Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 12 kwietnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marzena Lewicka

po rozpoznaniu w dniu 12 kwietnia 2024 r. w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku (...) Związku (...) w W.

przy uczestnictwie Gminy Miejskiej K.

o wpis

na skutek apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa –Podgórza w Krakowie z dnia 19 czerwca 2023 roku sygn. akt DzKw/KR1P/00163372/22

postanawia:

oddalić apelację.

sędzia Marzena Lewicka

Sygnatura akt: II Ca 2127/23

UZASADNIENIE

Postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 12 kwietnia 2023 r.

Postanowieniem z dnia 19 czerwca 2023 roku (sygn. akt: DzKw/KR1P/00163372/22) Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza w Krakowie oddalił wniosek (...) Związku (...) z siedzibą w W. o wpis.

Sąd Rejonowy ustalił na podstawie treści księgi wieczystej (...) co następuje:

Księga wieczysta nr (...) prowadzona jest dla nieruchomości gruntowej położonej w K., o powierzchni 0,2584 ha, składającej się z działek (...) (wszystkie obręb ewidencyjny 22, jednostka ewidencyjna Ś.). W dziale II księgi wieczystej jako właściciel nieruchomości ujawniona jest Gmina K.. Dział III i IV

są wolne od wpisów. W aktach księgi wieczystej zalega wypis z rejestru gruntów i wyrys z mapy ewidencyjnej dotyczące działek (...), sporządzone w dniu 4 stycznia 2018 roku. Decyzją z dnia 5 listopada 2021 roku, znak GS-03. (...).(...).AS, Prezydent Miasta K., stwierdził nabycie z dniem 19 stycznia 2014 roku przez (...) Związek (...) z siedzibą w W. prawa użytkowania w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego nieruchomości gruntowych, stanowiących własność Gminy Miejskiej K., położonych przy ul. (...) i ul. (...) w K., stanowiących:

- działkę (...) objętą księgą wieczystą (...),

-działkę (...) objętą księgą wieczystą (...),

zagospodarowanych pod Rodzinny O. Działkowy (...) w K. - na cele określone w art. 3 ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych (punkt 1 decyzji).

Zgodnie z punktem 5 decyzji ostateczna decyzja o stwierdzeniu nabycia prawa użytkowania nieruchomości gruntowych stanowi podstawę do jego wpisu w księdze wieczystej (...) prowadzonej dla działki (...) oraz w księdze wieczystej (...) prowadzonej dla działki (...). Wskazana decyzja jest ostateczna.

