie postępowanie umarza. Zgodnie z art. 528 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1087 z późn. zm.) z dniem wejścia w życie ustawy Wody Polskie reprezentują Skarb Państwa oraz wykonują uprawnienia właścicielskie Skarbu Państwa w stosunku do stanowiących własność Skarbu Państwa:

1) wód, o których mowa w art. 11 ust. 1 pkt 2-4 ustawy uchylanej w art. 573, lub ich części oraz gruntów pokrytych tymi wodami, z wyłączeniem gruntów pokrytych wodami, o których mowa w art. 11 ust. 1 pkt 3 ustawy uchylanej w art. 573;

2) nieruchomości gruntowych położonych w międzywalu, nieruchomości pod wałami przeciwpowodziowymi oraz wałów przeciwpowodziowych wraz z urządzeniami wodnymi związanymi z nimi funkcjonalnie, przyległych do wód, o których mowa w art. 11 ust. 1 pkt 2 i 4 ustawy uchylanej w art. 573, a także położonych na tych nieruchomościach budynków oraz innych urządzeń;

3) nieruchomości innych niż określone w pkt 2, oddanych dotychczas w trwały zarząd regionalnych zarządów gospodarki wodnej będących państwowymi jednostkami budżetowymi oraz położonych na tych nieruchomościach budynków i innych urządzeń oraz lokali.

Reprezentację Skarbu Państwa, o której mowa w ust. 1, potwierdza, w drodze decyzji, na wniosek właściwego dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej Wód Polskich, właściwy wojewoda. Z dołączonego do wniosku dokumentu – decyzji nr (...) z dnia 28 czerwca 2023 r. znak sprawy (...) – wynika, że Wojewoda (...) odmówił potwierdzenia, że P. reprezentuje Skarb Państwa oraz wykonuje uprawnienia właścicielskie Skarbu Państwa w stosunku do działki ewid. objętej wnioskiem, tj. (...). Decyzja jest ostateczna. P. nie posiada zatem aktualnie tytułu do gospodarowania wyżej wymienioną działką w formie przewidzianej przez prawo, a więc w formie decyzji Wojewody (...). Przekracza kognicję sądu wieczystoksięgowego stwierdzenie, że powyższa decyzja jest nieważna, co podnosi uczestnik w skardze. Jak wynika bowiem z art. 626 ^{( 8)} § 2 k.p.c. rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Niezależnie wskazać należy, że art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1145) wskazuje, że trwały zarząd na rzecz jednostki organizacyjnej ustanawiany jest w drodze decyzji administracyjnej. P. negując ważność decyzji Wojewody (...) nie przywołuje innego tytułu (innej decyzji), z której wynikałoby, że przysługuje mu trwały zarząd nad nieruchomością objętą wnioskiem. W ocenie Sądu Rejonowego, wobec braku decyzji potwierdzającej trwały zarząd P. w odniesieniu do działek ewid. nr (...) i (...), stosować należy ogólną regułę wyrażoną w art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1145), zgodnie z którą zasobem nieruchomości Skarbu Państwa – poza wyjątkami –gospodaruje Starosta. W konsekwencji Sąd Rejonowy orzekł jak w sentencji, na podstawie powołanych przepisów.

Apelację od postanowienia wniósł uczestnik Skarb Państwa - P., zaskarżając postanowienie w całości. Apelację oparto o następujące zarzuty:

1) naruszenie przepisów postępowania, a to art. 626 ⁸ § 1, § 2, § 5 ustawy kodeks postępowania cywilnego poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na braku wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, w szczególności dokumentów będących podstawą wpisu w księdze wieczystej, wyrażające się w przyjęciu, że przedłożone przez uczestnika dokumenty mogą stanowić podstawę do dokonania żądanego wpisu tj. dokonanie wpisu w Dziale II - własność w/w Księgi Wieczystej - Skarb Państwa - Starosta S., a wykreślenia Skarb Państwa - w trwałym zarządzie (...) w K., podczas gdy brak było podstaw do dokonania takiego wpisu, gdyż został on dokonany w trybie niezgodnym z k.p.c. oraz ustawą Prawo wodne, jak również, wobec braku dokumentów oraz podstawy prawnej dla nabycia przez Starostę (...) uprawnień w zakresie wykonywania prawa własności do nieruchomości;