W swoich rozważaniach prawnych Sąd Rejonowy uznał, iż wniosek podlegał oddaleniu w całości, przy czym z innych przyczyn od wskazanych w uzasadnieniu postanowienia referendarza sądowego z dna 18 kwietnia 2023 roku. Zgodnie z art. 626 ⁸ § 1 k.p.c. wpis dokonywany jest jedynie na wniosek i w jego granicach, chyba że przepis szczególny przewiduje dokonanie wpisu z urzędu. Natomiast stosownie do art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. rozpatrując wniosek o wpis Sąd bada jedynie treść wniosku, treść i formę dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Zgodnie z art. 626 ⁹ k.p.c., sąd oddala wniosek o wpis w księdze wieczystej jeżeli brak jest podstaw do jego dokonania lub istnieją przeszkody do dokonania wpisu. Przyczynę niezasadności wniosku wnioskodawcy stanowiła okoliczność złożenia wniosku o odłączenie działki z księgi wieczystej oraz założenie dla niej nowej księgi wieczystej przez użytkownika nieruchomości. Użytkownikowi nie przysługuje zaś uprawnienie do domagania się wieczystoksięgowego podziału nieruchomości. Podziału nieruchomości poprzez odłączenie jednej z działek ewidencyjnych z księgi wieczystej oraz założenia dla niej nowej księgi wieczystej może dokonać wyłącznie właściciel nieruchomości oraz w szczególnych przypadkach użytkownik wieczysty. W doktrynie wskazuje się, że pomimo iż w art. 21 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U.2019.2204 t.j.) nie przewidziano uprawnienia właściciela do złożenia wniosku o rozłączenie należących do niego nieruchomości, gdyż powołany przepis dotyczy wyłącznie połączenia w księdze wieczystej kilku nieruchomości w jedną nieruchomość, rozłączenie takie należy uznać za dopuszczalne, a uprawnienie do złożenia stosownego wniosku można wywieść z treści prawa własności (art. 140 k.c.), które obejmuje m.in. ogólną kompetencję do rozporządzania nieruchomościami (ius disponendi). Właściciel może jednostronnie zdecydować o podziale przedmiotu własności na mniejsze części, gdy przedmiot ten jest podzielny. Prawo własności ulega wtedy również podziałowi. W takim przypadku każda z wydzielonych części staje się osobną nieruchomością i samodzielnym przedmiotem odrębnego prawa własności (tak: T. Czech [w:] Księgi wieczyste i hipoteka Komentarz. Tom I. Księgi wieczyste, Warszawa 2022, art. 21, LEX, oraz powołane tam orzecznictwo). W odniesieniu do użytkowania wieczystego Sąd Najwyższy wskazał zaś w uchwale z dnia 13 marca 2015 roku, III CZP 116/14 (LEX), że użytkownik wieczysty nie może dokonać podziału gruntu oddanego mu w użytkowanie wieczyste, gdyż użytkownik wieczysty może korzystać z nieruchomości i rozporządzać nią tylko w granicach przysługującego mu prawa. Z prawa użytkowania wieczystego jako prawa na rzeczy, która stanowi przedmiot własności innej osoby, nie można jednak wyprowadzać uprawnienia do dzielenia lub łączenia nieruchomości, są to bowiem uprawnienia związane tylko z prawem własności, co wynika wyraźnie z art. 46 k.c. oraz z art. 21 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Przyznanie takiego uprawnienia użytkownikowi wieczystemu, jako wyjątku od zasady, że pojęcie nieruchomości gruntowej związane jest tylko z prawem własności, wymagałaby wyraźnego zezwolenia ustawodawcy. Z tych względów nie ma podstaw do przyznawania użytkownikowi wieczystemu w drodze wykładni - w istocie contra legem - uprawnienia do łączenia i dzielenia nieruchomości gruntowej oddanej mu w użytkowanie wieczyste. Regulacja szczególna dotycząca przyznania użytkownikowi wieczystemu przy spełnieniu warunków ściśle określonych w ustawie uprawnienia do domagania się podziału nieruchomości w znaczeniu wieczystoksięgowym została przewidziana w ustawie z dnia 20 lipca 2018 roku o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności tych gruntów (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 2040 z późn. zm.). Z powyższych rozważań wynika jednoznacznie, że uprawnienie do wieczystoksięgowego podziału nieruchomości gruntowej, w następstwie którego w miejsce jednej nieruchomości powstają dwie nieruchomości objęte odrębnymi księgami wieczystymi, stanowi realizację uprawnienia do rozporządzania nieruchomością, przysługującego właścicielowi rzeczy. Użytkownikowi zgodnie z art. 252 k.c. przysłuchuje uprawnienie wyłącznie do używania rzeczy i pobierania pożytków z rzeczy. Użytkownik nie może rozporządzić rzeczą. W konsekwencji wniosek użytkownika nie mógł doprowadzić do odłączenia działki nr (...) z księgi wieczystej (...), prowadzonej dla nieruchomości, będącej własnością Gminy Miejskiej K., a następnie założenia dla tej działki nowej księgi wieczystej z wpisem użytkowania na rzecz wnioskodawcy. Wskazane żądanie nie mieściło się bowiem w zakresie uprawnień użytkownika ograniczonych do korzystania z rzeczy i pobierania z niej pożytków.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Rejonowy oddalił wniosek o wpis.

Odnosząc się uzupełniająco do argumentacji przedstawionej w skardze w reakcji na uzasadnienie oddalenia wniosku przez referendarza sądowego Sąd Rejonowy wskazał, iż niedołączenie do wniosku dokumentów geodezyjnych nie stanowi braku formalnego wniosku o wpis, lecz brak merytoryczny wniosku. Brakiem formalnym zgodnie z art. 126 § 11 k.p.c. byłoby wyłącznie niezałączenie przez wnioskodawcę do wniosku dokumentów wymienionych w spisie załączników do wniosku. Wnioskodawca nie wymienił zaś w spisie załączników do wniosku żadnych dokumentów geodezyjnych. Konieczność dołączenia do wniosku o założenie księgi wieczystej dla odłączanych części nieruchomości gruntowych dokumentów geodezyjnych stanowiących podstawę oznaczenia nieruchomości wynika z § 106 ust. 1 w zw. z § 108 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lutego 2016 roku w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie teleinformatycznym (Dz. U. poz. 312 z późn. zm.). Dokumentami stanowiącymi podstawę oznaczenia nieruchomości gruntowej są zaś zgodnie z § 78 ust. 1 powołanego rozporządzenia wypis z rejestru gruntów, wypis z rejestru budynków lub wypis z kartoteki budynków, a także wyrys z mapy ewidencyjnej. Stosownie nadto do § 114 powołanego rozporządzenia wymóg przedstawienia dokumentów stanowiących podstawę oznaczenia nieruchomości zarówno co do części odłączonej, jak i co do części pozostałej. Brak dokumentów geodezyjnych uniemożliwia przy tym założenie księgi wieczystej dla nieruchomości gruntowej. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy ustalono jednak, że w aktach księgi wieczystej (...)zalega wypis z rejestru gruntów i wyrys z mapy ewidencyjnej dotyczący działek (...). Obowiązujące przepisy nie przewidują okresu ważności wypisu z rejestru gruntów i wyrysu z mapy ewidencyjnej. W ocenie sądu wieczystoksięgowego brak w konsekwencji podstaw do zarzucenia wnioskodawcy, iż powinien do wniosku załączyć dokumenty geodezyjne, pomimo iż dokumenty geodezyjne z 2018 roku zalegają w aktach księgi wieczystej i mogą stanowić podstawę oznaczenia nieruchomości. Analizując zaś sposób sformułowania żądania wniosku wskazać trzeba, iż wnioskodawca faktycznie nie wskazał wprost na rzecz kogo w nowo założonej księdze wieczystej miałoby zostać ujawnione prawo własności, przy czym z konstrukcji wniosku wynika w sposób jasny i jednoznaczny, że wnioskodawca domagał się odłączenia jednej z działek z dotychczasowej księgi wieczystej z przeniesieniem wszystkich dotychczasowych wpisów (w tym wpisu co do własności) oraz z dodatkowym ujawnieniem w nowo założonej księdze wieczystej prawa użytkowania na rzecz wnioskodawcy w dziale III.

Apelację od postanowienia wniósł wnioskodawca, zarzucając naruszenie:

- art. 126 § 1 ¹ k.p.c., poprzez błędne przyjęcie, że niedołączenie wypisu z rejestru gruntów stanowi brak merytoryczny wniosku, a nie formalny i nie podlega wezwaniu do uzupełniania, podczas gdy wypis z rejestru gruntów nie stanowi osnowy żądania wniosku, bowiem co najwyżej oznacza daną nieruchomość;

- art. 626 ² § 5 k.p.c., poprzez jego pominięcie, prowadzące do nieprawidłowego przyjęcia, że podmiot na rzecz którego ma nastąpić wpis nie ma prawa do wnioskowania o odłączenie nieruchomości do odrębnej księgi wieczystej, co wbrew twierdzeniom Sądu I instancji nie prowadzi w żaden sposób do rozporządzenia nieruchomością i nie narusza uprawnień właścicielskich;

- 252 k.c., poprzez nieprawidłowe jego zastosowanie w sytuacji, gdy użytkownik w zakresie posiadanych uprawnień jedynie realizuje ujawnienie przysługującego mu prawa.