2) art. 201 §1 k.p.c. w zw. z art. 626 1 §1 k.p.c. w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na rażącym przekroczeniu, kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym, przez referendarza sądowego i utrzymaniu tego rozstrzygnięcia przez Sąd I Instancji, które skutkowało rozstrzygnięciem w trybie postępowania o wpis, roszczenia wnioskodawcy - Starosty (...), co do wykonywania prawa własności Skarbu Państwa, podczas gdy winno być ono rozpoznane wyłącznie w trybie procesowym, jako roszczenie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, a tryb w którym wydane zostało zaskarżone postanowienie obarczone jest wadą nieważności postępowania z art. 379 pkt 5 k.p.c., gdyż w zaistniałej sytuacji Skarżący został całkowicie pozbawiony możności obrony swoich praw, w tym pozbawiony ustawowego prawa i obowiązku reprezentacji Skarbu Państwa i wykonywania jego uprawnień w stosunku do nieruchomości;

3) naruszenie art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. w zw. z art. 626 ² § 3 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na braku wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, w szczególności dokumentów będących podstawą wpisu w księdze wieczystej, wyrażające się w przyjęciu, że przedłożone przez wnioskodawcę dokumenty mogą stanowić podstawę do dokonania żądanego wpisu;

4) naruszenie art. 626 ⁸ §2 k.p.c. w zw. z art. 626 ² §3 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na bezpodstawnym wykreśleniu w dotychczas prowadzonej księdze wieczystej w Dziale II - własność: Skarb Państwa- w trwałym zarządzie (...) w K. i utworzenia dla działki o nr ewid. (...) nowej księgi wieczystej z wpisem w dziale II- Skarb Państwa Starosta S.;

5) naruszenie art. 626 ⁹ k.p.c. poprzez jego niezastosowanie, w sytuacji gdy brak jest podstaw do dokonania wykreślenia dotychczasowego wpisu w Dziale II - własność i wykreślenia praw przysługujących Wodom Polskim, jak również z uwagi na istnienie przeszkód prawnych dla dokonania takich zmian, podczas gdy przed Ministrem Infrastruktury toczy się z wniosku Skarżącego postępowanie o stwierdzenie nieważności decyzji Wojewody (...) odmawiającej potwierdzenia reprezentacji wykonywania praw właścicielskich przez Skarżącego, a która to odmowa uzasadniona była wyłącznie brakiem oryginału decyzji o ustanowienie trwałego zarządu na rzecz (...) (poprzednika prawnego Skarżącego) i nie może stanowić podstawy prawnej dla dokonanego wpisu;

6) naruszenie art. 626 ¹⁰ § 1 k.p.c. poprzez jego zastosowanie mimo, że wniosek o wpis powinien był zostać oddalony w całości w oparciu o art. art. 626 ⁹ k.p.c.;

7) naruszenie przepisów prawa materialnego: art. 3 ust. 1 w zw. z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w zw. z art. 626 ⁸ §2 i 3 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie polegające na dokonaniu wpisu w niewłaściwym trybie (tj. postępowania wieczystoksięgowego o wpis) przez referendarza sądowego i jego utrzymanie przez Sąd I instancji, w sposób naruszający domniemanie wynikające z art. 3 ukwih, w sytuacji gdy może być ono obalone jedynie w trybie procesu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ukwih) co skutkowało pozbawieniem skarżącego możności obrony swoich praw (ustawowego prawa i obowiązku reprezentacji Skarbu Państwa i wykonywania jego uprawnień w stosunku do gruntu, które nałożone zostały na niego ustawą Prawo wodne) przez co postępowanie obarczone jest wadą nieważności postępowania z art. 379 pkt 5 k.p.c.;

8) naruszenie przepisów prawa materialnego: art. 531 ust. 1, ust. 2, ust. 6 zw. z art. 528 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie iż na podstawie przedłożonych przez Uczestnika do wniosku dokumentów, możliwe jest wykreślenie w Dziale II- własność praw przysługujących skarżącemu, i dokonanie wpisu przyznającego takiego prawa Staroście (...), podczas gdy prawidłowe zastosowanie przepisów art. 531 ust. 1 i art. 528 ust. l pkt 3 P.w. prowadzić winno do wniosku, iż trwały zarząd ustanowiony na rzecz (...) w K., w odniesieniu do gruntów pokrytych wodami i pozostałych nieruchomości, pomimo iż wygasł ex lege w dniu 1 stycznia 2018r., to z tą samą datą Wody Polskie uzyskały prawo wykonywania praw właścicielskich Skarbu Państwa, określone w art. 528 ust. 1 P.w., w odniesieniu do obu rodzajów gruntów, tj. zarówno wód, jak i nieruchomości innych oddanych w trwały zarząd, tj. działki nr (...), stąd nie zmienił się podmiot wykonujący prawa właścicielskie Skarbu Państwa w stosunku do tych nieruchomości i są nim Wody Polskie, a nie Starosta S..

W oparciu o powyższe wniesiono o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uchylenie wpisu i oddalenie wniosku uczestnika postępowania w przedmiocie założenia dla działki nr (...) nowej księgi wieczystej nr (...) i dokonania zmian w Dziale II- własność, poprzez ponowne przyłączenie nieruchomości gruntowych położonej w jednostce ewidencyjnej S., obręb (...) S., oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...) do Księgi Wieczystej nr (...) i pozostawienie dotychczasowego wpisu w Dziale II- własność- Skarb Państwa- w trwałym zarządzie (...) w K.. ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez Sąd I instancji, a także zasądzenie od uczestnika na rzecz skarżącego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca Skarb Państwa - Starosta S. wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Sąd Okręgowy w całości podziela – przyjmując je za własne – ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji, jak i oparte na nich rozważania natury prawnej, przez co szczegółowe ich powielanie uważa za zbędne (vide: postanowienie SN z 26.04.2007 r., II CSK 18/07), ograniczając się jedynie do odniesienia się do poszczególnych zarzutów apelacji. Z powyższych ustaleń faktycznych Sąd I instancji wyprowadził bowiem trafne wnioski, poddając je następnie prawidłowej ocenie prawnej. Odnosząc się do najdalej idącego zarzutu apelującego, a to zarzutu nieważności postępowania, to należy zauważyć, iż pozbawienie strony możliwości obrony swoich praw jako podstawa nieważności postępowania określona w art. 379 pkt 5 k.p.c. stanowi sytuacje, w których z powodu wadliwości procesowych, będących skutkiem naruszenia konkretnych przepisów Kodeksu postępowania cywilnego strona nie mogła brać udziału i nie brała udziału w postępowaniu lub w jego istotnej części. Wymaga podkreślenia, iż w niniejszej sprawie nie zachodzi nieważność postępowania stosownie do art. 379 pkt. 5 k.p.c. O powyższym przekonuje okoliczność doręczenia apelującemu orzeczenia Referendarza sądowego o dokonanym wpisie, a następnie zaskarżonego przedmiotową apelacją orzeczenia Sądu Rejonowego w Suchej Beskidzkiej. W konsekwencji możność obrony praw została apelującemu zagwarantowana. Chybiony był również zarzut naruszenia art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Zgodnie z powołanym przepisem w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. Może ono polegać bądź na wpisaniu nowego prawa, bądź na wykreśleniu prawa wpisanego i wpisaniu nowego prawa, jak też na sprostowaniu treści istniejącego prawa. Celem postępowania przewidzianego w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. jest zatem doprowadzenie księgi wieczystej do jej rzeczywistego, aktualnego w dacie orzekania stanu prawnego. W związku z tym, przyjmuje się, że w takiej sprawie powinny wziąć udział zarówno osoby wpisane w dziale drugim księgi wieczystej, jak i osoby, które żądają ujawnienia swoich praw w tej księdze, a przemawia za tym łączące te osoby współuczestnictwo nienazwane, wynikające bezpośrednio z istoty ksiąg wieczystych oraz z charakteru, funkcji i znaczenia dokonywanych w nich wpisów, które to współuczestnictwo mieści się w hipotezie art. 195 k.p.c. Powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, oparte na art. 10 u.k.w.h., inicjuje zwykłe postępowanie sądowe zmierzające do rozstrzygnięcia sporu o charakterze sprawy cywilnej. Należy zauważyć, iż analiza czynności administracyjnych dokonanych w przedmiotowej sprawie byłaby dalece wykraczająca poza kognicje sądu cywilnego. Wskazane w apelacji zarzuty naruszenia art. 528 i 531 Ustawy prawo wodne, nie mogą być rozpoznane w postępowaniu o wpis prawa. W przedmiotowej sprawie apelujący zarzucił, iż jednym z problemów administracyjnych była kwalifikacja „spornego” terenu, a to kwestia czy teren ten jest pokryty wodami czy też zgodnie z Prawem wodnym jest inną nieruchomością, którą Skarb Państwa – P. może reprezentować w rozumieniu instytucji trwałego zarządu. Powyższe problemy wykraczają poza kognicję sądów wieczysto - księgowych, bowiem należą do dziedziny prawa materialnego. Kolejne kwestie dotyczyły kilku decyzji administracyjnych wydanych w sprawie – wzajemna ich zależność i ewentualne ich wady także nie mogą być rozstrzygane w