Uwzględniając powyższe wniesiono o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Należy zauważyć, iż wbrew zarzutowi naruszenia art. 626 ² § 5 k.p.c. skarżący nie zdołał podważyć wywodu Sądu Rejonowego w kwestii posiadania legitymacji do wydzielenia nieruchomości i założenia dla niej osobnej księgi wieczystej. W myśl art. 626 ² § 5 k.p.c. wniosek o wpis może złożyć właściciel nieruchomości, użytkownik wieczysty, osoba, na rzecz której wpis ma nastąpić, albo wierzyciel, jeżeli przysługuje mu prawo, które może być wpisane w księdze wieczystej. W sprawach dotyczących obciążeń powstałych z mocy ustawy wniosek może złożyć uprawniony organ. Niemniej jednak skarżący wystąpił z wnioskiem o odłączenie z istniejącej księgi wieczystej nieruchomości i założenie dla tejże osobnej księgi wieczystej, a dopiero finalnie wpis prawa do nowej księgi wieczystej. Skarżący zdaje się wywodzić, iż wniosek o wpis prawa jest tożsamy z wnioskiem o odłączenie nieruchomości i założenie nowej księgi wieczystej. Stosownie do art. 21 u.k.w.h., właściciel kilku nieruchomości stanowiących całość gospodarczą lub graniczących z sobą może żądać połączenia ich w księdze wieczystej w jedną nieruchomość. Mimo braku wyraźnego przepisu zezwalającego na podział nieruchomości objętej jedną księgą wieczystą, właściciel może dokonać takiego podziału i utworzyć dla nowej nieruchomości odrębną księgę wieczystą. Uprawnienie do łączenia lub podziału nieruchomości przysługuje wyłącznie właścicielowi nieruchomości, a nie użytkownikowi wieczystemu (vide: Postanowienie SN z 25 marca 2022 r. sygn. akt II CSKP 136/22 LEX nr 3415992). Skoro uprawnienie powyższe przysługuje tylko właścicielowi, dokonawszy prawidłowej interpretacji zawężającej, przy czym Sąd Najwyższy wykluczył to uprawnienie dla użytkownika wieczystego, to tym bardziej nie może ono przysługiwać użytkownikowi nieruchomości. Na zasadzie art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Złożenie wniosku o podział i wydzielenie nieruchomości hipotecznej przez podmiot nieposiadający do tego legitymacji uniemożliwia badanie wniosku w zakresie wpisu użytkowania, gdyż skarżący te dwa wnioski połączył i wydzielenie nieruchomości hipotecznej uznał za immanentną przesłankę wpisu użytkowania. Wymaga podkreślenia, iż kognicja sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym nie obejmuje rozstrzygania jakichkolwiek sporów, a także uchybień lub zasadności przesłanek, na jakich opierał się inny sąd lub organ. W świetle natomiast art. 21 i 24 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece przyjąć należy, iż odrębna nieruchomość - do zasady – ma urządzoną własną księgę wieczystą. W konsekwencji nie ma podstaw dla wyróżniania i przeciwstawiania materialnoprawnego i wieczystoksięgowego rozumienia nieruchomości gruntowej, gdyż rozumienie tego pojęcia powinno być jedno, tj. zgodne z zasadą „jedna księga - jedna nieruchomość”, jak i obowiązujące także w świetle art. 46 k.c. Pogląd ten obecnie dominuje w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w którym to orzecznictwie w odniesieniu do nieruchomości mających urządzone księgi wieczyste przyjmuje się zasadę: jedna księga wieczysta - jedna nieruchomość (zob.m.in. wyr. SN z 26 lutego 2003 r., II CKN 1306/00, Legalis; post. SN z 30 października 2003 r., IV CK 114/02, OSNC 2004, Nr 12, poz. 201; uchw. SN z 26 kwietnia 2007 r., III CZP 27/07, OSNC 2008, Nr 6, poz. 62; post. SN z 30 maja 2007 r., IV CSK 56/07, Legalis; uchw. SN z 7 kwietnia 2006 r., III CZP 24/06, OSNC 2007, Nr 2, poz. 24; uchw. SN z 17 kwietnia 2009 r., III CZP 9/09, OSNC 2010, Nr 1, poz. 4; post. SN z 16 czerwca 2009 r., V CSK 479/08, Legalis; wyr. SN z 22 lutego 2012 r., IV CSK 278/11, Legalis; uchw. SN z 21 marca 2013 r., III CZP 8/13, Legalis; wyr. SA w Łodzi z 4 lipca 2014 r., I ACa 68/14, Legalis; zwolennikami tego poglądu w doktrynie są m.in. S. Rudnicki, R. Trzaskowski w: Gudowski, Komentarz, 2014, Ks. I, art. 46, Nb 3; B. Swaczyna, Prawne, s. 88). Przechodząc do zarzutu niezastosowania art. 126 § 1 ¹ k.p.c., tj. dotyczącego zaniechania wezwania wnioskodawcy do uzupełniania braków formalnych, należy wskazać, że zarzut ten nie jest zasadny. Nie istniały podstawy do wezwania o braki formalne w sytuacji kiedy treść wniosku oczywiście wskazywała na jego bezzasadność. W postępowaniu wieczystoksięgowym referendarz jest odpowiedzialny za wstępną kontrolę wniosku, a czasami także jest władny wydać orzeczenie. W niniejszej sprawie taka sytuacja miała miejsce. Referendarz dokonał wstępnej analizy wniosku, uznawszy brak merytorycznych podstaw do wpisu, zaniechał wzywania o braki formalne. Przypomnieć trzeba, że instytucja użytkowania, jako ograniczonego prawa rzeczowego, jest rozumiana jako obciążenie rzeczy prawem do jej używania i do pobierania z niej pożytków, a zatem prawem do korzystania z rzeczy cudzej. Trzeba dodać, iż art. 252 k.c. określa treść użytkowania poprzez dwa połączone koniunkcją uprawnienia: do używania rzeczy oraz do pobierania jej pożytków. Użytkowanie można ustanawiać nie tylko na rzeczach, które przynoszą pożytki naturalne, lecz także na rzeczach nieproduktywnych (np. lokal, pojazd mechaniczny) i w tym drugim przypadku służą one głównie używaniu, lecz mogą również stać się źródłem pożytków cywilnych. Użytkowanie może zostać ustanowione zarówno odpłatnie, jak i nieodpłatnie; element odpłatności należy do treści stosunku obligacyjnego pomiędzy stronami i nie jest elementem treści prawa rzeczowego.

Mając na uwadze powyższe, orzeczono na zasadzie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

sędzia Marzena Lewicka