przedmiotowym postępowaniu. Trzeba zauważyć, iż tryb procesowy z art. 10 u.k.w.h. stosuje się w sytuacji, kiedy owa niezgodność jest wyraźna i nadaje się do zniwelowania w postępowaniu cywilnym. W przedmiotowej sprawie, z przyczyny istnienia rozbieżności interpretacji prawa materialnego – Prawo wodne i formalnoprawnych – mnogość decyzji administracyjnych - nie można mówić o wyraźnie widocznej niezgodności. Z treści art. 626 ^{( 8)} § 2 k.p.c. wynika natomiast zakaz prowadzenia przez sąd wieczystoksięgowy postępowania dowodowego, poza badaniem dokumentów dołączonych do wniosku o wpis w księdze wieczystej. Kontrola sądu drugiej instancji powinna być ograniczona do oceny, czy w świetle dokumentów dołączonych do wniosku i będących przedmiotem badania sądu pierwszej instancji, była podstawa do dokonania lub odmowy wpisu (vide: Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2022 r. sygn. akt I CSK 4164/22 LEX nr 3559481). Nie można bowiem nie zauważyć, iż artykuł 626 ^{( 8)} § 2 k.p.c. zawiera całościową regulację przebiegu postępowania wieczysto-księgowego, tak w zakresie postępowania dowodowego, jak i podstaw orzekania. W konsekwencji, wyłączną podstawą ustaleń faktycznych i prawnych sądu przy rozpoznawaniu wniosku o wpis w księdze wieczystej jest jedynie treść wniosku, treść dołączonych do niego dokumentów i treść księgi wieczystej. W postępowaniu wieczysto-księgowym, kontroli sądu podlega również skuteczność materialno-prawna czynności prawnej, która stanowi podstawę wpisu. Zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego wyznacza art. 626 ^{( 8)} § 2 k.p.c. ograniczając ją, w postępowaniu zarówno przed sądem pierwszej jak i drugiej instancji, do badania treści wniosku o wpis, jego formy, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treści księgi wieczystej. Oznacza to, że sąd rozpoznając wniosek o wpis w granicach zakreślonych omawianym przepisem, nie może uwzględniać żadnych dalszych okoliczności nie wynikających z wniosku o wpis i dołączonych dokumentów. Kognicja sądu wieczystoksięgowego nie ma charakteru formalnego i czynność prawna stanowiąca podstawę wpisu powinna być badana nie tylko pod kątem formalnym, ale również pod względem jej skuteczności materialnej. Sąd zatem bada, czy objęta dokumentem czynność uzasadnia powstanie, zmianę lub wygaśnięcie prawa, które ma być wpisane lub wykreślone z księgi, ale badanie może nastąpić tylko w granicach zakreślonych tym przepisem. W postępowaniu wieczystoksięgowym nie mogą być rozstrzygane spory ani o charakterze przesłanki, ani samego rozstrzygnięcia. Ocenie podlega cały materiał zebrany w postępowaniu, w tym również okoliczności wynikające z odpowiedzi uczestnika na wniosek lub apelację, o ile wynikają one z dokumentów i nie wymagają przeprowadzenia postępowania wykraczającego poza ramy zakreślone art. 626 ^{( 8)} § 2 k.p.c. W myśl art. 31 ust. 1 i 2 u.k.w.h., wywodzi się wniosek o zakazie prowadzenia przez sąd wieczystoksięgowy postępowania dowodowego, poza badaniem dokumentów dołączonych do wniosku o wpis w księdze wieczystej. Kontrola sądu drugiej instancji powinna być ograniczona do oceny, czy w świetle dokumentów dołączonych do wniosku i będących przedmiotem badania sądu pierwszej instancji, była podstawa do dokonania lub odmowy wpisu (porównaj: Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2023 r. sygn. akt II CSKP 1286/22, LEX nr 3564842). Wracając do realiów niniejszej sprawy, nie ma podstaw, aby kwestionować decyzję Wojewody (...) z dnia 28 czerwca 2023 roku o odmowie potwierdzenia, iż P.wykonują uprawniania właścicielskie w stosunku do działki objętej „sporem”. Trwające postępowanie administracyjne, na skutek wniesienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia, w celu stwierdzenia nieważności w/w decyzji nie stanowiło podstawy do zawieszenia niniejszego postępowania, gdyż postępowanie o wpis w księdze wieczystej może zostać wszczęte w każdym przypadku zmiany stanu prawnego nieruchomości. W związku z powyższym, załatwienie sprawy administracyjnej po pomyśli apelującego może uzasadniać ewentualną zmianę wpisu w księdze wieczystej.

Mając na uwadze powyższe rozważania, orzeczono na zasadzie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

sędzia Marzena Lewicka